________________
પરિચ્છેદ ]
યુથીડીમાસના વંશ નાબૂદ થઈ ગયા પછી જ તેના મુલક ઉપર, ઈરાનના–પાથી આના શહેનશાહ મિથૅડેટસના પ્રતિનિધિ તરીકે તે માઝીઝ પાતે જ અધિકાર ભાગવવા નીમાયા છે. એટલે કે, પ્રથમ યુથીડીમાસના વશને અંત છે, પછી મિથ્રેડેટસની સત્તાની જમાવટ છે. અને છેવટે મેાઝીઝના કારભાર છે; ત્યારે અહીં તેા એવી વાત કરવામાં આવી છે કે, જાણે માઝીઝના કારભાર પ્રથમ, પછી તેને અત અને છેવટે યુથીડીમાસના કુળને અંત,* અત્રે એક વાત યાદ આપવાની જરૂર રહે છે કે, યવન પ્રજાના અનેક સરદારેાનાં નામવાળા સિક્કાઓ આખા પંજાબ અને કાબુલ નદીના પ્રદેશમાંથી મળી આવ્યા કરે છે; જેથી આ સરદારા કાણુ હશે, કયારે થયા હશે, કેટલા તેમના રાજ્ય વિસ્તાર હશે ? આ બધી વસ્તુઓના ઉકેલ કરવા માટે વિદ્વાના એમ ઠરાવતા લાગે છે કે, બેકટ્રીઆના રાજ્યવંશના બે ભાગ જે પડ્યા હતા-યુથીડીમેાસ અને યુક્રેટાઇડઝના–તેમના વંશના તે નખીરા હોવા જોઇએઃ જ્યારે ખરી વાત એ છે કે ઉપરમાં૨૫ બતાવી ગયા પ્રમાણે, તે સ સરદારાનાં સ્વતંત્ર રાજ્ગ્યા કદી થવાં જ પામ્યા નથી. પણ તેઓ મૂળ ગાદીપતિના સૂબા ક્ષત્રપ તરીકે વહીવટ ચલાવતા હતા; તેમજ તેમને પોત પોતાના મુલકમાં સિક્કા પડાવીને ચલાવવાના અધિકાર અપાયા હતા. એટલે જ આવા ક્ષેત્રપાના સિક્કા એક પ્રાંતમાંથી મળી આવવા
હિટ્ઠમાં આવ્યા ?
* જુએ ઉપરની ટીકા ન. ૨૪.
(૨૫) જીએ મિનેન્ડરનું વૃત્તાંત પુરૂ થયા પછી લખેલ હકીકત,
(૨૬) આમ ક્ષત્રાને પાતાના સિક્કા પાડવાના અધિકાર જે અપાયા હતા તેની સાથે મુખ્ય શહેનશાહતું નામ કે મહેરૂ પણ છાપવાનો રિવાજ હાત તા
૪૦
૩૧૩
ઉપરાંત તેને તે પ્રાંતમાંથી તેમના મુખ્ય શહેનશાહના સિક્કા પણ મળી આવ્યા ૬ કરે છે. બાકી જો તેઓ આવા ક્ષત્રપે। હાવાને બદલે તેના સ્વતંત્ર રાજકર્તા જ હાત તા, યવન શહેનશાહની વંશાવળી જે સળંગ મળી આવે છે તેને બદલે તે ત્રૂટક તૂટક થઈ જાત. પણ તેમ તેા તેા બન્યું જ નથી. એટલે તેમની કલ્પના પડી ભાંગે છે. હવે વાચક્રની ખાત્રી થશે કે, ઇન્ડાપાથી અન્સને શક કે ઇન્યાસીથીઅન માની લેવાથી કેટલી માટી ગુંચવણુ ઉભી થવા પામી છે તથા હીંદી ઇતિહાસને પણ સત્ય સ્વરૂપે સમજવામાં કેટલા પ્રતિબંધા નંખાયા છે. ધારૂ' છુ કે આ વિષય બહુ ઝીણુવટથી ઋણુાઇ ચુકયા છે. હવે તે બંધ કરીએ, ઇરાની શહેનશાહના વિસ્તાર વધી જવાથી વહીવટી સુગમતા જાળવવા સારૂ, સામ્રાજ્યના અનેક પ્રાંતેા પાડી, દરેક ઉપર સત્રપ નીમવામાં આવતા હતા તે સંબધી ઇસારા પુ.૧ પૃ. રાજ્ય વિસ્તાર ૭૨-૭૩ ના ટિપ્પણમાં કરી ગયા છીએ; કે શહેનશાહ ડેરીયસના રાજ્યે આવી ૨૦૨૪ સત્રપી હતી. દરેક પ્રાંતને તેઓ સત્રપી' કહેતા:૨૭અને મૂળ ગાદીપતિને પછી રાજા=King, કે બાદશાહ અથવા શહેનશાહ=Emperor કહેતા હશે. આ પ્રથા કયારે શરૂ થઈ અને કયારે બંધ થઇ તે આપણને અત્યારે પડતી મુંઝવણના સહેલાઈથી નીકાલ થઈ ગયેા હાત.
તેના હોદ્દો
તથા
(૨૭) સત્રપ શબ્દ ઈરાની-ફારસી ભાષાના છે: જ્યારે ક્ષત્રપ શબ્દ ખરાઠી ભાષાના સમાય છે: બન્નેને અ એકજ છે. ભાષા ફેરને લીધે જ લિપિમાં ફેર દેખાય છે.
