________________
૧૯૪
સૂત્ર સંવેદના
૮. અશુદ્ધ : સામાયિકમાં આવતા સૂત્રો કે, સામાયિકના કાળમાં કરાતા સ્વાધ્યાયના સૂત્રો અશુદ્ધ બોલવા, સૂત્રના અર્થનું નિરૂપણ પણ સમજ્યા વિના જેમ તેમ કરવું તે ‘અશુદ્ધ' નામનો દોષ છે.
૯. નિરપેક્ષ ઃ જૈનદર્શન સ્યાદ્વાદમય દર્શન છે. તેમાં કોઈ એક નયને (એક દૃષ્ટિને) સ્થાન નથી. જ્યારે કોઈપણ નય(દ્રષ્ટિકોણ)થી પદાર્થની સમજ આપતા હોઈએ ત્યારે અન્ય નયની અપેક્ષા પણ હોવી જોઈએ. તેના બદલે ‘આ વસ્તુ આમ જ છે' એ પ્રમાણે માત્ર એક જ દૃષ્ટિકોણથી પદાર્થને સમજાવવામાં નિરપેક્ષ દોષની સંભાવના છે.
૧૦. મૂળગુણ : સામાયિકની ક્રિયામાં આવતાં સૂત્રોને અસ્પષ્ટ રીતે બોલવા અથવા સંકલના વિના ઉપદેશ આપવો તે ‘મૂળગુણ' દોષ છે. આ દોષથી બચવા સાધકે શુભ ભાવની વૃદ્ધિ થાય તેવા સ્પષ્ટ સૂત્રોનું ઉચ્ચારણ કરવું અને શ્રોતાને સ્પષ્ટ બોધ થાય તેવો સંકલનાયુક્ત સ્પષ્ટ વચન પ્રયોગવાળો જ ઉપદેશ આપવો. કાયાના બાર દોષો :
૧. અયોગ્ય આસન : સામાયિક માટે જે યોગ્ય આસન હોય તે યોગ્ય આસનનો અભાવ તે ‘અયોગ્ય આસન' દોષ છે. સામાયિક વ્રતનો સ્વીકાર કરી સાધકે સમતાભાવની વૃદ્ધિ થાય તેવા પદ્માસન વગેરે કોઈ યોગ્ય આસનમાં અને મુદ્રામાં બેસવું જોઈએ. પરંતુ ગમે તેમ પગ લાંબાં-ટૂંકા કરી અયોગ્ય આસને બેસવું ન જોઈએ. અયોગ્ય આસને બેસવું તે સામાયિક ધર્મ પ્રત્યે અવિનયભાવને બતાવનાર છે. સામાયિક ધર્મ પ્રત્યે અવિનય કર્મબંધનું કારણ છે. આથી જ સમતા ભાવના અર્થ આત્માએ સામાયિકમાં જેમ તેમ બેસવારૂપ અયોગ્ય આસન નામનો દોષ ટાળવો જોઈએ.
૨. અસ્થિર આસન : વારંવાર આસનો કે મુદ્રાઓ બદલવી, કારણ વિના વારંવાર સ્થાનાંતર કરવું, હાથ-પગ કે માથું હલાવવું તે ‘અસ્થિર આસન' નામનો દોષ છે. સમભાવના ઇચ્છુક સાધકે સામાયિક લઈ મનને સ્થિર કરવા માટે પ્રથમ કાયાને સ્થિર આસનમાં રાખવી જોઈએ. સ્થિર આસનમાં રહી સ્વાધ્યાયાદિમાં એવી રીતે યત્ન કરવો જોઈએ કે, જેથી સર્વત્ર પ્રતિબંધ વિનાનું મન કેળવાતું જાય અને કદાચ કોઈ કારણસર ક્યાંક જવું પડે તો સમિતિગુપ્તિના પરિણામપૂર્વક ગમન-આગમન કરે તો આ દોષ ધીમે ધીમે મંદ મંદતર
