Book Title: Pravachansara Piyush Part 2
Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America
View full book text
________________
લઈને પોતાના ચિત્રને વ્યવસ્થિત કરે. જ્યાં જરૂર : પણ શબ્દ પ્રયોગ જિનાગમમાં જોવા મળે છે. લાગે ત્યાં તે પ્રમાણે ઈન્દ્રિયોનો ઉપયોગ કરીને : ઉપયોગ એ પરિણામના અર્થમાં લેવામાં આવે છે. સ્વાધ્યાય કરે અને પછી ઈન્દ્રિયનું અવલંબન છોડીને જીવના સ્વભાવને ઉપયોગ સ્વભાવી ગણવામાં આવે મનના સંગે ચિંતવન વધારે છે. આ બધું સ્વાનુભવની : છે. અહીં આ બોલમાં જ્ઞાનના ઉપયોગની વાત પૂર્વભૂમિકારૂપે પાત્ર જીવને હોય છે. આ પ્રમાણે : ક૨વામાં આવે છે.
જીવ - લિંગ - ગ્રહણ - અ.
ઈન્દ્રિયો અને મનનું અવલંબન સંપૂર્ણપણે છોડતા પહેલા તેનો જેટલો લાભ લઈ શકાય તેટલો લાભ લે છે. મેડી ઉ૫૨ જવા માટે જેમ પગથિયા હોય છે
=
:
તેના ઉપર પગ મૂકવો પડે અને ઉપાડવો પણ પડે. તે રીતે પાત્ર જીવ ઈન્દ્રિય અને મનનો ઉપયોગ
:
જીવને લિંગ ઉપયોગ વડે ગ્રહણ = ૫૨શેયનું અવલંબન - અ = નથી. એટલે કે જીવ પોતે પરશેયના અવલંબન વિના જ જાણવાનું કાર્ય કરે છે એવું અહીં કહેવા માગે છે. આ વિષયની સ્પષ્ટતા આપણને થાય તે માટે થોડી વિચારણા અને થોડા સિદ્ધાંતો આપણે ખ્યાલમાં લઈએ.
આત્માની પ્રાપ્તિ માટે કરે છે.
આચાર્યદેવ આ પાંચ બોલમાં આવો ભાવ આપણને સમજાવવા માગે છે. ઈન્દ્રિય અને મનનું અવલંબન સર્વથા છોડી દેવાથી શું થાય ? જવાબ એ છે કે આ રીતે જે ઈન્દ્રિય અને મનની ભૂમિકાને ઓળંગે છે તેને સ્વાનુભવ થાય છે. એ વાત હવે
:
છઠ્ઠા બોલમાન સમજાવવામાં આવે છે.
જિનાગમમાં બે પ્રકારના કથનો આવે છે. જ્ઞાન (અર્થાત્ જાણવાનું કાર્ય) જ્ઞાનના (જ્ઞાયકના) સહારાનું છે. બીજું કથન છે. જ્ઞાન જ્ઞેયના સહારાનું છે. તે બન્ને કથનો યોગ્ય રીતે આપણે સમજવા જોઈએ. જ્ઞાન શેયના સહારાનું છે તે કથનના
બોલ નં. ૬ :-પહેલા પાંચ બોલમાં ‘અ’ ને ગ્રહણની ... અનુસંધાનનો આ બોલ છે માટે પ્રથમ તેનો વિચાર
કરીએ.
સાથે સંબંધમાં લીધો હતો. અહીં તેને લિંગ સાથે જોડે છે. લિંગ - ઈન્દ્રિય અને મન તેનો નિષેધ એટલે અલિંગ - જ્ઞાન-જ્ઞાયક. તેના વડે ગ્રહણ અર્થાત્ જાણપણું આ રીતે જીવ પોતે જ્ઞાન સ્વભાવ વડે જાણે છે એમ દર્શાવવા માગે છે. પહેલા પાંચ બોલમાં આ વાત આવતી હતી. પરંતુ ત્યાં ઈન્દ્રિય અને મન જાણવાનું કાર્ય નથી કરતા. એ રીતે નાસ્તિની મુખ્યતા હતી. આ બોલમાં જ્ઞાન જાણવાનું
:
જ્ઞાન શેયના સહારાનું છે તેનો સીધો અર્થ અજ્ઞાની આ પ્રકારે કરે છે કે શેયથી જ્ઞાન થાય છે. શેય હોય તો જણાય. શેય ન હોય તો જણાય નહીં. ઘડો છે ત્યારે તેનું જ્ઞાન થાય છે. ઘડો ન હોય તો તેનું જ્ઞાન ન થાય. વિશ્વમાં સસલાને શિંગડા જ નથી તેથી તેનું જ્ઞાન થતું નથી. આ લખાણનો ભાવ સમજે નહીં તે અનેક પ્રકારે ભૂલો કરે છે. આ બધી ભૂલો ન થાય એ માટે જીવ જાણવાનું કાર્ય કઈ
કાર્ય કરે છે એમ અસ્તિ દ્વારા સમજાવે છે. જ્ઞાન
જીવનો સ્વભાવ હોવાથી આ કાર્ય થાય છે. દરેક દ્રવ્ય પોતાના સ્વભાવરૂપે પરિણમે છે.
બોલ નં. ૭ :- હવે પછીના પાંચ બોલમાં લિંગનો અર્થ ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. જીવના પરિણામને ઉપયોગ કહેવામાં આવે છે. તે પ્રમાણે જ્ઞાનમાં જ્ઞાનોપયોગ અને દર્શનમાં દર્શનોપયોગ એ રીતે
રીતે કરે છે તેનો તેને બરોબર ખ્યાલ હોવો જરૂરી છે. જ્ઞાન ૫૨ શેયથી જાદું રહીને ૫૨ને જાણે છે. જ્ઞેય જ્ઞાયક સંબંધ તરફથી જોતા જ્ઞેયો જ્ઞાનમાં આવી ગયા હોય એવું લાગે છે. જ્ઞેય જ્ઞાયક સંબંધને કારણે જ્ઞાનની પર્યાય જ્ઞેયાકાર થાય છે ખરી પરંતુ તે સમયે પણ જીવ તો અરૂપી જ્ઞાનની પર્યાયરૂપે જ પરિણમે જ્ઞેયતત્ત્વ - પ્રજ્ઞાપન
:
૨૦૨
