Book Title: Pravachansara Piyush Part 2
Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America
View full book text
________________
ત્યારે પદાર્થ ગુણ માત્ર નથી એમ સમજવું રહ્યું. : પોતાના આત્માને, આખા જીવ પદાર્થને, યુગપદ્ પંચાધ્યાયીમાં “ન ઈતિ એતાવન્માત્ર'' એવો શબ્દ - જ્ઞાન વડે જાણી લીધો છે અને ત્યારબાદ તે પદાર્થ પ્રયોગ આવે છે. એટલે કે ગુણથી વાત કરીએ ત્યારે નયજ્ઞાન વડે જાણે છે. આ રીતે જ્યારે જ્ઞાની પદાર્થમાં ગુણ ઉપરાંત પણ બીજું ઘણું છે એ રીતે : સવિકલ્પદશામાં પોતાના આત્માને, તેના કોઈ એક વિચારી શકાય છે. આ રીતે કથનનું પ્રયોજન એ છે કે અંશને જાણે છે ત્યારે તેને તે અંશ તો જણાય છે કે તમો ગુણ ભેદમાંથી આગળ વધીને વસ્તુનો : પરંતુ તેની સાથે આખો આત્મા પણ જણાય છે. અનુભવ કરી લો.
: દૃષ્ટાંત : તમે કોઈ એક મકાનને બહારથી ચારે
: દિશામાંથી જોયું છે અને અંદરના ઓરડા વગેરેનો બોલ ને.૧૯:- આ બોલમાં લિંગ = પર્યાય. ગ્રહણ :
: બરોબર અભ્યાસ કર્યો છે. હવે તમે તે મકાનનો = અર્થાવબોધ વિશેષ. ઉપર જે પ્રમાણે ગુણ ભેદથી : વિચાર કર્યો તે પ્રમાણે અહીં પર્યાય ભેદથી
* કોઈ એક ભાગ જોશો તો પણ તમને આખું મકાન
: ખ્યાલમાં આવી જશે. જોયેલો ભાગ મુખ્ય હશે અને વિચારવાનું છે. અહીં પણ અજ્ઞાની પ્રાથમિક પ્રવેશ :
: બાકીનું આખું મકાન ગૌણ હશે. તમને એક ભાગને લે છે તે મિથ્યાનયો છે. તેથીનયાતિક્રાંત થાય ત્યારે જ અનુભૂતિ થાય છે તેટલી ભૂમિકા સમાન જ છે.
: જાણતા આખા મકાનનું ચિત્ર તમારી સામે આવી
: જશે. સિદ્ધાંતમાં જ્ઞાની જ્યારે પોતાના આત્માને આ બોલમાં ગ્રહણ શબ્દનો અર્થ અર્થાવબોધ : પર્યાયની મુખ્યતાથી વિચારે છે ત્યારે તે પોતાના વિશેષ એ પ્રમાણે કર્યો છે. તેથી તેનો પ્રથમ વિચાર - આત્માને પર્યાયરૂપે અનુભવમાં લે છે. જ્ઞાની પોતાને કરી લઈએ. પ્રથમ તો નયજ્ઞાન અને પ્રમાણ જ્ઞાનના : પર્યાયાર્થિક નયથી લક્ષમાં લે છે ત્યારે તેને પોતાનો વિષયોનો વિચાર કરીએ. આપણા જ્ઞાનને તાજા : આત્મા સાધકરૂપે લક્ષમાં આવે છે. ગુણસ્થાન કરી લઈએ.
: અનુસાર પોતે ક્યાં ઊભો છે તેનો તેને બરોબર
': ખ્યાલ આવે છે. અહીં માત્ર સાધકદશા જ ખ્યાલમાં પ્રમાણ જ્ઞાનનો વિષય આખો પદાર્થ
: નથી આવી, પોતે સાધકરૂપે જણાયો છે. અર્થાત્ નય જ્ઞાનનો વિષય - પદાર્થનો એક અંશ -
* ત્યાં માત્ર પર્યાય નથી ખ્યાલમાં આવી પરંતુ નયનજ્ઞાનનો વિષય - આખો પદાર્થ.
: પર્યાયરૂપે રહેલું દ્રવ્ય જણાયું છે. આ બોલમાં આટલું બરોબર સમજાય છે કે વિરોધાભાસ : પર્યાયરૂપે પરિણમેલા દ્રવ્યના જ્ઞાનને અર્થાવબોધ આવે છે તે આપણે પ્રથમ જોઈ લેવું જરૂરી છે. નયનો : વિશેષ એવું નામ આપ્યું છે. વિષય વસ્તુનો એક અંશ છે છતાં ત્યાં નયનો વિષય
ના વિજય : અનુભૂતિપૂર્વકના નય સમ્યક નાયો છે. તેના આખો પદાર્થ એમ પણ લખ્યું છે તે બરોબર સમજવું : વડે વસ્તુ ખંડિત થતી નથી. વસ્તુનું અખંડપણું જરૂરી છે.
પોતાના જ્ઞાનમાં ટકાવીને ભેદનું જ્ઞાન થાય છે. પ્રમાણ જ્ઞાન - આખો પદાર્થ – યુગપ૬ : આ પ્રમાણે હોવા છતાં તેનો પણ નિષેધ કરવામાં જ્ઞાનમાં મુખ્ય ગૌણ કર્યા વિના જણાય છે. જ્યારે : આવે છે. મિથ્યાનયને છોડીને નયાતિક્રાંત થવાની નય જ્ઞાનનો વિષય વસ્તુનો એક અંશ છે. ખ્યાલમાં : વાત આપણે પ્રથમ જ વિચારી લીધી છે. હવે તો રહે છે. અહીં આપણે સમ્યનયથી વિચારીએ છે. • જ્ઞાની પર્યાયાર્થિક નયથી પોતાના આત્માને જાણે અર્થાત્ જ્ઞાનીના નયથી વિચારીએ છીએ. જ્ઞાનીએ કે છે. તેને પણ તે સવિકલ્પ દશા છોડીને નિર્વિકલ્પદશા નિર્વિકલ્પ અનુભૂતિમાં ભાવશ્રુત પ્રમાણ જ્ઞાન વડે : પ્રગટ કરવાની વાત છે. તેથી આ બોલમાં જ્ઞાની ૨૦૮
શેયતત્ત્વ - પ્રજ્ઞાપન
