________________
વડોદરા
(૧૭) ડૉ. શ્રી. ત્રિભવનદાસ લહેરચંદે હિંદુસ્તાનને પ્રાચીન ઈતિહાસ ગુજરાતીમાં લખે છે, જે હું અથથી ઇતિ સુધી વાંચી ગયે છું. ત્રિભુવનદાસ ભાઈએ આ ઇતિહાસ જૈન, બૌદ્ધ અને હિંદુ સાહિત્ય ઉપર રચ્યો છે. ને તેમણે તે સાહિત્ય ઉપરાંત સિક્કાઓ, ગુફાઓ વિગેરેના શિલાલેખો ઈત્યાદિ બહુ વિગતવાર જોયાં છે. ઈતિહાસકારોએ અત્યાર સુધી જૈન સાહિત્યની અને જૈન સામગ્રીની અવગણના કરી હતી તે ત્રિભુવનદાસભાઈએ કરી નથી, તેથી તેમના લખાણમાં સમગ્રતાનો ગુણ આવી જાય છે. અને અત્યાર સુધી નહીં જાણવામાં આવેલું સાહિત્ય એમની કૃતિમાં જોવામાં આવે છે. તેમને પ્રયાસ જૈન સમાજે તે ખાસ વધાવી લેવું જોઈએ, કારણ તેમનું સાહિત્ય તે તેમણે પૂરેપૂરું આ કૃતિમાં ઉપયોગમાં લીધું છે.
કામદાર કેશવલાલ હિંમતરામ એમ. એ.
ઈતિહાસના પ્રોફેસર, વડોદરા કલેજ ઈતિહાસના એકઝામીનર, મુંબઈ યુનીવર સીટી
(૧૮) એનસાઈકલોપીડીઆ જૈનીકા જે ગ્રંથ લખવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે તે જાણી આનંદ થાય છે અને તેમાંથી થોડેક ભાગ જુદો કાઢી ભારતવર્ષને પ્રાચીન ઈતિહાસ એ નામનું પુસ્તક જલદીથી બહાર પાડવા માંગે છે તથા તેની શરૂઆતના ભાગના ફે મને જોવા તમે મોકલ્યાં છે તે માટે આપને ઉપકાર માનું છું. જૈન સાહિત્યને વળગી રહી તે ઉપરથી ઉપસ્થિત થતાં ઈતિહાસનાં તો બરાબર ગોઠવી એક કાળને ઈતિહાસ લખવાની તમારી તૈયારી સ્તુત્ય છે, એવું બને પણ ખરું કે બ્રાહ્મણ સાહિત્ય અને બૌદ્ધ સાહિત્યમાં જે રીતે વિષે ચર્ચા છે, તેથી જેમ થોડો થોડો ફેર પડે છે તેમ તેના અને જૈન સાહિત્યના ગ્રંથોમાં ફેર પડે તે એમાં કંઈ અસ્વભાવિક નથી. બધા વિષને મેળવી જોતાં એમાંથી કંઈક પણ તાત્પર્ય સારું નીકળશે અને આપના એ પ્રયાસને હું ખરેખર સ્તુત્ય ગણું છું.
વિશ્વનાથ પ્રભુરામ બાર એટલો ભાંડારકર ઓરીએન્ટલ રીસર્ચ ઈન્સ્ટીટયુટના કાર્યવાહક ઓલ ઈન્ડીઆ ઓરીએન્ટલ સ્ટેડીંગ કમીટીના સભ્ય
(૧૯) ગુજરાતી ભાષામાં ઈતિહાસના વિષય પર અને તેય સંશાધન તરીકે લખાયેલાં પુસ્તકો આંગળીને વેઢે ગણાય એટલાં જ છે. તેમાં છે. ત્રિભુવનદાસભાઈને આ બૃહદુ ગ્રંથથી ગૌરવભર્યો ઉમેરે થાય છે. એટલું જ નહીં પણ એ ક્ષેત્રમાં એને નંબર પ્રથમ ગણાય તે નવાઈ નહીં. અભ્યાસ પૂર્ણ આવી ઉપયોગી કૃતિ, સતત પરિશ્રમ
મુંબઈ
