Book Title: Kavya Prakash
Author(s): Mammatacharya, Ramnarayan Vishvanath Pathak, Rasiklal Chotalal Parikh
Publisher: Gujarat Puratattva Mandir
View full book text
________________
ચેથી ઉલાસ અલક્ષ્ય–વિભાવ અનુભાવ અને વ્યભિચારી ભાવ એજ રસ છે એમ નથી, પણ રસ તેઓ વડે વ્યક્ત થાય છે માટે ક્રમ તો છે પણ તે શીઘતાને લઈને દેખાતું નથી. તેમાં (સ. ૪ર) રસ, ભાવ, તેઓને આભાસ, [ વ્યભિચારી ]
ભાવની શાન્તિ વગેરે અલક્ષ્યમાં છે, તે રસવત
વગેરે અલંકારેથી ભિન્ન હેઈ પોતે અલંકાય છે.૨૬ વગેરેથી ભાદય ભાવસન્ધિ ભાવશમલત્વ સમજવાનાં છે. જ્યાં રસાદિ પ્રધાન હોય છે, ત્યાં તે અલંકાર્યું છે જેનું ઉદાહરણ પછી અપાશે. બીજે જ્યાં વાકયાથ પ્રધાન હેઈ સાદિ અંગભૂત હોય તે ગણીભૂતવ્યંગ્ય કાવ્યમાં રસવતુ, પ્રેય, ઊર્જ સ્વી, સમાહિત વગેરે અલંકાર સમજવા. તેનાં ઉદાહરણ ગુણીભૂતવ્યંગ્ય વિષે બેલતાં આપીશું. તેમાં રસનું સ્વરૂપ કહે છે. (સ. ૪ ) લેકમાં રતિ વગેરે સ્થાયી (ભાવ)નાં જે કાર્ય
કારણ અને સહકારી છે તે જે નાથ અને કાવ્યમાં હોય તો તે વિભાવ અનુભાવ અને વ્યભિચારી ભાવ કહેવાય છે. તે વિભાવાદિ વડે
વ્યક્ત થતો સ્થાચી ભાવ રસ કહેવાય છે. ૨૮ ૮ ૬ રસ, ભાવ, અને તેઓના આભાસ માટે જુઓ અનુક્રમે સુ ૪૪, ૪૮, ૪૯.
૭ ૧૧-૧૧૯ ઉદાહરણો જુઓ.
૮ મનુષ્યના હૃદયમાં બીજ રૂપે કે સંસ્કાર રૂપે અનેક માવો રહેલા હોય છે; આ ભાવો તે સ્થાયી ભાવ કહેવાય છે, જેમકે પ્રીતિ, શોક, હાસ ફેધ, ભય વગેરે. આ ભાવને આવિર્ભાવ નિમિત્ત મળતાં થાય છે. આ આવિર્ભાવને વિચાર ત્રણ વિગતો પૃથક કરી કરે છે; આવિર્ભાવનું કારણ, આવિર્ભાવ અને મુખ્ય ભાવના આવિર્ભાવની ઉત્પત્તિમાં તથા સમજવામાં નિમિત્તભૂત બીજી ક્ષણિક બાબતો; પહેલાને કારણુ, બીજાને કાર્ય અને ત્રીજાને સહકારી કહેવામાં આવે છે. કુદરતનું કઈ દશ્ય જોતાં અમુક આનન્દ થાય છે; આમાં અમુક દૃશ્ય જેવું કે ચન્દ્રોદય, એ કારણ કહેવાય, એથી
