Book Title: Kavya Prakash
Author(s): Mammatacharya, Ramnarayan Vishvanath Pathak, Rasiklal Chotalal Parikh
Publisher: Gujarat Puratattva Mandir
View full book text
________________
ચે ઉલ્લાસ
૫૩ અહીં વાક્ય અસંબદ્ધ અર્થ કહે છે એ કઈ દોષ ન લાવે એટલા માટે પ્રસ્તુત અને અપ્રસ્તુતને ઉપમાન-ઉપમેય ભાવ કલ્પ જોઈએ, એટલે ઉપમા અલંકાર વ્યંગ્ય થાય છે. १७तिग्मरुचिरप्रतापो विधुरनिशाकृविभो मधुरलीलः ।
मतिमानतत्त्ववृत्तिः प्रतिपदपक्षाग्रणीविभाति भवान् ॥५॥ આમાં એક એક પદને બે પદરૂપે લેતાં વિરોધાભાસ થાય છે. ६८अमितः समितः प्राप्तैरुत्कहर्षद 'प्रभो ।
अहितः सहितः साधुयशोभिरसतामसि ॥५६॥
- જે ઈન્ડે કઠોર અને બળવાન ગર્જના કરીને (વાંઢજર =) કાળાં કિરણવાળું (વા = વાર =) નવીન મહાન (પુવા= ) મેઘને પ્રકાશીને (ધારીગ = ) પાણીની ધાર વડે [પાણીના] શત્રુઓને ત્રણ જગતમાં બળ તાપ ( = ) [ અંગાર ઉપર પાણી પડતાં થાય તેવા ] છમ છમ અવાજ થાય એવી રીતે ઓલવી નાખ્યો.”
૬૭- હે વિમો ! આપ કે જેને તિર - =તીક્ષ્ણ) અને નિર(મનેહર) પ્રતાપ છે, જે વિપુર-(શત્રુ) ના નિરાત્િ (=રાત્રિ કરનાર, નાશ કરનાર) છે, મધુર૪ઃ (–મધુર લીલાવાળા) છે, મતિ-(=અદ્ધિ) અને માન-( પ્રમાણ) વડે તરવમાં–વૃત્ત રાખનારા છે, પ્રતિપ-(=દરેક સ્થાને) (પિતાના) pક્ષના અગ્ર છે, તે શોભે છે. > આ લેકમાં જે જે પદો લઈ અર્થ કરવામાં આવ્યો છે તે એક એક પદનાં બબ્બે ખંડપદો લઈ અર્થ કરતાં વિરોધાભાસ થાય છે. જેમકે તિરમઃિ (=તીક્ષ્ય કિરણવાળ અર્થાત સૂર્ય) લકતા: (પ્રતાપ વિનાનો) વિવું. (ચન્દ્ર) નિરાન્તિ (=રાત્રિ નહિ કરનાર) છે, વિમ: (=ા એટલે કાન્તિ વિનાના) આપ દીપ છો, મધુઃ (=વસન્ત) સ્ત્રી (=લીલા વિનાને) છે, મતિમાન (બુદ્ધિશાળી)
તત્ત્વત્તિઃ (eતત્ત્વવિનાની વાતમાં વૃત્તિ રાખનાર) છે, પ્રતિવત્ (=પડવો) વિશાળી (=પખવાડીઆની પહેલાં ન આવનાર) છે.>
૬૮Kહે હર્ષદ પ્રભુ! સમિતિમાંથી (રણસંગ્રામમાંથી) મળેલા ઉત્કર્ષ વડે અમિત છો, દુષ્ટોના અહિત છે, સારા યશથી સહિત છે.> આ શ્લોકમાં રૂદ્ર એટલે હર્ષ આપવાવાળે અને હર્ષ છેદવાવાળે, સમતઃ (માપવાળે) મિત: (માપ વિનાને) દ્વિતઃ (હિત વિનાને ) અને સતિઃ (હિતવાળા) એ પ્રમાણે શબ્દને વિરોધાભાસ છે.
