________________
રૂપી અને અરૂપી દ્રવ્યનું સ્વરૂપ અને કર્મપ્રકૃતિના મૂળ આઠ ભેદ ] [ ૭૫ અર્થાત્ કર્મ ભાર નીચે દબાયેલી છે તે લબ્ધિ સંપૂર્ણ લબ્ધિને અનંતબહુભાગપ્રમાણ છે જેમાં તે તે કમેને ઉદય નિમિત્ત છે. આથી જ્યારે
ક્ષાપશમિક જ્ઞાન સાથે ઔદયિકભાવે અજ્ઞાન ભળેલું છે, ક્ષાપશમિક દર્શન સાથે ઔદયિકભાવે અદર્શન ભળેલું છે,
,, વીર્ય , , અવીર્ય ,, , ક્ષાપશમિક સમ્યગદર્શન સાથે ઔદયિક ભાવે વેદક સમ્યકત્વ ભળેલું છે,
, દેશવિરતિચારિત્ર , , અસંયમ ભળે છે અને
, સર્વવિરતિચારિત્ર ,, ,, રાગ ભળે છે, ત્યારે ઘાતીકના પિશમભાવને શુદ્ધાશુદ્ધ ભાવિકભાવ કહેવામાં જે હેતુ છે તેની સ્પષ્ટતા થઈ જાય છે.
અઘાતી કર્મો:–વેદનીય, આયુ, નામ અને ગોત્રમાં ક્ષાપશમિકભાવ પ્રાપ્ત ન થાય કારણ કે તે ચૈતન્ય લબ્ધિના ઘાતમાં કે પ્રગટીકરણમાં નિમિત્ત નથી.
આ રીતે આઠે કમેન ભાવિકભાવનું સ્વરૂપ કહ્યું. વધુ સ્પષ્ટતા ખાતર આપણે સર્વ લબ્ધિઓનું સ્વાભાવિક શુદ્ધ સ્વરૂપ તેમજ ભાવિક અશુદ્ધ સ્વરૂપ કેવું છે તે જોઈએ.
૩૪. જ્ઞાન-દર્શન લબ્ધિનું શુદ્ધ-અશુદ્ધ સ્વરૂપઃ (1) શ્રી કેવળી ભગવંતેની જ્ઞાન અને દર્શનલબ્ધિ અત્યંત શુદ્ધ અર્થાત્ ક્ષાયિકભાવની છે, કારણ કે આ લબ્ધિઓ જ્ઞાનાવરણીય તેમજ દર્શનાવરણીય કર્મોના સંપૂર્ણ ક્ષય થવાથી પ્રગટ થઈ છે. આવરણ કમેના સંપૂર્ણ ક્ષયથી પ્રગટ થઈ હોવાથી આ ક્ષાયિક જ્ઞાન અને ક્ષાયિકદર્શન જેને અનુક્રમે કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શન કહેવાય છે તે અત્યંત શુદ્ધ અને સંપૂર્ણ છે. આથી શ્રી કેવળી ભગવંતેને સર્વ દેશકાળવત યમાત્રનું જ્ઞાન અને દર્શન નિરંતર યુગપત્ વતે છે. છદ્મસ્થ જીવનું જ્ઞાન ક્ષાપશમિક ભાવનું છે. ક્ષાપશમિક જ્ઞાન અપૂર્ણ છે તે આ પૂર્વે દર્શાવ્યું છે. | (i) ક્ષાપશમિક જ્ઞાન પ્રયોગકૃત છે કારણ કે તે જ્ઞાનમાં ય પ્રતિ ઉપયોગ મૂક પડે છે. જે અર્થ પ્રતિ આપણે ઉપગ (લક્ષ) ન હોય તે આપણી નજર આગળથી પસાર થવા છતાં પણ આપણને તે અર્થનું દર્શન કે જ્ઞાન થતું નથી. વળી આ પ્રવેગકૃત જ્ઞાનક્રિયા પ્રજનપૂર્વક થાય છે કારણ કે અત્રે રાગ વતે છે. (માત્ર છદ્મસ્થ વીતરાગનું જ્ઞાન ક્ષાપશમિક હોવા છતાં ત્યાં રાગ-દ્વેષ રહિતતા છે. આ સ્થિતિ માત્ર અંતર્મુહૂર્તની જ છે.) આથી વિપરીત ક્ષાયિકજ્ઞાન સહજ છે. કારણ કે તે સ્વાભાવિક છે. ત્યાં પગ વર્તતે નથી. પ્રયજન પણ નથી કારણ કે કેવળજ્ઞાની ભગવંતે નિરીહ, સંતૃપ્ત અને કૃતકૃત્ય છે.
