________________
૮૪ ]
[ શ્રી જિનપ્રણીત કર્મવિજ્ઞાન કર્મને ઉદય પ્રધાનતાએ માનવે તે વધુ યુક્તિયુક્ત જણાય છે. અઘાતી કર્મોના ઉદયને ઘાતકર્મોના ક્ષયથી પ્રાપ્ત લબ્ધિમાં સહકારી કારણુતા ઈષ્ટ નથી.
ક્ષાયિક દાનલબ્ધિ –વ્યવહારદષ્ટિથી પરદ્રવ્ય (આત્માથી ભિન્ન દ્રવ્ય) પરની માલિકીના ભાવને ત્યાગ કરી અન્યને પ્રદાન કરવું તે દાન છે. આ અર્થથી પદ્રવ્ય માત્ર પરથી માલિકીના ભાવના સદંતર અભાવને કદાચ ક્ષાયિક દાનલબ્ધિ કહીએ તે પણ આ લક્ષણ નકારાત્મક હેઈ સંતેષકારક તે નથી જ. ઘણા આચાર્યો પ્રાણિમાત્રને અભયદાન તે ક્ષાયિકાનલબ્ધિ કહે. આ લક્ષણ પણ સંતોષકારક નથી જણાતું. સિદ્ધ ભગવંતમાં અભયદાન ઘટી ના શકે.
કર્મ ગ્રંથમાં જીવના ઘાતી કર્મોના ક્ષયનિષ્પન્ન ક્ષાયિક ભાવે ઉપરોક્ત નવમાંથી તપ લબ્ધિને બાદ કરી ક્ષાયિક સમ્યકત્વને ઉમેરી નવ ગણાવ્યા છે. સંસારી આત્માને દર્શનમેહનીયન (તેમજ અનંતાનુબંધિ એટલે તીવ્ર રાગદ્વેષના સંસ્કારના) ક્ષયથી ક્ષાયિક સમ્યગ્દર્શન થાય છે. આ ક્ષાયિક સમ્યગ્દર્શન મતિજ્ઞાનાવરણીયના યથાયોગ્ય ક્ષપશમ સાપેક્ષ છે. અને આ તત્વરૂચિ યા તત્ત્વાર્થમાં શ્રદ્ધાન સ્વરૂપ ગુણ છે. પરંતુ કેવળી ભગવંતને શ્રદ્ધાન સ્વરૂપ ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ કેવી રીતે ઘટે? યમાત્રનું યથાવત જ્ઞાન-દર્શન નિરંતર વતે તેને શ્રદ્ધા શેની? અજ્ઞાની શ્રદ્ધાનું આલંબન લે તે તે યુક્તિયુક્ત છે પરંતુ સર્વજ્ઞમાં શ્રદ્ધાન અર્થમાં ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ ઘટે નહિ. આથી શ્રી કેવળીભગવંતને દર્શનમોહના ક્ષયથી સમ્મદષ્ટા કહીએ છીએ.
૩૮. નિશ્ચયનયના મતે આત્માની ક્ષાયિક લબ્ધિઓનું સ્વરૂપ સાચું પૂછે તે સિદ્ધ પરમાત્માની ક્ષાયિક લબ્ધિઓનું સ્વરૂપ વચનથી અગોચર જ છે. તે તે જે અનુભવે તે જ જાણે. આમ છતાં પણ આપણું બૌદ્ધિકજ્ઞાનની અને ભાષાની અર્થપ્રતિપાદન શક્તિની મર્યાદામાં રહીને આ ક્ષાયિક લબ્ધિઓનું સ્વરૂપ અમુક અંશે પ્રજ્ઞાપનીય થઈ શકે છે, કારણ કે આપણું મતિ યા શ્રતજ્ઞાન પણ અંતે તે કેવળજ્ઞાનને જ અંશ છે. આપણે ૩૫, ૩૬, અને ૩૭મા ફકરામાં જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, વીર્યાદિ લબ્ધિઓનું શુદ્ધાશુદ્ધ સ્વરૂપ દર્શાવ્યું તે છે જ. જે લબ્ધિઓનું શુદ્ધસ્વરૂપ દર્શાવ્યું છે તે જ ક્ષાયિક લબ્ધિઓનું સ્વરૂપ છે, પરંતુ તેમાં ઘણીખરી લબ્ધિઓનું સ્વરૂપ વ્યવહારનયની અપેક્ષાએ કહ્યું છે. કેઈપણ પદાર્થના સ્વરૂપની પ્રરૂપણ અન્ય પદાર્થના સંબંધ પૂર્વક કરાય છે તે ત્યાં વ્યવહારનયની પ્રવૃત્તિ છે અને તે જ પ્રરૂપણા અન્ય કોઈપણ પદાર્થના સંબંધની અપેક્ષા રહિત કરવી તે નિશ્ચયનયની પ્રવૃત્તિ છે. વ્યવહાર, ઉપચાર, સંસાર, ઉપમા આદિ બે વિના ઘટે નહિ. આ પૂર્વે ૧૧મા ફકરામાં પાંચ સમવાય કારણેની અનેકાંતતા દર્શાવતા પૃષ્ઠ ૧૪ અને ૧૫ની ટિપ્પણમાં કેઈપણ કાર્ય સંબંધી કર્તા, કર્મ, કરણ, સંપ્રદાન, અપાદાન અને અધિકારણ એ ષકારકનું વ્યવહાર અને નિશ્ચયથી સ્વરૂપ દર્શાવ્યું છે. આપે ત્યાં જોયું હશે કે આત્માના મોક્ષરૂપ કાર્યમાં
