________________
જૈન દર્શનનું
[ સૂ. ૯૦
(૯૦) અર્થ—નયના નંગમ, સંગ્રહ, વ્યવહાર અને ઋજુસૂત્ર એમ ચાર ભેદ છે, જ્યારે શબ્દ-નયના સામ્પ્રત, સમભિરૂઢ અને એયંભૂત એમ ત્રણ ભે છે.
૩૬
(૯૧) નયના વ્યવહાર-નય અને નિશ્ચય-નય એમ પણ એ વર્ગ પડાય છે.
જે નય વ્યવહારને અર્થાત્ સ્થૂળતા અને ઉપચારને મુખ્યતયા સ્પર્શે છે તે વ્યવહાર-નય' છે, જ્યારે જે નય તલસ્પર્શિતા અર્થાત્ સૂક્ષ્મતા અને તાત્ત્વિકતા તરફ વિશેષ લક્ષ્ય આપે છે તે ‘નિશ્ચય-નય' છે. વ્યવહાર–નય પ્રમાણે ભમરા કાળા છે, જ્યારે નિશ્ચય—નય પ્રમાણે તે એ બધા રંગાના છે. વ્યવહાર-નય પ્રમાણે સંસારી જીવ અંશતઃ મૂ છે, જ્યારે નિશ્ચય-નય પ્રમાણે તે એ અમૂર્ત છે.
(૯૨) નયાભાસ એ અજૈન દર્શનની જડ છે.
જે નય અન્ય નચેની અવગણના કરે તેને ‘નયાભાસ’ કહે છે.
કદાગ્રહ, મિથ્યાભિનિવેશ ઇત્યાદિ નયાભાસના પર્યાય છે. નયાભાસમાં નિરપેક્ષતાનું સામ્રાજ્ય છે. એ સાપેક્ષતાના સર્વથા છેદ ઉડાવે છે અને એથી એ ત્યાજ્ય છે.
નૈયાયિક અને વૈશેષિક દર્શના નૈગમ નય ઉપર, સાંખ્ય અને વેઢાન્ત સંગ્રહ ઉપર, ચાર્વાક વ્યવહાર ઉપર, બૌદ્ધ ઋજુસૂત્ર ઉપર અને વૈયાકરણા શબ્દ–નય ઉપર વધારે પડતા ભાર મૂકે છે. સમ્મઇપયરણ (કાંડ ૧, ગાથા ૫)ની વૃત્તિમાં
