________________
જૈન દર્શનનું [ સ. ૧ર દેહમુક્તતા એ આત્માની સર્વોત્કૃષ્ટ દશા છે. એની પ્રાપ્તિ એ મનુષ્યભવની ઉત્તમ સિદ્ધિ છે.
(૧૩૩) સંસારી જીવ સાથે કર્મ અનાદિ કાળથી છે.
આથી જીવ પહેલાં કે કર્મ એ પ્રશ્ન જ ઉપસ્થિત થત નથી. આ સંબંધમાં પાંચ અન્ય મતે જવાય છે –
(૧) જીવ પહેલાં અને કર્મ પછી. (૨) કર્મ પહેલું અને જીવ પછી. (૩) જીવ અને કર્મ બંને એકસાથે ઉત્પન્ન થયાં. (૪) જીવ છે પરંતુ કર્મ નથી. (૫) જીવ પણ નથી અને કર્મ પણ નથી.
(૧૩૪) સંસારી જીવ સાથેને કમને સંગ પ્રવાહ રૂપે હેવાથી એનો (કર્મ) નાશ શક્ય છે.
(૧૩૫) મોક્ષે સીધા જવા માટે મનુષ્યભવ આવશ્યક છે પણ એ અતિદુર્લભ છે.
સંસારી જી પિકી નારકે અને તિર્યંચે તે એ જ ભવમાં મેલે ન જઈ શકે એ તે દેખીતી વાત છે પણ દે પણ દેવના ભવમાં મેક્ષે સીધા જઈ શકતા નથી કેમકે એઓ કે વ્રત પાળતા નથી. આથી મનુષ્ય જ સંયમી જીવન જીવી એ
૧. દેવો એ મનુષ્ય કરતાં ધર્મપાલનમાં ચડિયાતા નથી. એની ઉપાસના મનુષ્ય કરવી જોઈએ એમ જૈન દર્શન માનતું નથી. જૈનની સર્વોત્તમ ઉપાસનાનું સ્થાન તે પરમાત્માઓ જ છે.
