________________
સૂ. ૧૦૬ ]
તુલનાત્મક દિગ્દર્શન
( ૧૦૩) પ્રમત્ત પ્રવૃત્તિને લઈને જીવના પ્રાણને નાશ કરે તે “હિંસા' છે.
પ્રમત્ત પ્રવૃત્તિ એટલે રાગદ્વેષવાળી તેમ જ સાવધાનતા વિનાની ક્રિયા.
(૧૦૪) હિસાના બે પ્રકાર છે: (૧) દ્રવ્ય-હિસા અને (૨) ભાવ-હિસા.
પ્રાણેને નાશ એ “દ્રવ્ય-હિંસા યાને વ્યાવહારિક હિંસા' છે. એ હિંસા હોવા છતાં એ દેષરૂપ જ હોય એમ એકાનતે ન કહી શકાય. એની પાછળ પ્રમત્ત પ્રવૃત્તિ જેવી દુષ્ટ ભાવના હોય તે એ દેષ જ છે.
પ્રમત્ત પ્રવૃત્તિ એ “ભાવ-હિસાયાને “નિશ્ચય-હિંસા છે. એ ભાવના જાતે જ દેષવાળી હેવાથી પ્રાણના નાશ ન થતાં ઊલટા પ્રાણ બચ્યા હોય તે પણ એ ભાવ-હિંસા દેજવાળી જ છે અને એ પાપનું કારણ છે. . (૧૦૫) મહાવતેને જે પાળે તે સાચા ગુરુ છે,
જૈન દર્શન પ્રમાણે ધર્મગુરનું મુખ્ય લક્ષણ એ છે કે તેઓ કાંચન અને કામિનીના સર્વથા ત્યાગી હેય.
( ૧૬ ) મહાવ્રત એક, ત્રણ, ચાર અથવા પાંચ છે.
અહિંસા એ એક જ મહાવ્રત છે, કેમ કે અસત્ય, અદત્તાદાન, અબ્રા અને પરિગ્રહના વિરમણરૂપ અન્ય ચાર તે તે આ મહાવ્રતરૂપ ક્ષેત્રની વાડે છે.
