Sutra Kritanga Sutra

Author(s): Purushottam Jain, Ravindra Jain
Publisher: Purshottam Jain, Ravindra Jain

Page 11

ਅਚਾਰੀਆ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਹੋਣ ਵਾਰੇ ਕੋਈ ਸੰਕੇਤ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦਿਤਾ । ਇਹ ਸੰਕਲਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਚਾਰਿਆ ਸੰਯਵੰਬਾ ਨੂੰ ਦਸ਼ਵੈਕਾਲਿਕ ਸੂਤਰ ਦਾ ਸੰਕਲਨ ਕੀਤਾ । ਕਈ ਅਚਾਰੀਆ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਗਮਾਂ ਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਟੀਕਾ, ਭਾਸ਼ਾ, ਚੁਰਨੀ ਲਿਖਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਗਮਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ । ਅੰਗ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਦਾ ਕ੍ਰਮ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸੂਤਰ ਿਕਤਾਂਗ ਦਾ ਮਹੱਤਵ
11 ਅੰਗਾਂ ਵਿਚ ਸਰਵਪ੍ਰਥਮ ਆਚਾਰੰਗ ਸੂਤਰ ਹੈ । ਇਸ ਸ਼ਾਸਤਰ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਸਥਾਨ ਦੇਨਾ ਤਰਕ ਸੰਗਤ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਧਰਮ ਸੰਘ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਆਚਾਰ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਹੈ । ਅਚਾਰ ਸੰਘਤਾ ਦੀ ਮਾਨਵ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰਮੁਖਤਾ ਹੈ । ਆਚਾਰੰਗ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਨ ਦੇਣ ਦਾ ਕਾਰਣ ਇਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵਸਤੂ ਵੀ ਹੈ । ਆਚਾਰੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ੍ਰੀ ਸੂਤਰ ਕ੍ਰਿਤਾਂਗ ਸੂਤਰ ਦਾ ਨਾਂ ਆਇਆ ਹੈ । ਇਸ ਕ੍ਰਮ ਦਾ ਕਾਰਣ ਅਤੇ ਸਰੋਤ ਸਾਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ । ਹਾਂ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ ਕਿ ਦਿਗੰਵਰ ਅਤੇ ਸ਼ਵੇਤਾਵਰ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿਚ ਆਗਮਾ ਦਾ ਇਕੋ ਕ੍ਰਮ ਹੈ ।
ਸ੍ਰੀ ਸੂਤਰ ਕ੍ਰਿਤਾਗ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰ ਪੱਖ ਪ੍ਰਮੁਖਤਾ ਦਿਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਚਾਰੰਗ ਵਿਚ ਆਚਰਣ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਜੈਨ ਪ੍ਰੰਪਰਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਏਕਾਂਤ ਵਿਚਾਰ ਧਾਰਾਂ ਅਤੇ ਏਕਾਂਤ ਆਚਾਰ ਅਸਵਿਕਾਰ ਕਰਦੀ ਆਈ ਹੈ । ਆਚਾਰ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਸੁੰਦਰ ਸੁਮੇਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਜੈਨ ਪ੍ਰੰਪਰਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਭਾਵੇਂ ਆਂਚਾਰੰਗ ਵਿਚ ਵੀ ਸੁਖਮ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦੂਸਰੇ ਮੱਤਾਂ ਦਾ ਖੰਡਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਪਰ ਆਚਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁਖਤਾ ਹੀ ਆਚਾਰੰਗ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਹੈ । ਸੂਤਰ ਕ੍ਰਿਤਾਂਗ ਵਿਚ ਦੂਸਰੇ ਮੱਤਾ ਦਾ ਖੰਡਨ ਸਪਸ਼ਟ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਸੂਤਰ ਕ੍ਰਿਤਾਂਗ ਸੂਤਰ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਬੁੱਧ ਪ੍ਰੰਪਰਾਂ ਦੇ ਅਭਿਧੱਮਪਿੱਟਕ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਬੁੱਧ ਨੇ 62 ਦੂਸਰੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਮੱਤਾ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਸ਼੍ਰੀ ਸੂਤਰ ਕ੍ਰਿਤਾਂਗ ਸੂਤਰ ਦੇ ਸਵ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਪਰ ਸਮੇਂ ਅਧਿਐਨਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਹੈ। ਵਿਰਤੀਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਸੂਤਰ ਵਿਚ 363 ਮੱਤਾ ਦੇ ਖੰਡਨ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਹੈ ਇਹ ਮੱਤ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ।
-ਭੇਦ
ਕ੍ਰਿਆਵਾਦੀ
180
ਅਕ੍ਰਿਆਵਾਦੀ 84
ਅਗਿਆਨਵਾਦੀ 67
32
ਵਿਨਵਾਦੀ,
ਸ਼ਵੇਤਾਂਵਰ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਮਵਯਾਂਗ ਸੂਤਰ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਸੂਤਰ ਕ੍ਰਿਤਾਂਗ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਸਵ ਸਮੇਂ, ਪਰਸਮੇ, ਜੀਵ, ਅਜੀਵ,ਪੁੰਨ, ਪਾਪ, ਆਸ਼ਰਵ,
(5)