Sutra Kritanga Sutra

Author(s): Purushottam Jain, Ravindra Jain
Publisher: Purshottam Jain, Ravindra Jain

Page 10

ਕਾਇਮ ਰਹੀ । ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਇਕ ਹੋਰ ਗਨਧੀਰ ਸੁਧਰਮਾਂ ਸਨ, ਜੋ ਇੰਦਰ ਭੂਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦੀ ਅਚਾਰਿਆ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੇ ਮਾਲਿਕ ਬਣੇ । ਆਪ ਦੇ ਚੇਲੇ ਅੰਤਮ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨੀ, ਸ੍ਰੀ ਜੰਬੂ ਹਨ । ਜੋ ਰਾਜਹਿ ਦੇ ਇਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਵਿਉਪਾਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਨ । ਸ੍ਰੀ ਜੰਬੂ ਸਵਾਮੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਸੁਧਰਮਾਂ ਸਵਾਮੀ ਤੋਂ ਜੋ ਕੁਝ ਸੁਣਿਆ, ਇਹੋ ਸ੍ਰੀ ਸੁਧਰਮਾ ਸ੍ਰੀ ਜੰਞ ਵਾਰਤਲਾਪ ਮਹਾਵੀਰ ਬਾਣੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ਵੈਤਾਂ ਵਰ ਜੈਨ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ ।
ਜੈਨ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਹੈ ਕਿ ਤੀਰਥੰਕਰ ਜੋ ਕੁਝ ਬੋਲਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੇਲੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੂਤਰ ਰੂਪ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਇਸ ਨੂੰ ਜੈਨ ਆਂਗਮ ਵਿਚ ਗਣੀ ਪਿਟਕ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
| ਆਗਮਾ ਦੀ ਸ਼ਰੁਤ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਸੁਰਖਿਅਤ ਰਖਣ ਲਈ ਮਥੁਰਾ, ਪਾਟਲੀਪੁਤਰ ਅਤੇ ਬਲੱਭੀ ਵਿਖੇ 5 ਸੰਗਤੀਆਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਪਰ ਬਲੱਭੀ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਸਭਾ ਵਿਚ ਦੇਵਾਅਰਧਗਣੀ ਨੇ ਸਾਰੇ ਸ਼ਰੂਤ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਲਿਖ ਦਿਤਾ । ਸੋ ਇੱਨਾ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਪੈਣ ਕਾਰਣ ਆਗਮਾਂ ਦੀ ਮੂਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਫਰਕ ਆਉਣਾ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੈ। 12-12 ਸਾਲ ਦੇ ਲੰਬੇ ਅਕਾਲ, ਰਾਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਨੇ 14 ਪੂਰਵਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਬਿਲਕੁਲ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਇਥੇ ਹੀ ਵੱਸ ਨਹੀਂ, ਆਗਮਾ ਦੇ ਉਸ ਅਕਾਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਫਰਕ ਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਨੰਦੀ ਸੂਤਰ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵਿਆਕਰਨ ਸੂਤਰ ਦਾ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੀ ਨਵਾਂ ਹੈ । ਆਚਾਰੰਗ ਸੂਤਰ ਦਾ ਇਕ ਅਧਿਐਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ । ਬਾਰਹਵਾਂ ਦਰਿਸ਼ਟੀਵਾਦ ਅੰਗ ਲੋਪ ਹੋ ਚੁਕਾ ਹੈ ਦਿਗਵਰ ਜੈਨ ਮਾਨਤਾ ਸ਼ਵੇਤਾਵਰ ਜੈਨ ਮਾਨਤ ਰਾਹੀਂ ਮਨੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਗਮਾਂ ਨੂੰ ਮਹਾਵੀਰ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੀ । ਪਰ ਦਿਗੰਵਰ
ਪਰਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿਧਾਂਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਜੈਨ ਅਚਾਰਿਆ ਦੇ ਬਣਾਏ ਥਾਂ ਨੂੰ ਆਗਮਾ ਜਿਹਾ ਸਨਮਾਨ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਆਗਮ ਕਾਲ ਈਂ ਪੁਰਵ 6ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ 5ਵੀਂ ਸਦੀ ਹੈ ਮਹਾਵੀਰ ਨਿਰਵਾਨ ਤੋਂ 1000 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਆਗਮਾਂ ਦੇ ਸੰਕਲਨ ਅਤੇ ਲੇਖਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੈ ।
ਆਗਮਾ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਤਨ ਅਚਾਰੰਗ ਸੂਤਰ ਦਾ ਪ੍ਰਥਮ ਸ਼ਰੂਤ ਸਕੰਧ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹੈ । ਇਹ ਗੱਲ ਇਸ ਆਗਮ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਵੀ ਪਤਾ ਲਗਦੀ ਹੈ । ਸੋ ਆਗਮਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਸਮਾਂ ਤਾਂ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
11 ਅੰਗਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟ ਉਪਾਗ, ਮੂਲ, ਛੇਦ ਆਦਿ ਸੂਤਰ ਹਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਕਲਨ ਕਰਤਾ ਆਰਿਆ ਸ਼ਿਆਮ (ਵੀਰ ਸੰਮਤ 335) ਅਤੇ ਅਚਾਰੀਆ ਭੱਦਰਵਾਹੂ 357 ਈ. ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਈ ਵਿਦਵਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦਵਾਨ ਨੂੰ ਰਚਿਅਤਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਇਹ ਮਾਨਤਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੱਖੋਂ ਠੀਕ ਨਹੀਂ। ਕਿਉਂਕਿ 11 ਅੰਗ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਪਾਗਾਂ ਦਾ ਜਿਕਰ ਵਾਰ 2 ਆਇਆ ਹੈ । ਭਗਵਤੀ ਸੂਤਰ ਇਸ ਦਾ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ । ਬਾਕੀ ਇਨ੍ਹਾਂ