Book Title: Naishadhiya Charitam
Author(s): Harsh Mahakavi, Sanadhya Shastri
Publisher: Krishnadas Academy Varanasi

View full book text
Previous | Next

Page 244
________________ नेपघमहाकाव्यम् वृहस्पतिः तथा प्रगल्भ इत्यर्थः । 'सूनृतं च प्रिये सत्यमित्यमरः । स नृपतिरितीत्थं हंसं विसृज्य श्रुतिलग्नः श्रोत्रप्रविष्टः कलहंसस्य शंसितैर्विस्मितः सन् वनवेश्म भोगगृहमविशत् ॥ ६३ ॥ ५२ अन्वयः--धैर्यवान् सूनृतवाग्वृहस्पतिः सः नृपतिः इति तं विसृज्य श्रुतिलग्नैः कलहंसशंसितैः विस्मितः वनवेश्म अविशत् । हिन्दी - - धैर्यशाली, सत्य और प्रिय वाणी बोलने में वृहस्पतिसम प्रगल्म वह नरराज इतना कह हंस को भेज कर कानों में लगे ( प्रिय होने के कारण अविस्मरणीय ) सुन्दर हंस के कहे हुए ( अथवा हंस के रमणीय अथवा गंभीर वचनों ) पर विस्मित होता वाटिका गृह में प्रविष्ट हो गया । टिप्पणी- - नल के धैर्य, सत्यवादिता और प्रियवादिता का विवरण । राजा ने हस को कार्य - साधनार्थ भेजकर वाटिका में ही उसके लौट आने तक प्रतीक्षा करने का निर्णय लिया । विद्याधर के अनुसार दीपक और अतिशयोक्ति । चंद्रकलाकार के अनुसार 'सूनृतवाग्बृहस्पतिः' में लुप्तोपमा ॥ ६३ ॥ अथ भीमसुतावलोकनः सफलं कर्त्तुं महस्तदेव सः । क्षितिमण्डलमण्डनायितं नगरं कुण्डिनमण्डजो ययौ ॥ ६४ ॥ जोवातु — अथेति । अथ सोऽण्डजो हंसः तदहरेव भीमसुतायाः भैम्या अवलोकनैः सफलं कर्तुं तस्मिन्नेव दिने तां द्रष्टुमित्यर्थः । क्षितिमण्डलस्य मण्डनायितमलंकारभूतं कुण्डिनं कुण्डिनाख्यनगरं ययौ ॥ ६४ ॥ अन्वयः—अथ सः अण्डजः तत् अहः एव भीमसुतावलोकन: सफलं कत्तु क्षितिमण्डलमण्डनायितं कुण्डिनं नगरं ययौ । हिन्दी - तत्पश्चात् वह पक्षी उसी दिन भीमतनया ( दमयंती ) के दर्शनों द्वारा (अपने को सफल करने के निमित्त पृथ्वीमण्डल के अलंकार बने कुंडिनपुर की ओर चल दिया । टिप्पणी - कुंडिन नगर समृद्धि के कारण तो रमणीय था ही, दमयंती के कारण वह पृथ्वीमण्डल का शृंगार बन गया था । अनुप्रास और उपमः अलंकार ।। ६४ ।

Loading...

Page Navigation
1 ... 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284