________________
ફૂપદષ્ટાંતવિશદીકરણ / ગાથા : ૧૩
૧૨૯ પણ વિધ્વજયઆશય ન પ્રવર્યો હોય તો ત્રણ પ્રકારનાં વિદ્ગોમાંથી કોઈપણ વિઘ્ન ઉત્પન્ન થાય તો પ્રવૃત્તિઆશય ગુણની નિષ્પત્તિ પૂર્વે જ અટકી જાય છે, અને તે વખતે પ્રાર્થનાગત એકાગ્રતા ચાલતી હોય તો પ્રણિધાનઆશય રહી પણ શકે, અને કોઈ જીવને પ્રણિધાનથી જનિત શુભભાવ પ્રકર્ષવાળો હોય તો પ્રવૃત્તિમાં આવતાં ત્રણ પ્રકારના વિનોને દૂર કરીને વિધ્વરહિત પ્રવૃત્તિ પણ કરી શકે, અને આ ત્રણ પ્રકારના વિપ્નો અશુભભાવરૂપ ગ્રહણ કરવાનાં છે. ત્યાં –
(૧) જઘન્ય વિપ્ન સુખશીલિયો સ્વભાવ છે. જે ગુણનિષ્પત્તિની ઈચ્છા હોવા છતાં ગુણનિષ્પત્તિમાં યત્ન કરવામાં બાધા ઉત્પન્ન કરે છે.
(૨) મધ્યમ વિપ્ન જીવનો વક્ર સ્વભાવ છે. તેથી ગુણનિષ્પત્તિને અનુકૂળ સમ્યફ પ્રયત્નનો પ્રારંભ થવા છતાં જીવ વાંકોચૂંકો ચાલે છે કે, જેથી ગુણનિષ્પત્તિની પ્રવૃત્તિ અલના પામે છે.
(૩) ઉત્કૃષ્ટ વિઘ્ન દિગ્મોહરૂપ છે. જે ગુણનિષ્પત્તિ માટે યત્ન કર્યા પછી કઈ દિશામાં યત્ન કરવો છે, જેનાથી ગુણ પ્રગટ થાય, તે વિષયમાં દિશાસૂઝ થતી નથી.
* આ ત્રણે જીવના અશુભ ભાવો છે, અને તે અશુભ ભાવો જ ગુણનિષ્પત્તિને અનુકૂળ પ્રવૃત્તિમાં વિધ્વરૂપ છે. આમ છતાં, પ્રણિધાન આશયથી થયેલા પ્રકર્ષવાળા શુભભાવ દ્વારા આ ત્રણે વિઘ્નો દૂર થઈ શકે છે, અને તેમ થાય તો જયવીયરાય સુત્ર બોલતાં બોલતાં જ વિઘ્ન દૂર થવાથી પ્રાર્થનીય ગુણોમાં જીવ નિરાકુળ પ્રવૃત્તિ કરી શકે છે.
વળી, નિરાકુળ પ્રવૃત્તિ થવાથી પ્રસ્તુત ધર્મવ્યાપારોની નિષ્પત્તિરૂપ સિદ્ધિ પણ થઇ શકે છે જયવયરાય સૂત્રમાં જે ગુણોની પ્રાર્થના કરાય છે, તે ધર્મવ્યાપારો આત્મામાં પ્રગટ પણ થઇ શકે છે.
વળી, સિદ્ધિ થયા પછી તે પ્રકારે જ સ્થિરીકરણ કરાય છે, જેને શાસ્ત્રના બીજા શબ્દમાં વિનિયોગ પણ કહેવામાં આવે છે. સ્થિરીકરણનું તાત્પર્ય એ છે કે, જે ધર્મ સિદ્ધ થયો, તેને સ્વાગત અને પરગત સ્થિરરૂપે આધાર કરવો.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે, કોઈ પણ ધર્મ બીજાની અંદરમાં આધાર કરવો તે વિનિયોગ છે. પરંતુ તેનાથી પોતાનામાં સ્થિરત્વ કઈ રીતે થાય ? તેથી કહે છે –
પરમાં યોજનાના અધ્યવસાય વડે કરીને અનુબંધનો અવિચ્છેદ થાય છે, તે સ્વગત સ્થિરત્વનું આધાન છેઃસિદ્ધિકાળમાં પોતાનામાં જે ગુણ પ્રગટ્યો છે, તે ગુણ બીજામાં પ્રગટ કરવાનો અધ્યવસાય તે વિનિયોગનો અધ્યવસાય છે, અને તેનાથી
