Book Title: Jain Paribhashika Shabdakosha
Author(s): Tulsi Acharya
Publisher: Jain Vishva Bharati

View full book text
Previous | Next

Page 280
________________ जैन पारिभाषिक शब्दकोश नयविषयीकृतस्य वस्तुधर्मस्य यदा कालादिभिर्भेदविवक्षा क्रियते तदा एकस्य शब्दस्यानेकार्थप्रतिपादने सामर्थ्याभावाद् भेदवृत्त्या भेदोपचारेण वा क्रमेण यदभिधायकं वाक्यं स विकलादेशः । (प्रनत ४.४५ वृ) विकलेन्द्रिय वे स प्राणी, जो दो, तीन, चार इन्द्रियों वाले होते हैं । विकलेन्द्रियाः द्वित्रिचतुरिन्द्रिया इत्यर्थः । ( प्रसा १०६६ वृ) विकारक कर्म मोहनीय कर्म, जो दर्शन और चारित्र को विकृत करता है। तत्कर्म दृष्टिचारित्रयोर्विकारस्य ""हेतु भवति । (जैसिदी ४.२ वृ) विकाल संध्या का समय अथवा संध्या के बाद का समय । सन्ध्यायां तु यत एते विरमन्ति ततः सा विकालः । (बृभा ३०४२ वृ) विकुर्वणा वैक्रिय लब्धि अथवा शक्ति के द्वारा विविध आकृतियों का निर्माण करना। या पुनर्बाह्यपुद्गलपर्यादानपूर्विका सोत्तरवैक्रियरचनालक्षणा, सा च विचित्राभिप्रायपूर्वकत्वाद् वैक्रियलब्धिमतस्तथाविधशक्तिमत्त्वाच्चैकजीवस्याप्यनेकापि स्यादिति (स्था १.१८ वृप १८) पर्यवसितम् । विकृति वह पदार्थ, जो मानसिक विकार पैदा करता है, जैसे- दूध, दही आदि । ra विगतीओ पण्णत्ताओ, तं जहा - खीरं, दधिं, णवणीतं, (स्था ९.२३) सप्पिं, तेलं, गुलो, महुं, मज्जं, मंसं । दुद्धं दहि नवणीयं घयं तहा तेल्लमेव गुड मज्जं । महु मंसं चेव तहा ओगाहिमगं च विगईओ ॥ विकृतयो - मनसो विकृतिहेतुत्वात् । (द्र महाविकृति) विकृष्ट तप तेला, चोला आदि तप । Jain Education International (प्रसा २१७ वृप ५३ ) विकृष्टं - अष्टमदशमद्वादशादिकं तपः कर्म भवति । २६३ (प्रसावृ प २५४) विक्रिया (द्र विकुर्वणा) विक्षिप्ता प्रतिलेखना का एक दोष । प्रतिलेखित वस्त्रों को अप्रतिलेखित वस्त्रों पर रखना अथवा वस्त्र के अञ्चल को इतना ऊंचा उठाना कि उसकी प्रतिलेखना न हो सके। विक्षेपणं विक्षिप्त सा च प्रत्युपेक्षितवस्त्रस्यान्यत्राप्रत्युपेक्षिते क्षेपणं, प्रत्युपेक्षमाणो वा वस्त्राञ्चलं यदूर्ध्वं क्षिपति । ( उ २६.२६ शावृ प ५४०, ५४१ ) ( तवा २.३६ ) विक्षेपणी वह कथा, जिसके द्वारा स्वसमय की स्थापना की जाती है। विक्खेवणी" ससमयं कहेइ, ससमयं कहित्ता परसमयं कहेड़, परसमयं कहेत्ता ससमयं ठावइत्ता भवति । (स्था ४.२४८) विग्रहगति १. अंतरालगति, एक स्थान से दूसरे जन्मस्थान में जाते समय होने वाली जीव की गति, जो एकसामयिक, द्विसामयिक, त्रिसामायिक अथवा चतु: सामयिक होती है । For Private & Personal Use Only २. वक्र गति, जो एक जन्म से दूसरे जन्म के अंतराल में, उत्पत्तिस्थान के विश्रेणि में स्थित होने पर होती है । इसमें दो, तीन अथवा चार समय लगते हैं। उज्जुआयता सेढी उववज्जमाणे एगसमइएणं एगओवंकाए सेढीए''''दुसमइएणं दुहओवंकाए सेढीए'''' तिसमइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा ।... ....जे भविए विसेदिं उववज्जित्तए, से णं चउसमइएणं विग्गहेणं उववज्जेज्जा । (भग ३४.३, १५) यदा मरणस्थानाऋज्वायता श्रेणि विशिष्ट स्थानप्राप्तिहेतुभूता गतिर्विग्रहः पेक्षयोत्पत्तिस्थानं समश्रेण्यां भवति तदा भवति । (भग ३४.२, ३ वृ) विग्गो वक्को कुटिलो त्ति एगट्ठा । (धव पु४ पृ २९) विग्रहगतिः - वक्रगतिर्यदा विश्रेणिव्यवस्थितमुत्पत्तिस्थानं गन्तव्यं भवति तदा या स्यात् । (स्थावृ प ५२) कूर्परलाङ्गलगोमूत्रिकाकारेण यथाक्रमं द्वित्रिचतुः समय www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346