________________
प्रमाणप्राप्त आहार] ७७१, जैन-लक्षणावली
[प्रमाणागुल प्रमाणप्राप्त आहार-देखो अवमोदर्य व प्रमाण- प्रतिपादक - सप्तभंगी को प्रमाणसप्तभंगो कहा दोष । १. बत्तीसं किर कवला आहारो कुक्खि- जाता है। पूरणो होइ । पुरिसस्स महिलियाए अट्ठावीसं हवे प्रमाणसंप्लव-प्रमाणसंप्लव एकत्रार्थ प्रवृत्तिरकवला ।। (भ. प्रा. २११)। २. प्रमाणप्राप्त प्रा- नेकप्रमाणस्य । (अष्टस. यशो. वृ. २, पृ. ५)। हारो द्वात्रिंशत्कवला: । (योगशा. स्वो. विव. ४, एक ही पदार्थ के विषय में अनेक प्रमाणों की ९६, पृ. ३११)।
__ प्रवृत्ति को प्रमाणसंप्लव कहते हैं। १ पुरुष का प्रमाणप्राप्त प्राहार बत्तीस ग्रास प्रमाणसंवत्सर--१. युगस्य प्रमाणहेतुः संवत्सर प्रमाण और महिला (स्त्री) का अट्ठाईस ग्रास प्रमाणसंवत्सरः। (सूर्यप्र. मलय, वृ. १०, १६, प्रमाण होता है।
५४, पृ. १५४)। २. प्रमाणं परिमाणं दिवसादीनाम्, प्रमाणप्राप्तात् किंचिदनौनोदर्य-देखो प्रमाण- तेनोपलक्षितो वक्ष्यमाण एव नक्षत्रसंवत्सरादिः प्राप्त आहार । आहारः पुंसो द्वात्रिंशत्कवलप्रमाणः। प्रमाणसंवत्सरः । (जम्बूद्वी. शा. वृ. १५१)। कवलश्चोत्कृष्टापकृष्टौ वर्जयित्वा मध्यम इह १ जो संवत्सर (वर्ष) युग के प्रमाण का कारण है.
उसे प्रमाणसंवत्सर कहा जाता है। २ दिवस-रात्रि एकादिकवलैरूनश्चतुर्विंशतिकवलान् यावत् प्रमाण- आदि के प्रमाण से उपलक्षित नक्षत्रसंवत्सरादि को प्राप्तात् किंचिदूनौनोदर्यम् । (योगशा. स्वो. विव. प्रमाणसंवत्सर कहते हैं। ४-६६, पृ. ३११)।
प्रमाणागुल-१. से कि तं पमाणांगुले ? पमणांगुले पुरुष का प्रमाणप्राप्त आहार वत्तीस ग्रास एगमेगस्स रण्णो चाउरंतचक्कवट्टिस्स अट्टसोवण्णिए प्रमाण माना गया है। यहां उत्कृष्ट और जघन्य को कागिणीरयणे छत्तले दुवालसंसिए अट्टकण्णिए अहिगछोड़ कर मध्यम ग्रासों को ग्रहण किया गया है। रणसंठाणसंठिए पं०, तस्स णं एगमेगा कोडी उस्सेहंगुप्रमाणप्राप्त आहार से एक दो आदि ग्रासों से हीन लविक्खंभा, तं समणस्स भगवग्रो महावीरस्स अद्धचौबीस ग्रास तक ग्रहण करने पर किचित् ऊन गुलं, तं सहस्सगुणं पमाणांगुलं भवइ। (अनुयो. सू. औनोदर्य होता है।
१३३, पृ. १७१) । २. उस्सेहंगुलमेगं हवइ पमाणप्रमाणफल-१. प्रमाणस्य फलं साक्षात सिद्धिः गुलं दु पंचसयं । अोस प्पिणीए पढमस्स अंगूलं चक्कस्वार्थविनिश्चयः । (सिद्धिवि. १, ३, पृ. १२)। वट्टिस्स ।। (जीवस. १०१) । ३. तं चिय पंचस२. अज्ञाननिवृत्तिर्हानोपादानोपेक्षाश्च फलम् । याइ अवसप्पिणिपढमभरहचक्किस्स । अंगुल एक्क (परीक्षा. ५-१)।
चेव य तं तु पमाणंगुलं णाम । (ति. प. १-१०८)। १ प्रमाण का साक्षात् फल स्व और अर्थ के निश्चय- ४. प्रमाणागुलमेकं स्यात्तत्पञ्चशतसंगुणम् । प्रथमरूप सिद्धि है। २ अज्ञान का विनाश, परित्याग, स्यावसपिण्यामगुलं चक्रवर्तिनः।। (ह. पु. ७-४२), ग्रहण अथवा उपेक्षा यह प्रमाण का फल है। ५. तदेव (उत्सेधांगुलमेव) पंचशतगुणितं प्रमाणांप्रमाणयोजन -ताभिश्चतुर्गव्यूति (प्रमाणगव्यूति) गुलं भवति । (त. वा. ३, ३८, ६, पृ. २०७-८)। भिर्मपितं एक प्रमाणयोजनम् । मानवानां पञ्चशत- ६ उच्छ्यांगुलं सहस्रगुणितं प्रमाणांगुलमुच्यते xx योजनैरेकं प्रमाणयोजनमित्यर्थः । (त. वृत्ति श्रुत. x। (अनुयो. हरि. वृ. पृ. ८१)। ७ सहस्रगु३-३८)
णितादुत्सेधागुलप्रमाणाज्जातं प्रमाणाङ्गुलम्, प्रथचार प्रमाणगव्यूति मात्र मापविशेष को प्रमाणयोजन वा परमप्रकर्षरूपं प्रमाणं प्राप्तमङ्गुलं प्रमाणामुकहते हैं। वह मनुष्यों के उत्से गांगुलसिद्ध-पांच लम्, नातः परं बृहत्तरमंगुलमस्तीति भावः । यदि वा सौ योजन के बराबर होता है।
-समस्तलोकव्यवहारराज्यादिस्थितिप्रथमप्रयोक्तत्वेन प्रमाणसप्तभंगी-सकलादेशस्वभावा तु प्रमाण- प्रमाणभूतोऽस्मिन्नवसर्पिणीकाले तावद्युगादिदेवो भरसप्तभंगी, यथावद्वस्तुरूपप्ररूपकत्वात् । (प्र. क. मा. तो वा तस्यांगुलम् प्रमाणाङ्गुलम् । (अनुयो. सू. ६-७४, पृ. ६८२)।
मल. हेम. वृ. १३३, पृ. १७१)। ८. उच्छेहसकलादेश स्वभाववाली--अनेकान्तात्मक वस्तु की अंगुलेहि य पंचेव सदेहि तह य घेत्तुणं । णामेण समु
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org