Gyansara Part 02

Author(s): Vijayravishekharsuri
Publisher: Sacchidanand Gyanvardhak Trust

Page 8

પાચમું જ્ઞાનાષ્ટક H જ્ઞાનાદિ ત્રણ અષ્ટકની વિશેષતા ગ્રંથકારશ્રીએ જ્ઞાનસારમાં દરેક શ્લોકમાં સમગ્ર આગમનો સાર ઠાલવવાની અભૂત કળા વ્યક્ત કરી છે. સાધનામાં સૌથી ઉચ્ચતર સ્તરની સાધના મોક્ષ' પદની કહેવાય. તેની સિદ્ધિ માટે જ્ઞાનની પ્રધાનતા છે. દુષ્કર એવા મોક્ષસાધ્યની સિદ્ધિ માટે વિશાળ જ્ઞાનની જરૂર નથી પણ અલ્પજ્ઞાન મોક્ષપદને સિદ્ધ કરવા સમર્થ બને છે. તે વાત પૂ. મહોપાધ્યાય શ્રીએ જ્ઞાનાષ્ટકના 'નિર્વાણપદમાં મુકીને મુમુક્ષુઆત્માઓને મોક્ષપદ માટે ઉત્સાહિત કરવાનું પ્રેરકબળ પુરું પાડે છે. તસ્વામૃતરૂપ એક પદનું પણ જ્ઞાન જો વારંવાર ઘુટવામાં આવે તો "માષ-તુષ જેવા જડબુદ્ધિવાળાને પણ મોક્ષની પ્રાપ્તિ સહેલી બની જાય છે. જે જ્ઞાન મોહને મારવા સમર્થ બને તે અલ્પજ્ઞાન પણ અમૃતરૂપ બને છે. અભવ્યોનું 9 પૂર્વનું પણ જ્ઞાન જે મોહને મારવા સમર્થ બનતું નથી તો તેવા વિશાળજ્ઞાનની પણ કોઈ કિંમત નથી. પ્રસ્તુત અષ્ટકમાં ટીકાકાર શ્રી દેવચંદ્રજી મ. પણ સ્પષ્ટ ફરમાવે છે– किं बहुतरेण जल्पज्ञानेन ? भावनाज्ञानं स्वल्यमप्यमृतकल्यमनादिकर्मरोगापगमक्षमम् / છઠું શમાષ્ટક : જ્ઞાનાષ્ટક પછી શમાષ્ટક જણાવીને મહોપાધ્યાય યશોવિજયજીએ અમૃતજ્ઞાનનું અનન્તરફળ શમ (સમતા) બતાવ્યું છે. विकल्य विषयोत्तीणं : स्वभावालम्बनः सदा / મોહજન્ય વિકલ્પોથી રહિત અને સ્વભાવાલંબનરૂપ સમતા શમની આ વ્યાખ્યા કરીને ગ્રંથકારશ્રીએ તેમની પ્રૌઢપ્રતિભા અને તાત્પયાર્થને આંબવાની કુશળતા ઝળકાવી છે. સાતમું ઈન્દ્રિયજયાષ્ટક : સમતા આત્માનો સ્વભાવ હોવા છતાં આત્મા સ્વભાવમાં રહી શકતો નથી. તેનું કારણ ગ્રંથકારશ્રીએ શોધીને તેની સુંદર રજૂઆત રૂપે ઈન્દ્રિયજયાષ્ટક રચ્યું છે. ઈન્દ્રિયોનો ખોરાક, વિષયોનો અભિલાષ તેના વડે ઈન્દ્રિયો કદી તૃપ્ત થઈ નથી. તેથી ઈન્દ્રિયોની અતૃપ્તિરૂપ વિષયતૃષ્ણાથી વ્યાકુળ આત્માને ઉદ્દેશીને "મવતુપ્ત અનાભિના' ગ્રંથકારશ્રીનું આ એક જ વચન અનાદિ વિષયતૃષ્ણાનો અંત લાવવા પર્યાપ્ત છે. જ્યારે ટીકાકારશ્રીએ તેના તાત્પયાર્થને ટીકામાં રજૂ કરીને કમાલ કરી છે. अन्तरात्मना आत्मानोडन्तर्गतेन स्वरूपेण तृप्तो भव / स्वरूपालम्बनमन्तरेण न तृष्णाक्षयः આત્માના સ્વરૂપના આલમ્બન વિના તૃષ્ણાનો ક્ષય શક્ય નથી. જ્ઞાનસાર–૨ || 7