Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal

Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan

Page 74

[ ૫૧
શિe ]
ગાયકવાડનું રાજ્ય ગુજરાતમાં મરાઠાઓનું વધતું જતું વર્ચસ જોઈ દિલ્હીની સરકાર રોકી ઊડી. હમીદખાને મરાઠા સરદારોને આપેલા પરવાના નામંજૂર રાખ્યાનું જાહેર કર્યું. હમીદખાનને ગુજરાતમાંથી હાંકી કાઢવા સરબુલંદખાનને તાકીદ કરી ને એની મદદમાં જોધપુરનો મહારાજા અભયસિંહ તથા બાબી સરદારો રહે એવી વ્યવસ્થા કરવામાં આવી. બીજા પક્ષે હમીદખાન, પિલાજી અને કંથાજી હતા. બંને પક્ષો વચ્ચે સોજિત્રા અને કપડવંજ ખાતે લડાઈઓ થઈ એમાં મરાઠાઓની હાર થતાં તેઓ પીછેહઠ કરી મહી નદી ઓળંગી છેટા ઉદેપુરના ડુંગરાળ વિસ્તારમાં સલામત સ્થળે ચાલ્યા ગયા. એ પછી તેઓએ રાબેતા મુજબની
ખંડણી ઉઘરાવવાનું ચાલુ રાખ્યું. પેશવા બાજીરાવે ગુજરાતમાં સેનાપતિ દાભાડેની સત્તા નાબૂદ કરવા પોતાના પ્રતિનિધિ તરીકે ઉદાજી પવારને ગુજરાતમાં મોકલ્યો (૧૭૨૬ ). પિલાજીની પ્રવૃત્તિથી હેરાન થયેલા ડભોઈના ફજદારે ઉદાજીને આવકાર અને આશ્રય આપ્યાં. એક નાની અથડામણમાં એ ફોજદાર માર્યો જતાં ઉદાજીએ ડભઈ પર કબજો જમાવ્યો. ઉદાજીની પ્રવૃત્તિથી રોષે ભરાયેલા પિલાજી અને કંથાજીએ ડભોઈને ઘેરે ઘા. આથી ઉદાજીને ડભોઈ પરનો કબજો છેડી દેવાની ફરજ પડી. એ પછી પિલાજીએ ડભોઈ ઉપરાંત વડોદરા પણ કબજે કર્યું. એ સમયે વડોદરાના શાસક તરીકે પાટણના નવાબની બેગમ લાડબીબી હતી. એણે વડેદરાને પિતાની રાજધાની બનાવી હતી. લાડબીબી રાજકાર્યમાં કુશળ હતી, પરંતુ એ દુરાચરણવાળી હતી. એના કારભારી સુરેશ્વર દેસાઈ જે નિઃસ્પૃહ અને કર્તવ્યનિષ્ઠ હતો, તેણે છેવટે પિલાજીને વડોદરા કબજે લેવા નિમંત્રણ આપું. એથી પિલાજીએ વડોદરા કબજે કર્યું.
આ અરસામાં છત્રપતિ શાહુએ એક આજ્ઞાપત્ર( મે ૩, ૧૭૨૮ )થી પિલાજીને દાવડી ગામ આપ્યું.૧૩
ઉદાજીને પિલાજી સામે સફળતા ન મળતાં પેશવાએ ગુજરાતમાં પિતાના હક્ક સ્થાપિત કરવા પોતાના ભાઈ ચિમનાજી આપાને મોકલ્યો. ચિમનાજી ધોળકા, સુધી ગયો, પરંતુ સફળતા ન મળી. બીજી વખત ચિમનાજીને ૧૭૨૯ ની આખરમાં મેક. એ પાવાગઢ ખંભાત અને ધોળકા સુધી ગયો (માર્ચ, ૧૭૩૦).૧૪ આમ કરાવવા પાછળ પેશવાને હેતુ મુઘલ સૂબેદાર ચોથ અંગે બે વર્ષ અગાઉ કરેલ કબૂલાતનામું ફરી તાજું કરી આપે અને ગુજરાતનું મહેસૂલ એને અથવા એના પ્રતિનિધિને આપે એવી સ્થિતિ સર્જવાને હતો." સરબુલંદખાનને દિલ્હીથી મદદ મળવાની આશા ન રહેતાં દાભાડેના જોરજુલમેનો સામને