Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
View full book text
________________
૧૨ મું ] ચિત્ર સંગીત અને નૃત્ય
[ ૩૮૩ કરી શકાય છે. પ્રવેશ કરતાંની સાથે મંદિરનું લાકડા પરનું સુંદર ચિત્રકામ અને નકશીકામ આપણા ચિત્ત ઉપર ધાર્યો પ્રભાવ પાડે છે. શિપીઓ અને ચિત્રકારોએ કલાત્મક સર્જનની તીવ્ર સ્પર્ધા કરી હોય એવો ભાસ થાય છે. બારીક કોતરકામ અને મનોરમ્ય ચિત્રકામથી અલંકૃત કુલ ૪૦ જેટલા સ્તંભ આ મંદિરમાં આવેલા છે. રંગમંડપ લાકડાની કલાત્મક બાર થાંભલીઓ ઉપર ટેકવેલ છે. રંગમંડપના સ્તંભમાં જે ચિત્ર આલેખાયેલાં છે તેમાં નર્તકે વાદકો ચામરધારીઓ છડીધારીઓ અને ભાવિક શ્રાવકોનું આલેખન કરવામાં આવેલું છે. આ સ્તંભોના ભારપટ્ટોમાં જે ચિત્રો છે તેમાં શ્રીપાળ-મયણાસુંદરી ચરિત્ર, ઋષભદેવ ભગવાનના જીવનપ્રસંગો, દશાર્ણભદ્ર રાજાનું ગવખંડન, તીર્થંકર નેમિનાથના જીવનપ્રસંગ, મહાવીર સ્વામીનું સમવસરણ, દિપકુમારીઓ અને સંગીત-નૃત્યમાં મસ્ત એવા વાદકો અને ગાયકે તેમજ નર્તકોનાં વૃદનું આલેખન કરવામાં આવેલું છે. રંગમંડપના એક એકઠામાં લાકડાના ઘુમ્મટમાં દેવ-દેવીઓના રાસનું સુંદર ચિત્ર છે. આખું ચિત્ર ગતિમાં હોય એમ જણાય છે. મંદિરમાં જે પટચિત્રો છે તેમાં શત્રુંજયતીર્થના પટનું આલેખન અત્યંત સુંદર અને ભાવવાહી રીતે કરવામાં આવેલું છે. દીવાલમાં જે રાજસવારીનાં અને ઉત્સવોનાં ચિત્ર છે તે ઉપરથી એ સમયની આર્થિક અને સામાજિક સમૃદ્ધિને ખ્યાલ આવે છે. પુરુષપાત્રોની મરાઠા પાઘડીઓના નમૂના પણ નેધવા જેવા છે. સ્ત્રીઓની વેશભૂષા તેમ અલંકરણો પણ જનારનું ધ્યાન ખેંચે છે. પશુપંખીઓના આલેખનમાં ચિત્રકારે ભારે કૌશલ દાખવ્યું છે. જહાંગીરના સમયનો વિખ્યાત ચિત્રકાર ઉસ્તાદ મજૂરનાં પ્રાણીચિનું સ્મરણ કરાવે તેવાં આ ચિત્ર છે. રંગ અને રેખાને અભુત સમન્વય ચિત્રકારે અહીંનાં ભિત્તિચિત્રોના આલેખનમાં સાધ્યો છે. ગુજરાતની આ સમયની ચિત્રકલાનો ઉત્કૃષ્ટ નમૂને સુરતનું ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથનું મંદિર પૂરું પાડે છે.
આ સમયમાં અમદાવાદનાં જૈન મંદિરોનું લાકડા પરનું કેતરકામ અને ચિત્રકામ ઉલેખપાત્ર છે, જેમાં ઝવેરીવાડ વાઘણપોળમાં શ્રી અજિતનાથનું મંદિર અને શેખના પાડાનું વાસુપૂજ્ય સ્વામીનું મંદિર મુખ્ય ગણાવી શકાય. હિંદુ મંદિરનાં ભિત્તિચિત્ર
મરાઠા સમયમાં મંદિરનું નવું બાંધકામ બહુ ઓછું કરવામાં આવ્યું છે, પણ શ્રેષ્ઠીઓ અને નાગરિક તરફથી ખંડિત થયેલાં મંદિરોના જીર્ણોદ્ધારનું કામ વિશેષ હાથ ધરવામાં આવ્યું હતું. જીર્ણોદ્ધાર કરાવતી વખતે ક્યારેક પ્રાચીન મંદિરની દીવાલમાં ચિત્ર પણ આલેખવામાં આવતાં હતાં. ગાંધીજી
