________________
मार्कन्डेय-तीर्थ
૧૭૮
मालव
માર-તીર્થ. સરયૂ અને ગંગાના સંગમ પાસે આવેલું હતું. (વિષ્ણુપુરાણ ૪, ૫૦
અગાડી માર્કન્ડ ઋષિએ તપ કર્યું હતું તે ૧૩), એ પ્રદેશ કુરુક્ષેત્રની પાસે આવેલ સ્થળ વિશેષ (પદ્મપુરાણ, સ્વર્ગ, અ૦ હતે. (મહાભારત, મિશલ પર્વ, અ. ૧૬). પરંતુ મહાભારતમાં આ સ્થળ ગોમતી ૭). મારવાડમાં અજમેરથી વાયવ્યમાં ૩૬ અને ગંગાના સંગમ અગાડી આવ્યાનું લખ્યું માઈલ ઉપર અને અરવલીની વાયવ્યમાં છે. ત્યાં અગાડી માર્કન્ડ ઋષિને આશ્રમ આવેલા મર્ત, મેત અને મૈત હતા. (મહાભારત, વનપર્વ, અ૦ ૮૪). એ જ જુનું માર્તિકાવત શહેર છે. એ પ્રદેશમાં પરંતુ આખ્યાયિકા એવી છે કે મદ્રાસના ઘણું દેવળો છે. (ટેવનિયરની મુસાફરી, તાજેર જિલ્લામાં દક્ષિણ મહાસાગરની પાસે ! બલની આવૃત્તિ, પુ૧, પા૦ ૮૮). બે તીરૂક્કાવર આગળ માર્કન્ય ઋષિએ તપ મુખ્ય શહેરે માર્તિકાવત (હાલનું મત) કરીને મહાદેવની પાસેથી અમરત્વ મેળવ્યું અને શાલવપુર (હાલનું અઘાર) ના હતું. (બહતશિવપુરાણ, ઉત્તરાખંડ, અ૦ સ્થળ નિર્માણ કર્યા ઉપરથી જણાય ૩૩, ટી. એ ગોપીનાથરાવની ઈન્કોને- છે કે આ માર્તિકાવત પ્રદેશમાં જોધપુર, જય
ગ્રાફી, પુત્ર ૨, ભા. ૧, પા. ૧૫૮). પુર અને અલવારના ઘણા પ્રદેશોનો સમાવેશ માર્સ. કાશિમરમાં ઈસ્લામાબાદથી ઈશાનમાં |
થાય છે. મૃત્તિકાવતી શબ્દ જુઓ. પાંચ માઈલ ઉપર આવેલું બવન (ભવન) | મા. મારવાડ, મરૂસ્થળ તે જ. (પદ્મપુરાણ, યાને માર્તન કિંવા માતન તે જ. આ સ્થળ ઉત્તરખંડ, અ૦ ૬૮). વિષ્ણસૂર્ય યાને સૂર્યદેવતાની જન્મભૂમિ છે. માઢવ. માલવા તે જ. (બ્રહ્માંડપુરાણ, પૂર્વદેવળની વાયવ્યે એક માઇલ ઉપર માન- ખંડ, અ૦ ૪૮). રાજા ભોજના સમયમાં તીર્થ નામના પવિત્ર ઝરા આવેલા છે. આ આની રાજધાની ધારાનગરમાં હતી. એની ઝરાઓમાં વિમલા અને કમલા નામના બે પ્રથમની રાજધાની અવંતિ યાને ઉજ્જયિનમાં ઝરા સુપ્રસિદ્ધ છે. માર્તન્ડનું દેવળ પાંડવોએ
હતી. (બ્રહ્મપુરાણ, અ૦ ૪૩). સાતમા બાંધ્યાનું કહેવાય છે. પણ એ દેવળ ઈ. સ.
અને આઠમા સૈકાની પહેલાં આ દેશને ૩૭ માં બંધાયું છે એવું જનરલ કનિંગ
અવંતિ કહેતા. (અવંતિ જુઓ). મુંજના હામનું મંતવ્ય છે. રાજતરંગિણીમાં આને
દરબારમાં (ઇ. સ ૯૭૪ થી ૧૦૧૦ ) સિમહરસ્સિકા કહ્યું છે. દેવળના વર્ણનને હલાયુધ થઈ ગયા છે. વાંગભટ્ટ નામના સુસારું નંટનના હિન્દુસ્તાનની જેના પ્રદે- પ્રસિદ્ધ વૈદક ગ્રંથો લખનાર ભેજના દર
શેના ગેઝેટીયરમાં માતન શબ્દ જુઓ. બારમાં હતા. (ટેનીનું પ્રબંધ ચિંતામણિ મત્તિવવત. આ નામને એક દેશ તેમજ શહેર પા૦ ૧૯૮). બાણભટ્ટને સસરો મયુર મોટા હતું. આ પ્રદેશને શાસ્ત્ર પણ કહેતા. બૃહત 1
ભેજના દરબારમાં હતા. (ઇન્ડિયન એન્ટીસંહિતા (અ૧૬) પ્રમાણે આ પ્રદેશ |
કવરી, પુ. ૧, પા૦ ૧૧૩, ૧૧૪). શા હિંદુસ્તાનની વાયવ્યમાં આવેલ હતો. શાલ્વ | ઉપરથી દેશનું આ નામ પડયું છે એ જાણુપુર અગર સભિનગર એ પ્રદેશની રાજ્ય વાને (સ્કંદપુરાણુ, માહેશ્વર, કેદારખંડ, ધાની હતી. હાલ આને અવાર કહે છે.' અ. ૧૭) જુએ. છે. વિલ્સનના મત પ્રમાણે ભજોને આ | મારુ (૨) માલ યાને મને દેશ વિશેષ. પ્રદેશ માળવામાં પર્ણાશા યાને બનાસ નદીની | અલેકઝાન્ડરના ઈતિહાસ કર્તાઓએ માલો
Aho! Shrutgyanam
