Bhogolik Kosh 02

Author(s): Dahyabhai P Derasari
Publisher: Gujarat Varnacular Society Ahmedabad

Page 105

ययातिपुर
ચાતિપુર કાનપુરથી ત્રણ માઇલ ઉપર જાજમઉ નામના સ્થળે યાતિ રાજાના કિલ્લાના અવશેષ–ખંડેર બતાવાય છે તે સ્થળ વિશેષ (શાકભી શબ્દ જુઓ). પરંતુ આ જિલ્લે ચડેલ વશના એક પૂર્વજ રાજા જિત્ ચંદ્રવંશીએ બંધાવ્યાનુ કહેવાય છે. કિલ્લાથી થાઉં છેટે સિદ્ધિનાથ મહાદેવનુ દહેરૂ આવે છે. દશમા અને અગીઆરમા સૈકામાં કાનપુર શહેર તરીકે પ્રસિદ્ધ થયું
પહેલાં
૧૯૧
यवनपुर ચલનનગર. ગુજરાતમાં આવેલું જૂનાગઢ તે જ. એના વનને સારૂં (જ૦ એ સા૦ ૫૦ ૧૮૩૮, પા૦ ૮૯૧ ઉપર છપાએલે ગિરનારની મુસાફરી નામના લેખ) જીએ. યવનપુર શબ્દ જુએ. જૂનાગઢ નામ શા ઉપરથી પડયું તેને માટે મુંબાઈ ગેઝેટીયર પુ॰ ૮, પા૦ ૪૮૭ જી. ચવનપુર, બનારસથી ચાલીસ માઇલ દૂર આવેલા એક સ્વતંત્ર મુસલમાની રાજ્યની રાજધાની જાનપુર તેજ. (જ૦ એસેમ′૦૧૮૩૯ના પા૦ ૬૯૬ ઉપર છપાએલા કથાતીયના શિલાલેખાને સાતમા બ્લાક જીઆ. ). સુલતાન ઇબ્રાહીમે ઇ. સ. ૧૪૧૮ માં તે સ્થળે જૂના બૌદ્ધ વિહારના પત્થર વિગેરે વડે બંધાવેલી પ્રસિદ્ધ અટલા મસ્જીદના એમાં ઉલ્લેખ છે. સુલતાન મહંમદની રાણી ખીખીરાજીએ ઇ. સ. ૧૪૮૦માં લાલ દરવાજા મસ્જીદ બંધાવવા, ઇ. સ. ૧૪૮૦ના અરસામાં સુલતાન હુસેને જુમ્મામસ્જીદ બંધાવવાના, અને ૧૩૬૦ માં બંધાવેલા ફીરાજ કિલ્લાના અવશેષાને અકબરના રાજ્ય સમયમાં જૌનપુરના સુખા મેાનાહુરખાને ગામતી નદી ઉપર એક જૂને પુલ મરામત કરાવ્યાના ઉલ્લેખ છે. ચૌદમા સૈકામાં દિલ્હીના સુલતાન ફીરાજે જૌનપુર વસાવ્યાનું કહેવાય છે, એણે પેાતાના સગા ફકીરૂદ્દીન જજૈનના નામ ઉપરથી આ શહેરનું જૌનપુર નામ આપ્યું છે. પંદરમા સૈકામાં દિલ્હીના શાહુ સુલતાન મહંમદના વજીર ખાનજહાનને મહમદના દીકરાની "મર સગીર હતી તે વખતે સુલતાન સરકી યાને પૂરા રાજા એવું બિરૂદ ધારણ કરીને બિહારને કબજો લીધેા હતેા. એણે પેાતાનું રહેઠાણુ ાનપુરમાં રાખ્યું હતું. ( હેમીલનનુ ઈસ્ટ ઈંડિયા ગેઝેટીયર). ઈબ્રાહીમ સરકીના વખતમાં જૌનપુર સાહિત્યનું કેન્દ્ર બન્યું હતું. શેરશાહે જૌનપુરની મદ્રેસાઓમાં પેાતાની કેળવણી લીધી હતી.
આ જગ્યા બહુ અગત્યની ગણુાતી ( અધ્મ– રૂનીના હિન્દુસ્તાનનુ ડા૦ સચાએ કરેલુ ભાષાંતર, પુસ્તક ૧ લું, પા૦ ૨૦૦ ). થયાતિપુર ( ૨ ) આરિસામાં આવેલું જાજપુર તે જ. યજ્ઞપુર શબ્દ જુએ. ચવદવ. જાવાની ખેટ તે (બ્રહ્માંડપુરાણ, પૂ ખંડ, અ૦ ૫૧ ). આ દ્વીપમાં ઈ. સ. ૬૦૩ માં ગુજરાતના એક રાજકુમારે વસાહત કર્યાનું કહેવાય છે. દેશી ભાટચારણાના કહેવા પ્રમાણે ગુજરાતના એક રાજા અજાશકે આ દ્વીપમાં વસાહત કરવાના પ્રથમ પ્રયત્ન છે સ૦ ૭૫ માં કર્યાં હતા. મરકી અગર ખીજી એવી આફતને લીધે એ રાજાને અહિંથી પાછા આવતું રહેવું પડયું હતું ( હ્રાવેલનુ હિન્દુસ્તાનનું ચિત્રકામ અને કતરણી કામ). અલ્ખરૂનીએ આતે ઝખજ-એટ જાવા યાને સુવર્ણદ્વીપ કહ્યો છે. ( અધ્મરૂનીનુ હિન્દુસ્તાન, પુ૦૧ ૩', પા૦ ૨૧૦ ). ચીના લેાકેાના કહેવા પ્રમાણે જાવાને કલિંગ પણ કહેતા. ( તકસુનું ઐાદ્ધધના લખાણા, ઉપઘાત, પા૦ ૪૭ ઉપરની ટીપ્પણી). ખારાખદુર ( અર્જ બુદ્ધ ) નામનુ મંદિર પ્ર સ૦ ૭૫૦ થી ૮૦૦ સુધીમાં અધાવ્યું છે. આ બ બુદ્ધ એશિયામાં બૌદ્ધ લેાકેાની કારીગરીને ઘણાજ ઉત્કૃષ્ટ નમુને છે. (હવેલનુ ચિત્ર તે કૂટ કાતરણી કામ, પા૦ ૧૧૩; જ૦ એ॰ સાવ મ′૦ ૧૮૬૨, પા૦ ૧૬ ).
Aho! Shrutgyanam