________________
મહર્ષિ અરવિંદ
પારંગત બન્યા. પણ અતિશય વિસ્મયપ્રેરક ઘટના તો એ છે આ અઢળક જ્ઞાનનો વારસો મેળવવા સિવાય ત્યાંની જીવનપદ્ધતિની, ત્યાંના જીવનસંસ્કારની કોઈ જ ખાસ અસર શ્રી અરવિંદ પર ન પડી. જાણે કે પોતાના અંતરાત્મામાં સંચિત રહેલ ભારતીય આધ્યાત્મિકતાનું ગુરુબીજ જે તેમના જીવનમાં પછી સોળે કળાએ ખીલી, મહોરી ઊઠવાનું હતું, તેને નિષ્પ્રાણ કરવાના બધા પ્રયત્નો વ્યર્થ ગયા એટલું જ નહીં પરંતુ આ પાશ્ચાત્ય સંસ્કૃતિનો વીસ વર્ષની ઉંમર સુધીનો અત્યંત નિકટતમ સહવાસ હોવા છતાં તે અક્ષત અને અસ્પર્શ્વ જ રહ્યું.
શ્રી અરવિંદના પિતા ડૉ. કૃષ્ણન શ્રી અરવિંદ આઈ.સી.એસ. બને તે માટે ઠીક ઠીક આગ્રહી હતા. પરંતુ પોતાની ઘણી ઇચ્છા હોવા છતાં પોતાની જ સારીનરસી આદતોને કારણે (શરૂઆતનાં બે, ત્રણ વર્ષ બાદ કરતાં) પુત્રોના નિભાવ અને અભ્યાસ માટે તેઓ જરૂરી સમયે યોગ્ય રકમ કદી મોકલી શકતા નહીં અને પુત્રોને મોટો સમય આર્થિક તંગીમાં જ પસાર કરવો પડેલો. ઇંગ્લેંડનાં છેવટનાં વર્ષોમાં શ્રી અરવિંદને સાધારણ સારી રકમની સ્કૉલરશિપ મળતી તેની સહાયથી અને અંગત મહેનતથી ત્રણે ભાઈઓ જેમતેમ ત્યાં ટકી શકેલા.
શ્રી અરવિંદ આઈ.સી.એસ.ની પરીક્ષામાં ઉત્તીર્ણ થયા પરંતુ ઘોડેસવારીની જે પરીક્ષામાં ફરજિયાત પાસ થવાનું હતું તેમાં તેઓ એક યા બીજા કારણે હાજર રહ્યા નહીં અને એમના પિતાનું ‘ઑરોને ઉચ્ચ સનદી અધિકારી બનાવવાનું' સફળ થવા આવેલું સ્વપ્ન કિનારે આવતાં જ તૂટી ગયું. અંગ્રેજ સલ્તનતે એક બાહોશ અને વફાદાર અમલદાર ગુમાવ્યો ! અને પેલા અચિત્ય તત્ત્વની લિપિ ઉકેલીએ તો હિંદુને તેના સ્વાતંત્ર્ય-સંગ્રામની
