________________
મનના સંકલ પર આધાર રાખે છે તે સ્પષ્ટ છે, અને તે પણ હજુ વિશેષ વિવેચન કરવામાં આવશે. તેથી મિત્રો સુખ આપે કે વખત અનુકુળ થઈ જાય તે પણ મનપર આધાર છે. સંસારભ્રમણને હેતુ પરવશ થતું મન છે.
સંસાર એ બરાબર ફરતું ચક્ર છે. એને એકવાર જોશથી ધરી પર ફેરવ્યા પછી તેને અટકાવવા સારૂ મજબુત બ્રેક (brake)ની જરૂર પડે છે અને તે બ્રેક તે મનપર અંકુશ છે. એ મનપર અંકુશ રૂપ બ્રેક ચડાવી દેતાંજ સંસારચક્રની ગતિ મંદ પડતી જાય છે અને જે બહૂજ મજબૂત બ્રેક હોય તે એકદમ અટકી જાય છે મનના સંકલ્પ સંસારગમન-સંસરણમાં કેટલું કાર્ય બજાવે છે તે આ ઉપરથી ખાસ ધ્યાનમાં રાખવાનું છે. સંસારને ચક્ર સાથે સરખાવવામાં બહૂ દીધું દ્રષ્ટિ વાપરી છે. એ રૂપક બહુ સાર્થ છે અને બહુ રીતે અર્થઘટનાવાળે છે. ચકને એક વખત ખુબ જેસથી ચલાવવા માંડ્યા પછી તેને ગતિ આપવામાં ન આવે તો પણ ચાલ્યા કરે છે, તેમજ સૃષ્ટિ (સંસારવ્યવહાર–આશ્રમ) માંડયા પછી થોડો વખત દૂર જાય તે પણ તે તે ચાલ્યા જ કરે છે. એક ચક્ર અનેક ચક્રને ચલાવે છે તેવીજ યુષ્ટિરચના જોઈ લેવી તેને અટકાવવા હાથ લગાડવામાં આવે તે હાથ ભાંગી જાય તેને અટકાવવાના બેજ ઉપાય છે. કાં તે સ્ટીમ (જે ચક્રગતિનું કારણ છે તે) કાઢી નાંખવી અને કાં તો ચકપર મજબૂત એક ચડાવવી. આપણે સર્વ પ્રયાસ તે સ્ટીમ કાઢી નાખવાને જ છે, પણ તે જ્યાં સુધી થઈ શકે નહિ ત્યાં સુધી મજબૂત બ્રેક ચડાવવી એ પરમ હિતકર્તા છે અને સાધ્યને નજીક લાવનાર છે.
