________________
૨૪ (૩) શ્રી જ્ઞાનવિમલસૂરિવિરચિત શ્રી મહાવીર જિન સ્તવન
ભૂમિકા–આ સ્તવન જ્ઞાનવિમળસૂરિએ બનાવેલ છે અને છેલ્લી ગાથામાં તેમનું નામ પણ તેમણે આડકતરી રીતે સૂચવ્યું છે. સ્તવનની અંદર અનેક પ્રકારની ત્રિભંગીઓ આવે છે. ત્રિભંગીની ખૂબી એ છે કે એમાં ત્રણ વિભાગ બરાબર પાડવામાં આવે તે એક પ્રકારને વિચારપરિપૂર્ણ થઈ જાય. આપણે સ્તવનના વિવેચનમાં જોઈશું કે આવી ત્રિભંગીઓ જ્ઞાનવિમળસૂરિએ અનેક રીતે પૂરી પાડી છે. એ રીતે આ સ્તવન જુદી ભાત પાડે છે અને તેના લેખકની વિદ્વત્તા બતાવે છે.
આ સ્તવન પર બહુ વિવેચન કરવાની જરૂર નથી. સમજવા પૂરતી અને ત્રિભંગી બતાવવા પૂરતી વિવેચના થશે. બાકી, આનંદઘનનું તત્ત્વજ્ઞાન ક્યાં અને તેના પ્રમાણમાં આ કૃતિ
ક્યાં –એ સરખામણી કરવા માટે આ સ્તવન અહીં આપ્યું છે, તે બને કવિઓની વિદ્વત્તામાં કેટલે ફેર છે તે નિદર્શન કરાવવા પૂરતું ઉપયેગી છે.
આ પ્રાણીનું અભિમાન જોઈએ ત્યારે નવાઈ લાગે છે કે એ છાતી કાઢીને કેમ ચાલતો હશે? એનાં તોફાન જોઈએ ત્યારે એને કદી મરવાનું હોય એમ લાગતું જ નથી. અને એનાં કાવાદાવા અને ધમાલ તે જોવા જેવો હોય છે. એના મનમાં રમત જુદી, એની સમજાવટ જુદી. અને એને પિતાના માનેલા અને પારકા માનેલાની સાથેના વર્તાવને તફાવત જોવા લાયક હોય છે. અને મનના વિકારે અને ગોઠવણે બધું જાણે એ અહીં જ બેસી રહેવાને હોય તે રીતે જ કરતે લેવામાં આવે. એ ચારિત્ર અને સદ્ભાવની વાત કરે, પણ વર્તન વખતે તેના ગોટાળા તપાસ્યા હોય તે તે જુદી જ જાતને મનુષ્ય જણાય. અને એના પ્રચ્છન્ન ભાવે એને તદ્દન જુદા જ પ્રકારની વ્યક્તિ બતાવી આપે. આવી વ્યક્તિઓ વળી મોક્ષની વાત કરે ત્યારે એ જુદો જ પ્રાણી હોય તેમ બેલે, પણ એને કામ કરતાં જે હોય તે તેના વિચારો અને વર્તન વચ્ચેના તફાવતને અંગે એક આખું પુસ્તક ભરાઈ જાય ! આ સંસાર આવે છે, નિઃસાર છે અને એવા સંસારમાંથી રસ્તે શેધવાને છે, એ રસ્તે જડે મુશ્કેલ છે. પણ આ જીવનયાત્રાને સફળ કરવા તેવા સાચા માર્ગની પ્રાપ્તિની જરૂર છે. આને અંગે ખૂબ વિચાર કરવાનું છે. એ વિચાર આ સ્તવનના કર્તા કેવા શબ્દોમાં બતાવે છે તે હવે જોઈએ અને આનંદઘને તત્ત્વજ્ઞાનને કેવી રીતે રમત કરતાં અપનાવ્યું છે, તે સરખાવીએ,
