________________
માર્ગણામાં જીવભેદ
પંચેન્દ્રિય જીવોને સમ્યક્ત્વ ન હોવાથી મતિઅજ્ઞાન, અને શ્રુતઅજ્ઞાન હોય, સંજ્ઞી જીવોમાં પણ કેટલાક સમ્યકત્વ વિનાના જીવોને મતિઅજ્ઞાન અને શ્રુતઅજ્ઞાન હોય છે. તેથી કષાય-મતિઅજ્ઞાન-શ્રુતઅજ્ઞાન માર્ગણામાં સર્વ જીવભેદો હોય.
એકેન્દ્રિયથી અસંજ્ઞી સુધીના અને કેટલાક સંજ્ઞી જીવોમાં પણ અશુભ લેશ્યા હોય છે. ૧૪ જીવભેદોમાં કેટલાક ભવ્ય હોય અને કેટલાક અભવ્ય પણ હોય છે. એકેન્દ્રિયથી છબ0 સુધીના જીવોને અચક્ષુદર્શન અવશ્ય હોય છે. એકેન્દ્રિયથી ચઉરિન્દ્રિય સુધીના જીવો નપુંસક જ હોય છે. અસંજ્ઞી જીવોને ભાવવંદની અપેક્ષાએ નપુંસકવેદ હોય અને દ્રવ્યવેદની અપેક્ષાએ ત્રણે વેદ હોય છે. તેથી અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય અને કેટલાક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવોને નપુંસક વેદ હોય. અને એકેન્દ્રિયથી અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવો તેમજ સંજ્ઞીમાં કેટલાક જીવો મિથ્યાદષ્ટિ હોય, આ પ્રમાણે ૧૮ માર્ગણામાં ૧૪ જીવસ્થાનક હોય છે.
पजसन्नी केवल दुगे संजममणनाण देसमणमीसे । पणचरिम पज्जवयणे तियछव पज्जिअर चक्खुमि ॥१७॥
શબ્દાર્થ સંગમ - પાંચ સંયમમાં
| તિયછવ - ત્રણ અથવા છે પરિમપm - છેલ્લા પાંચ પર્યાપ્તા | રઘુમિ - ચક્ષુદર્શનમાં
ગાથાર્થ - કેવલહિક, પાંચસંયમ, મન:પર્યવજ્ઞાન, દેશવિરતિ, મનયોગ અને મિશ્ર સમ્યકત્વ એમ ૧૧ માર્ગણામાં સંજ્ઞી પર્યાપ્તો એક જ જીવભેદ હોય છે. વચનયોગમાં છેલ્લા પાંચ પર્યાપ્તા જીવભેદ સંભવે છે. અને ચક્ષુદર્શનમાં પર્યાપ્તા ૩ અથવા અપર્યાપ્તા સહિત કરતા છ જીવભેદ હોય. (૧૭)
વિવેચન :- કેવલજ્ઞાન, કેવલદર્શન, સામાયિક આદિ પાંચ ચારિત્ર અને મનઃ-પર્યવજ્ઞાન આ ભાવો સંજ્ઞીમાં સર્વવિરતિધરને હોય. તેમજ પર્યાસંજ્ઞી તિર્યંચ મનુષ્યોને દેશવિરતિ હોય છે. દેશવિરતિ કે
