________________
४८
પડશતિ નામા ચતુર્થ કર્મગ્રંથ સર્વવિરતિ સાધિક ૮ વર્ષની ઉંમરે સંજ્ઞી જીવોને આવી શકે પરંતુ અપર્યાપ્ત અવસ્થામાં દેશવિરતિ કે સર્વવિરતિ હોય નહિ.
એકેન્દ્રિયથી અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવોને ભવસ્વભાવે વિરતિના પરિણામ હોય નહી તેથી આ માર્ગણાઓમાં સંશી પર્યાપ્તો એક જ જીવભેદ ઘટે.
સંજ્ઞી જીવોને મન:પર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પછી પર્યાપ્ત અવસ્થામાં જ મનયોગ હોય, એકેથી અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવોને મન:પર્યાપ્તિ ન હોવાથી મનયોગ હોય નહિ માટે મનયોગમાં પણ એક જ પ૦ સંજ્ઞી જીવભેદ હોય.
મિશ્રગુણઠાણે મિશ્રણમ્યત્વ હોય એકેથી અસંજ્ઞી સુધીના જીવો મિશ્રગુણઠાણું પામે નહિ. સંજ્ઞી પર્યાપ્તા જીવોને જ મિશ્રગુણઠાણું હોય. કારણકે ઉપશમ સમકિત પર્યાપ્ત અવસ્થામાં પામે, ત્યાંથી અથવા મિથ્યાત્વ અથવા ક્ષાયોપશમ સમકિતમાંથી મિશ્રસમ્યકત્વ પામે. મિશ્રગુણઠાણું લઈને ભવાંતરમાં જવાય નહિ માટે અપર્યાપ્તા સંજ્ઞી મિશ્ર સમ્યકત્વમાં હોય નહિ.
બેઇન્દ્રિયથી સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય પર્યાપ્તા જીવોને સ્વયોગ્ય સર્વપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પછી વચનયોગ હોય છે. એકેન્દ્રિય જીવોને ભાષાપર્યાપ્તિ હોય નહીં અને અપર્યાપ્તા બેઇન્દ્રિયાદિ જીવોને ભાષાપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થતી નથી માટે પાંચ પર્યાતા જીવભેદ વચનયોગ માર્ગણામાં હોય છે.
ચક્ષુદર્શન નેત્રવાળા જીવોને હોય છે. એકેન્દ્રિયથી તે ઇન્દ્રિય જીવોને નેત્ર ન હોવાથી ચક્ષુદર્શન હોય નહિ.
મતાંતર - સર્વ પર્યાપ્તિ પૂર્ણ કર્યા પછી ચક્ષુદર્શન હોય એટલે ચઉરિન્દ્રિય, અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય અને સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયને પર્યાપ્તા અવસ્થામાં ચક્ષુદર્શનનો ઉપયોગ હોય, તેથી ચક્ષુદર્શનમાર્ગણાએ ૩ જીવભેદ ઘટે. પરંતુ કેટલાક આચાર્યોના મતે ૩ અપર્યાપ્તા સહિત કરતા છ જીવભેદ કહ્યા કારણકે પંચસંગ્રહકારના મતે ઇન્દ્રિય પર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પછી ચક્ષુદર્શનનો ઉપયોગ હોઈ શકે. તેથી બાકીની પર્યાપ્તિ નહી
