________________
૪૫
માર્ગણામાં જીવભેદ
અર્થ - મનુષ્યગતિ માર્ગણામાં તે બે જીવભેદો અને અસંજ્ઞી અપર્યાપ્તાયુક્ત કરતાં ૩ જીવભેદ હોય, તેજલેશ્યામાં અપર્યાપ્તા બાદર એકેડ સહિત કરતા ૩ જીવભેદ પાંચ સ્થાવર કાયમાં અને એકેન્દ્રિયમાં પ્રથમના ચાર જીવભેદ હોય. અસંજ્ઞી માર્ગણામાં બાર જીવભેદ અને વિકસેન્દ્રિયમાં બે બે અવસ્થાનક હોય છે. (૧૫)
વિવેચન - મનુષ્ય ગર્ભજ અને સમુચ્છિમ એમ બે પ્રકારે હોય છે. ગર્ભજ મનુષ્યો પર્યાપ્તા અને અપર્યાપ્તા હોય, જ્યારે સમુચ્છિમ મનુષ્યો અપર્યાપ્તા જ હોય છે તે ઉત્પતિના પ્રથમ અંતમાં મરણ પામે માટે અપર્યાપ્ત હોય છે. માટે ત્રણ જ જીવભેદ મનુષ્યગતિ માર્ગણામાં
ઘટે.
ભવનપતિથી ઈશાન સુધીના જીવોને તેજોવેશ્યા હોય છે. તે દેવો તેજોલેશ્યા સહિત બાદર ૫૦ પૃથ્વી-અપ-અને વનસ્પતિમાં ઉત્પન્ન થાય છે. તેથી બાદર એકેડ (કરણ) અપર્યાપ્તાને અંતર્મુહૂર્ત સુધી તેજલેશ્યા હોય. માટે અપર્યાપ્તા બાદર એકેન્દ્રિય સિવાયના ૧૧ જીવભેદમાં અશુભ લેશ્યા જ હોવાથી તેજોવેશ્યા માર્ગણામાં તે જીવો ઘટે નહિ. એટલે તેજોલેશ્યામાં સંજ્ઞી કિક, અપબા એકે, કુલ ૩ જીવભેદ
- પૃથ્વીકાયાદિ પાંચ સ્થાવરકાય અને એકેન્દ્રિય માર્ગણામાં પ્રથમ ચાર જ જીવભેદ ઘટે, બાકીના જીવભેદો ત્રસ છે. માટે સ્થાવર માર્ગણામાં ઘટે નહિ.
અસંશી માર્ગણામાં પહેલા ૧૨ જીવભેદો હોય છે. છેલ્લા ૨ જીવસ્થાનકો સંજ્ઞી છે તેથી અસંજ્ઞી માર્ગણામાં ન હોય. બેઇન્દ્રિય માર્ગણામાં બેઇન્દ્રિય પર્યાપ્તો અપર્યાપ્તો, એ બે જ જીવભેદ હોય બાકીના જીવભેદો બેઇન્દ્રિયરૂપે નથી, તે પ્રમાણે તે ઇન્દ્રિય અને ચઉરિન્દ્રિયમાં પણ જાણવું.
दसचरिम तसे अजया, हारगतिरि तणुकसाय दुअन्नाणे । पठमतिलेसा भवियर, अचक्खु नपुमिच्छि सव्वेवि ॥१६॥
