________________
પાંચ ભાવનું સ્વરૂપ
૧૯૧
ગુણ સુધી તેજોલેશ્યા અને પદ્મવેશ્યા ૧થી ૭ ગુણ સુધી અને શુક્લલેશ્યા ૧થી ૧૩ ગુણસ્થાનક સુધી હોય છે.
લેશ્યાને વિશે ત્રણ મત છે. (૧) કેટલાક આચાર્યો કષાયના પ્રવાહને વેશ્યા કહે છે એટલે કષાયના
ઉદયથી થાય છે. અને કષાયને પુષ્ટ કરે. તેથી વેશ્યાનો કષાયની
સાથે સંબંધ છે. (૨) કેટલાક આચાર્યો યોગના પરિણામને લેશ્યા કહે છે એટલે
શરીરનામકર્મના ઉદયથી થાય છે. તેથી તેર ગુણ સુધી છે. (૩) કેટલાક આચાર્યો આઠે કર્મના પરિણામને લેશ્યા કહે છે એટલે
આઠે કર્મના ઉદયથી થાય છે.
પ્રશ્ન :- વેશ્યા એ કર્મ નથી તો લેશ્યાએ ઔદયિક ભાવે કેવી રીતે ગણાય ?
જવાબ :- વેશ્યાએ કષાયનું ઝરણું (નિત્યંદ) છે. એટલે કે કષાયથી ઉત્પન્ન થતી હોવાથી, તેને ઔદયિક ભાવે ગણાય છે. યોગની સાથે લશ્યાનો સંબંધ છે એટલે વેશ્યાના પુદ્ગલો યોગની સાથે અંતર્ગત હોય છે. અને યોગ વ્યાપાર તે શરીરનામકર્મના ઉદયથી થાય છે. માટે લેશ્યાને કર્મનો વિકાર કહ્યો છે. જેમ અસિદ્ધત્વ આઠે કર્મથી જન્ય છે તેમ વેશ્યા પણ અસિદ્ધત્વની જેમ આઠે કર્મથી જન્ય છે. માટે વેશ્યાને ઔદયિકભાવે કહી છે.
પ્રશ્ન :- ઔદયિકભાવના ૨૧ ભાવો જુદાજુદા કર્મના ઉદયથી જણાવ્યા. તેમ પાંચ પ્રકારની નિદ્રા, સાતા-અસતાવેદનીય, હાસ્યાદિક નોકષાય, ચાર આયુષ્ય તથા નામકર્મ અને ગોત્રકર્મના ભેદો આ સર્વે ભાવો પણ તે તે કર્મના ઉદયથી આવે છે તો તે બધાનો સમાવેશ ઔદયિક ભાવમાં કેમ ન કર્યો ?
* જવાબ :- જો કે બધા ભાવોનો સમાવેશ ઔદયિક ભાવમાં થાય છે અહીં તેનું વિધાન ન કરવાનું કારણ પૂર્વાચાર્યોએ શાસ્ત્રમાં (તત્ત્વાર્થ સૂત્રાદિમાં) ૨૧ ભેદો ઔદયિક ભાવના કહ્યા છે. તેને અનુસાર
