________________
૧૯૨
પડશીતિ નામા ચતુર્થ કર્મગ્રંથ એકવીશ જ ભેદો કહ્યા, પરંતુ ઉપલક્ષણથી નિદ્રાદિ ભેદો પણ ઔદયિક ભાવના જ જાણવા.
(૫) પારિમાણિક ભાવના ભેદો - અનાદિસિદ્ધ એવી જીવની અવસ્થા તે અહીં પરિણામિક ભાવ છે. તેના ત્રણ ભેદોનીઅહીં વિવક્ષા કરી છે.
(૧) ભવ્યત્વ - મોક્ષે જવાની જેનામાં યોગ્યતા હોય તે ભવ્યત્વ.
(૨) અભવ્યત્વ :- મોક્ષે જવાની જેનામાં યોગ્યતા ન હોય તે અભવ્યત્વ.
(૩) જીવત્વ - ચૈતન્ય યુક્તતા જે દ્રવ્યોમાં હોય તે જીવત.
જોકે આવા પારિણામિક ભાવના ઘણા ભેદો પણ છે અને તે કારણથી જ તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં નવમવ્યામવ્યવાહીતિ ૨. સૂત્રમાં આદિ શબ્દથી સૂચવેલા છે. આદિ શબ્દથી અજીવમાં અજીવત્વ, પુદ્ગલમાં પુલત્વ, ધર્માસ્તિકાયમાં ધર્માસ્તિકાયત્વ, આકાશદ્રવ્યમાં આકાશવ વગેરે પરિણામિક ભાવ છે. પરંતુ પૂર્વાચાર્યોએ જીવ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અનાદિ સિદ્ધ એવા આ ત્રણ ભેદની વિવક્ષા કરી છે.
આ પાંચ ભાવોમાંથી બે-ત્રણ ચાર અથવા પાંચ ભાવોનો સમુદાય તેને સાન્નિપાતિક ભાવ કહેવાય છે. જો કે આવો કોઈ સ્વતંત્ર ભાવ નથી, પરંતુ સામાન્ય જીવોને સમજાવવા ઉપરોક્ત પાંચ એકેક ભાવ છે અને આ ભાવ સમૂહરૂપે છે. એમ જણાવવા માટે ગ્રંથકર્તાએ સ્વોપજ્ઞ ટીકામાં ઉલ્લેખ કર્યો છે. બે ભાવ સાથે હોય તેને દ્વિસંયોગી સાન્નિપાતિક કહેવાય છે. ત્રણ ભાવ સાથે હોય તેને ત્રિસંયોગી સાન્નિપાતિક કહેવાય. ચારભાવ સાથે હોય તેને ચતુઃસંયોગી સાન્નિપાતિક કહેવાય અને પાંચ ભાવ સાથે હોય તેને પંચસંયોગી સાન્નિપાતિક કહેવાય છે.
પાંચ ભાવના હિસંયોગી વગેરે ભાંગા આ પ્રમાણે છે. પાંચમાંથી એક ભાવ ફક્ત જીવમાં કયારેય ન હોય માટે એક સંયોગી
