________________
નયકણિકા
જ વાત પશ્ચિમના વિચારો જગતને જાહેર કરવા લાગ્યા છે. આ સર્વ સત્યાંશોનું ઉપકારક એકીકરણ કરવા ઉપર કહ્યું તેમ કૉન્ફરન્સો, કૉંગ્રેસો તથા રીલીજીઅસ પાર્લમેન્ટો ભરી તેઓએ આ સંબંધે ઊહાપોહ કરવા માંડ્યો છે. અલબત્ત કેટલાંક આવરણોને લીધે, ધર્માધપણાને લીધે, આ પ્રયત્નને સપૂર્ણતા મળી નથી, પણ આ લેખકને પશ્ચિમ દેશનાં મંડળોના અનુભવ પરથી, તેમ જ તેની પ્રવૃત્તિના ધોધ આ દેશમાં વહેતા હોવાથી પૂરતો ભરોસો છે કે નયજ્ઞાનનો જગતમાં પ્રસાર થાય તો સર્વ સત્યાંશો. શ્રી જિનધર્મમાં જ આવી વિરમ્યા છે એવું હાલના વિચારવાન જગતને પ્રતીત થયા વિના રહે નહીં. ત્રીસ કરોડ હિન્દની વસ્તીમાં તેર લાખ જૈન હાલ છે. તો તેઓએ જૈનને જગતધર્મ બનાવવાનો ભગીરથ પ્રયત્ન કરવાનો છે અને તે સરલ આજ માર્ગથી થઈ શકે. જિનદર્શનની નયની ફિલસૂફી ઉદાર અને કરુણામય દૃષ્ટિથી પ્રગટતી હોવાથી જગતમાં PeaceParliament શાન્તિસ્થાપક સમાજરૂપ જણાય છે.
જગતમાં શાન્તિનું સ્થાપન કરવાનો અધિકાર ધરાવતી જૈન ફિલસૂફી કેટલીક વાર પોતાના સમાજમાં જ અશાન્તિ ઉપજાવે છે, એ જોઈ કોને ખેદ નહીં થાય ? આનું કારણ આપણે ઉપર તપાસી ગયા છીએ. તદપિ પુનઃ કહેવું જરૂરનું છે કે આપણે આપણા ધર્મનું યત્કિંચિત જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી બીજાં દર્શનોને નયાભાસ ગણી તિરસ્કારી કાઢવામાં એક ગંભીર ભૂલ કરીએ છીએ. આથી કરીને જ આપણા પોતાના સમાજમાં કદી કદી ક્લેશ અને વિખવાદને અજાણતાં આવકાર મળી જાય છે. અમુક અપેક્ષા આપણી અપેક્ષાને મળતી ન થઈ એટલા ઉપરથી જ તેનો અનાદર કરતાં પહેલાં ઘણી સાવધાનતા સેવવાની જરૂર છે.
જે કાલમાં ગ્રન્થો મૃતિરૂપે રહેતા હતા તે વખતને માટે કદાચ એ રૂઢિ ઉપકારક ગણાય પણ હાલના સંવાદ-કાળમાં એ રીતિ કદી પણ આવકારદાયક ગણી શકાય નહીં. લોકોમાં પરમતસહિષ્ણુતા (Principle of Tolerance) અથવા મતાંતરક્ષમતા કેટલી છે તેનો પણ વિચાર કરવો. જોઈએ. લેખકને આશા છે કે શ્રી જિનશાસન કે જે સર્વ નયવાદોનો સ્વીકાર કરે છે, તે શાસનના અનુયાયીઓ ઉદાર ચરિત-વિશાળ વિચારવાળા થઈ વિસ્તૃત મતિ વડે સાત નયના શિક્ષણનો પ્રચાર કરવા
