Book Title: Naykarnika
Author(s): Fattehchand K Lalan, Mohanlal D Desai
Publisher: Shardaben Chimanbhai Educational Research Institute
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022466/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8888KAYAYAYAYAA828282828AA28/R zrI zvetAmbara mUrtipUjaka jaina borDiMga graMthamALA : 10 nayakaNikA saMpAdako phattehasaMda kaEracaMda lAlana mohanalAla dalIcaMda desAI COBA 8888888888888888888888888888888888888 XXXXXXRXAURYAU282828282828282828282828VARXARA) prakAzaka : zAradAbahena cImanabhAI ejyukezanala risarca senTara 'darzana', rANakapura sosAyaTI sAme, zAhIbAga, amadAvAda-380 004 JAURLARRRRRRRRRRRRRREA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zvetAmbara mUrtipUjaka jaina borDiMga graMthamALA : 10 pradhAna saMpAdaka : jitendra zAha nayakarNikA saMpAdako phattehacaMda kapUracaMda lAlana mohanalAla dalIcaMda desAI prakAzana : zAradAbahena cImanabhAI ejyukezanala risarca senTara 'darzana', rANakapura sosAyaTI sAme, zAhIbAga, amadAvAda-380 004 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muslost (Nayakarnika) prakAzaka: zAradAbahena cImanabhAI ejyukezanala risarca senTara, darzana', rANakapura sosAyaTI sAme, zAhIbAga, - amadAvAda-380 004. (c) zAradAbahena cImanabhAI ejyukezanala risarca senTara punarmudraNa Disembara, 1995 nakala : 500 kiMmata : rU. 25/ prAptisthAna :1. 2. zAradAbahena cImanabhAI ejyukezanala sarasvatI pustaka bhaMDAra, risarca senTara, "darzana' baMgalo, hAthIkhAnA, ratanapoLa, zAhIbAga, amadAvAda-380 004. amadAvAda-380 001. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya jainadarzananA mukhya siddhAntomAM nAyasiddhAntanuM mahattvapUrNa sthAna che. A siddhAntane samajyA vagara jainadarzanano tAga pAmavo muzkela che. AgamayugathI mAMDI Aja sudhI sAMprata siddhAntane samajavA-samajAvavA aneka graMtho lakhAyA che tema ja aneka vizALa zAstragraMthonuM nirmANa thayuM che. paraMtu te badhA graMtho samajavA saraLa nathI. tene jANavA ane samajavA mATe SaDradarzananuM jJAna jarUrI manAyuM che. AvA mahattvapUrNa siddhAntane saraLatAthI samajAvavA mATe upAdhyAya zrI vinayavijayajIe A laghukRti nayakarNikAnI racanA karI che. 23 zloka pramANa laghustotrAmAM aMtimatIrthapati paramAtmA mahAvIranI stuti karavA dvArA nayonuM varNana karavAmAM AvyuM che. saraLa bhASAmAM sacoTa rIte sAteya nayone samajAvanAra prastuta kRti jaina nyAyamAM praveza karAvanAra bALapothI che. A graMthanA adhyayanathI sAteya nayano samyapha bodha prApta thAya che. vidvAn zrAvakazrI phatehacaMda kapUracaMda lAlane agravacanamAM jainadarzana aMge tathA upAdhyAya zrI vinayavijayajInA jIvanacaritra aMge vizada prakAza pADyo che ane aMte nayakarNikAno anuvAda karyo che. jaina sAhityanA marmajJa vidvAnuM itihAsakAra mahAmanISI zrI mohanalAla dalIlacaMda desAIe sAteya nayonuM suMdara vivecana karyuM che jethI A pustaka paThanIya ane mananIya banyuM che. 1910mAM A pustaka chapAvyuM hatuM paraMtu hAla anupalabdha hovAthI ame tene punaH prakAzita karI rahyA chIe. prastuta graMtha abhyAsune nayanuM samyapha jJAna prApta karavAmAM khUba ja upayogI nIvaDaze tevI zraddhA che. jitendra bAbulAla zAha Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA 1. agravacana lAlana 2. upoddhAta lAlana 3. zrI vinayavijayajI mo. da. desAI 4. skuTa vivecana mo. da. desAI 5. nivedana mo. da. desAI 6. nayakaNikA 7. zrI nayakaNikA sAradarzita rA. hirAcaMda zeSakaraNa mahAvIra stavana bhaNazALI 8. savistAra viSayAnukrama Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agravacana A nayakaNikA nAmanuM laghu pustaka zrI vIra prabhunI stutirUpa che. emanA kartA zrI vinayavijaya-upAdhyAyajI che. teo zrI upAdhyAyajI yazovijayajInA samakAlIna hatA, kAraNa ke zrIpAla mahArAjano zrI navapada mahimArUpa rAsano pUrvabhAga teoe pote racyo che ane uttara bhAga zrI yazovijayajIe racI pUro karyo che. A graMthakAra graMthane aMte lakhe che ke mArA guru zrI vijayasiMha ane dAdA guru zrI vijayadevasUrIne saMtoSa ApavA A nayajJAnarUpe zrI vardhamAnasvAmInI huM stuti karuM chuM. je sthaLe A nayajJAnagarbhita zrI vIrastuti racAI, te sthalanuM nAma baMdaromAM zreSTha evuM zrI dIvabaMdara che.' jaina graMtharAzinA cAra samudAya che; eTale dravyAnuyoga, gaNitAnuyoga, caraNakaraNAnuyoga ane dharmakathAnuyoga. A cAre samudAyomAM dravyAnuyoga ziromaNirUpa che. jaina tattvajJAnarUpI mahA mUlyavAna ratnono khajAno e che. jema puNyavAna ane udyamavAna zrImaMta ja ratno dhAraNa karavAne samartha thAya che, tema jJAnazrImaMta ja prayatnavaMto thaI dravyAnuyogarUpa mUlyavAna ratnanA adhikArI thaI zake che. zrImadda yazovijayajI upAdhyAyajI paNa zrI dravyaguNaparyAyanA rAsamAM kahe che, ke saMmatitarka, upadezamAlA vagere graMthomAM dravyAnuyogapUrvaka caraNakaraNAnuyoga karavo joIe. e yoga vinA mokSa nathI kAraNa ke zukladhyAna paNa ethI ja thaI zake che. ATalA mATe sAdhujanoe to avazya jANavo joIe. ATalA mATe A dravyAnuyoganI philasUkSane sarala karavAne jagatanA niHspRhI munirAjoe prayatna karavAmAM kaMI bAkI rAkhI nathI. 1. graMthakAranuM caritra juo. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jema pakSIsamudAyamAM nAnAM baccAMnI mA dANAne cAvI narama karI potAnAM pakSI bALakonA mukhamAM mUke che ke jethI cAvavAnuM saheluM thaI paDe, tathA pAcana paNa sahelAIthI thAya, tevI ja rIte 'jemAM dayAnI avirala laharIo cAlI rahI che' evA zrI vIrAgamarUpI samudranA maMthana karanArA gItArtha munirAjoe manuSyasamudAyane bAlaka joI, mAtA jevA dayArdra aMtaHkaraNavALA te buddhivAna sAdhujanoe dravyAnuyoganA viSayarUpI kaThaNa annakaNone paNa cAvI potAnI tIvra buddhirUpI cAMcathI mAvA jevA narama karI te kaNone evA banAvyA che ke te ApaNA mukhamAM pesyA pachI tarata ja pacI jAya. nayakarNikA dravyAnuyoganI bArAkSarI nayajJAna che. nayajJAna eTale apekSAjJAna. amuka apekSAne itarajano 'nyAya' kahe che; jaino sarva apekSAne naya kahe che. eka ja vastu judI judI apekSAe (dRSTie) judI judI bhAse, kAraNa ke pratyeka vastumAM anaMtadharma ke svabhAva hoya che. A anaMta dharmamAMthI je dharma ke svabhAva jaNAya, tene mukhya karIne bolAya to te naya kahevAya. ane evI rIte bolanArane e nayathI (ke nyAyathI) bole che ema kahevAya. jinazAsa ema kahe che ke "e badhA nayonuM kathana ekatra karIe tyAre vastunuM pUrNa jJAna thayuM gaNAya." jagatanA saghaLA dharmo, jagatanI sarva prakAranI pravRttio pachI te vyAvahArika hoya ke pAramArthika, sAmAjika hoya ke vyaktigata hoya, tathApi e badhI - judI judI apekSAnA avalaMbana vaDe thayelA mArgo che. A sarva apekSAne jANanArA sarvajJa kahevAya; ane je sAmAnya buddhivALA jano karatAM jeTalI jeTalI vizeSa apekSA ke nayone samaje teTale teTale aMze te vizeSajJa kahevAya. AvA apekSA jJAnanI prazaMsA karatAM AryazAstro kahe che ke "jJAnameya parM vataM" "jJAna ja parama bala che." pAzcAtya tattvajJa laoNrDa bekana paNa kahe che ke "Knowledge is power." jJAna e vIrya che - sAmarthya che bala parAkrama che. Ama, jJAna pUrvapazcima arthAt AkhA bhUmaMDaLanA tattvajJonA kathanano sAra che. ane e jJAna te nayajJAnanyAyajJAna-apekSAjJAna che. TUMkAmAM sAMsArika jIvana ke pAramArthika jIvano game tevAM kaThina hoya topaNa AvA nayo vaDe jJAna dIpako vaDe te - - Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agravacana saralatAthI vahana karavAne mATe temAM aneka mArgo spaSTa jaNAI Ave che, ane mANasa potapotAnuM kalyANa zAMtithI sAdhI zake che. kAraNa ke e navo vaDe jagatanA kaThaNamAM kaThaNa praznonA paNa uttaro meLavI zakAya che. have tyAre naya keTalA che? padarzana samuccayanI TIkAmAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke "jeTalAM vacano che teTalA nayo che.have vacano to asaMkhya che, tyAre nayo paNa asaMkhya thavA joIe. ane tema che to pachI jyAre ghaNA buddhimAna manuSyo paNa karoDo zabdomAMthI mAtra daza-paMdara hajAra zabdonuM jJAna dharAve che, tyAre zabdajJAnathI paNa uccatara evI apekSAo to kema jANI zakAya ? Ano uttara tapAsIe. zabdajJAnamAM joke vicAranI agatya avazya gaNAya che, paNa ati sahavAsathI temAM muzkelI jaNAtI nathI. jJAna ke apekSAjJAna to vicAranI vadhAre mukhya ane vizeSa agatya rAkhe che, eTale temAM vikaTatA jaNAya e svAbhAvika che. topaNa jema upara dAkhavyA pramANe zabdajJAnamAM vicAranI agatya hovA chatAM abhyAsa-paricayane lIdhe te sarala thaI paDe che, te ja rIte apekSA kiMvA nayono paNa jo niraMtara abhyAsa sevavAmAM Ave, to sahaja zrame paNa thoDA samayamAM te apekSA jJAnagocara thaI zake. | zabdasamUha ApaNane ghaNo vizALa jaNAya paNa vidvAna vaiyAkaraNIoe vyAkaraNamAM nAma, sarvanAma, vizeSaNa, kriyApada, kriyAvizeSaNa, ane nAmayogI-vAkyayogI-kevalaprayogI avyaya Adi Avazyaka bhedo te zabdonA pADI abhyAsIonA mArgamAM atyaMta saralatA karI ApI che, te ja rIte, zrImad haribhadrasUrInA kathana pramANe nayamArga kiMvA apekSAonI saMkhyA gaNanAtIta hovA chatAM, kuzAgrabuddhi AcAryoe dIrgha manana pachI mAtra sAta nayomAM ja te mahAna samUhane vaheMcI nAkhyo che, ane te vaheMcaNI evA pRthakkaraNapUrvaka karI che ke jagatamAM koI paNa vicAra evo nathI raheto ke je sAta nayanI aMdara samAveza na pAme. vaLI e paNa dhyAnamAM rAkhavA yogya che ke zabdasamUhamAMhenA amuka zabdane nAma ke sarvanAma evuM upanAma ApavAthI jema tenA ATha vargamAMhenA eka aMganuM jJAna thAya che tevI ja rIte asaMkhya vicAromAMheno amuka vicArano sAta nayamAMhenA ekAda nayamAM samAveza thatAM te amuka nayanuM Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayakarNikA vizeSa jJAna thAya che. zabdasamUhanA ATha aMgonuM jJAna thayA pachI teno yogya rIte upayoga karavAmAM muzkelI naDatI nathI. tema amuka vacana kayA nayane - kaI apekSAne laIne - avalaMbIne bolAyuM che, tenuM yathAtathya jJAna thayA pachI vikaTatAvALuM jaNAtuM nathI. A uparathI spaSTa thaI Avaze ke vyAkaraNa jema zabdajJAnanuM zAstra che, tema vicAronuM AMtara rahasya samajavA mATe nayazAstra che. ane te nayazAstra (vicAra rahasyanuM) eka vyAkaraNa svarUpa che. nayo mukhya rIte sAta che. naigamanaya, saMgrahanaya, vyavahAranaya, RjusUtranaya, zabdanaya, samabhirUDhanaya ane evaMbhUtanaya. A sAta naya uparAMta mukhya rIte AThamo koI adhika naya nathI. mAtra A sAta nayanI yathArtha sahAyatAthI jagatanA sarva vicAronuM rahasya samajI zakAya che, eTaluM ja nahi paNa sarva dharmo, pravRttio tathA vyaktionAM baMdhAraNonA mUla pAyAo paNa spaSTa rIte jaNAI Ave che. arthAta amuka dharma athavA vyaktinI pravRtti kayA hetune AbhArI che tenuM nayajJAnanI sahAyatAthI ujvaLa darzana thAya che. zrImad vinayavijayajI upAdhyAye zrI mahAvIra prabhunI stutirUpe sAte nayonuM svarUpa ghaNuM sarala rIte, udAharaNo tathA vyAkhyA sahita A nayakarNikAmAM ApyuM che. jaina darzananA anupameya dravyAnuyogamAM praveza karavA icchatA abhyAsIone A pustaka lekhakanA anubhava pramANe to ati sarala ane upayogI sAdhana pUruM pADe che. vizeSa khUbI e che ke zrI vIra prabhunI stuti temAM aMtargata thavAthI kaMThAgra rAkhavAnI sugamatA thAya che. tathA sAthe sAthe niyaviSayanuM jJAna paNa AnuSaMgika prApta thaI Ave che. mUla graMtha saMskRta bhASAmAM hovAthI gujarAtI bhASAbhASIomAM upayogI thAya evA hetuthI mULa pATha sahita teno gujarAtI anuvAda hAla prakaTa karavAmAM Ave che. A ja pustakano anuvAda aMgrejImAM lekhake taiyAra karyo che ane te paNa lekhaka taraphathI tarata pragaTa thaze. 1. eka pAzcAtya Atmavi kahe che ke Key to man is his thoughts "mANasanA vicAra jANI levA e te mANasane jANavAnI kUMcI che." Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agravacana jainadharmane tAtvika dRSTie jotAM temAM ananta, gADha, ane saundaryavAna tattvonuM spaSTIkaraNa che, ane tenA viSe sva sAkSarazrI maNilAla nabhubhAIe pATaNanA bhaMDAromAMnA graMthonI pherita karatAM prastAvamAM jaNAvyuM che ke, jainadharmanuM vAstavika nAma anekAMtavAda athavA syAdvAda che. e dharmamAM ema nirNaya che ke vastumAtra sApekSa svarUpavALI che, jethI karIne padArthonuM padArthatva banyuM rahe che tenuM nAma sattA kahevAya che. jaino sattAnuM lakSaNa utpAda vyaya dhrauvyayukta te sattA ema Ape che. arthAta sthira chatAM padArthamAtramAM utpatti ane laya cAlatAM ja rahe che. je sthirAMza tene dravya kahe che, asthirAMza tene paryAya kahe che. dravyarUpe badhuM nitya che, paryAyarUpe anitya che. paNa dravyaparyAya parasparathI bhinna nathI, ubhaye ekaekanI apekSA kare che. padArthamAtra paraspara sApekSa che. apekSA vinA padArthatva ja nathI banatuM. azva kahyo to, anazvanI apekSA thaI ja, divasa kahyo to rAtanI apekSA thaI ja, pazu kahyo to apazunI apekSA thaI ja, abhAva kahyo to bhAvanI apekSA thaI ja, ema pAzcAtya tattvazAstramAM jema sara viliyama hemilTana Adi paMDito apekSAvAdano Adara kare che tema jainonA siddhAMtanuM paNa te ja rahasya che. padArthamAtrane jaino sat ane asata ubhayarUpa mAne che - dravyaparyAyarUpa kahe che. pote potAnA svabhAva, kAla, deza Adi thakI sarUpa che, pArakAnA - potAthI anyanA - svabhAva, kAla, deza Adi thakI asat che. ghaTa ghaTarUpe satu che, paTarUpe asata che, ne ema sadasakUpa che. AvuM je padArthasvarUpa - sattAsvarUpa - te batAvavA mATe sAta e saMskRta avyayane prayoje che. eno artha "kathaMcita" - koI rIte - jema tema - evo thAya che. ema pUchIe ke, amuka padArtha che (sat che) ? to uttara ke "syAta" jema tema asata paNa che. A vAdanuM nAma "syAdvAda." enuM ja nAma anekAMtavAda kemake aMta eTale nizcaya, te ekarUpe ja bAMdhI besavo, padArthane satarUpa ja ke asatarUpa ja eka prakAre ja kahevAM te badhA ekAMtavAda kahevAya. paNa A to padArthamAtrane ubhayarUpa mAnato anekAMtavAda che. syAdvAdapramANe padArthane darzAvavAnA je prakAra te sAta karatAM adhika thaI zakatA nathI. e pratyeka prakArane bhaMga kahe che. tethI A vAda saptabhaMgI naya evuM nAma paNa vAraMvAra pAme che. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayakarNikA te saptabhaMga: padArtha che, nathI, che ane nathI, avAcya che, che paNa avAcya che, nathI paNa avAcya che, che nathI ne avAcya che - ema sAta prakAra batAve che, tenAM nAma (1) carita (2) vAsati (3) tivAti (4) tathaH (1) vyati rAvaLa (6) syAnnAsti cAvaktavyaH (7) syAdasti ca nAsti cAvaktavyaH // A prakArano je vAda tene sAmAnya buddhimAM utAravA mATe padArthavyavasthA karelI che. apekSAnusAra padArtha to be ja thAya; jIva, ajIva. paNa ajIvano vistAra batAvavA padArtha sAmAnya rIte nava manAya che, jene navatattva kahe che. jIva, ajIva, puSya, pApa, Amrava, saMvara, nirjarA, baMdha mokSa. jIvane vastumAtramAM jaino mAne che. te pratizarIra bhinna che ane kAyapariNAma che. ajIvano pradeza tethI adazya padArthojevA ke dharmAstikAya, pagalAstikAya, AkAzAstikAya, (astikAyA eTale padArtha, pugala eTale paramANu), tene mATe ja rAkhe che. puNya pApa prasiddha che. Asrava eTale azubhamArgamAM Asrava lAvanAra, jIvane karmabaMdha upajAvanAra padArtha. saMvara eTale Amravane rokanAra kAraNasAmagrI; ne nirjarA eTale karmano kSaya. jyAre karmakSaya thAya tyAre baMdha eTale jIva ane karma pudgalanA pradezanuM je mizraNa te tUTe ane mokSa thAya, muktadazAmAM jJAna ane darzananI avadhi nathI. mukta te ja Izvara. bIjo kartArUpa Izvara mAnyo nathI. jagatane anAdi mAnyuM che, ane karmapravAhathI vyavasthA sAdhI che. . - darzana, jJAna, ane cAritra, e traNa thakI jIvanI mukti thAya che. darzana te potAnA dharmanA svarUpAnusAra viveka, jJAna pAMca prakAranuM che; mati, zruti, avadhi, mana:paryAya, ane kevala. nirkAnta jJAna, syAdvAdarahasyanuM jJAna - te jJAna, je kevala paryata vadhatAM mukti thAya. cAritra te zrAvakadharmanuM yathArtha paripAlana, jemAM jIvadayA ane ahiMsA mukhya che. A prakArano je jainamata, tenA graMtho aneka che, ane A rItinA potAnA siddhAMtone sarva rIte daDha karAvavA temaNe anekAneka yuktiprayuktivALA graMtho racyA che. sAdvAdaratnAkara,syAdvAdaratnAkarAvatArikA, Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agravacana syAdvAdamaMjarI, syAdvAdakalikA, anekAMtajayapatAkA, nayacakra, sammatitarka, saMdehaviSauSadhi, jalpakalpalatA, Sadarzanasamuccaya e Adi vAdagrantho che. siddhAMtasAra, prabodhacintAmaNi, upadezaratnAkara ityAdi sAmAnyavAdasvarUpanA graMtho che. paNa te dharmamAM je mULabhUta pramANagraMtha che, tene sUtra kahe che. mukhya sUtra bAra che, ne tenA viveka mATe bIjA paNa sUtragraMtho che." ukta svarUpavALA syAdvAdarUpa samudrane niraMtara mathana karavA mAMgatA jijJAsu bAMdhavo ane baheno ! sarva jIva para samadaSTivALA thaI A manuSya janmane saphaLa karI levA dhAratA ho, sarva dharmanuM, sarva saMpradAyonuM, sarva gonuM, madhyastha daSTie rahasya avalokavA icchatA ho, jema paraspara viruddha svabhAvavALAM ane anukULa svabhAvavALAM prANIo paNa prabhudezanAmAM ekatra thAya che, tema sarva dharma ekatAnamAM kema Ave e zaMkAnuM nirAkaraNa karavA umeda rAkhatA ho, je judA judA sUravALI paNa hArmoniyamanI cAvIo ekabIjAnI sAthe ekatAnatA pAmI madhura gAna upajAvI hRdayano unnata bhAva utpanna kare che, tema, nyAya ane vaizeSika, sAMkhya ane yoga, mImAMsA ane vedAMta, bauddha ane jaina, lokAyata ane vijJAnavAda (pAzcAtya sAyansano vAda) vagere darzano ane dharmone ekatAnatAmAM AvatA jovA hoya to, eka vAra upAdhyAya mahArAjazrI vinayavijayajInA A abhuta granthane vAMcI juo, vicArI juo, manana karI juo to lekhakanI to khAtarI che ke e granthanA zloka 19 mAnuM parama sArabhUta tAtparya tamArAthI samajAI pAcana thAya tyAra pachI koI paNa darzana, koI paNa mata, koI paNa saMpradAya, ke koI paNa vicArakanI zubha kivA azubha pravRtti athavA hetu viSe tamAre samAdhAna meLavavuM bahu ja sulabha thaze, eTaluM ja nahi paNa tenI sAthe sAthe dareka vicArakanA siddhAMtomAM keTalo keTalo satyAMza rahelo che tathA te satyAMzonuM kalyANaprada, manogama ane zAMtikara ekIkaraNa zrI jinadarzanamAM kevI khUbIthI thAya che ane thaI zake che te paNa jaNAI Avaze. A ane bIjA nayagraMtho vAMcI, vicArI, manana karatAM lekhakane to ema jaNAya che ke jinadarzana nyAyAdhIza che. ane anya darzano vAdI prativAdIo che. to teomAM lavAda ke paMca evuM jinadarzana virodhane maTADe Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayakarNikA tene badale Aje anya darzanonA to zAMtithI virodha maTADavA dUra rahyA paraMtu svataH jainadarzanamAM paNa koI virodha kare che e joI kahevAI javAya che ke syAdvAdazailI, apekSAzailI, ke nayajJAnazailInuM jJAna kaMIka nahi paNa sAmAnya rIte jotAM ghaNuM ochuM che. ukta sArabhUta rahasyanI kAMIka jhAMkhI karavAno ApaNe ahIM prayatna karIe. zrI upAdhyAyajI kahe che ke "nAnAvidha rAjAo game teTalA jhaghaDA paraspara kare to paNa cakravartI samrATanI AjJApAlana karatI vakhate te saghaLA eka thaI jAya che, tema sarva darzano paraspara game teTalo virodha dAkhavatAM hoya to paNa zrI jinazAsanarUpa cakravartI mahArAjanI AjJAmAM to sarva zAMtithI rahI potapotAnuM kartavya karyA kare che, eTaluM ja nahi paNa e mahArAjanI sevAmAM tatpara rahe che." ahIM evo prazna thavo svAbhAvika che ke zrI jinadarzana AvuM pavitra tathA sarva darzana ziromaNi - sarva dharmarAjAomAM cakravartIrUpa che tyAre jagatamAM kema sAmrAjya karI zakatuM nathI ? uttara ghaNo ja spaSTa hovAthI vicAra karavo paDe ema nathI. ApaNe padArtha-dravya viSayaka jJAna ghaNuM zithila thaI gayuM che. dravyaviSayaka UMDA vicAronuM to avagAhana dUra rahyuM 1. juo, nyAyI briTiza sAmrAjyanI chAyAmAM sarva hiMdanA rAjAo zAMtithI potapotAnuM kartavya bajAve che yA nahi ? ane te cakravartI briTiza rAjyanI AjJA mAnavAmAM tatpara rahe che yA nahi ? A to pArthiva rAjya nyAyadaSTithI-nayadaSTithI vijayavaMtu ghaNe bhAge sarvane jANItuM che-to cakravartI jevA zrI jinadarzananuM Atmika rAjya syAdvAda arthAt nayajJAnathI rAjAo jevAM darzano, saMpradAyone potapotAnAM kartavya teonI zakti anusAra samajAvI-zAMtithI potapotAnAM kartavya karavA de ane sAthe potAno mahAna pratApa paNa jALavI rAkhe, emAM zuM Azcarya ? 2. ahIM kahevuM paDe che ke je thoDAka dravyAnuyogIo ApaNAmAM dekhAya che temAM paNa anvayedaSTivALA to virala ja che arthAt satya-aMza zodhanAra thoDo che paNa virodha kyAM che te jonArA vyatirekadaSTivALA ghaNA che. anvaya vaDe kayA kayA aMzo maLe che te joI nahi maLatAM aMgone naya dvArA goThavI sAmevALAnI khAtarI karAvI ApanArA to atizaya virala ja. hAlamAM to ApaNe ane sAmAvALAne kyAM maLatuM nathI AvatuM te batAvavAno prayatna karavAno ane tenI sAthe kema virodha vadhAre tema Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agravacana paraMtu tenI prAraMbhika bhUmikA eTale nayamArga para UbhA rahevAnuM paNa ApaNane mATe vikaTa prAyaH thaI paDyuM che. jaina darzanano jagatamAM digvijaya karavA mATe nayanuM jJAna ghaNuM ja upayogI che. teno jema jema adhika vistAra thato jaze, tema tema tenI vizeSatAo vivekIjano A buddhivikAsanA kALamAM (Intellectual age) svIkAratA jaze Ama kahevuM have nirarthaka che. nayanA jJAnanA vistAra sAthe ja granthakAranA kahevA mujaba sarvamatarUpa saritAo jainadarzanarUpa samudrane AvI maLaze. nadIono samudra tarapha javAno svabhAva ja che.' tame kahezo ke e zuM saMbhavita vAta che ? juo A granthano zloka 19 mo. temAM spaSTa evo ullekha zrI upAdhyAyajIe karyo che ke eka naya bIjA nayathI vizuddhatara tathA UMco che. ane manuSya svabhAva paNa ucca caDavAnI jijJAsAvALo ghaNeka aMze hoya che. arvAcInakALa vaLI zubha abhivRddhino che. mATe A vAta je jijJAsuonA hRdayamAM sthiratA pAmaze, te koI paNa vicArane nayanI kasoTIthI kasI zakaze, jagatanuM kayuM darzana kayA naya upara racAyeluM che, tema ja bIjuM tenAthI kevI rIte uttama che, ane tene uccatara naya para kevI rIte laI zakAya che te uttarottara pote jANI zakaze, AvI rIte game te vicAraka sAte nayamAM pAradarzitA prApta karaze, tyAre ApoApa te jaina darzanamAM maLI jaze. A vAta ApaNe eka udAharaNathI spaSTa karIzuM. jema pAThazALA athavA hAIskUlamAM sAta dhoraNo che tema A vizvarUpa vidyAlaya che ane jema emarsana kahe che ke The world is for my education (jagata mArA zikSaNane mATe che) tema A vizvavidyAlaya ApaNA zikSaNane mATe che. A karavAno abhyAsa jAye-ajANe keTalAkathI thaI jAya che; Ane lIdhe jinadarzana divasAnadivasa vRddhi pAmatuM to moTe bhAge baMdha ja thayuM che paNa vidvAnomAMthI tema ja sAmAnya janomAMthI nyUna thatuM cAlyuM che : e khedanI vAta che. 1.mAtra samudra potAnAM dvAra baMdha na karavAM ane lokomAM nayajJAnarUpI jaLa vadhAravuM, eTale je darzana je naya mAnato hoya tene uccatara nayajJAna ApatAM te te darzanarUpI nadImAM pANI vadhaze eTale te nadIne satvara samudra sarakhA jainadarzanane maLatI tame jozo. 2. jinadarzanarUpa puruSanuM te kayuM aMga che? (AnaMdaghana) Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. nayakarNikA skUlanAM dhoraNo sAta che. tenA be vibhAga che : pahelA vibhAgamAM traNa ane bIjAmAM cAra. jema AjakAla hAIskUlamAM traNa dhoraNa sudhI Lover classes eTale nIcalA traNa dhoraNomAM zIkhavAya che ane pachI Upper classes upalA cAra dhoraNomAM zIkhavAya che, te ja rIte A vizvavidyAlayamAM darzano ke dharmonuM zikSaNa ApavAmAM Ave che. pahelA vibhAgamAM dravyArthika dRSTivALA dharmo zIkhavAya che ane bIjAmAM paryAyArthika dRSTivALA. pahelAmAM pahelA traNa naya. ane bIjAmAM chellA cAra naya athavA pahelAmAM cAra ane bIjAmAM traNa naya. Ama sAte nayonAM dhoraNo AvelAM che. have pahelA dhoraNa karatAM bIjuM, bIjA karatAM trIjuM, trIjA karatAM cothuM, cothA karatAM pAMcamuM, te karatAM pAMcamuM, te karatAM chaThuM ane te karatAM paNa sAtamuM jema uccatara dhoraNa gaNAya che tema A sAta nayomAM paNa evo ja anukrama rahelo che. naigamanayathI saMgrahAya, tathA saMgrahathI vyavahAra, tema ja vyavahArathI RjusUtranaya ema anukrame eka karatAM eka uccatAvALAM che. nizALanI sAta dhoraNa pasAra karyA pachI vidyArthI jema kaoNlejamAM ekatra thaI jAya che - sAtamAM maeNTrika kalAsamAM AvatAM nIcalA dhoraNanA sAta sahita tenI parIkSA pasAra karI kaoNleja ke mahAvidyAlayamAM praveza kare che, tema A vizvavidyAlayamAM nIcalA chae nayasahita, sAtamA evaMbhUta nayamAM paNa pasAra thaI jinadarzanarUpa sarva nayarUpa-syAdvAda kaoNlejamAM anAyAse praveza kare che. zrI upAdhyAyajI mahArAjanA potAnA zabdomAM kahIe to cakravartI mahArAjane jema anya rAjAo seve tema sarve nayapatho jinadarzanne seve che. badhAne navAI lAgaze ke sArvabhauma kiMvA cakravartInI sattAne dhAraNa karatuM divyadarzana jagatanA sakaLa dharma rAjyomAM (In the worlds of Religion) poNA be abaja manuSyomAMthI mAtra tera lAkha upara paNa pUruM pAdharuM zAsana kema karI zakatuM nahi hoya ? AnuM kAraNa ApaNe upara tapAsI gayA chIe, chatAM punaH kahyA vinA nathI cAlatuM ke ApaNuM nayajJAna cheka ja kSINa thaI javA AvyuM che. to pachI jJAnarAjya calAvavAmAM parAjita thaIe emAM zuM Azcarya ? jo eka cakravartI mahArAjA vijita rAjAonA kajiyA TaMTAnuM Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agravacana 11 nirAkaraNa lAvI AzrayI janone saMtoSa ApavAthI vimukha rahe, pratyuta potAnI mULa rAjadhAnInI prajA sAthe paNa niSkAraNa kaleza karyA kare ane zAMti na jALavI zake, to kaI prajA tene kamajora ke kartavyabhraSTa kahyA vinA rahe? jainadarzana jo sarva darzanamAM ziromaNi che ema mAno cho to e ja samarthadarzananA anuyAyIo upara kahI gayA tevA cakravartInA sarakhuM vartana kare to jagatamAM kevo anAdara pAme e vicAravuM bahu muzkela nathI. jyAM potAnA gharanI vigato naya dvArA tapAsavAnuM sAmarthya na hoya arthAta kaI apekSAno ati Agraha karavAthI ApaNe be mukhya bhAgomAM eTale digaMbara zvetAMbaramAM vaheMcAI gayA chIe tema ja zvetAMbaramAM paNa kayA hetuthI prabhupratimA dvArA ane prabhunAma dvArA tenI prAptinA prayAsamAM tenI tallInatA AvI paDI che, tevI ja nayamImAMsA jyAM zAMtithI na thaI zakatI hoya, tyAM pachI jagatanA dharmonI apekSA samajI ekatra karavAno vicAra karavo e zuM vivekI janone karuNA upajAvanAra nathI ? AnuM kAraNa banayajJAna jinazAstramAM bharapUra che ane ame syAdvAda ke nayavAda mAnanArA chIe' evAM vacanorUpe TUMkAmAM anekAMta vAdI jainadarzanamAM hAlamAM prabhunA te satyavAdane choDI ekAMtavAdI thaI khaMDakhaMDamAM vaheMcAI virodhanA sthAnarUpa thatuM cAlyuM che-e vizeSa khedanI vAta che. vacanorUpe A nayavAda samajAyo nathI eTaluM ja nahi paNa nayamAM gaMtavyatA chatAM pote ja ekAMtavAdI haThI-kadAgrahI thaI potAnA darzanano vinAza karavA mAMDyo che te ghaNAka vicAravAnone dekhAI AvatAM teothI pUrNa sakheda thaI javAya che. zuM pote cothA dhoraNamAM AvyA eTale trIjA dhoraNavALA khoTA, athavA trIjA dhoraNa sudhI bhaNyA eTale cothuM AvaDI gayuM? e samajavuM e kevuM maukhya !! traNa aMgane mAnanArA cothuM na dekhatA hoya, to tenuM zAMtithI kAraNa batAvyA vagara cAra aMgavALA pote teone skUlamAMthI ja rajA Ape e kevo nyAya ! kharatara agni jevA zabdabANo pheMkI saMsAravRddhi karAvAya e kevuM ? vItarAgabhAve prabhupratimA pUje ane Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayakarNikA vItarAgabhAva uparAMta zrI tIrthaMkarabhAve pUje, e vItarAgabhAve pUjanArano paNa niSedha kare e paNa kevuM? khare jemAM jeTalo guNa che, teTalo joI, tethI rAjI thaI zAMtithI vizeSa guNa dekhADAya, to manuSyasvabhAva ucca caDavAno hovAthI hajI paNa jinazAsana pUrNAge daDha thAya kharuM. ATalA mATe sauthI pahelAM nayamArge sarvatra jJAnano pracAra karavAnuM ApaNuM pradhAna kartavya che. zrImad yazovijayajI pAThazALAnA netAo dezakALanI paristhiti tapAsI saMvAdaka-svarUpa A prakAranuM jJAna pracAravAnuM hAtha dharaze, ane bIjAo paNa e unnatinA pAyArUpa prathama saMvAdakarUpa ane pachI tapUrvaka abhivardhaka (Progressive) zailIe kAma leze to ApaNI zubha ane jagata jIvone kalyANakArI manovAMcchA thoDA vakhatamAM siddha thayA vinA raheze nahi. hAla nahi to so varSa pachI paNa e divya yuganuM darzana thaze. phoresTalaoNja (araNyAzrama) lAsarvajJa vIranA mAtherAna (zikharikAnana) laghutama putra saM. 1967. vaizAkha zukla 7. lAlana. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodughAta sarva prakAranA vicAro-apekSAo kiMvA nayono samAveza mukhya be vargamAM karavAmAM Avyo che. eka dravyArthika ane bIjo paryAyArthika dravya eTale padArtha, ane paryAya eTale padArthanI vikRti (pheraphAra). dAkhalA tarIke jIva e dravya, ane nAraka, tiryaMca, manuSya ane deva e paryAya. AmAM je nayo dravya athavA padArtha saMbaMdhI vicAra utpanna kare te dravyArthika naya; tathA padArtha-dravyamAM thatA pheraphAro viSe jJAna Ape te paryAyArthika naya kahevAya. keTalAkonuM kahevuM evuM che ke sAta nayo mAMhenA prathama traNa nayo dravyArthikanayamAM tathA chellA cAra paryAyArthika nayamAM AvI jAya che. A sivAya keTalAkano evo paNa mata che ke pahelA cAra nayono dravyArthikanayamAM tathA bAkInA rahelA traNa nayono samAveza paryAyArthikanayamAM thaI zake che. eTale ke : dravyArthika nayo. paryAyArthika nayo. 1. naigamanaya. 5. zabdanaya. 2. saMgrahanaya. 6. samabhirUDhanaya. 3. vyavahAranaya. 7. evaMbhUtanaya. 4. RjusUtranaya. navIna abhyAsIone sUcanA nayanA ghaNA peTA vibhAgo che, paNa hAla to A sAta nayanuM jJAna paripakva karyA pahelAM AgaLa vadhavuM salAhakAraka nathI, kemake ethI navIna abhyAsIone keTaloka gUMcavADo Ubho thavAno saMbhava rahe che. nayano - nyAyano athavA padArthavicArano viSaya ja evo gaMbhIra che ke lekhaka jema jema UMDo Utarato jAya che, tema tema tenI dRSTie anekAneka bhedo - bhAgo najare paDe che. ApaNA vicArazIla AcAryoe koI koI 9. Substance. 2. Modification Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 nayakaNikA apekSAne laI nayonI jude jude svarUpe vyAkhyA karavAmAM kacAza rAkhI nathI. paNa prAraMbhanA abhyAsIone ekadama eTalI badhI hade phALa nAMkhavI salAhakAraka nathI. prathama A prAthamika prAraMbha pothIno pahelo bhAga jovo e ucita thaze. ene yathAtathya pariNamyA pachI ja gaMbhIra viSayamAM praveza karavo, anyathA nahi, evI A lekhakanI sarva navIna naya-abhyAsIone namra sUcanA che. vidvAnone vinaya - zrI jainazAstranA sarva vidvAnone eka vinaya karavAno A prasaMga anuvAdaka le che. teo A granthamAM spaSTa joI leze ke amuka naya amuka vicArane mAnya kare che tenuM kAraNa zuM? jemake eka zAsaka mahArAjA potAnA karmacArIo-sevakone rAjyamAM amuka amuka kArya karavAnuM vaheMcI Ape che, tema zrI jinazAsanarUpI zAsaka mahArAjA sarva nayone potapotAnI zakti-anusAra amuka amuka kAryo karavAnuM pharamAve che. te kahe che ke vastu sAmAnya vizeSarUpa che. A naigamAdi adhikArI-sevako A sAmAnya vizeSa rUpane darzAvavA potapotAnI pharaja bajAvyA kare che. to pachI te adhikArIo zrI jinazAsananI AjJAthI bahAra che athavA jinaAjJAno virodha kare che ema kema kahI zakAya? vicAra karatAM jaNAze ke sarva nayo potapotAne soMpeluM kAma karavAne sadA taiyAra rahe che, ane e zrI jinazAsananI AjJA bajAvavA mATe dhanyavAdane pAtra paNa che ! alabata eTaluM to kharuM che ke bhinna bhinna nayo potAnuM kartavya karI rahyA hoya che, te veLAe temanA jevA. jinazAsananA bIjA paNa adhikArI-sevakabaMdhuo che, tenI temane khabara nathI hotI. paNa ene mATe zuM teo pote doSita Tharaze? nahIM. A prakAranA ajJAnano laya karavAnuM kAma ApaNA vicakSaNa 1. jema manuSyanuM mana magajane, jamaNA hAthane, DAbA hAthane, peTane, jamaNA pagane, DAbA pagane judAM judAM kAma karavAnuM pharamAve che, tema jinadarzana, naigamAdi sAte nayone judAM judAM kAmo-vicAro-apekSAo darzAvavAnuM zAsana kare che, ane jema hAtha paga paraspara virodha kare nahi tema navoe paNa na karavo ema dekhADe che. 2. vaLI upayoga paNa eka samaye eka hoya che. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAta 15 jainavidvAnonuM che. pratyeka nayane potAnuM kartavya samajAvI, bIjA nayanA anumodaka banAvavAnI jokhamadArI sarvanayane saMpUrNa mAnanArA zrI jinadarzana para nathI to te konA para che? nayajJAnavizArada jainoe mahAna sarvadharmapariSada bolAvI potAnuM teonI sAthenuM aviruddhapaNuM anukrame sAte nayapUrvaka udAra upadeza ApI jAhera karavuM ghaTe che. eTaluM ja nahi paraMtu teo je sthAne hoya tenA karatAM ucca sthAnanA anurAgI teone karavA joIe. saritA sarakhA te naya-darzanomAM jaLa vadhatAM vadhatAM teo potAnI meLe ja samudra sarakhA jinadarzanamAM bhaLaze. prathama evo sAmAnya upadeza have karavo joIe che ke jethI sarva nAyarUpI AjJAMkita rAjAone potAnA kartavyanuM spaSTa ane vizeSa bhAna thAya tathA temanA bIjA sahayogI badhuonI sAthe ekarAgatA samajAvAya. Ama karavAthI jagatamAM dharmane aMge pravartato virodhabhAva ghaNo bhAge dUra thayA vinA kema rahe? mAnanIya jaina bAMdhavo ! anyathA mArge bhramaNa karatAM tamArA mAnavabAMdhavonI tamane karuNA nathI UpajatI ? tamAruM sAte nayanuM jJAna dharmomAM - mAnavomAM virodha jagADavAne che ke virodha zAMta karavAne ? TheSa jagADavAne mATe che ke zAMti lAvavA mATe che? samabhAva racavA mATe che ke abhAva paraspara vadhAravA mATe che ? mATe dayAnA svarUparUpa zrI vIraprabhue jagatanA nibiDa aMdhakArane bhedI jainano teja:puMja prakaTAvavAnI karelI AjJApAlana karavAnI bhAvanA tamane rahelI hoya tathA duniyAnA sarva lokone dharma pamADavAnI javAbadArI tame samajI zakatA ho to eka vAra te udezanA sAdhana mATe pravRtta thAo. tame e kAma nahIM sAdhI zako ema mAnI levAnI kazI jarUra nathI. jagatamAM jyAM juo tyAM jainadharma ja pravarte che, evuM jagatanA aMtaramAM tamane dekhAtAM ja vividha nAme pravartatA dharmone zrI jinazAsanarUpa samrATanI sevAmAM sahelAIthI dharma sthApI zakazo. AthI sarva dharmomAM susaMpa jAgrata thaze. jainadharmanuM sarvoparIpaNuM ke je vacanamAM ja rahyuM che, te taduparAMta bhUmaMDaLanA janomAM vizeSa samajAze. vaLI tethI teo avazyakalyANa sAdhavAmAM ujamALa thaze, eTaluM ja nahi paraMtu zrI jinazAsananA zAMtimaya sAmrAjyanI chAyAmAM padArthonuM svarUpa tathA virUpa vicAravA ekatra thaI zakaze. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayakarNikA pUjya prabhAvako ! eka vAra nayajJAna pracAravA kaTibaddha thAvo. je je vicAro potAmAM tathA paramAM pravartatA hoya tenuM nayajJAna anusAra spaSTIkaraNa karavA koziza karo. tenI sAthe je saritArUpI dharmapravAho zrI jinadarzanarUpI samudramAM pUrve jaNAvyuM tema vahI AvatA hoya tene sthAna ApavAne samudranA jeTalA ja vizALa ane gaMbhIra hRdayavALA thAo ! e ja eka prArthanA ane e ja eka vinaya ApanA caraNasaromAM A upakAraka pustakanA anuvAdakano che. naya ane nayAbhAsa. A to svAbhAvika che ke je vakhate koI vastunuM vAstavika jJAna na rahe, tyAre tenA AbhAsa mAtrane ja sarvasva mAnI levAya. hiMdamAM paNa eka vakhata nayAbhAsane naya mAnI levAno svabhAva hato. yuropa amerikAmAM paNa ema ja thatuM hatuM. enuM kAraNa bIjuM kazuM nahi paNa nayaviSayaka jJAnanI pUrepUrI khAmInuM ja sUcana kare che. subhAgye e yugamAM Aje aMtara paDyo che. amAro ja vAda kharo, amAro ja saMpradAya ja zuddhanaya, amAro ja vicAra saMgIna. A prakArano kadAgraha hAla samaju lokomAMthI pAzcAtya lokanI peThe dUra thato jAya che. e saMtoSajanaka che. nayavAdanuM thoDuM jJAna prasaratAM samaju vidvAnomAM nayAbhAsa svayaM dUra thavA lAgyo che - nayAbhAsanuM sthAna naye levA mAMDyuM che. Ama thavAmAM pazcimanI vicArazIla keLavaNI paNa ghaNe ja aMze kAraNabhUta che. ahIM have nayAbhAsanuM lakSaNa bAMdhavuM Avazyaka che. je naya kiMvA apekSA bIjA naya athavA apekSAnI nA kahe, athavA amuka ja apekSA kharI ane zeSa badhI apekSA khoTI ema TharAve tene paMDita puruSo nayAbhAsanA nAmathI oLakhe che. nayAbhAsanuM AvA prakAranuM kadAgrahI jJAna lokonA manamAM kevI rIte ThasI jAya che, te A nIcenA udAharaNa parathI spaSTa jaNAI Avaze. A dAMta jainadarzanamAM, laukikamAM tathA upaniSadomAM pracalita ja che. nayAbhAsanuM udAharaNa. hAthI ane cha AMdhaLA. eka gAmamAM eka veLA koI hAthI AvI caDyo. te jovA mATe Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAta 17 sAta mANaso gayA. sAtamAM cha jaNAo AMdhaLA tathA eka dekhato hato. sarva AMdhaLAoe hAthInA svarUpane tapAsavAnuM zarU karyuM. eka AMdhaLAnA hAthamAM bhAgyayoge hAthIno kAna Avyo. bIjA AMdhaLAne tenI sUMDha, trIjAne dAMta, cothAne paga, pAMcamAne peTa tathA chaThThAne pUchaDI, ema dareka AMdhaLAne hAthInA aMgano eka eka aMza pratIta thayo. teo saghaLAe potapotAnA apUrNa jJAnane avalaMbI eka ja nizcaya dRDha karyo. temane darekane jyAre pUchavAmAM AvyuM ke bhAI ! kahe, hAthI kevo hoya che ? pahelAe kahyuM ke hAthI to sUpaDA jevo che. (kemake tene hAthInA kAna nAmanA aMganuM ja bhAna thayuM hatuM.) bIjo AMdhaLo ke jeNe sUMDha pakaDI hatI te kahe ke hAthI to sAMbelA jevo ja hoya che. trIjo ke jeNe daMtuzULano sparza karyo hato, te kahe ke hAthI to bhUMgaLA jevo ja hoya che. cotho ke jeNe paga pakaDyA hatA te kahe ke hAthI to sthaMbhanA AkAravALo ja hoya che. pAMcamo ke jeNe peTa pakaDyuM hatuM, te kahe ke hAthI to pakhAla jevo ja hoya che. ane chaThTho ke jene pUMchaDInuM ja jJAna maLyuM hatuM te kahe ke hAthI to soTI jevo ja hoya che. A sarva AMdhaLAo potapotAnA kathanamAM amuka satyAMzane avalaMbe che, enI to nA kahI zakAze nahi; paraMtu teo je evo Agraha karI beThA che ke ame kahIe chIe te ja hAthInuM svarUpa che, te zuM dayA upajAvanAra vAta nathI ? hAthI saMbaMdhenA chae AMdhaLAono anubhava ekatra karavAmAM Ave ane bhinna bhinna apejJAvALI dRSTithI teonA kathanano tola karavAmAM Ave to hAthInuM svarUpa samajavAmAM saraLatA na thAya ? A uparathI phalita thAya che ke sarve apekSAkRta vicArone suMdara AkAramAM samajavA mATe nayanuM jJAna ja eka sabala sAdhana che. jyAM A prakAranuM jJAna na hoya athavA "ame kahIe chIe te ja kharuM ane bIjuM badhuM khoTuM." e prakArano kadAgraha pravartato hoya to jainazAstra kahe che ke tyAM naya nathI paNa nayAbhAsa che. ajJAna janono bhrama nayajJAnavALo sahaja parizrame dUra karI zake che. cha AMdhaLA mANasono hAthI saMbaMdhI bhrama e dekhato mANasa jema dUra karI zake che tema amuka amuka nayAbhAsane vaLagI rahelA paraMtu koI Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 nayakarNikA paNa eka vastune jotAM te vastuno koI paNa aMza yA bhAga yA dharmavizeSa tarIke tene jaNAyo to tene mukhya aMza yA bhAga ke dharma tarIke jaNAvI itara aMza, ke bhAga ke dharmane svIkAre tyAre te nayAbhAsa nahi paNa naya kahevAya. evA evA nayone jinadarzananAM aMga gaNyAM che. * * A prakAre jinadarzananAM sarvadarzano aMga che. A vAta pratipAdaka, zailIe jinadarzananuM sarvadarzIpaNuM pUrve paNa dekhADavAmAM AvyuM che. jyo mArga-darzana-dharma kayA mukhya aMze jinadarzanane maLato che AvI anvayadRSTithI e naya turata maLI Ave che. kyAM virodha che ema jonArane niSedhaka bhAga jaNAya che, ane e niSedhaka bhAgane jonArA keTalAka ke jeone nayavAdanI pUrI mAhitI nathI, tevA AkhAne AkhA dharmanedarzanane-saMpradAyane niSedhI nAkhI pote jainI athavA anekAMtika hovA chatAM ekAMtavAdI thaI jAya che. khedanI vAta to e che ke nayajJAna pUrNa na hovAthI pote bole eTaluM ja nahi, paraMtu samaje paNa ema ke ame sarvadarzI jaina chIe, paraMtu vartanamAM ghaNe bhAge ekAMtika jaNAI Ave che. AvA dAkhalA eka nathI paNa aneka banyA che, ane tethI divasAnadivasa jinadharmanI mahattA ghaTatI cAlI che. tathApi subhAgye pratipAdaka zailIvALA paNa AcAryo-guruo-mahAtmAo thayA che. AmAMthI eka udAharaNa ahIM ApavAmAM Ave che. dAkhalA tarIke zrI AnaMdaghanajI mahArAja zrI neminAthaprabhanuM stavana karatAM kathe che ke jinazAsanarUpI puruSanuM mastaka jainadarzana che; temano jamaNo hAtha vedAMtadarzana che; DAbo hAtha bauddhadarzana che; jamaNo paga yogadarzana che; DAbo paga sAMkhyadarzana che; kUkha (peTa) lokAyata (cArvAka) mata che ke je pratyakSa pramANane mAne che. teo kahe che ke, padarzana jina aMga bhaNije, nyAsa SaDaMga jo sAdhere; nami jinanA caraNa upAsaka, padarzana ArAdhe re.' pa. 1. A stavananI gAthAno artha zrI rAmacaMdra kAvyamALAnA prathama gucchakamAMthI avatAryo che. emano A sthaLe upakAra lAlana mAne che. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAta 19 chae darzana zrI jinanAM aMga kahevAya che. zI rIte ? to ke jinabhagavAnanI AkRtimAM cha aMgone viSe cha darzananI sthApanA sAdhavAmAM Ave. A cha pada koNa ArAdhe ? toke ekavIsamA zrI neminAtha jinezvaranA caraNaupAsaka arthAt kharA jaino." have nyAsa (sthApanA)nI rIta batAvatAM kahe che ke : jina surapAipa pAya vakhANuM, sAMkhya joga doe bhede re; AtmasattA vivaraNa karatAM, laho duga aMga akhede re. SaDu "eTale ke jinezvara bhagavAnarUpa kalpataru tenA pAya (mULiyAM)rUpe be pago vakhANo. have jinezvaranAM te be kayAM aMgo ? sAMkhya ane yoga. A banne aMgo AtmAnI sattA mAne che. A apekSA zrI jinanI paNa hovAthI te apekSAe sAMkhya ane yoga be pagarUpa kahyA che. granthakAra potAnI to matAMtararahitatA darzAve che; paraMtu vAcakane paNa bhalAmaNa kare che ke A vAta khedarahitapaNAe lo." bhedavAdI ane abhedavAdI athavA sugata (buddha) praNIta bauddhadarzana ane jaiminipraNIta pUrvamImAMsA tathA vyAsapraNIta uttaramImAMsA (eTale vedAMta) maLI mImAMsAdarzanane be hAtha kahetAM kahyuM che ke : bheda abheda sugata mImAMsaka, jinavara doya kara bhArI re; lokAloka avalaMbana bhajie, gurugamathI avadhArI re. SaDu 1. Aje pUcho koIne ke zrI nemIjinanA caraNa upAsaka tame cho ? badhA jaino- viddhAnuM ke zraddhAvAna ke ubhaya hA pADaze. paraMtu pUcho ke tame vegAMta je saMgrahAbhAsane nahi paNa saMgrahane mAne te tamArA jinadarzanavAnuM kharA ke nahi? to ghaNA loko nA pADe che kAraNa ke nayajJAna nathI. ane nayAbhAsa ghaNe aMze gayo chatAM paNa hajI pUrvanA nayAbhAsanA pUMchaDAne nyAyanA abhyAsIoe pakaDI rAkhyAM che - hAlanA jagatanA vicArapravAhano abhyAsa nathI.. - Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 nayakaNikA "zrI jinadarzanamAM svabhAvamAM judA judA zeyanA jJAnarUpa ane vibhAvamAM karmane Azrita pudgalathI prApta thayela dehomAM paryAyane kSaNe kSaNe badalAtA mAnyA che; eTale bauddhadarzane paryAyano pheraphAra mULanA pheraphArarUpa mAnyo che. A pramANe paryAyArthika nayapramANe bauddhadarzana pUruM che, ane jinezvaranA aMgarUpa che, paryAyathI AtmA kSaNe kSaNe badalAya che ema kahevuM asatya nathI paNa keTaleka aMze satya che. vyavahAranayathI paNa paryAyAMtara kALathI AtmAne jotAM bauddhadarzana yathAtathya che - (bhAI mANekalAla ghelAbhAIe lakhela stavanAvalinA artha uparathI) mImAMsako AtmA eka ja che, nitya che, abaddha che, triguNa bAdhaka nathI ema mAne che. jinadarzananA nizcayanayanI apekSAe A vAta yogya kahevAya che, kemake te kahe che ke, sarva AtmAo sattAe ekasarakhA hovAthI AtmA eka ja gaNI zakAya. tema ja zrI jinadarzana pramANe AtmAne baMdha nathI, A apekSAe mImAMsA (darzana) zrI jinanuM eka aMga kahela che, bauddhadarzana vyavahAranayapUrvaka siddha che eTale tene DAbo hAtha kahela che, ane mImAMsaka nizcayanayanI apekSAe yogya che eTale jamaNo hAtha kahevAya che." judAM judAM darzano pratye AvI uttama daSTi rAkhI, zrI AnaMdaghane vicAraNA bAMdhI potAnuM matAMtararahitapaNuM darzAvyuM che, paraMtu ethI e vizeSa vAta to e che ke cArvAka athavA nAstikamatanuM teoe khaMDana na karatAM jinadarzana bhaNI vALavAne parama gaMbhIra zailI rahI che. teoe kahyuM che ke : lokAyata kukha jinavaranI, aMza vicAra jo kIje re, tattvavicAra sudhArasadhArA, gurugama viNa kima pIje re. paDa "A padamAM cArvAka matane jinezvaranI kUkha (peTa) kahela che, evA hetuthI ke, cArvAko je ema mAne che ke jagatano kartA koI nathI, vastusvabhAvAnusAra anAdikALathI jagatamAM utpatti, sthiti, laya, pAmyA kare che. te vAta jaina paNa mAne che." Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAta jainadarzanane uttamAMga kahetAM mastakarUpa kahela che." jaina jinezvara uttama, aMga raMga bahiraMga re, akSara nyAsa dharA ArAdhaka, ArAdhe dharI saMge re. SaD. 21 "AvA prakAranI zailIe jo anya darzananuM svarUpa batAvI svadarzananuM svarUpa pratipAdana karavAmAM AvatuM hoya, to keTaluM upakAraka thAya e sahaja samajI zakAya tevI vAta che. AnaMdaghanajI mahArAja jevI (pratipAdaka) zailI ghaNA ja thoDA lakhanArAoe grahelI jaNAya che. je matamAM svamata stuti ane paramata niMdA hoya, tevA lekho upayogI na thAya (vAcakane ghRNA upajAve) e vAtane A dAkhalo siddha kare che." jema koI vyakti Atmastuti kare ane paranI niMdA kare to thoDA dahADAmAM janasamAjamAM te tiraskaraNIya thaI paDe che, tema je darzana svamatastuti ane paramataniMdA para caDI jAya che te mata paNa sarva darzanomAM avagaNanA pAmI divasAnudivasa vRddhi pAmavAne badale hAni pAmato jAya che e have konuM ajANyuM che ? A satya, lekhakane have bhAra daIne sakheda kahevuM paDyuM che. unnati te vyaktinI thAya ke je potAnA guNamAM abhivRddhi kare ane loka tenI prazaMsApUrvaka anumodanA kare ane pote to Atmastuti karyA vinA je vyaktinA guNa dekhe tenI prazaMsApUrvaka anumodanA kare. tema je darzana potAnA darzanamAM jaNAvelA zuddha guNone AcAramAM evA ANe ke anya darzana paNa tenI prazaMsA kare, to te dharma lokomAM - janasamAjamAM abhivRddhi pAmyA vinA rahe nahi. je niyama vyaktine lAgu paDe che te ja niyama samAjane, ane te ja niyama A buddhinA kALamAM darzana-dharma-ane saMpradAyane paNa lAgu paDe che. ApaNe joIzuM to dezakALa badalAyo che. sudharelA ane vidvAna lokomAM - pachI te pUrvanA ho ke pazcimanA - temAM paNa pratipAdaka zailIno prAdurbhAva thaI niSedhaka zailIno asta thavA lAgyo che. bIjAnA je aMzo potAne maLatA hoya teno prathama svIkAra karI potAnA je aMzo bIjAne ajJAta hoya te vivekapuraHsara jaNAvatAM arthAt kramapuraHsara nayamAM ke apekSAmAM goThavIne batAvatAM lokonI jJAnavRddhi duniyAmAM saraLa rIte pravartamAna thAya che. lokasamAjanI abhivRddhino je janoe abhyAsa nathI Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 nayakaNikA kIdho ane kevala jUnAM zAstro vAMcIne ja je khaMDanamaMDanamAM paDe che te loko arvAcIna samAjasthitinA anubhava vinA "vediyA"nA upanAmathI hAsyAspada thavA lAgyA che. AnaMdanI vAta che ke jinadarzananI be eka saMsthAoe A mArga pakaDyo che. ane jamAno ane dezakALa tene anukULa hovAthI arthAta pratipAdaka zailInI prabaLatAthI teo jainadarzanano vijaya vartAvaze evo saMbhava che. manuSya svabhAva UMce caDavAno che. buddhi unnatino A kALa paNa unnatino upAsaka che. eTale je nayanuM tene jJAna hoya tenA karatAM vizeSa caDiyAto naya tene koI dekhADe to prasanna thAya che. ema eka eka naye caDatAM caDatAM te sAte naya uttarottara jANI zake che tyAre jANye ajANye paNa jinadarzanI thaI rahe che. jinadarzana jo judA judA nayavALA darzanane jue, ane kramamAM goThavI dekhADe to te khare eka (Peace-Maker) zAntikara madhyastha-lavAda che, eTaluM ja nahi paraMtu teo ekabIjAne kayAM maLe che te sAmAnya nayathI batalAvI, temAMnA je koI nIce hoya tene upara caDAvI sarvenI ekavAyatA kare che, tyAra pachI sarvene cheka evaMbhUta (sAtamA naya) sudhI laI jaI jAhera kare che ke A sAte nayo bhegA karavAthI vastu satya Thare che. alabatta, dezakAlAnusAra gauNa mukhya hoya : paNa tethI gauNa dharmano niSedha nahi thAya, kAraNa ke bIje kALe, bIjI sthitimAM gauNa te mukhya paNa thaze; ane hAla mukhya che te gauNa paNa thaI jaze. AvI pratipAdaka tathA abhivardhaka zailIvALA ane jainetaro pAzcAtya satyaprANIonI peThe jagatane lAbha pahoMcADaze. tyAre have pazcimamAM arthAta amerikA, jarmanI, iMgleMDanA vidvAna lokomAM hRdayavizALatA kema vRddhi pAmatI jAya che ane tenI zubha chAyA A dezamAM paNa AvI kema loko udAra manavALA thatA jAya che te jarA joIzuM to te nayAbhyAsamAM ghaNuM agatyanuM thaI paDaze. jyAre aneka dharmajJa prophesara mekSamyulara (mokSamUlare) (Sacred Books of the East) pUrva taraphanA dharmapustakonAM bhASAMtaro prasiddha karyA, ane te vaMcAvA lAgyAM tyArathI pUrva pazcimanA dhamadha lokonAM dharmacakSuo UghaDyAM. pazcimanA dezomAM temAM vizeSe karI amerikA ane jarmanImAM (Comparative studies of religions) dharmonA guNadoSanI sarakhAmaNI Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodyAta 23 pUrvaka abhyAsa karavAnA vargo nIkaLyA; te te dharmanA lokone bolAvI abhyAsa karavA mAMDyo, ane je loko potAnA dharmamAM eTale nayamAM sarva samAveluM ja dekhatA hatA, temaNe jyAre bIjAno paNa abhyAsa karyo tyAre vizeSa prakAza paDyo ane bIjuM netra paNa je seMkaDo varSa thayAM baMdha hatuM te UghaDyuM. arthAt bIjA eka, be, traNa, ema sAta niyonuM jJAna dharmAbhyAsIomAM vadhyuM ane hajI paNa vadhatuM cAle che. zikAgomAM sarva dharmasamAja maLyo ane jema AvA samAjo thaze tema tema lokone je evuM abhimAna rahyuM che ke amArAmAM sarvasva che, te loko potAnA jevuM athavA potAnA karatAM vizeSa bIjAmAM paNa keTaluMka joI rAjI thaze, ane paraspara ekabIjAne lAbhakAraka thaI paDaze. nayajJAna ema vadhaze. AthI paramasahiSNutA paNa AvatI jaze. Ane lIdhe yuropI vidvAno potAnA dharmamAM keTalI vizALatA Aje karatA jAya che, ane paradharmanI sAthe keTalI prItibhAve rahe che ? to pachI dharmanI jananI AryabhUmie have zA mATe hRdaya saMkocavuM joIe chIe ? sarva nayathI pUrNa jainadarzane have zA mATe potAnuM moTuM gharamAM ja chupAvI rAkhyuM che ? pote sarvadarzI hovAthI have to teNe jagatane sarva dekhADavuM joIe. matAMtarasahiSNutA matAMtara sahiSNutA ke matAMtarakSamA (Principles of Tolerance) - jema jema yuropa amerikAnA vidvajano (The comparative studies of worlds' religions and philosophies) goldott 441 344 darzanono sApekSa parIkSApUrvaka abhyAsa calAvyA kare che, tema tema teomAM matAMtarakSamAM pravezatI jAya che. dharmo-saMpradAyo-darzano je paraspara virodha dUrathI ke eka pakSe dekhADatA hatA, temAMthI virodha pIgaLI teo AkhA satyane vividha prakAre-bheda-aMze-AkAre dekhADatA jaNAI Ave che. ghaNIka jagoe to bAhyAcAranI viSamatA paraMtu AMtara vicAranI samatA paNa jaNAI Ave che. A pAzcAtya dharmamArganA saMzodhakonA prayAsanI zubha chAyA ApaNA dezanA grejyueTo ane aMgrejI bhASA bhaNelA vizALa hRdayanA vidvAno para e bhASAnA vistAra sAthe paDatI dekhAya che, ema koI paNa taTastha prekSakane mAlUma paDaze. AchI AchI asara janasamAjamAM Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 nayakarNikA paNa paramatasahiSNutAnI pUrvanI apekSAe hAla vizeSa jovAmAM Ave che. A paramopakArI guNane lIdhe satyagrAhakatA paNa vadhatI jAya che. loko vyApAramAM, kaLAmAM, vidyAmAM, ke udyogapaddhatimAM mAruM tAruM mUkI jyAM sAruM hoya tyAMthI grahaNa karavA zIkhyA che. te ja prakAre je tattvajJAna ane je darzana sArA, satya, ane guNAvaha hoya tenA siddhAMto potAnAmAM dAkhala karavA yuropa amerikAnA vidvAno have aTakatA nathI. Aja prayAsa cAlu rahyo to "mAruM te satyanuM sthAna, satya te mAruM" thoDA vakhatamAM ApaNe sarvatra jovA pAmazuM. AvI sthitinAM kaMIka darzana hAla thavA lAgyAM che tenuM kAraNa zuM evo prazna potAnA hRdayamAM pUchanArane spaSTa uttara maLyA vagara raheze nahi ke lokone jANye-ajANya, vArya-hAryo, vicArye-anubhavya, apekSAjJAna ke nayajJAna grahaNa karavuM paDyuM che. vizALa vIradarzana potAnA nayajJAnanAM dvAra khullA karaze, to A taiyAra thayelo ane thato janasamUha tene potAmAM pravezato joze eTaluM ja nahi paNa jeTaluM jeTaluM jagata tema karaze, teTaluM teTaluM te samyaktvavAna paNa A dravyAnuyoganI zAkhArUpa nayajJAnanI vRddhithI ja thaze. gauNatA ane mukhyatA A vicitra rucivALuM jagata potAnA vizeSa dharmane ke svabhAvane choDI eka ja rItie varte ema banavAnuM ja nathI. paddhationuM bhinnatva paNa AzayanuM ekatva, ema thavA saMbhava che. A bhinnabhinna pravRtti ke nayamArga bIjI pravRtti ke nayamArganI sAthe virodha karyA vagara potAnI pravRttine mukhya ane bIjAnI pravRttine gauNa rAkhyA vinA AgaLa vadhI zakaze nahi. game tevuM vizALa darzana paNa dezakALa pramANe (tatvabhede nahi paNa) pravRtti bhede gauNa-mukhyatA to pAme che. TUMkAmAM nayAbhAsane choDI nayagrAhakatA para Ave che. nayavAda svamatAMdha loko sivAyanA ghaNA lokoe to mAtra bolavAmAM ja nahi paNa lakhavAmAM ane vartanamAM nayavAda grahaNa karavA mAMDyo che. vastusthitinA nAnA prakAranA dharma dekhAtA hovAthI samaju loko "ghaNuM Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAta karIne" "A apekSAe," A prakAre jotAM," From this stand point, by this point of view, most probably,' 34191 049152111 upayoga karatAM jyAM tyAM jovAmAM Ave che. cetana vastunI eka bAju ke aMza ke dharma hato, te vizeSa jovA lAgyo ke ekane mukhya karI tenI pAse upara lakhelAM vAkyo prayojI ame vastunA bIjA dharma paNa samajIe chIe ema vAcakane ke zrotAne jaNAve che. amerikAno mahApuruSa emarsana kahe che ke loko vastunA bAhya svarUpane jotAM jotAM eTalA AgaLa vadhyA che ke have manuSya buddhi dharmo ke paMthanA durAgrahane bhedI vastudharmane pahoMcavAnI ja. nayanuM udAharaNa (gauNa-mukhyatApUrvaka) ApaNe eka hAthInA saMbaMdhamAM cha AMdhaLA ane eka dekhato ema nayAbhAsanuM udAharaNa joyuM. have ApaNe nayanuM udAharaNa hAthI ane che dekhatA sarala puruSo tathA eka dekhato vicakSaNa puruSanuM joIe. eka gAmamAM pUrve hAthI na Avela ane Avyo. gAmanI bahAra tene jatAM sAta puruSoe joyo. cha puruSo dekhatA ane saraLa svabhAvI hatA ane bIjo eka dekhato ane vicakSaNa hato. hAthIne joIne e sAta jaNAmAMthI pahelAe kahyuM ke e prANI "dvipa" che, kAraNa ke te be moDhethI (sUMDhathI tema ja mukhathI) pANI pIto hato. bIjAe kahyuM e "daMtI" che, kAraNa ke enA dAMta bahAra dekhAtA hatA. trIjAe kahyuM e "hAthI"-hastI che, kAraNa ke enA hAtha je sUMDha te vaDe sarva kAma kare che. cothAe mada jharatuM joI kahyuM ke te "gaja" che. pAMcamAe be dAMta para lakSa Apela tethI kahyuM ke ApaNe ene "dvirada" kahevo. chaThTho kahe ApaNe ene suMdara haDapacI che tethI kuMjara" kahevo. have priya nayAjJAnAbhilASI baMdhuo ane baheno ! juo ke hAthIne A badhA dekhatA mANasa kAMI dekhe che, chatAM hAthIrUpI eka prANI 1. anya apekSAone bAdha na Ave evI rItanA mi. gleDUsTananAM bhASaNo ane lekho tathA harbarTa spensaranA lekhomAM dhyAnathI vAMcanArane A zailI vizeSe dekhAze. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 nayakarNikA (padArtha)mAM nAnA prakAranA dharma rahelA hovAthI, koIne mukhya kayo dharma dekhAya che ane koIne kayo. tethI jene je dharma hAthIno mukhya lAge che, te pramANe e ajJAna prANInuM nAma Ape che. A uparathI ema nathI samajavAnuM ke bIjA dharma bIjAone nahIM dekhAyA. paNa mukhya dharma koIne koI ane koIne koI lAge, e manuSya svabhAva che. ane jemAM badhA dharma Ave evo zabda ApaNe banAvIe to te ghaNo lAMbo thAya ane vyavahAramAM paNa aDacaNa paDe, jene mATe have pachI udAharaNa ApavAmAM Avaze. hAla to sAtamo sarala ane vividha rIte hAthIne jotAM zuM kahe che te ApaNe joIe. te kahe che ke bhAIo, tame badhA sAcA cho. je amuka bhAI je hAthIne be mukhe pANI pItAM jue che ane dvipa kahe che, je hAthInA gaMDasthaLamAMthI mada jharatuM jyAre jue che to tene mataMgaja paNa kahe ja. A prakAre jyAre eka eka dharma te cha saraLa puruSo jANatA hatA tene bIjA dharmonuM paNa mukhyapaNuM hoya che evuM samajAvatAM te chae harSanAda karyo, ane jene eka nayanuM saraLa svabhAve jJAna hatuM tene bIjA e nayanuM jJAna thayuM. A ja pramANe sarva dharmavALAo-sarva darzanavALAo sarva pravRttivALAo-sarva sadguNavALAo eka guNane mukhya kahe che. ane hAlanA vizALa hRdayavikAsanA kALamAM vastunA-padArthanA anya dharmone kabUla rAkhe che. lAlana nayavAdIne prArthanA kare che ke arvAcIna vidvad jagatanA ghaTamAM jozo to vastutaH kadAgraha pazcima pUrvanA vidvAnomAMthI jaI sa2LatA AvavA lAgI che, mATe samaya javA na detAM jyAM nayAbhAsane dUra karI naya svIkArAvA lAgyo che, tyAM sarva nayanuM samAnapaNuM dekhADI jagatane jaina jJAnamahAsUryano prakAza dekhADavo. samaya khovo joIto nathI. kahyuM che ke jA hAni: samayavrutti: samaya khovA jevI bIjI kaI hAni che ? saMsAravyavahAramAM koI paNa vastunA mukhya dharmane grahavAmAM Ave che. ane te vastunuM nAma e mukhya dharma jaNAvanAra zabda racIne ApavAmAM Ave che. jemake khurasI che enA pratyeka dharmo vagere ke aMgo vagere darzAvato zabda bolavAmAM, lakhavAmAM, keTalo kaDhaMgo thaI paDe tenuM eka udAharaNa basa thaze. khurasI mATe koI evo zabda banAve ke - catuSpAvadvihastapRSThajIta pitanetranuMpitAsanuM // (cAra pagavALuM, be hAthavALuM, pIThavALuM, khIlAthI jaDeluM, netarathI vaNeluM Asana) to ATalo Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAta 27 moTo khurasI zabdane mATeno bola joke vastunuM vividha jJAna ApavAvALo che topaNa bolavAmAM ane lakhavAmAM ghaNo ja kaThaNa che, te sahelAIthI samajI zakAya tema che. vaLI koI dharma, ke paMtha, ke tattvajJAna zabdano vyavahAra kaI apekSAne mukhya karIne kahe che te barobara samajavuM joIe. nahIM to te bIjA dharma ke aMzo jANato hoya chatAM je eka aMzane teNe mukhya karI kahyo che, te aMzanAM mukhya pado ApaNe jo na jANIe to pachI je bIjA aMzo te jANato hoya, paNa te aMzo zabdathI jaNAvela na hovAthI te bIjA aMzo to kyAMthI jANI zakIe ? AthI ApaNe tenA hRdayano pUro bhAva samajazuM nahi. upara kahyuM tema hAthIne koI dvipa eTale be mukhe pANI pInAra kahe che, tethI tene hAthI daMtI eTale dAMtavALo che ema nathI dekhAtuM ema nathI. eTalA mATe lAlana dhAre che ke dareka darzanadharma-paMtha-saMpradAyanI bhASA yathArtha samajyA pachI ja temAM khaMDanamaMDanamAM UtaravuM sAruM che, ane sAte naya barobara samajanAre kayo dharma kayA nayavALo che te samajI uparanA bIjA nayo dekhADI tene sarva nayajJAnano rasiyo banAvavo joIe ke jethI te jainadarzananI khUbIo joI tenI anumodanA karI zake. sadbhAgye pazcimamAM sAyansa (vidyAno) prakAza thayo che. ghaNAke tattvajJAnanA viSayamAM paNa rasa levA mAMDyo che. teo pUrvanA dezano UMDo abhyAsa karI pazcimanI prajAne aMtara rahasyo samajAvavA lAgyA che. bhaTTa mokSamullara Adi pAzcAtya vidvAnoe pragaTa karelA pUrvIya darzanonA mananathI teone spaSTa thayuM che ke hAthIrUpa satyanA ghaNAM aMgo judAM judAM svarUpamAM vikharAyelAM che. satyAMza sarva dharmamAM kAMI ne kAMI rahela che. eka satyAMzane bIjA satyAMza sAthe ekatra karavAthI ane tene yathAkrama goThavavAthI vartamAna tema ja bhaviSya jagatane apUrva lAbha thavA saMbhave che ane A vicAra uparathI eka tarapha jagatanA tamAma dharmavALAnI pArlamenTa karavAnA prayatno cAlu che, tyAre bIjI tarapha tevAM dhoraNoe abhyAsa karavAnA vargo jarmanI-amerikA-iMgleMDamAM ughaDAtA jAya che. pAzcAtya prajAnI A supravRtti ane jainadarzananI nayasaMbaMdhI philasUphI A vicAro viruddha jatI nathI. je vAta jaina zAsanathI apekSAkRta satya manAya che te Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayakaNikA ja vAta pazcimanA vicAro jagatane jAhera karavA lAgyA che. A sarva satyAMzonuM upakAraka ekIkaraNa karavA upara kahyuM tema kaoNnpharanso, kaoNMgreso tathA rIlIjIasa pArlamenTo bharI teoe A saMbaMdhe UhApoha karavA mAMDyo che. alabatta keTalAMka AvaraNone lIdhe, dharmAdhapaNAne lIdhe, A prayatnane sapUrNatA maLI nathI, paNa A lekhakane pazcima dezanAM maMDaLonA anubhava parathI, tema ja tenI pravRttinA dhodha A dezamAM vahetA hovAthI pUrato bharoso che ke nayajJAnano jagatamAM prasAra thAya to sarva satyAMzo. zrI jinadharmamAM ja AvI viramyA che evuM hAlanA vicAravAna jagatane pratIta thayA vinA rahe nahIM. trIsa karoDa hindanI vastImAM tera lAkha jaina hAla che. to teoe jainane jagatadharma banAvavAno bhagIratha prayatna karavAno che ane te sarala Aja mArgathI thaI zake. jinadarzananI nayanI philasUphI udAra ane karuNAmaya dRSTithI pragaTatI hovAthI jagatamAM PeaceParliament zAntisthApaka samAjarUpa jaNAya che. jagatamAM zAntinuM sthApana karavAno adhikAra dharAvatI jaina philasUphI keTalIka vAra potAnA samAjamAM ja azAnti upajAve che, e joI kone kheda nahIM thAya ? AnuM kAraNa ApaNe upara tapAsI gayA chIe. tadapi punaH kahevuM jarUranuM che ke ApaNe ApaNA dharmanuM yatkiMcita jJAna prApta karI bIjAM darzanone nayAbhAsa gaNI tiraskArI kADhavAmAM eka gaMbhIra bhUla karIe chIe. AthI karIne ja ApaNA potAnA samAjamAM kadI kadI kleza ane vikhavAdane ajANatAM AvakAra maLI jAya che. amuka apekSA ApaNI apekSAne maLatI na thaI eTalA uparathI ja teno anAdara karatAM pahelAM ghaNI sAvadhAnatA sevavAnI jarUra che. je kAlamAM grantho mRtirUpe rahetA hatA te vakhatane mATe kadAca e rUDhi upakAraka gaNAya paNa hAlanA saMvAda-kALamAM e rIti kadI paNa AvakAradAyaka gaNI zakAya nahIM. lokomAM paramatasahiSNutA (Principle of Tolerance) athavA matAMtarakSamatA keTalI che teno paNa vicAra karavo. joIe. lekhakane AzA che ke zrI jinazAsana ke je sarva nayavAdono svIkAra kare che, te zAsananA anuyAyIo udAra carita-vizALa vicAravALA thaI vistRta mati vaDe sAta nayanA zikSaNano pracAra karavA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodaghAta 29 udyamazIla thaze. zAsana bAMdhavo ! A dvAre saMsArI jIvone samyagdarzanamAM sthApavA e kAMI nAnosUno upakAra nathI. | sarva dharmo satyAMzane svIkAre che, te ApaNe kahI gayA, paNa te kevI rIte? e viSe ahIMyAM saMkSipta vicAra karIzuM. bauddho kahe che ke sarva kAMI - jagatamAtra kSaNika che. A lekhake laMDananI buddhisTa sosAyaTImAM eka vyAkhyAna ApatI vakhate batAvyuM hatuM ke jagata kSaNika che, e bauddha siddhAMta apekSAkRta satya che. dAkhalA tarIke mArA hAthamAM A vIMTI che te koI apekSAe kSaNika che. tevI rIte A ane bIjI vastuo paNa. kintu je ema kahevuM ke vIMTI haMmezAM kSaNika ja che e vAda ThIka nathI. kemake vIMTI svarUpe teno nAza thavA pachI suvarNarUpe to te nitya ja rahe che. eTalA mATe ekAMta kSaNikatAno Agraha asthAne tathA vivekaviruddha che. vaLI vIMTI paNa jyAre suvarNathI bhinna evI bIjI vastu nathI to pachI tene ekAMta kSaNika mAnI levI e viDaMbanA mAtra che. eTalA mATe kaho ke vIMTI nitya paNa che ane anitya paNa che. (nayavAdano keTalo prabhAva ! anAyAse buddhadharmamAM paNa jainadarzananuM-anekAMtavAdanuM divya darzana thayuM !) tevI ja rIte AkRtirUpe asata che, kSaNika che. paraMtu vastu svarUpe te sata-nitya che. saMkSiptamAM kahIe to dravyarUpe sarva nitya-sata tathA paryAyarUpe sarva anitya-asata che. jainadarzananI A vAta, nayanI sahAyatAthI yuropiyana buddhisTomAM mAnya thatI lAlane pratyakSa joI. yuga evo pravarte che ke jo buddhi vistAranA kALamAM teone amuka vastunI nayapUrvaka pratIti karAvavAmAM Ave to teo satyane apavAda khAtara apUrNa jJAnavALAjJAnalavadurvidagdha haThavAdIo sivAya mAnya karyA vinA rahe nahIM. uparanA nityAnityavAdane sAyansa paNa Teko Ape che. sAyansanA pitA samAna lekhAto prasiddha pro. harbarTa spensara paNa kahe che ke AkRti phare che, vastu nahIM. pudgala dravyanA saMbaMdhamAM jema A kathana che tema kudaratamAM paNa samajavuM upasaMhAramAM A lekhaka sarva vidvajjanone namra sUcanA karavA AjJA mAMge che. jo pahelAM pratyeka dharmamAtra cha darzano ja nahIM kintu pUrva ane pazcimamAM jeTalA dArzaniko thaI gayA che, te saghaLAnAM darzano UMDo Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uO nayakaNikA abhyAsa karavAmAM Ave ane pachI kayA darzananuM baMdhAraNa kayA mUla nayanA pAyA upara racavAmAM AvyuM che te anekAMtavAdathI eTale samagranayavAdathI tapAsavAmAM Ave, ane teo jANatAM ajANatAM kayA nayane abhyAse che te zAMtithI samajAvavAmAM Ave to jagaddharma tarIke jainadarzanane jovAnI, jovaDAvavAnI ApaNI manovAMcchA phalIbhUta thayA vinA rahe nahIM. punarapi punaH kahevuM paDe che ke sAta nayanI khUbI ja evI che ke teno rahasyArtha spaSTa karavAmAM Ave to sarvatra jainadarzananI AjJA pravaryA vinA rahe nahIM. kadAca loko tene jainadarzana evA nAmathI na oLakhe to paNa tethI zuM thayuM ? ajANatAM paNa bhale sarvajJa vIra prabhunA zAsananuM avalaMbana leI AtmakalyANa sAdhe ! ApaNe zabdanI sAthe kAMI takarAra nathI. mAtra sAdhyanuM sAdhana thAya e ja ApaNo lakSya che. zabdamAM to jainadarzana jene paryAya kahe che tene keTalAko "AkAra' kahe che, keTalAko phorma (fom) kahe che, keTalAyako vikRti kahe che. paNa zabdabhedanI jALamAM paDI sAdhya visaravAnuM vijJAnI jano yogya dhAratA nathI. mULa mude Azaya-bheda rahevo na joIe. AraMbhamAM e kAryasAdhanA mATe zabda nayaparyata ja jagatanuM dhyAna AkarSavAmAM Ave topaNa basa che. kemake samabhirUDha ane evaMbhUta nayo arthakAryakArI hoI game te vakhate sarvamAnya thavAnA ja e nirvivAda che. prabhAvaka vidvajjano, "savI jIva karuM zAsana rasI, esI bhAvadayA mana ullasI" e tattva-vicArane vartanamAM mUkavA IcchatA ho to jagatane anekAMtavAdanuM gUDha rahasya samajAvo. hA ema karavAne ApaNe tatpara thaIzuM tyAre ja zrI vIraprabhunI AjJAnA anuyAyI tarIke ApaNuM nAma sArthaka thaze. - zAMtiH !!! vAlakezvara * saM. 1966-caitra kRSNa vIrano laghutama, saptamI. lAlana. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vinayavijayajI zrI vinayavijayajIne upAdhyAya tarIke ApaNe oLakhIe chIe. teozrIno kyAre ane kyAM janma thayo hato tenI ane dIkSA Adi anya hakIkatonI mAhitI bilakula maLI zakatI nathI. ane temanA saMbaMdhamAM je kaMI jANavAmAM ke karNopakarNa sAMbhaLavAmAM AvyuM che, te atizaya alpa che.* * AnA saMbaMdhamAM tA. 24-7-1910 nA jaina'mAM 'zrI vinayavijayajI upAdhyAya'nA mathALAvALuM eka carcApatra meM ApyuM hatuM ane temAM A caritramAM ApelA pahelA paMdara pustakonI yAdI ApI nIcenA zabdomAM vinaMti karavAmAM AvI hatI : "ATalI kRtio jANavAmAM che ane temAMthI zAMtasudhArasabhAvanA (ke je pATaNanA bhaMDAramAM che) te sivAya sarva chUTI chavAyI mudrAMti thaI che. A sivAya bIjI je kaMI aprakaTa hoya te, ane ukta zAMtasudhArasabhAvanA viSe je koI sAdhuzrI ane zrAvaka mahAzaya jANatA hoya te kRpA karI lakhAvI mokalAvaze to moTo upakAra thaze." "A uparAMta zrI vinayavijayajI mahArAja saMbaMdhI je kaMI daMtakathA, AkhyAyikA, itihAsa sAMbhaLavAmAM ke vicAravAmAM AvyAM hoya te sarva athathI iti sudhI vistArapUrvaka lakhAvI mokalAvavAmAM Avaze to jaina sAhitya para ane mArA para upakAra thaze." AnA saMbaMdhamAM haju sudhI koIe lakhI mokalavAnI kRpA karI nathI. phakta eka mahAzaya amadAvAdamAM 1898mAM rA. bAlAbhAI khuzAla hAjIe chapAvela 'Atmahitopadeza'mAM Avela 'adhyAtma-gItA' ke jenI gAthA 242 ane zlokasaMkhyA 330 nI che te kRtionI yAdImAM umeravAnuM lakhe che. A mahAzayano upakAra mAnI te pustaka umeryuM che, paraMtu tene mATe jarA saMdeharUpe jaNAvavAnuM ke te kRti tapAsatAM prazastinI chellI gAthA nIce pramANe ApI cheH ema adhyAtma ramaNa kare, paramAtamane dhyAya, cetana. vinaya viveka vicArIne, jotazuM jota mIlAya, cetana. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 nayakarNikA ApaNA caritranAyake pote potAnA "lokaprakAza' nAmanA advitIya graMthanA 36 sargomAMnA pratyeka sarganI pAchaLa eka ja jAtano zloka Apyo che temAM potAnI saMsAradazAnA mAtApitAnAM nAmo paNa ApelAM che, to namUnAno eka zloka laIe. vizvAzcaryadakIrtikIrtivijayazrIvAcakendrAntasad rAjazrItanayo'taniSTha vinayaH zrItejapAlAtmajaH / kAvyaM yatkila tatra nizcitajagattattve pradIpopame saMpUrNa khalu saptaviMzatitamaH sagoM nisargojvalaH // artha - vizvane Azcarya upajAvanArI kIrtivALA zrI kIrtivijaya vAcakendranA ziSya, rAjazrInA putra ane zrI tejapAlanA Atmaja-putra vinaya (vijayajI)e je kAvya karyuM te prakarSe jhagajhagatA dIvA samAna ane AvI rIte chellI DhAlanI chellI kaDIo ApelI che temAM potAnuM nAma potAnA gurunA nAmarahita ApyuM che, tethI zaMkA uddabhave che. vinaya e nAmathI vinayavijaya, vinayavimala, ane vinayaprabha e traNe jANI zakAya. have A nAmathI vinayavijaya jalaI zakAya to kaMI vAMdho raheto hoya ema lAgatuM nathI, kAraNa ke pote vidvAna hatA ane A kRti vidvattAbharI che. chatAM ahIM nivedana karavAnuM ke zrI vinayavijayajI zrI mahAvIra svAmInA eka nAnakaDA pAMca kaDInA stavanamAM paNa potAnA guru kIrtivijayanuM nAma bhUlI nathI gayA. to ahIM kema lakhyuM nathI e zaMkA utpanna thAya che. alabatta zrIpAlarAsanA pUrvArdhamAM dareka DhAlanI nIce vinaya eTaluM nAma ApyuM che, paNa te rAsa adhUro rahyo che. tema ja bIjI DhAlavALA stavanomAMnI chellI hAlanI chellI kaDIomAM vinaya nAma Ape che chatAM tenI nIce eka kalaza karI potAnI pakaparaMparA thoDIghaNI jaNAve che. vinayavilAsa tarIke prasiddha thayelAM nAnAM nAnAM uttama AdhyAtmika padomAM potAnA gurunuM nAma joDavAthI lAMbuM thaI jAya ane te dareka padamAM lAvavuM agavaDabharyuM thAya tethI padamAM teno upayoga karavAmAM Avyo nathI. ATaluM kahI kadAca chellI DhAlanI chellI kaDImAM "vinaya' e nAma nAMkhyA pachI karelo kalaza hAtha na AvatAM na chapAyo hoya ema dhArI te graMtha nAme "adhyAtmagItA'nA nAmane ahIM sthAna ApavAmAM AvyuM che. A saMbaMdhI vizeSa khulAso karanArano upakAra thaze. pAchaLathI maLI Avela covIzI tathA vIzIne adhyAtma-gItA pachI umeravAmAM Avela che. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vinayavijayajI 33 jemAM jagatanAM tattvono nizcaya karAyelo che te kAvyamAM kharekhara saMpUrNa rIte ujvala evo sattAvIsamo sarga saMpUrNa thayo. A uparathI zrIvinayavijayanAM mAtuzrInuM nAma rAjazrI (rAjabAI) hatuM ane pitAzrInuM nAma tejapAla hatuM. rAjabAI ane tejapAla e nAmo vaNika jJAti sivAya bIjI anya jAtimAM hoI na zake tethI kartA saMsAra dazAe vaNika hatA e puravAra thAya che. temanI guruparaMparA nIce pramANe che : tapAgaccha. vijayasiMhasUri (61 mI pATe) vijayaprabhasUri (62 mI pATe) kIrtivijaya upAdhyAya vinayavijaya upAdhyAya. A paTTAvila barAbara che teno nirNaya karavAno che, kAraNa ke graMthakAre potAnA guru kIrtivijayane akabara bAdazAhane pratibodha pADanAra zrI jagadguru zrI hIravijayajInA ziSya tarIke ghaNe sthale jaNAvela che. jainadharma prasAraka sabhAnA haimalaghuprakriyA graMthanI prastAvanAmAM lakhe che ke te tapAgacchamAM ane upakeza vaMzamAM hatA to A upakeza vaMza sAdhuno ke mULa saMsAra dazAno ? ane te kyA AdhAre kahevAyela che teno khulAso thavo joIe che. teozrIe* saMvata 1738nA aMtamAM svargagamana karyuM che. * je hemalaghuprakriyA jaina dha. pra. sabhA taraphathI chapAyela che tenI saMskRta ane gujarAtI prastAvanAmAM saMvata 1734mAM (vedAgnimunicaMdra) graMthakAranuM svargagamana thayuM che ema lakhela che. A saMvata kyA AdhAre lIdhela che, te temAM jaNAveluM nathI tethI te viSe saMdeha rahe che. A saMbaMdhI zrIpAla rAsamAM tene pUro karatAM zrImad yazovijayajI 1ce mujaba lakhe che : Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 nayakarNikA temanI viracita saMskRta ane gujarAtI kRtio, racyAnI sAlavAra jagyA tathA tenI zlokasaMkhyA sAthe nIce pramANe ApavAmAM Ave che. AmAM jenI sAla maLI che tene te pramANe goThavI, sAla vagaranIne chelle goThavI che. sUri hIra gurunI bahukIrti, kIrtivijaya uvajhAyAjI ziSya tAsa vinayavijaya vara, vAcaka suguNa sohAyAjI. vidyA vinaya viveka vicakSaNa, lakSaNalakSita dehAjI sobhAgI gItAratha sAratha, saMgata sakhara sanehAjI. saMvata sattara aDatrIsa varase, rahi rAMdera comAsejI saMghataNA AgrahathI mAMDyo, rAsa adhika ullAsejI. sArdhasaptazata gAthA viracI, pahotA te suralokejI tehanA guNa gAve che gorI, malimali thoke thoke jI. Ano artha yogya rIte sva. bhImazI mANeke chapAvela te rAsamAM nIce pramANe Ape che. te pUrvokta bahu kIrtinA dharanAra sUri zrI hIravijaya gurunI sAkSAta rUpavatI bahu kIrti ja jANe hoya nahi evA zrI kirtivijayajI upAdhyAya thayA. temanAM (vara ke.) pradhAna ziSya (vAcaka ke.) upAdhyAyapaNAnA rUDA guNe karI zobhAyamAna zrI vinayavijayajI thayA. te vidyAe karI vinaye karI tathA viveke karI vicakSaNa thayA. jenuM (deha ke.) zarIra te uttama lakSaNe karI lakSita hatuM. vaLI saubhAgyavaMta, gItArthanA samUhane viSe sArthakapaNuM che jemanuM evA, ane gItArthapaNAne sArthakatA karanArA, vaLI jenI saMgata eTale sobata te sakhara eTale sArI che, rUDI che, vaLI rUDA nehavALA hatA. - "te zrI vinayavijayajI prAdhyAye saMvata sattaraze ane ADatrIsanA varSamAM zrI rAMdera gAmane viSe comAsuM rahIne zrI saMghanA Agraha thakI A rAsane adhika ullAse karavA mAMDyo. 'tenI (sAI ke.) pacAsa ane (saptazata ke.) sAtaze eTale sAtaze pacAsa gAthA viracI ke.) racIne zrI vinayavijayajI upAdhyAya devaloka pahoMcyA, jenA guNane (gorI ke.) strIo te thoke thoke maLI gAya che. A uparathI spaSTa rIte samajAze ke saMvata 1738mAM comAsuM ke je ASADhathI kArtikamAsa sudhInuM hoya che te daramyAna rAMderamAM hatA. AnA lakhanAra kAzImAM zrI vinayavijayajInA sahAdhyAyI ane samakAlIna zrImad yazovijayajI che. (AnI sAthe zrI yazovijayajInuM ApaNA cAritranAyaka viSenuM thoDuM paNa suMdara varNana paNa AvI gayuM.) Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vinayavijayajI 35 saMskata katio 1. zrIkalpasUtra para sukhabodhikA TIkA racyA saMvata 1696 jeTha suda 2 guru.zloka 6000 - 2. lokaprakAza pUro karyo saMvata 1708 jeTha suda 5 junAgaDhamAM zloka 17611 3. haimalaghuprakriyA saMvata 1710 mUla 2500 zloka. svopaNa TIkA - 35000 zlokanI che. rAjadhanya (rAdhana) puramAM. 4. nayakarNikA 23 zloka dIvabaMdara. 5. zAntasudhArasabhAvanA zloka 357. - gujarAtI kRtio 6. zrI dharmanAthajInuM stavana-laghuupamitibhavaprapaMca saM. 1716 surata comAsuM. 7. pAMca kAraNanuM stavana saM. 1723 8. puNyaprakAza (zrI mahAvIra svAminuM-ArAdhanA) stavana saM. 1729 | vijayAdazamI. rAMdera comAsuM. 9. zrIpAla rAsa. (pUrvArdha) saM. 1738 rAMdera comAsuM. 10. zrIbhagavatI sUtranI sajhAya saM. 1738 rAMdera comAsuM. 11. SaDu AvazyakanuM stavana. 12. jina pUjAnuM caityavaMdana. 13. Adi jina vinati. AthI uttama pramANa e che ke khuda zrI vinayavijayajIe zrI bhagavatI sUtranI sajhAyanI 19mI gAthAmAM saMvata 1738nI sAla nAkhI che te A pramANeH saMvata sattara aDaTisame re, rahA rAnera comAMsa saMghe sUtra e sAMbhaLyuM re, ANI mana ullAsa re-bha0, A carcA upasthita karavAnuM kAraNa jaina dharma pra. sabhAnA gaNAtA pramANa graMthanI prastAvanAmAM lakhelI saM 1734nI sAla che. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayakaNikA 14. AMbIlanI sajhAya. 15. vinaya vilAsa (37 padono saMgraha) 16. adhyAtmagItA gAthA saMkhyA 242 zloka 330. 17-18 jinacovIzI ane viharamAnavIzI. ATalI kRtio jANavAmAM che ane temAMthI zAMtasudhArasa-bhAvanA (ke je pATaNanA bhaMDAramAM che) te sivAca sarva chUTIchavAyI mudrAMkita thaI che. zrIpAlano rAsa pUrvArdha karI zakyA, ane uttarArdha pUrNa karavA jeTalI A sthiti nahi rahevAthI avasAna samaye zrImad yazovijayajIne te kArya suparata karI gayA. avasAna pahelAM rAMderamAM comAsuM hatuM, te parathI anumAna thAya che ke teo rAMderamAM kAladharma pAmyA haze. zrImadda yazovijayajI upAdhyAyanA teo kAkA-guru hatA te temanI ukta guruparaMparA ane yazovijayajI mahArAjanI nIcenI guruparaMparA sarakhAvatAM jaNAI Ave che. tapAgaccha vijayasiMhasUri (61 mI pATe) vijayaprabhasUri (dara mI pATe) kalyANavijaya upAdhyAya. lAbhavijaya gaNi jitavijaya nayavijaya yazovijaya upAdhyAya paraMtu jo vinayavijayajInA guru kIrtivijayane zrI haravijaya sUrinA ziSya tarIke gaNavAmAM Ave to vinayavijayajI zrI yazovijayajInA kAkAguru kevI rIte thAya te savAla Ubho thAya che. Ano khulAso koI pUro pADaze to upakAra thaze. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vinayavijayajI A rIte zrImad yazovijayajI ane vinayavijayajI bane samakAlIna hatA. eTaluM ja nahi paraMtu bannee kAzImAM jaI anya sarva darzanano abhyAsa sAthe karyo hato. te saMbaMdhe nIcenI daMtakathAo che, ane tethI te para satyatAnuM keTaluM pramANa mUkavuM te tolana-zaktivALA vAcakone zire che. 1. baMnee jainadarzanano abhyAsa potapotAnA guru pAse pUrNa karyA pachI kAzImAM jaI tyAMnA brAhmaNa paMDito pAsethI anya sarva darzanano abhyAsa karavAno nizcaya karyo. svaguru pAsethI AjJA lIdhI ane pAdavihAre kAzImAM gayA. A samaye paNa brAhmaNo jainadarzana pratye atizaya tIvra virodha dharAvatA hatA. ane tethI teo jainadharmIone jJAna ApavAnuM kalpAMtakALe paNa svIkAre tema na hatuM. bannee vicAryuM ke jaina sAdhuveSano abhyAsadazA sudhI parihAra karI jaina tarIke bahAra na paDAya to ja ISTa kArya sAdhI zakAya tema che. tethI tyAMnI eka jaina peDhI para potAnAM sAdhuvastra rAkhI anya vastranuM paridhAna karyuM. jazulAla ane vinayalAla evAM banArasI nAmo potAnA nAma uparathI upajAvI dhAraNa karyA. uttamamAM uttama gaNAtA eka nyAyavid vRddha brAhmaNa gurunA vidyA arthe ziSya thayA. baMnee abhyAsa pUrNa thayA pahelAM gurune jANavA na dIdhuM ke pote jaina che. baMne gurunuM bahumAna ane zuzruSA karI temane saMtoSa pamADatA; AthI temanI prIti saMpAdana karI, ane temanI pAsethI sarva darzanonuM jJAna meLavyuM. evuM kahevAya che ke kulakramAgata eka 1200 zlokanA graMthanuM jJAna gurue temane ApyuM nahi. AthI bannee vicAryuM ke jyAM sudhI te graMthanuM jJAna meLavavuM bAkI rahe che tyAM sudhI teoe gura pAsethI saMpUrNa jJAna saMpAdana karyuM kahevAya nahi, ane nizcaya karyo ke tenuM jJAna avazya meLavavuM. guru te graMthanuM jJAna kulAcAra pramANe potAnA putrane zIkhavatA hatA, tyAre jazulAla tyAM beThA hatA. gurue amukano amuka artha karyo, tyAre jazulAla teno bIjo artha karI ekadama vinayapUrvaka bolI UThyA ke "mahArAja ! teno A artha na thaI zake ?' guru te artha sAMbhaLI diMga thaI gayA ane jagulAlane dhanyavAda ApI kahyuM ke "tuM hamezAM mArI pAse jyAre huM A graMtha zIkhavuM tyAre besaje; huM tane te zIkhavIza." tyAre Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 nayakarNikA jazulAle namratAthI kahyuM "mahArAja! eka divasane mATe e graMtha mane jovA Apo to moTI kRpA." gurue prasannatApUrvaka te graMtha eka divasa mATe Apyo. A graMtha jazulAle vinayalAlane batAvyo, ane baMnee eka dinamAM te moDhe karI nAkhavAnI saMtalasa karI. jazulAle 700 zloka ane vinayalAle 500 zloka moDhe karI bIje divase te graMtha gurajIne ApI dIdho. tyAra pachI jazulAla vinayalAlane sAthe laI jaina sAdhuveSa punaH paherI tyAM AvelA prabala vAdIne jIte che. te vAta zrImad yazovijayajInA caritramAM samaya Avye joIzuM. baMnee kAzImAM bAra varSa sudhI abhyAsa karyo kahevAya che ane saMvata 1710-11 mAM kAzImAM teo baMne hatA, ema jaina kAvyasArasaMgrahamAM jaNAveluM che. paraMtu A vAta jyAre lokaprakAza 1708mAM jIrNadurga (jUnAgaDhamAM) pUro karyo e tenI prazasti parathI spaSTa jaNAya che tyAre baMdhabesatI nathI. kadAca 1708 pahelAM kAzI choDI vihAra karatAM 1708 mAM jUnAgaDha pavitra zrIgiranAra para yAtrA arthe AvyA hoya ema mAnI zakavAno saMbhava che. kAzImAM adhyayana pUrNa karyA pachI jaina sAdhu tarIke baMne sva svaguru pAse Ave che ane jude jude sthale vihAra, comAsAM karI jinopadezAmRtanuM pAna lokane karAve che. 2. eka samaye zrI vinayavijayajInuM comAsuM khaMbhAtamAM thayuM; khaMbhAta baMdara A samayamAM vyApArakalAmAM agrasthAna dharAvatuM hatuM; zrAvako paise Take bahu ja sukhI hatA. ane tenI sAthe jinapratimAnuM ane guru pratye vinayavAna hatA. A vakhate tyAM brAhmaNa paMDitonuM jora hatuM. zrI vinayavijayajI savAranA vyAkhyAna ApavAnuM zarU karatA tyAre brAhmaNa paMDito haMmezAM AvI zAstrArtha ane vAdavivAda calAvatA. AthI upAdhyAya vyAkhyAna karI zakatA nahi, ane zrAvako kaMI zravaNa karI zakatA nahi tethI nirAza thatA zrI vinayavijayajIne lAgyuM ke brAhmaNo nirarthaka kaMTALo Ape che, ane potAnuM upadezavAnuM sAdhukArya thaI zakatuM nathI. tethI temaNe zrImad yazovijayajIne Ano pratikAra karavA arthe bolAvyA. 1. jainakAvyasArasaMgraha. prasiddhakartA zA. nAthA lalubhAI. saMvata 1938. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vinayavijayajI - 39 zrImad AvyA, ane eka sarasa yukti zodhI kahADI. teozrIe eka zloka evo racyo ke temAM oSThasthAnI akSaro nAme pa, pha, ba, bha, ma lagabhaga cAlyA ja Ave. A zloka upAzrayanA dvAra upara coMTADyo. ane tenI nIce e bhAvArthanI sUcanA karI ke "je koI zAstrArtha ke vAdavivAda karavA Icchato hoya te jo uparano zloka potAnA be hoTho ekabIjAne aDADyA vagara bolI zake, to ja upAzrayanA dvAranI aMdara AvI zake ane zAstrArtha karI zake. ane ekabIjAnA hoTha zloka bolatI vakhate aDatA nathI tenI parIkSA e ja ke nIcenA hoThane siMdUra lagADI te zloka bolavo ane te bolatAM upalA hoThane siMdUra na lAgavuM joIe." savAra paDatAM vyAkhyAna zarU thayuM, ane brAhmaNa paMDito AvyA. teoe dvAra paranI sUcanA vAMcatAM joyuM ke pote zarata pramANe zloka bolI zake tema nathI, tethI cAlyA gayA. A divase vyAkhyAna nirAbAdha cAlyuM ane zrAvako AnaMda pAmyA. tyAra pachI zrI yazovijayajIne zarata pramANe zloka bolavAnuM kahetAM teo potAne tema bolavAno abhyAsa hato tethI nIcenA hoThane siMdUra copaDI upalA hoThane siMdUra na lAge tevI rIte kaDakaDATa bolI gayA. AthI brAhmaNo khinna thaI gayA. ATalethI vAta aTakAvI zakAtI hovA chatAM paNa zrImad yazovijayajIe yathAyogya zAstrArthavAda karavAnuM kahyuM. brAhmaNoe hA pADI. rAjyasabhAmAM tatsaMbaMdhe niyamita tApralekha thayo ane temAM zrI yazovijayajIe evI zarata nAMkhI ke pote hAre to jaina sAdhuveSa parityajI brAhmaNa dharma svIkAre. pote jIte to 500 brAhmaNo jaina dharma aMgIkAra kare. zAstrArtha zarU thayo. brAhmaNa paMDitonA kahevAthI pUrvapakSa karavAnuM zrI yazovijayajIne zire AvyuM. temaNe pUrvapakSa zarU karyo. saMskRta vANImAM avicchinna pravAhe vAda calAvyo. nyAyapUrvaka eka pachI eka dalIlo cAlI. eka divasa thayo, be divasa thayA, traNa divasa thayA paraMtu pUrvapakSa pUrNa thAya nahi ane TUMka samayamAM pUrNa thavAnI vakI paNa jaNAya nahi. brAhmaNo hatAza thayA, jANyuM ke A koI zAstrapAraMgata samartha jJAnI che, ane tene pahoMcI zakAya tema nathI. tethI teoe zrImane potAno pUrvapakSa baMdha rAkhavAne vInavyuM, potAnI hAra kabUla karI, ane zarata pramANe 500 brAhmaNo jaina thayA. (kahevAya che ke ukta tApralekha khaMbhAtamAM koI upAzraya, maMdira ke bhaMDAramAM haju mojUda Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 nayakaNikA che.) AvI rIte be daMtakathA che. zrIvinayavijayajI ane zrIyazovijayajInI tulanA A uparathI jaNAze ke zrImad yazovijayajI samartha jJAnI ane nyAyavettA hatA. nyAya to temano ja hato. prabalavAdI hatA, ane jaina zAstranA AdhArabhUta te samayanA yugapradhAna hatA. jyAre zrI vinayavijayajI vyAkaraNamAM vadhAre nipuNa hatA. jaina siddhAMtonuM rahasya bannee mananapUrvaka gaveryuM hatuM. ekanA 350 gAthAnA stavanAdi ane anya graMthomAM ghaNAM ghaNAM pustakonI zAkha Ave che. tyAre bIjAnA eka lokaprakAza' graMthamAM lagabhaga 700 granthonI zAkha Ave che. bannene gujarAtI bhASAnuM te samayane anusaratI rIte ghaNuM sAruM jJAna hatuM, ane teno upayoga te samayanA lokane saraLa rIte samajAvavA mATe bannee karyo che. paraMtu zrImad yazovijayajIe saMskRta gujarAtI bhASAmAM jeTalI kRtio banAvI che te pramANamAM zrI vinayavijayajInI kRtio ghaNI alpa kahI zakAya. banne adhyAtmamasta banyA hatA, te teonA jazavilAsa ane vinayavilAsamAMnAM pado parathI pratIta thAya che. samakAlIna vidvAno zrI vinayavijayajInA samakAlIna jinadharmamAM zrImad AnaMdaghanajI, jJAnavimala sUri, mAnavijaya upAdhyAya, lAvaNyasuMdara, dharmamaMdira gaNi, Adi aneka vidvAno hatA. temaNe, gujarAtImAM padastavana Adi karI lokasamAjane vizeSa upakArI thavAya che e niyama pramANe vartI gujarAta, kAThiyAvADa, mAravADa Adi pradezomAM ghUmI uttama upadeza Apyo che ane lokone dharmamAM prItivAna karyA che. AthI sAhityadhArA vikasAvI che. zrIvinayavijayajIne uparokta jaina samakAlIna vidvAno sAthe daDha paricaya thayo hoya evuM jANavAmAM nathI. anya darzanomAM tukArAma, rAmadAsAdi hatA ke jemaNe prabala zakti khurAvI samAja sudhAraNA ane dharmano raMga caDAvavA vijayI prayAsa karyo che. ane gujarAtamAM kavi premAnaMda, zAmaLa ane akhAe potAnI kAvyavANIthI gujarAtane gajAvI che. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vinayavijayajI 41 vihAra temaNe surata, amadAvAda, junAgaDha, rAdhanapura, dIva, Adi gujarAta kAThiyAvADamAM sthale sthale vihAra karyo che. comAsAM surata, amadAvAda, khaMbhAta karyAM che, paraMtu rAMderamAM aneka vakhata comAsAM karela che ane tyAM ja dehavilaya thayo hoya ema zrIpAla rAsathI samajAya che. ziSyaparaMparA zrI vinayavijayajInI ziSyaparaMparA maLI zakatI nathI. temanA ziSya zrI rUpavijayajI nAme hoya ema lAge che, kAraNa ke zrI rUpavijayajIe banAvelI nAnI nAnI sajhAyamAM potAnA gurunuM nAma vinayavijaya upAdhyAya kaheluM che. te nAma jo ApaNA caritranAyakane lAgu paDI zake tema hoya to ja rUpavijaya zrIvinayavijayajInA ziSya hoI zake. zrI rUpavijayanI sajhAyonA namUnA sva. bhImazI mANekanI sajhAyamAlA bhAga 1 lAnI sajhAyomAMthI laIe. goDIdAsa saMghavItaNe Adare kIdha sajhAya vinayavijaya uvajhjhAyano rUpavijaya guNa gAya. kahe. (zikhAmaNanI sajhAya. pR. 40) AmAM jo goDIdAsa saMghavIno kAla jANI zakAya to rUpavijayano kAla jANI zakAya tema che. praha uThI satI japiye sola jima vahiye rUddhi vRddhi dhRta gola zrI vinayavijaya vAcaka supasAya rUpavijaya bhAve guNa gAya. (sola satInI sajhAya pR. 62) nema rAjula zivapuri maLyAM, pUgI te manakerI Asa zrI vinayavijaya uvajhAyano ziSya rUpa sadA sukhavAsa. vahelA. (zrI nemarAjulano patra prAraMbha pR. 151) Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayakaNikA A rUpavijaya zrIpadmavijayanA ziSya rUpavijayathI judA che. ATaluM kahI have temanI kRtio laIe. temanI kRtio para TUMka vivecana | (a saMskRta kRtio.) 1. zrI kalpasUtra para sukhabodhikA TIkA mULa kalpasUtra zrI bhadrabAhu svAmIe navamA pUrvamAMthI racyuM che. AmAM zrI carama tIrthakara mahAvIra svAmInuM vistArathI caritra che ane sAthe bIjA tIrthakaronA caritramAMthI zrI pArzvanAtha, nemanAtha ane AdinAthanAM caritra paNa vigatathI Apela che. A sivAyanA tIrthakaronA kAla, aMtaramAna ane nAma pustaka vAMcanA ApelA che, tema ja caudapUrvI yugapradhAna, mahAvIranA pachInA vironAM caritra TUMkamAM devaddhigaNi kSamAzramaNa sudhI ApelAM che ane sAdhu sAmAcArI (AcAra) sArI rIte Apela che. AnuM aMgrejI bhASAMtara The sacred Books of the EastpUrvanA pavitra sAhityanI graMthamAlAmAM thayuM che. A mUlasUtra para ApaNA caritranAyake sukhabodhikA nAme TIkA karI che. TIkA bahu prAsAdika che, zailI sarala che, ane kAvyatva alaMkAra ne rasathI pUrNa che. vAdavivAda sArA rUpamAM lakhyo che. jyAM pramANo joIe tyAM pramANo mUkI vigatone vizeSa phuTa karI che. sAmAcArImAM cotha pAMcamanA saMbaMdhI keTaloka nirNaya batAvyo che. AmAM saMvata 1628mAM zrI dharmasAgaropAdhyAye zrI kalpasUtra para racelI kiraNAvalI nAmanI TIkAmAM keTalIeka bhUlo kADhelI che. - A TIkA samakAlIna zrI bhAvavijaye (ke jeNe "lokaprakAza' paNa zodhyo che) zodhI che, ane A lakhavAnuM prayojana zrI rAmavijaya paMDitanA ziSya zrI vijayavibudhano Agraha paNa che evuM prazastimAMthI jaNAya che. A TIkAnuM gujarAtI bhASAMtara jAmanagaravALA hIrAlAla haMsarAja pAse karAvI sva. bhImazI mANeke chapAvyuM che. AmAM ghaNI bhUlo thayelI che, ane keTalAka sthaLe kaThina viSayanA artha mUkI dIdhA che, to te sudhAravA vinaMtI che ke jethI arthano anartha na thAya. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vinayavijayajI 43 2. lokaprakAza A graMtha ghaNo moTo che. temAM 36 sarganI vyavasthA karI che. A graMtha pUrNa chapAyo nathI, tethI te dareka sargamAM ApelI hakIkata prajAsanmukha mUkavAnI AvazyakatA che ke jethI koI virala maLI AvatAM graMthanuM bhASAMtara Adi thaI lokane hastaprApya thAya. sargavAra letAM - (1) prabaMdhacatuSTaya sAthe aMgula, yojana, rAja, palyopama, sAgaropamanI vyAkhyA, saMkhyAtA asaMkhyAtA, ane anaMtAnI samaja. (2) lokanA svarUpanuM dravya, kSetra, kALa, bhAvathI kathana; dharma adharmAstikAyanuM svarUpa. (3) saMsArI jIvonuM 37 dvAronuM vistArathI svarUpa. (4) sUkSma pRthvIkAyAdi pAMca sthAvaranuM svarUpa. (5) bAdara pRthvIkAyAdinuM svarUpa. (6) dIdriya Adi tiryaMconuM svarUpa. (7) manuSyanuM svarUpa. (8) devatAnuM svarUpa. (9) nArakInuM svarUpa. (10) sarva jIvono janmasaMbaMdha. (11) karmanI sarvaprakRtinuM varNana, ane alpabadutva; pudgalAstikAyanuM svarUpa. (12) dravyaloka, kSetralokamAM lokAkAzanuM svarUpa, dizAonuM nirUpaNa, tathA lokamAM rAjyanA khaMDanuM varNana; saMvartita lokanuM svarUpa, dRSTAMta, ane ratnaprabhAnuM varNana; vyaMtaronAM nagaronI samRddhi. (13) bhuvanapatithI IzAna devalokasudhInA iMdro; temanA sAmAnika Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 nayakarNikA agramahiSI Adi saMpattinuM svarUpa. (14) sAta narkanuM varNana; temanA pAthaDA, vezyA, AyuSya, ane vedanAnuM yuktipUrvaka varNana. (15) tIcha lokamAM dvIpasamudra, jaMbudvIpanI jagatInuM dvAra ane temanA svAmInuM varNana. (16) bharatakSetranA vaitADhyAdi parvata, mahAhimavaMta parvata, ane gaMgAnadI; harivarta kSetranA naiSadhAdi parvata, guphAo ane zikharo sahita hemavaMta parvata; padmadraha, zrIdevI, gaMgAdi nadIo, dADhAo, temAM rahelA aMtardIpo tathA jugalIAhimavaMta kSetranA vaitADhyAdi, mAhimavaMta ane tenA draha; harivarSakSetra, ane temAM rahelA naiSadhAdika parvata; sItA sItodA nadIo ane pAMca drahonuM varNana. (17) devakura, uttarakuru, pUrvavideha, pazcimavideha sAmAnya cAra prakAre mahAvidehanuM varNana, vijayAdi, parvato, nadIo, khaMDo, nagarI vagere; gaMdhamAdana, mAlavaMta, gajadaMtA; uttarakurunuM vistAra varNana, yamakaparvata, draha, ane meruparvato, jaMbuvRkSa zikhara ane tenA adhipatinuM nirUpaNa; saumanasya, vidyuprabhA tathA gajadaMtA, devagurunA citravicitra parvatonI sthiti; kAMcanAdi draha, zAlmali vRkSa AdinuM varNana. - (18) meruparvatanAM cAra vana, tenAM zikhara, mekhalA ane yulikA abhiSekanI zilAnuM varNana. (19) nIlavaMta parvata, tenAM zikhara-draha, devI sItA ane nArItA nadI enuM nAmamAtra varNana, ramyaka kSetrano miNI parvata, hiraNyavarSa kSetra ane zikharI parvata, airAvata kSetra ane tenA che khaMDa, temAMnI nagarI ane bIjAM kSetrAdi; hemAdri parvatanAM zikhara, vidyAdharanAM nagaronI zreNI, nadI, draha, cakravartI, ane arihaMto, caMdrasUryaAdi jaMbudvIpamAMnA grahAdinuM varNana. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vinayavijayajI 45 (20) vistArathI pAMca dvAre karI sUryanA maMDalAdike karI vAra, saMkrAnti, yoga, divasanuM vadhavuM ghaTavuM, dhruva, rAhu, traNa prakAranA rAhunI utpatti, paMdadvAre nakSatronuM nirUpaNa. (21) lavaNodadhi, tenA pAtAla kalazA, kalazAnI zikhA, dvIpa, susthitAdi deva, caMdrasUryAdinA tApa, prakAza, kSetranuM varNana. (22) ghAtakIkhaMDa, tenA khaMDa, kALanuM varNana. (23) puSkarArdha, mAnuSottara parvata, nikhila manuSyakSetra, te viSe rahelA parvatAdino saMgraha, temaja zAzvatA sarve caityonI saMkhyAnuM vivecana. (24) naMdIzvara dvIpamAM rahelA caityAdino vistAra. (25) svayaMbhuramaNa samudra sudhInuM varNana. (26) sthira jyotiSI, jyotiSa cakranI vyavasthA. UrdhvalokamAM saudharma, IzAna, devalokanAM vimAno, ane AkArasthiti, mAna, paripATI ane sabhA, devatAo siddhAyatananI pUjAo kare che te, temanAM sukha, riddhi, bhASA, ane gamana. AhAra aMtara manuSyalokamAM pUrvanA snehane laIne AvavuM, preme karI nIcalI pRthvImAM kyAM sudhI jaI zake ? lokapAla, agramahiSI, sAmAnika devatA ane temanI zakti, saMpatti vagere saudharma IzAna devaloka sudhInuM varNana. (27) trIjI cothI nArakI, brahmaloka tamaskAyanA mULathI kRSNarAjI tathA temAM AvelA lokAMtika devo, lAMtaka devaloka, kitviSa devo, tathA jamAlinuM caritrasahita varNana; zukra, sahastrAra acyuta devaloka sudhInuM varNana tathA rAmasItAnuM caritra; traiveyaka, anuttara devaloka, siddhazilA lokAMta vagerenA varNanathI kSetralokano adhikAra samApta thAya che. (28) dezakALa, yukti vyakti baMne matanuM vivecana, cha RtunuM, kAlagocara (Azrita) nikSepA, samaya, AvalikA, kSullaka bhAva, Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayakaNikA ghaTi, muhUrta, divasa, pakSa, mAsanuM varNana; sUrya, caMdra, nakSatrAdithI vadhavuM-ghaTavuM, mAla ane varSonI upapatti, yuga, AdiyugamAM mAsa, ayana, ane adhikamAsa rAtrinuM varNana; karaNa udaya Adi nakSatra, sUryacaMdra ane tenAM karaNa, tithi Adino nizcaya. (29) yugathI sohajAra varasa ema krame zIrSaprahelikA sudhI 84 guNonuM varNana; A avasarpiNImAM sthiti, kalpavRkSa, jugalIAnuM varNana. (30) zrIarihaMtanI paddhati, temanuM avadhijJAna janmathI hoya che te. (31) cakrI teno digvijaya, saMpatti, nidhAnaratno, ane vAsudeva, baLabhadra, prativAsudevanuM varNana. (32) RSabhAdi tIrthakaronAM saMkSipta cAritro, avasarpiNImAM utpanna thayela prANIonuM varNana. . (33) cakravartI, vAsudeva, baLadevAdika. (34) pAMcamA ArAnuM svarUpa, A pAcamA ArAmAM je udaya thaze te ane te udayamAM je je AcArya thaze temanAM nAmo, sarva mahAna AcAryonI khyAti, temaja chaThThA ArAmAM dharmanI ucchedasthiti, zatruMjaya parvatanI hAnivRddhi, temaja A avasarpiNImAM bIlavAsI lokanuM varNana ane cha ArAonI paryAyanI rItie yathAkrama utsarpiNInuM thavuM ane temAM tIrthakara, cakravartI AdinuM thavuM ityAdi sarva vAta che. (35) cAra prakAranA pudgala parAvartana, audArika, kArmaNa, bhASA vagere ATha vargaNA, ane anubhAga karmaparamANuone viSe keTalo pharaze te, ane emanuM svarUpa, anAgatakALanuM svarUpa. A rIte lokanuM svarUpa saMpUrNa thayuM. (36) bhAvalokane viSe cha bhAvanuM nirUpaNa; Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vinayavijayajI 47 jema kartA prazastimAM kahe che tema vinizcitatattva vlIpopane vAge eTale te evuM kAvya che ke jemAM jagatanAM tattvo nirNAta karavAmAM AvyAM che. ane je prakarSe karIne jhagajhagatA dIvA samAna che. A graMtha saMskRtamAM zlokabaddha che. kamalanI gaNatarI yaMtravAra ApelI che. AmAM sUtrAdi graMthonI zAkho 750 karatAM paNa vadhu thAya che. ane te dareka pAdasahita Apela che. A graMthono ghaNo thoDo bhAga jAmanagaranA zrAvaka hIrAlAla haMsarAje pragaTa karyo che. Akho graMtha prakAzamAM satvara lAvavA teo hAla chApe che. A graMthanI prazastithI kartAnA saMsAradazAnA mAtapitAnAM nAma maLI Ave che. pUrNa karyAnI sAla tathA jagyA chellA zlokomAM eka zloka darzAve che. vasukhAsveMdu pramite, 1708 varSe harSeNa jIrNadurgapure / rAdhojvalapaMcamyAM, graMthaH pUrNo'yamajaneSTa // 39 // A graMthane sarva zAstramAM nipuNa evA saM. 1979mAM zrI uttarAdhyayana sUtra para vRtti racanAra zrI bhAvavijaya upAdhyAya ane zrI jinavijaya (ke jeNe saMvata 1710mAM eTale A graMtha racAyA pachI kalyANa maMdira stotra' para vRtti racI che) te baMnee zodhyo che, evuM prazastimAM lakhela che. 3. haimalaghuprakriyA kalikAlasarvajJa e biruda dharAvanAra zrImad hemacaMdrAcArye jainendra vyAkaraNane AdhAre zabdAnuzAsana nAme vyAkaraNa ke jene haimavyAkaraNa, siddhahema, siddhahema zabdAnuzAsana evAM nAmothI oLakhavAmAM Ave che te racyuM che. ane te vyAkaraNa upara hajAro zloka pramANa TIkAo, vRttio, avacUri Adi pote temaja anya kartAoe lakhela che. te paikImAMnI A prakriyA tenAM mUlasUtrone anusarI racAyelI che. A para 34000 zlokanA pUravALI svapajJa (potAnI-vinayavijayajInI karelI) TIkA che. A vyAkaraNa vyutpatti meLavavAne icchanArA janone sukhethI bodha karanAra ane thoDA vistAravALuM che. tenI racanA evI che ke prathama Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 nayakaNikA saMjJAdhikAra mUlasUtronI sAthe kArikAothI racelo che. saMdhivicAra sugama ane spaSTa che, ane paliMgonI aMdara rahelA zabdono krama akArAdikanA anukrame sAdhyo che. avyayathI te taddhita sudhInAM prakaraNo tathA uttarArdhamAM dhAtu tathA kRdaMta pratyayono je krama racelo che, tevo prazaMsApAtra krama bIjA koI paNa vyAkaraNamAM jovAmAM Avato nathI."* A graMtha racAyAno saMvata pATaNanI TIpamAM 1737 che, paNa khaMbhAtanI TIpamAM sadarahu prakriyA saM. 1701mAM racAI che ema jaNAvyuM che. juo jaina graMthAvali pR. 303 phUTanoTa; paraMtu jainadharmaprasAraka sabhA taraphathI chapAyela mUla prakriyAmAM ApelI prazastinA chellAthI AgaLano zloka nIce pramANe che : kheMdumunIndu mite'bde vikramato rAjadhanyapure nagare / zrIhIravijayasUreH prabhAvato gurugurovipulAt // A uparathI - Ama letAM spaSTa mAlUma paDe che ke A graMtha saMvata 1710mAM rAjadhanyapura (rAdhanapura)mAM racAyelo che. 4. nayakarNikA A graMtha ghaNo ja nAno che, ane te vAcako samakSa A caritra sAthe ja mojUda che, tethI temAM zuM che vagere lakhavuM punaruktirUpa che. AmAM graMthamUla, zrI jainayazovijayagraMthamAlA (7) nAme jaina stotrasaMgrahanA prathama bhAgamAM, hAlamAM vicaratA saMskRtaprajJa vidvAna sAdhu nAme zrI gaMbhIravijayanI saMskRta TIkA sAthe chapAI gayela che. pa. zAMtasudhArasabhAvanA A graMtha hastagata thayo nathI tethI graMthanuM nAma je jaNAve te uparAMta temAM zuM samAveza karela che te kahI zakAya tema nathI. A graMtha * Ama haimalaghuprakriyA ke jenuM mULa jainadharmaprasArakasabhA taraphathI pUrvArdha ane uttarArdha ema be bhAgamAM saMvata 1949mAM chapAyeluM che tenA pUrvArdhanI prastAvanAmAM jaNAveluM che. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vinayavijayajI 49 pATaNanA bhaMDAramAMthI maMgAvI tene zuddha rIte bhASAMtara sAthe chapAvAya to samAja upara upakAra thAya tema che. ba. gujarAtI kRtio 1. laghu upamitibhavaprapaMcanuM stavana A zrI dharmanAthajInA stavanarUpe che ane temAM zrI siddharSi gaNikRta saMskRta upamitibhavaprapaMca parathI thayela laghu upamitibhavaprapaMca nAme saMskRta graMtha che tenuM gujarAtImAM avataraNa che. mUla graMtha bahu ja upakArI che tethI khAsa manana karavA yogya che ane tene anyanakRta Pilgrims Progress nAme Parable- upamArUpI khristIomAM uttamottama gaNAtA graMtha sAthe sarakhAvavAmAM Ave che. zrI siddharSikRta graMthanA prathamanA thoDA bhAganuM rA. motIcaMda gIradhara kApaDIA. bI.e., ela.ela.bI.e kareluM gujarAtI bhASAMtara jainadharmaprasAraka sabhAe chapAveluM che. AmAM bhavarUpI nagaranuM vistArathI varNana karavAmAM AvyuM che, ane dharmanAM dareka aMgo tathA dharmamAM vighnarUpe kArya karanArAne yathAyogya sthAna ApavAmAM AvyuM che. 2. pAMca kAraNanuM stavana jainamata pramANe sarva daSTa athavA adaSTa kArya, kALa, svabhAva, niyati, pUrvakarma, ane puruSArtha e pAMca kAraNo vaDe siddha thAya che. A pAMca kAraNo mATe je vAda che te TUMkamAM pAMca DhALathI jaNAvI teno upasaMhAra chaThThI DhALamAM karyA kare che. A stavana zA. hIrAcaMda kakalabhAInA paMcapratikramaNanA pR. 780 thI 788 mAM joI levuM. pAMca kAraNonuM vizeSa svarUpa zrI upadezaprAsAdanA caturtha bhAganA pR. 10ra e Apela vyAkhyAna 229mAM jovAnI vAcakane vinaMti che. 3. puNyaprakAzanuM stavana A zrI mahAvIra svAmInA stavanarUpe che ane tene "ArAdhanAstavana' paNa kahevAmAM Ave che. AmAM zrI gautama svAmI "muktimArga kevI rIte ArAdhavo?' e prazna karatAM zrI mahAvIra bhagavAna uttara Ape Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 nayakarNikA che ke "1. aticAra AlovavAthI. 2. guru sAkSIe vrata grahaNa karavAthI. 3 sakala jIvane khamAvavAthI. 4. aDhAra pApa sthAnakane vidhipUrvaka tajavAthI. 5. cAra zaraNane nitya anusaravAthI. 6. durita AcArane niMdavAthI. 7. zubha karaNI anumodavAthI. 8. zubhabhAva rAkhavAthI. 9. anazana mRtyu vakhate AdaravAthI ane 10. navapadano jApa japavAthI. ema daza adhikArathI sujJajana mokSamArga ArAdhI zake che." A daza adhikAranuM AmAM TUMka varNana che. mokSamArganI kUMcIrUpa A daza adhikAra haMmezAM dRSTi samIpa rAkhI bhAvavA yogya che. 4. zrIpAlarAsa (pUrvArdha) A rAsanA be khaMDa pUrA karI ane trIjA khaMDanI cAra pUrI ane pAMcamI adhUrI DhAla saMvata 1738mAM rAMdera karelA comAsAmAM lakhI rAsa pUro karyA pahelAM ApaNA caritranAyaka kAladharma pAmyA che* tyAra pachI temanA ja kahevAthI zrI yazovijayajIe A rAsane uttarArdha karI saMpUrNa karyo che. eTale AmAM DhAla 41 che ane gAthA 1251 che, temAMnI 750 racI zrI vinayavijayajI devaloka pahoMcyA; tenA vizvAsanA bhojanarUpa zrI yazovijayajIe vinayavijayajInA kahevAthI bAkI bhAga saMpUrNa karyo. (A mATe juo pR. 36nI phUTanoTa) navapadanI pUjArUpa A rAsa che. navapadanI uttama rIte pUjA karanAra tarIke mukhya udAharaNa zrIpALa rAjA che. zrIpAla rAjAnuM caritra A kRtinI pUrve saMskRtamAM ane prAkRtamAM aneka AcAryoe lakheluM che, to te sarvano AdhAra laIne A rAsa racavAmAM * A pAMcamI DhAlanI 19 gAthA pUrI karI 20 mI gAthAmAM kartAe nIce pramANe zabdo mUkyA che. vINA eka anupama, dIdhI tasa kare, ho lAlake, dekhADe svara nAda, ThekANAM Adare, ho lAlake, traTa traTa tUTe tAMta, gamA jAye khasI, ho lAlake, te dekhI viparIta, sabhA saghalI hasI, ho lAlake. 20. A zrI vinayavijayajIe karelI chellAmAM chellI gAthA che. temAMnA traTa traTa tUTe tAMta, gamA jAye khasI' e zabdo zrI vinayavijayajIe potAnA sAMdhA svargagamana najIka hovAne lIdhe tUTatA hatA te vakhate nIkaLyA che ema koI anumAna kare che. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vinayavijayajI Avyo haze. navapada te zrI arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sarva sAdhu, darzana, jJAna, cAritra ane tapa che. A navapadano mahimA agAdha che. ane tethI tenuM A zrIpAla rAsamAM jaNAvyA pramANe yathAvidhi anusaraNa karavAthI muktimArga sAdhI zakAya che. A rAsa saMpUrNa sva. zA. bhImazI mANeke arthasahita chapAvela che. 5. bhagavatI sUtrano svAdhyAya zrI bhagavatI sUtramAM zrI mahAvIra bhagavAne potAne gautama svAmIe pUchelA 36000 praznonA uttaro che. tethI temAM dravyAnuyogAdi tAttvika vAto AvavAthI samAjamAM pavitramAM pavitra sUtra che. A sutra zrI vinayavijayajI mahArAje saM. 1738mAM rAMderamAM comAsuM karyuM tyAre saMghane vAMcI saMbhaLAvyuM hatuM, ane A sajhAyamAM te sUtra sAMbhaLI karavA joItAM kAryo, ane tethI thatAM phala phakta 21 gAthAmAM jaNAvyAM che. A sajhAya, sajhAyamAlA, sajhAyapadastavanasaMgraha AdimAM chapAI gayela che. 6. paDu AvazyakanuM stavana cha Avazyaka eTale sAmAyaka, caturvizatistava (covIsaththo), vaMdana (vAMdaNAM), pratikramaNa, kAryotsarga ane pratyAkhyAna (paccakhANa) e che ke je hamezAM karavA yogya jarUranI nityakriyA che tenuM TUMka varNana cha DhAlathI Apela che. A stavana zA. hIrAcaMdanA pratikramaNamAM temaja anyamAM chapAI gayela che. 7. jinapUjAnuM caityavaMdana A bahu ja nAnuM caityavaMdana che. caityavaMdana eTale jinAlayamAM jatAM jina prabhune vaMdana karatAM bolavAnuM stavana. 8. Adijina vinati zrI RSabhanAtha pAse dInatAthI potAnA durguNo nivArI saMsAra samudrathI tArI bAlaka jema pitAne vInave tema AmAM vinaMti karI che. A sajhAyapadastavanasaMgraha AdimAM chapAyela che. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para nayakarNikA 9. AMbilanI sajhAya AyaMbila tapamAM zenAM zenAM paccakhANa hovAM joIe te AmAM 11 gAthAthI kahyuM che. 10. vinayavilAsa AmAM 37 padaratnono saMgraha che. bhASA vraja che. A pado badhAM adhyAtmanAM che, ane ekke eka manana karavA yogya che. A parathI zrI upAdhyAyajInI uttama adhyAtma-dazA hatI ane apUrve jAgrata anubhavI hatA, e pratyakSa jaNAI Ave che. kharUM kAvyatva ane hRdayaUrmionuM prakaTIkaraNa AmAMthI ja maLI Ave che, ane te parathI zrI upAdhyAyajI mahArAjanI kavi tarIke tulanA ane gaNanA karI zakAya tema che. A pado sva. bhImazI mANeka taraphathI temaja sajhAya padastavanasaMgrahamAM chapAyela che. 11. adhyAtmagItA A kRtimAM adhyAtma zuM che te bahu sArA svarUpamAM jaNAveluM che. A kRti prastAvamAM jaNAvyA pramANe zrImad haribhadrasUrikRta 'yogapradIpa' uparathI cetana-AtmAnA vicArarUpe karavAmAM AvI che. 'yogapradIpa' jema mananIya uttama graMtha che tevI rIte tenuM A anukaraNa paNa prAkRtajanone mananIya thaI paDe tema che. A amadAvAdamAM sane 1898mAM zA. bAlAbhAI khuzAla hAjIe chapAvelA 'Atmahitopadeza' nAme pustakamAM chapAvela che. joke te azuddha che, chatAM te jALavI rAkhavA mATe zA. hAjIno kAra che. 12-13. jinacovIzI ane viharamAnavIzI AmAM covIza RSabhAdika jinanAM ane vIza viharamAna sImaMdharAdikanAM stavano che. A covIzIvIzIsaMgrahamAM chapAyela che. AvI rIte saMskRta kRtio pAMca ane gujarAtI kRtio tera maLI aDhAra kRtio ekaMdare nAnI moTI thAya che. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vinayavijayajI prAMte A ciratra lakhatAM mane munizrI cAritravijayajI taraphathI ghaNI sahAya maLI che tethI temano ane zrIharSamunijI taraphathI hastalikhita graMtha maLyo hato tethI temano upakAra mAnuM chuM. AvI rIte aneka munimahArAjAo ane sujJa zrAvako lekhakone sahAya bane teTalI ApatA raheze, to AzA rahe che ke jenI hAlamAM khedabharI pUrNa khoTa che evA jaina itihAsanI racanA bhaviSyamAM suMdara ane anupama thavA pAmaze. 53 AmAM je kaMI satyathI anyathA lakhAyuM hoya, - kaMI doSa AvyA hoya azuddhatA rahI gaI hoya to tene mATe micchAmi dukkaDaM mAgI vinati karuM chuM ke te doSa-azuddhatA pichAnanArA sajjano mane lakhI bhUla batAvaze, to zrI vinayavijayakRta gujarAtI kAvyasaMgraha ke je A lekhaka taraphathI bahAra paDanAra che temAM vistArapUrvaka AvanA2A zrIvinayavijayajInA ciratramAM sudhAro thaI zakaze; vaLI A ciratra ghaNuM ja apUrNa che to je mahAzayo paramArtha diSTa najaramAM rAkhI AmAM vadhAro karavA mATe zrI vinayavijayasaMbaMdhI navIna daMtakathAo, AkhyAyikAo, itihAsa, kRtio Adi athathI iti lakhI jaNAvaze to temano anahada upakAra jainasamAja ane mArA pratye thaze. - noTa : u52nuM sarva chapAI rahyA pachI bhAvanagaranA zeTha kuMvarajI ANaMdajI taraphathI khabara maLI che ke zAMtisudhArasabhAvanA e pustaka prakaraNaratnAkara bhAga bIjAmAM chapAyela che, temAM anityAdi bAra ane maitryAdi cAra maLI soLa bhAvanA saMskRtamAM DhALabaMdha ApelI che. zreSThI gokulabhAI mUlacaMdra jaina vidyArthI Azrama parela-muMbaI. vIrAt 2436 ASADa vide 13 budha. vIrabhakta mohanalAla dalIcaMda desAI bI. e., el. e. bI. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phuTa vivecana A nayakarNikAnA trevIsa zloko che, temAM Apela nayanI vyAkhyA ane udAharaNathI naya jevA kaThina viSayano bodhamArga thavo ghaNo muzkela mane lAge che, tethI keTalAeka AdhAranI sahAyathI te granthamAM je Apela che te krima, vyAkhyA Adi emane ema jALavI te vizeSa spaSTatAthI samajI zakAya te hetuthI A skuTa vivecana lakhavAnI pravRtti thaI che. nayanuM sthAna mokSamArga sarva prANIonuM satya rIte aMtima lakSya che. A mokSamArganI prApti samyagdarzana, samyajJAna, samyaka cAritra e traNanA samudAyathI thAya che. samyagdarzana eTale tattvArthamAM zraddhAna. tattva sAta che - jIva, ajIva, Agnava, baMdha, saMvara, nirjarA, ane mokSa; ane A sAtamAM AzravanA bheda pApa ane puNya e bene pRthaka pRthaka gaNavAthI nava tattva thAya che. ukta tattvonuM jJAna pramANa ane naya dvArAe thAya che, ane teno samAveza samyajJAnamAM thAya che. zrata eTale Agama traNa prakAranAM che :1. mithyAzruta - mithyA eTale asatya. A zruta durnaya (asatya duSTa naya)nA abhiprAyathI pravartAya che ane te kutIrthikanA kRtamAMthI prApta thAya che. 2. nayakRta :- nayathI prApta thatuM zrata. A jainAgamamAM aMtargata thayela che ane te eka eka nayanA abhiprAyathI pratibaddha-saMkaLAyela gUMthAyela che. 3. syAdvAdazruta :- syAdvAdathI prApta thatuM zrata. te jaina AgamamAMthI sarva nayanA abhiprAyathI prApta thAya che. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phuTa vivecana 2. nayano artha vastu anaMtadharmAtmaka che eTale temAM anaMta svabhAva che. udAharaNa :- jIvanuM laIne tenA aneka svabhAva joIe. 1. tene guNaparyAya che. 2. tene asaMkhyAta pradeza che. 3. tene viSayavAsanAhita zarIra che. 4. tene upayoga che. 5. tenuM nAma jIva agara cetanA che, ane te nAma ekAryavAcI che.) 6. tene jJAnAdi (darzana, cAritra, vIrya) guNa che. (mATe jIvane cetanA kahevAmAM Ave che) 7. tene anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta cAritra, anaMta vIrya che ane tene zuddha sattA che ityAdi. vastunA anaMta svabhAvamAMthI koI sat aMzano svIkAra karI itara aMzomAMthI udAsIna rahenAra "naya' kahevAya che. "naya' e zabda saMskRta dhAtu nI = laI javuM, prApta karavuM e parathI thayo che. eTale jenAthI vastuno bodhamArga-jIvAdi padArthano bodha sadaMza-satyaaMza svIkAravAthI ane bIjA aMza tarapha udAsInatA rAkhIne prApta thAya che te naya. naya mATenA bIjA zabda nAmo tattvArthabhASyamAM prApaka, sAdhaka, nivartaka, nirmAsaka, upalaMbhaka, vyaMjaka ItyAdi Apela che. aMza eTale bhAga, dharma, svAbhAva, pravRtti. 3. sapta naya ane temAM pravezArthe sAmAnyAdi dharmanuM jJAna naya sAta che, tenAM nAma: nigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta. nayanuM jJAna prApta karavA arthe khAsa Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 nayakarNikA agatyanA padArthamAM sAmAnya ane vizeSa dharma zuM che te ApaNe TUMkamAM samajIe. sAmAnya - jAti vagere. vizeSa - bhinna bhinna vyakti vagere. sAmAnya dharmadhI aneka vyaktiomAM eka jAtithI ekatA buddhi thAya che. udA.-manuSya vyakti laIe. hajAro manuSya bhinna bhinna che. paraMtu temAMnA darekamAM eka jAti-manuSyatva che. tethI teo sarva eka sapATI para che. AthI ekatAbuddhi thaI. vizeSa dharmathI dareka vyakti bhinna bhinna oLakhI zakAya che, vyakti e pote vizeSa che, ane te vyaktimAM rahelA vyaktigata guNo paNa vizeSa che ane te vizepathI-vizeSa dharmathI eka vyaktine bIjI vyaktithI bhinna tarIke oLakhI zakIe chIe. udA.-hajAro manuSya che, ane te badhA manuSya tarIke sAmAnya dharmathI eka ja che, chatAM ApaNe temAMthI darekane bhinna bhinna tarIke vyaktigata guNothI oLakhI zakIe chIe. Ama banavAnuM kAraNa vyaktigata guNo darekane viziSTa hoya che te che : - jevA ke kada (UMco ThIMgaNo), varNa (UjaLo, kALo, nIla) Adi. vaLI eka sarakhA, eka rUpanA, eka avasthAnA mANasomAM paNa kaMI vilakSaNa dharma hoya che tethI eka, bIjAthI judo paDe che. AvI rIte je dharmathI ekathI bIjo judo paDI zake te vizeSa dharma. A uparathI samajI zakAze ke vizeSa vinA sAmAnya nathI, sAmAnya vinA vizeSa nathI. vastumAtramAM sAmAnya dharma che, ane vizeSa dharma che. vastumAM A baMne dharma che e mAnya rAkhanAra naigamanaya che; vastumAM A baMne dharmamAMthI eka sAmAnya dharmane ja mAnya rAkhanAra saMgrahanaya che; ane vastumAM A baMne dharmamAMthI eka vizeSa dharmane svIkAranAra vyavahAranaya che. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sphuTa vivecana 57 4. 1. naigama naya. naigama nayano vyatpatti artha e che ke (1 jo gamo ya) eTale jene eka gama eTale vikalpa nathI - jene bahu vikalpa ke bheda che; (A zabda chUTA pADavAmAM ekano ka vyAkaraNa zAstranA niyamane laIne lupta thayo che; pRSodarAditvAt.) kAraNa ke te sAmAnya ane vizeSa Adi aneka rUpanuM grahaNa kare che. udA. ke. vastu anaMtadharmAtmaka che e ApaNe upara joyuM te vakhate, jIvanuM udAharaNa laI te jIvano pahelo dharma e batAvyo ke jIvane guNaparyAya che. Ane judA pADIe. jIvane guNa che ane jIvane paryAya che. AmAM sAmAnya ane vizeSa dharma samAyA che. have te kaI rIte te ApaNe joIe. a jIvamAM sAmAnyadharma jIvatva che. jIvatva eTale jIvanA je sadAkAla sudhI potAnI sAthe rahenArA sahabhAvI dharma eTale guNa hovApaNuM. jIvamAM jIvatva jAti che eTale te guNavAna (eTale caitanya AdivAna) che ema kahevAthI temAM sAmAnya dharma svIkArAyo. A. jIvamAM vizeSadharma te tenA paryAya che. paryAya eTale pheraphAra (kramabhAvI dharma). jIvanA paryAya nAraka, tiryaMca, manuSya ane devatA che; tethI jIva paryAyavAna che ema kahevAthI vizeSadharma svIkArAyo. A banne peTA udAharaNa(a-A)no samuccaya karI eka udAharaNa karIe ke A caitanyavAna manuSya jIva che. kha. A ghaTatvajAtisaMyukta rakta ghaTa che. (ghaTa eTale ghaDo.) ghaTamAM sAmAnya dharma ghaTatva che; vizeSa dharma rakta, pitta ityAdi varNa vagere che. AthI sAmAnya dharma e jAti nAme ghaTatva ane vizeSa dharma te raktatva (ratAza) baMne svIkArAyAM. nyAya ane vaizeSika darzana A nayanuM ja grahaNa kare che. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 nayakarNikA 2. saMgraha naya. saMgrahano (saMkrAMti ni saMgraha) je saMgraha - ekatrita kare che te. evo vyutpatti artha che, eTale je vizeSa dharmano sAmAnya sattAe saMgraha kare che. A naya mukhyapaNe sAmAnya dharmane - sattAne svIkAre che. udA. ka. "jIva asaMkhyAtapradezavAna che. (AmAM - "jIva' bolavAthI badhA jIvono samAveza thaI gayo.) kha. koI zeTha potAnA cAkarane kahe ke "dAtaNa" lAva. tyAre nokara dAtaNanI sAthe pANIno loTo, rUmAla Adi lAve. AthI 'dAtaNamAM pANI rUmAla Adino saMgraha thayo. ga. tevI ja rIte 'vanaspatimAM lIMbaDo, AMbo, vAMsa Adi vRkSano samAveza thAya che. advaita (vedAMta) ane sAMkhya darzano A nayane ja svIkAre che. , 3. vyavahAranaya vyavahArano vyutpatti artha (fja = vizeSatAthI + mavati = mAne che - svIkAre che : = je) ema che; eTale ke je kevala vizeSAMtargata sAmAnyane mAne che; arthAta mukhyapaNe vizeSa dharmane ja grahe che. ka. jIva viSayavAsanA sahitazarIravAna che. AmAM viSayavAsanA e karma che ane iMdriyAdiyukta evuM zarIra paNa karmavazAta che; (mukta avasthAmAM te hotuM nathI.) karma e jIvano paryAya chejIvanI sattArUpa nathI. paryAya eTale kramabhAvI dharma = je krame krame badalAtuM jAya che te. A paryAya (karma) te vizeSa dharma che, tethI viSayavAsanA sahitazarIravAna e paryAya jIvane lagADavAthI phakta vizeSa dharma svIkArAyo, ane tethI vyavahAranayanuM grahaNa thayuM. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phuTa vivecana pa9 eka vastune bIjI tevI ja - sajAtIya vastuthI oLakhAvanAra vizeSa dharma che e ApaNe upara joI gayA chIe. A vizeSa dharmathI vastu jevI dekhAya, tevI te vastune vyavahAranaya mAne che, ane tethI vastunAM judAM judAM rUpa thAya che. A judAM judAM rUpane judA judA vizeSa dharma hovAthI te te vizeSa dharmasUcaka judAM judAM nAma ApavAmAM Ave che, ane tethI vastu judAM judAM nAma dhAraNa kare che. udA. jIvanA saMbaMdhamAM tenA bheda tenA vizeSa dharma - paryAya ke je karma che tenAthI pRSTha 60 upara batAvyA pramANe bheda paDe che. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FO nayakaNikA jIva siddha saMsArI ayogI " saMyogI (14mAM guNasthAne hoya te). kevalI kvastha zIzamoha upazAtamoha sakaSAyI akaSAyI (11 mA guNasthAne). sUrmakaSAyI bAdarakaSAyI - (10 mA guNasthAne) zreNIpratipana zreNiapratipanna (sAyikasamakitathI zreNi prApta karI hoya te) pramatta apramatta(7 mAM guNasthAne) sarvavirati dezavirati (paMcamahAvratadhAraka). samyaktI mithyAtvI bhaya abhaya graMthibhedI agraMthibhedI abhavya Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sphuTa vivecana kha. AvI rIte saMgrahanaye grahaNa karelI vastune bhedAMtare vyavahAranaya vaheMce che vidhipUrvaka jenI sAthe jema saMbaMdha hoya tema tenI sAthe joDIne bole che. - 61 koI mANasane 'vRkSa' lAva, ema kahevAmAM Ave to zuM te sAmAnya rIte vRkSa lAvaze ? nahi ja; te koI amuka viziSTa vRkSa jevuM ke AMbo, lIMbaDo athavA vAMsa lAvaze; kAraNa ke vizeSa ja vyavahAramAM kAme AvI zake che. 'vanaspati' lAva ema vyavahAramAM joDAI zakAze nahi. cArvAka darzana A nayane ja mAnya kare che. 7. 4. RjusUtranaya RjusUtranI vyutpatti A pramANe che. (Rju = sarala + sUtra bodha). je sarala evo je vartamAna tene ja sUtra tarIke mAne che athavA jemAMthI sarala evo je vartamAna teno bodha thAya che tenuM nAma RjusUtranaya. A naya atIta (bhUta) ane anAgata (bhaviSya) kAlanI apekSA karato nathI svIkArato nathI. vastunA atIta paryAya nAza thavAthI vartamAnamAM teno abhAva che, ane bhaviSyakAlanA paryAyanI utpatti thaI nathI; tethI vartamAnakAlamAM vastumAM je paryAya hoya tene mAnavuM te RjusUtra nayanuM kathana che. - = udAharaNa-ka. pUrva janmano putra athavA bhaviSyamAM thanAro putra hamaNAM rAjaputra thayo. A asaMbhavita hovAthI RjusUtra naya tene svIkAratuM nathI, kAraNa ke temAM atIta kAlanI ane anAgata kAlanI apekSA Ave che. kha. eka paramANu pUrve kALuM hatuM, hamaNAM lAla che, ane bhaviSyamAM pILuM thaze. A udAharaNamAM be kAla(bhUta ane bhaviSya)no tyAga karIne te paramANune vartamAnamAM lAla dekhIne lAla kahevuM e A nayanuM lakSaNa che. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayakarNikA A naya atIta svIkArato nathI, kAraNa ke te kAla vItI gayo che (nAza pAmyo che), bhaviSya svIkArato nathI, kAraNa ke te kAla Avyo nathI. AthI A naya vastu jevA guNe vartamAna kAle pariNAme - varte, te pramANe te vastune kahe che.-- AvI rIte A naya padArtha saMbaMdhe pariNAmagrAhI (bhAvaparyAyagrAhI) che. mavati ta bhAva: eTale vartamAnamAM astitvarUpe je hoya te che, tethI te bhAva naya paNa kahevAya che. tethI A naya jIva je samaye je upayogarUpa pariNAme varte te samaye te jIvana ne bolAve che - eTale te bhAvanikSepane svIkAre che. bhAvanikSepa zuM che ane tene kaI rIte RjusUtra naya mAne che te nIcenA nikSepasvarUpa nAmanA mathALA taLe Apela che te joI levuM. bauddha darzana A nayane ja rahe che. nikSepasvarUpa have nikSepa eTale zuM ane te keTalA prakAre che te joIe. nikSepa eTale AropaNa. vastumAM AropaNa cAra bheda thAya che :- nAmathI, sthApanAthI, dravyathI ane bhAvathI. Ane anukrame nAmanikSepa, sthApanA nikSepa, dravyanikSepa ane bhAvanikSepa kahe che. tenuM svarUpa vicArIe. (1) nAmanikSepa - vastumAtrane tenA AkAra ke guNa AdinI kAMI paNa apekSA vagara nAma thakI bolAvavI te. udAharaNa:(ka) koIne "jIva' e nAmathI kahevAmAM Ave te nAma jIva. (kha) koIne "jJAna" e nAmathI kahevAmAM Ave te nAma jJAna. (ga) koIne "sAdhu evuM nAma ApavAmAM Ave te nAma sAdhu. sthApanAnikSepa:- padArthano AkAra joI temAM te ja padArthanuM AropaNa karavuM te. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sphaTa vivecana 63 (3) udAharaNaH(ka) jIvana mUrti ke citra te sthApanA jIva. (kha) pustakAdi te sthApanA jJAna. (ga) sAdhunA bAhyarUpanI sthApanA, athavA sAdhunuM citra te sthApanA sAdhu. dravyanikSepa - je bhAvanuM kAraNa hoya, ane te kAryarUpe, jyAM sudhI na hoya tyAM sudhI te dravya kahevAya. vaLI. mUtaze bhAvino di t ArAM tat dravya-bhUta kAryanuM je kAraNa hoya ane bhAvI kAryanuM je kAraNa hoya te dravya kahevAya che. jemake mATI e bhAvI ghaTanuM kAraNa che; ane ThIMkarA e bhUtaghaTanAM kAraNa che, kAraNa ke tethI ghaTanuM jJAna thAya che. udAharaNa :(ka) jyAM sudhI jIva jIvanA svarUpathI ajJAnI che tyAM sudhI dravyajIva kahevAya. (kha) koI bhaNela hoya, paNa je vakhate upayogasahita na hoya te vakhate te bhaNeluM dravyajJAna che. (ga) paMca mahAvrata pALe, kriyAnuSThAna kare, paNa temAM pUrNa upayoga na varte te dravyasAdhu ukta traNa nikSepane RjusUtra naya mAnya rAkhato nathI, te phakta nIcenA bhAvanikSepane svIkAre che. bhAvanikSepa :- upara darzAvela dravyanikSepa upAdAna kAraNarUpa che ane tenA kAryarUpa A bhAvanikSepa che. ahIM bhAva eTale tadrupatA. AmAM vastuno nizcayaguNa Ave che. 1. dravyanikSepa te bhAvanikSepanuM upAdAna kAraNa che, ane nAma ane sthApanA nikSepa te bhAvanikSepanAM nimitta kAraNa che; jema ghaDAnuM upAdAna kAraNa mATI che ane nimitta kAraNa cakra, kuMbhArAdi che. -- * Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 nayakarNikA udAharaNa : (ka) AtmAnA svarUpane jANI je potAnA guNa-svabhAvamAM rahe che te bhAvajIva. (kha) upayogapUrvaka jANavuM te bhAvajJAna. (ga) je saMvara mokSano sAdhaka thaI bhAvapUrvaka vibhAvano tyAga karI svabhAvamAM 2me te bhAvasAdhu. A uparathI samajAze ke RjusUtra naya bhAvanikSepane ja mAne che. AvI ja rIte A pachInA traNa naya nAme zabda, samabhirUDha, ane evaMbhUta naya bhAvanikSepane svIkAre che, ane anya traNa nikSepane svIkAratA nathI.* 9. 5. zabda naya. (zatyaMte Avate vastu anena kRti zabdaH ) jenAthI vastu bolAya che te zabda; ane zabda naya aneka zabdo vaDe sUcavatA eka vAcyArthane eka ja padArtha samaje che. jevI rIte, kuMbha, kalaza, ghaTa ityAdi aneka zabdo eka vAcyArtha(ghaTa)ne eka ja padArtha eTale ghaDo samaje che. A nayamAM kAla, liMga vacana Adi bhedde paNa eka ja padArtha - vAcyArtha sUcavAya che. udA. kAlabhede-sumeru (nAmano parvata) hato, che, ane haze. AmAM traNa kAlanA bhedathI paNa sumeru eka ja che. * keTalAekanA mAnavA pramANe A cAre nikSepo zabda nayanA bhAMgA che, to te pramANe zabda naya bhAva nikSepa uparAMta nAmAdi traNa nikSepone paNa mAne che. AgamasAra. noTa : paraMtu A pramANe nayakarNikAmAM che, ane tema nayacakrasAra Adi graMthamAM paNa che, tethI ahIM te pramANe anusaraNa karavAmAM AvyuM che. AvI ja rIte eTale nayakarNikA anusAra A sarva vivecana samajavuM. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phuTa vivecana 65 liMgabhede - taTa, taTI, taTas ahIM traNa liMga che, chatAM vArtha taTa eka ja che. vacanabheda - dArA (bahuvacana), kalatra (ekavacana). ahIM vacana judAM hovA chatAM vAcyArtha eka ja eTale strI che. ityAdi - kuMbha, kalaza, ghaTa Adi sarvamAM je eka ja ghaTa nAme vAcyArtha che tene A zabdanaya svIkAre che; te ghaTa jusUtranI peThe bhAvaghaTa che eTale A nayamAM pRthu (pahoLo), budhdha (goLa), saMkocita-udAra, mATIno banAvelo, ane jala laI AvavAnI kriyAmAM samartha evo prasiddha ghaTarUpe bhAvaghaTa IcchAya che, ane bAkInA eTale nAmaghaTa, sthApanAghaTa ane dravyaghaTane A naya mAnato nathI. ghaTa zabdanA vAcyArtha paryAyane A naya ghaTa kahe che. vaiyAkaraNIo A nayane mAnya rAkhe che. 10.. 6. samabhirUDha naya saM = samyak prakAreNa paryAyazabdeSu niruktibhedena bhinnaM artha madamasTaDa eTale paryAya - zabdonA kahevA pramANe bhedathI bhinna artha rUDI prakAre karavo te - eTale je je paryAya je je arthane yogya che te te paryAyathI te te artha eTale bhinna - vAcya rUDI rIte mAne che te; eTale je je zabdaparyAyanI vyutpatti thatI hoya te vyutpatti temAM dhvanita hoya che, mATe zabdaparyAyane judA judA arthavAcaka mAnavA e A nayano mata che. zabdanaya ane A nayamAM aMtara. zabda nayamAM - zabdaparyAya bhinna hovA chatAM arthano abheda mAne che eTale artha eka ja mAne che. A nayamAM - zabdaparyAya bhinna hoya to artha paNa bhinna thAya che ane te paryAya zabdonuM vastutaH ekatva hoya to tenI te upekSA kare che. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayakarNikA A naya paNa zabdanamAM jaNAvyA anusAra bhAvanikSepane mAne che. udA :zabdanaye - iMdra, zakra, puraMdara e sarva ekA(r)vAcya che eTale te sarvano artha iMdra thAya che. samabhirUDhanaya - IndanAtu = aizvaryavALo hovAthI iMdra, zakanA eTale zaktivALo hovAthI zakra, "ane pUraNAta (datyonAM) nagara nAza karavAthI puraMdara, vaiyAkaraNIo A nayane paNa svIkAre che. 11. 7. evaMbhUta naya evuM = e prakAre ane bhUta" zabda ahIM tulyavAcI che eTale enA jevuM. vAcaka zabdano je artha vyutpattirUpe vidyamAna che tenI samAna ja arthanI tevI ja rIte kriyA te vAcaka zabdathI batAvAya che eTale vastune vasturUpe mAnanAra A naya che. arthAta je padArtha potAnA guNe karIne saMpUrNa hoya ane potAnI kriyA karato hoya tene tevA rUpamAM kahevo, ema A nayano mata che. udA. (ka) zabdanaye - ghaTa, kalaza, kuMbha eka (ghaTa) artha-vAcaka che. samabhirUDhanaye - ghaTanAta eTale ghaTra ghaTra avAjathI ghaTa kahevAya che. evaMbhUtanaye - ghaTa tyAre ja ghaTa kahevAya ke jyAre strInA mastake caDhyo hoya tathA jala ANavAnI kriyA thatI hoya ane te kriyAnA nimittathI mArge AvatAM ghaTu ghaTra avAja karato hoya; paNa gharanA khUNAmAM paDelo hoya to tene evaMbhUtanaye ghaTa kahevAya nahIM, kemake te jalAharaNAdi kriyAne karato nathI. (kha) zabdanaye - ati, tIrthakara eka ja arthavALA kahI zakAya. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phuTa vivecana samabhirUDhanaye - je tIrthakarane kevalajJAna thayela che paNa samavasaraNamAM dezanA ApatA nathI, chatAM tene tIrthakara kahI zakAya. evaMbhUtanaye - tIrthaMkara tyAre - te samaye ja kahevA ke jyAre te samavasaraNamAM beThelA hoya ane dezanA ApatA hoya. A uparathI spaSTa jaNAya tema che ke je samaye padArthanA paryAyanI artha pramANe te padArthanI kriyA thatI hoya te samaye ja evaMbhUtanaya te padArthane te paryAyathI bolAve che. jevI rIte - iMdra, zakrAdi. jeno svIkAra zabda ane samabhirUTamAM kaI rIte thAya che te upara te nayamAM kahI gayA; paNa A naye iMdra IndanakriyA anubhavato hoya tyAre iMdra kahevAya. zakanakriyA jenI pariNata thaI gaI hoya tyAre te zakra kahevAya, pUrdhAraNa(zaherano cUro karavAnI kriyA)mAM pravRtta hoya tyAre te puraMdara kahevAya. A naya paNa bhAvanikSepane pUrNa rIte svIkAre che, te sahelAIthI mAlUma paDe tema che. vaiyAkaraNIo A nayane paNa mAna Ape che. 12. sapta nayanI eka padArthamAM ghaTanA AvI rIte sapta nayanuM saMkSipta vivecana karI tenA prAthamika jJAnamAM ApaNe caMcupAta karyo; have sAte nayanI ghaTanA eka padArthamAM karIe. 1. naigamana - jIva guNaparyAyavAna che.. 2. saMgrahAye - "jIva' asaMkhyAtapradezavAna che. 3. vyavahAranuye - te viSayavAsanA sahitazarIravAna che. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayakarNikA 4. Rjusatranaye - te upayogavaMta che (vartamAna kAlamAM samakita thayuM hoya to) 5. zabdanaye - tenAM nAmaparyAya jIva, cetanA Adi che, ane te ekAryavAcI che. 6. samabhirUDhanaye - te jJAnAdi guNavALo che mATe jIvano artha cetanA che. 7. evaMbhUtana - te anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta cAritryavAna che ane te zuddha sattAvAna che. AvI rIte saptanaya joke ekabIjAthI upara uparanI daSTithI virodhI dekhAya chatAM sAthe maLIne kArya karavAthI AkhA padArthanuM (uparanA, dAkhalAmAM jIva dravyanuM batAvyuM tema) svarUpa spaSTa jaNAI Ave che. 13. sAta nayano aMtarbhAva A sAte nayomAMnA chellA traNa eka ja eTale zabdanayamAM aMtargata karI daIe to pAMca naya thAya che, ane vaLI te sarve naya be nayamAM mukhyatAthI samAI zake che. 1. dravyArthika naya ane 2. paryAyArthika naya. pahelAmAM prathamanA cAra ane bIjAmAM chellA traNa Ave che. 1. dravyArthika naya bIjuM nAma dravyAstikanaya eTale dravyanA astitvanuM grahaNa kare te. Ano vizeSArtha e che ke je dravyanI guNa sattA(jJAnAdi)ne mukhyapaNe rahe che ane tenA paryAya (utpAdavyaya)ne gauNapaNe grahe che te. AmAM pahelAM traNa ke cAra eTale naigama, saMgraha, vyavahAra, ane RjusUtra aMtargata thAya che. udA. (1) naigamanaya - sarva jIva guNaparyAyavaMta che. (2) saMgrahanaya - ka. "jIvane asaMkhyAtA pradeza che. AmAM badhA Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sphuTa vivecana jIvo AvI gayA tethI sattA (3) vyavahAranaya (4) RjusUtranaya kha. sarva jIvo jJAnAdi guNe karI sarakhA che mATe te badhA eka che. (A advaitavAda che). - * jIvatva grahaNa thayuM. - - A jIva saMsArI che ane A siddha che. A jIva upayogavaMta che. - 69 - 15. 2. paryAyArthika athavA paryAyAstika naya eTale paryAya-bhAvanA astitvanuM grahaNa kare te. vizeSArtha e ke je mukhyatAe paryAyonuM grahaNa kare che ane gauNatAe dravyanuM grahaNa kare che. AmAM chellA traNa nayo zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta aMtargata thAya che; jema ke, udA. (5) zabdanaya (6) samabhirUDha ane (7) evaMbhUta. e sarva zabdaparyAyane grahaNa kare che ane teo traNe bhAvanikSepane ja svIkAravAthI bhAvaparyAya grahaNa kare che tethI teo paryAyArthika naya che. uttarottara zuddhatA - ukta sAta nayonI vyAkhyAo sarakhAvatAM ane ekane sAte nayomAM ghaTAvI tevuM eka udAharaNa tapAsatAM spaSTa rIte jaNAI Ave che ke pahelAM karatAM bIjo vadhAre zuddha che, bIjA karatAM trIjo zuddhata2 che. ema jatAM jatAM sAtamo evaMbhUta naya zudghatama che. A jarA vizeSatAthI avalokana karatAM jaNAI Ave tema che tethI teno vistAra sthaLasaMkocane laIne ahIM karyo nathI. 16. nizcaya ane vyavahAra naya. ahIM koI prazna kare ke nizcaya ane vyavahAra e baMne naya prasiddha che tenuM svarUpa kevuM che ? to tenA uttaramAM tenuM svarUpa kahevAmAM Ave che. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 nayakarNikA nizcayanaya - je padArthanA nijasvarUpane mukhya kare che. A nayanA uparokta dravyArthika ane paryAyArthika be bheda che, kAraNa ke vastunuM svarUpa dravyaparyAyarUpa ja che. A be bheda tattvanuM svarUpa che - satyArtha che. vyavahAranaya - A upanaya che. je anya padArthanA bhAvane anyamAM AropaNa kare, para (anya - pArakA) nimittathI thayelo je naimittika bhAva tene vastuno nijabhAva kahe, AdhAra AdheyabhAva Adi prayojanane vaza thaI AropaNa kare, ekadezamAM sarva dezano upacAra kare tathA kAraNamAM kAryano upacAra kare ityAdi sarva vyavahAranaya kahevAya che. A vyavahAranaya sarvathA asatya nathI. jo koI vyavahArane sarvathA asatyArtha ja kahe, to ekeMdriyAdi jIvane vyavahAranaye jIva kahyA che te vyavahAra sarvathA asatya thAya, ane tethI jIva hiMsAdi kahevuM asatya thaI jAya; kAraNa ke nizcayanayathI jIva nitya che, avinAzI che, tethI tenI hiMsA hoya nahi to samasta vyavahArano lopa thAya, tethI vyavahAranaya sarvathA asatyArtha nathI; mATe nizcaya ane vyavahAra e baMne aMgIkAra karavA yogya che. kahyuM che ke jai jiNamaye pavajjaha, tA mA vavahAraNicchayaM muyaha / ekkeNaviNA chijjaI, titthaM aNNeNa puNa taccaM // artha - he jJAnI jano ! jo tame jinamatamAM pravaryA ho to vyavahAra ane nizcayane - e baMnemAMthI ekane paNa tyajI dezo nahi. kAraNa ke ekane (vyavahArane) tyajI devAthI tIrtha(ratnatrayasvarUpa dharmatIrtha)no nAza thAya che, ane bIjAne (nizcayane) tajI devAthI tattvanA zuddhasvarUpano abhAva thaze. 1. upacAra eTale jyAM mukhya vastu na hoya, paNa nimittane vaza thaI anya dravyane, anya guNane, anya paryAyane anya dravyaguNa paryAyamAM AropaNa karavuM te. udA. jema koI bALakanuM pUrapaNuM, zUravIrapaNuM dekhI kahevAmAM Ave ke A bALaka siMha che. te bALakane siMhanI peDhe tINa nakha, kapila AMkha vagere hotI nathI, paraMtu kUrapaNuM, zUravIrapaNe joI tene siMha kahevAmAM Avyo te upacAra. Ane vyavahAra paNa kahevAya. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phuTa vivecana 71 tethI pahelAM to nizcaya vyavahAra e baMnene jANavA, pachI yathAyogya aMgIkAra karavA; pakSapAtI nahi thavuM. nizcayamAM nizcayarUpa ane vyavahAramAM vyavahArarUpa zraddhA karavI yukta che. ekamAM zraddhA te ekAMta mithyAtva che. jinazAsanano vettA haThAgrahI hoto nathI, kAraNa ke jinamatanuM kathana aneka prakAranuM che - avirodharUpa che. jema daMDa ane cakra vagere nimitta kAraNa vagara upAdAna kAraNarUpa mATInA pIMDathI ghaTa banAvavArUpa kAryasiddhi thatI nathI tema vyavahArarUpa bAhya kriyA tajI devAthI - sarva nimitta kAraNa nAza pAmavAthI phakta ekalA nizcayarUpa upAdAna kAraNathI mokSaprApti vagere kAryasiddhi kema thAya ? to nizcaya ane vyavahAra e baMne sAthe ja pramANarUpa che. sonAnAM AbhUSaNa samAna nizcaya naya che, ane te AbhUSaNanI aMdara AvelA jhAlaNa, lAkha vagere padArthasamAna vyavahAra naya che. to vyavahAra ane nizcaya e baMnethI kAryasiddhi thAya che, ekathI thatI nathI, e uparanuM badhuM kahevAnuM tAtparya che. A vAta AjanA adhyAtmajJAnI kahevAtA sarvane khAsa mananIya che. kriyA vinA jJAna yathAyogya phala ApatuM nathI, tema vyavahAra vagara nizcaya yathAphaladAtA nIvaDatuM nathI. baMne cakrathI ja ratha cAle ane eka vagara na cAle ema aneka yuktiprayuktithI zrImadda yazovijayajIe nizcaya ane vyavahAra e baMne para pagale pagale bhAra mUkyo che; jema doya paMkhaviNa paMkhI jima navI calI zake ? jima ratha viNa doya cakra na calere na calere tima zAsana, naya bihuM* vinAre yazovijayajIkRta sImaMdharastavana. nizcaya dRSTi hRdaya dharI jI, pAle je vyavahAra, puNyavaMta te pAmaze jI, bhavasamudrano pAra, - manamohana jinajIva zrAmadyazovijayajI. * bane - nizcaya ane vyavahAra. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7ra nayakaNikA 17. upasaMhAra ane tenI sAthe kaMI vizeSajJAna have ApaNe TUMkAmAM upasaMhAra karIe. ane te parathI ja sAthe sAthe kaMI navuM zIkhIe. mukhyapaNe nayanA be bheda che : dravyArthika ane paryAyArthika. A bemAMnA pahelAnA naigama, saMgraha, vyavahAra, ane RjusUtra naya e cAra bheda che. keTalAka AcArya RjusUtra nayane te vikalparUpa hovAthI ane bhAvanikSepa svIkArato hovAthI tene bhAvanaya kahe che. paryAyArthika nayanA zabda, samabhirUDha, ane evaMbhUta naya e traNa bheda che. A rIte be nayamAM sAta nayano aMtarbhAva thayo. A sAte nayamAM naigama, sAmAnya ane vizeSa bannene mAne che. saMgraha sAmAnyane mAne che, ane vyavahAra vizeSane mAne che. RjusUtra vartamAna vizeSa dharmono grAhaka che, ane vaLI te bhAvanikSepane ja mAnya rAkhe che. zabdAdi traNa naya paNa pratyeka vastunA nAma, sthApanA, dravya e traNa nikSepane svIkAratA nathI, paNa eka bhAvanikSepane ja mAnya rAkhe che. AthI A nayomAM prathamanA traNa nikSepa avasturUpa che. (anuyogadvAra sUtravacana). A sAte nayane paraspara sApekSapaNe grahanArane samyakatvI jANavA. A sAte nayamAM je krama rahelo che te khAsa lakSamAM rAkhavAno che. pUrva pUrvanA naya nIcenA naya karatAM bahuviSayI che. ane nIcenA naya uparanA naya karatAM alpaviSayI che. jemake - 1. naigamanAya che, tenAthI nIcenA saMgraha na karatAM bahuviSayI che. eTale teno viSaya ghaNo che, ane saMgraha nayano viSaya alpa che, kAraNa ke saMgrahanaya to sAmAnyane ja grahaNa kare che, jyAre naigamanaya to sAmAnya ane vizeSa e banne dharmane rahe che. 2. saMgraha to sAmAnyane rahe che ane vyavahAranaya eka vizeSane rahe che tethI saMgrahathI vyavahArano viSaya alpa che. saMgrahanaya AkRti bhede Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phuTa vivecana bheda na mAne; paNa vyavahAra naya tene mAne che, tethI vyavahArathI saMgraha bahuviSayI che. udA. ghaTa thavAmAM joItI mATI e ghaTasattA che tethI saMgrahanaya mATIne rahe, ane vyavahAra naya AkRtivALA ghaTane rahe. 3. vyavahAra traNe kAlane mAne che, jyAre RjusUtra eka vartamAnakAlane mAne che tethI vyavahAranaya RjusUtra karatAM bahuviSayI che. 4. RjusUtra vartamAna vizeSa dharmane rahe che ane vacana liMgane bhinna pADato nathI, ane zabdanaya kAlAdi vacana liMgathI vaheMcatAM samAna arthane rahe che. AthI RjusUtranaya zabdanaya karatAM bahu viSayI che. 5. zabda iMdrarUpe eka paryAyanuM grahaNa karI zakra, vaja, puraMdara, zacipati vagere iMdravyaktibodhaka sarva paryAyanuM grahaNa kare che, jyAre samabhirUDha je paryAya je dharmane vyakta kare che te ja dharmanA vAcaka te paryAyane grahe che; mATe zabda samabhirUDhathI bahuviSayI che. 6. samabhirUDha jyAre je arthano vAcaka paryAya hoya te ja arthanA paryAyane rahe che tyAre evaMbhUta pratisamaye kriyAbhede bhinna arthane mAne che tethI samabhirUDha evaMbhUta karatAM bahuviSayI che. A sarva nayomAMnA dareka naya potapotAnA svarUpe astitva dharAve che ane temAM anya nayanA svarUpanuM nAstitva che tethI dareka naya bhinna bhinnapaNe varte che; udAharaNa - evaMbhUta nayamAM jo samabhirUDhanuM nAstitva na mAnavAmAM Ave to evaMbhUta te samabhirUDha kahevAya; ane evaMbhUtathI samabhirUDhanuM svarUpa bhinna Thare nahi, e doSa Ave; mATe sva svanA astitvathI nayanI siddhi thAya che; chatAM dareka naya potAnuM astitva jaNAvatAM bIjA nayano niSedha na kare. jo tema kare to te durnaya kahevAya - nayAbhAsa kahevAya. nayAbhAsanuM lakSaNa e che ke "svapaSTatA aMzat tarazIpanAkhI navAmA:' potAnA IcchelA padArthanA aMzathI bIjA aMzano je niSedha kare, tema ja nayanI jevo dekhAya, te nayAbhAsa mATe ekAMta nayanuM grahaNa na karavuM. AthI durAgraha thAya che ane jJAnamUDhatA rahe che. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 nayakarNikA koI prazna karaze ke sAte naya bhinna bhinna abhiprAyavALA che to te sAte eka sAthe eka vastumAM vivAda vagara zI rIte lAgu paDI zake? AnA uttaramAM laukika dRSTAMta laIe. eka puruSa vyakti che. te putranI apekSAe pitA che, pitAnI apekSAe putra che, pitAnA pitAnI apekSAe pautra che; mAmAnI apekSAe bhANeja che, bhAInI apekSAe bhrAtA che. bhANejanI apekSAe mAmA che ane bhatrIjAnI apekSAe kAko che. Ama ApaNe sAta saMbaMdha gaNAvyA. te sAtee eka ja puruSamAM apekSAbuddhithI lAgu paDe che. A uparathI ema nathI samajavAnuM ke te putranI apekSAe pitA kahevAyo tethI anya sarvane pitA kahevAya. bIjuM eka pAramArthika dAMta laIe :- sattvapaNAthI sarva vastu eka che, jIvatva ane ajIvatvanA bhedathI sarva vastu be prakAre che; dravya, guNa, ane paryAyathI te traNa prakAre che; cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana, ane kevaladarzana e cAra darzanathI viSayanI apekSAe sarva vastu cAra prakAre dekhAya che; paMcAstikAyanI apekSAe sarva vastu pAMca prakAranI che ane paddhavyanI apekSAe sarva vastu cha prakAranI che. AvI rIte sApekSa vyavahAra che ane te ja samyajJAnanuM kAraNa che. A vyavahArathI uparanAM dRSTAMtomAM jema vivAda kAMI paNa thato nathI evuM spaSTa jaNAya che, tethI rIte sAta nayano vAda vivAdarahita jANavo. vivAda thato nathI eTaluM ja nahi, paraMtu eka nayanA jJAna karatAM vadhAre nayonuM jJAna maLavAthI jJAnamAM uttarottara vRddhi thAya che. jevI rIte 'ghaTa' che; A ghaTa vastunuM jJAna pAMca jJAna - mati, zruta, avadhi, mana:paryAya ane kevala jJAnathI vadhatuM vadhatuM jAya che, tevI rIte sapta nayanA jJAnanuM samajavuM. | nayanuM jJAna eTaluM badhuM gahana che ke teno pUrNa aMta sarvajJa sivAya koI pAmI zakyuM nathI, ane pAmI zakaze nahi. joke zrImad siddhasenadivAkara ane yazovijayajI vagere dhuraMdhara AcAryo naya saMbaMdhI vizeSa sUkSmatAthI jANatA hatA ane vistArapUrvaka lakhI gayA che, topaNa teozrI kartha che ke : Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phuTa vivecana 75 iti nayavAdAzcitrAH cidviruddhA ivAtha ca vizuddhAH / laukikaviSayAtItAstattvajJAnArthamadhigamyAH // ityAdi nayavAda vicitra eTale nAnA prakArano che. koI sthaLe viruddha hoya ema jaNAya che paraMtu vastutaH vizuddha hoya che. A nayavAda laukika viSayanI bahAra che ane tattvajJAna arthe te jANavA yogya che. zrImatsiddhasena divAkara (sammatitarka). agama agocara naya kathA, pAra kothI na lahIere tethI tuja zAsana ema kahe, bahuzrutavacane rahIe re. jayo jayo jagaga jagadhaNI. - zrImad yazovijayajI. ATaluM alpamAtyAnusAra lakhI, temAM kaMI doSa, alanA Adi jo kaMI hoya to tene arthe vidvajjanonI kSamA yAcI "mithyA duSkata me" ema kahI ane tenI sAthe mane sudhAravAnI vinati karI viramuM chuM. nayano vizAla ane gaMbhIra udeza, tathA ucca ane tAttvika rahasyArtha anya sthaLethI joI levAM. atra te ApyAM nathI. atra svIkAravAnuM ke munizrI cAritravijayajIe atIva sahAyatA AmAM ApI che ane temanI dRSTi nIce mAruM sarva lakhANa pasAra thayuM che, tethI huM temano upakAra mAnuM chuM. zreSThI gokulabhAI mUlacaMdra vIrabhakta jaina vidyArthI Azrama. mohanalAla dalIcaMda desAI mohamayI. tA. 1. 8. 1910. bI.e., ela.ela. bI. tra * * Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana A nayakarNikAmAM zrI vinayavijayajI upAdhyAyanuM saMkSipta jIvanacaritra ane naya upara nayakarNikAnA AdhAre phuTavivecana e be ja mArA taraphathI mArA kSayopazamAnusAra lakhAyAM che. ane chelle savistara anukramaNikA meM karI che. pahelAmAM zrI vinayavijayajInA itihAsa saMbaMdhI daMtakathAo mane muni mahArAja taraphathI maLI che, ane temanI kRtio mATe temAMnI eka sivAya dareka joI te para TUMka vivecana lakhela che; bIjAmAM nayakarNikAmAM batAveluM ghaNA ja saMkSipta AkAramAM nayasvarUpa khAsa lakSamAM rAkhI te nayanA bodhamArgamAM praveza karavA arthe jeTaluM saMkSipta rUpe pUratuM hoI zake teTaluM vivaraNa phuTatAthI darzAvyuM che. vizeSa vistArane ahIM avakAza ja nathI, kAraNa ke A je graMthane (nayakarNikA) mATe lakhavAmAM Avela che, te prAraMbhapustaka eTale mArgopadezikArUpa che ane nayakarNikA e nAma sArthaka che, kAraNa ke te ema sUcave che ke naya e kamalanuM puSpa che, - te kamalanA puSpane aneka pAMkhaDIo che ane te pAMkhaDIomAM kaNikA (Pericarp) rUpa A graMthikA che. A vivecana mATe je je pustako nAme tatvArtha, AgamasAra, AtmaprakAza vagerenI ane je mahAzayonI sahAyatA lIdhI che teno huM bhAvapUrvaka AbhAra mAnuM chuM. uparokta sivAyanuM sarva nAme agravacana, upodaghAta, ane mUlanuM bhASAMtara rA. lAlane karyuM che; alabatta te mArI najara AgaLa mUkavAmAM AvyuM hatuM, tethI meM temAM lekhakano Azaya vastutaH kAyama rahe, e lakSamAM rAkhI bhASA, vAkyaracanA, virAmAdimAM zasyAnusAra zuddhi karI che, te sivAya mAruM temAM kaMI nathI. vaLI A sarvanAM prUpho bArIkAIthI tapAsyAM che; chatAM paNa jo yatkiMcita pramAdAcaraNa, alanA Adi mArA hAthathI thaI gayuM hoya to trividhakaraNe Tui mavatuM' evI prArthanA karI atra viramatAM pahelAM kahevAnuM ke jo koI mahAzaya doSa, Adi sudhAravA gAMbhIryathI jaNAvaze to upakAra thaze, ane suyoge bIjI AvRtti thAya to temAM anusaraNa thaze. 10-8-1910 zAsanapremI mohanalAla Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvinayavijayopAdhyAyaviracitA nayakaNikA maMgalAcaraNa ane viSaya vardhamAnaM stumaH sarvanayanadyarNavAgamam / saMkSepatastadunnItanayabhedAnuvAdaH // 1 // je zrI vardhamAnanuM Agama sarva nayarUpI nadIone (pravezavAne) samudrarUpa che, temanA prarUpelA nayabhedono saMkSepathI anuvAda karI, ame temanI stuti karIe chIe. 1 nayonAM nAma naigama: saMgrahazcaiva vyavahArasUtrakau / zabdaH samabhirUDhaivaMbhUtau ceti nayAH smRtAH // 2 // naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUDha, ane evaMbhUta ema (sAta) nayo (ApanA AgamamA] kahelA che. 2. prastAvanA prameyatva. arthAH sarve'pi ca sAmAnyavizeSobhayAtmakAH / sAmAnyaM tatra jAtyAdi vizeSAzca vibhedakAH // 3 // padArtho sarve sAmAnya ane vizeSa e banne dharma'vALA che, [ema Ape pratipAdana karyuM che! emAM" jAti' ityAdi te sAmAnya (dharma) ane judApaNuM jaNAvanArA te vizeSa dharmo. 3. 1. je zabdo ardhacaMdra kauMsamAM che te arthanI spaSTatA mATe mArA taraphathI umerelA che. 2 je zabdo kATakhUNAvALA kauMsomAM che te mahArAja zrI gaMbhIravijayajI gaNInI A graMtha paranI avacUrI parathI umerelA che. 3 7 zabda zlokamAM eka akSara khUTavAthI ame mUkyo che. 4. dharma svabhAva, Nature.5 e banne dharmomAM. 6. jAtitva; dravyatva, Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayakaNikA sAmAnya ane vizeSa dharmo kevA che? aikyabuddhirghaTazate bhavetsAmAnyadharmataH / vizeSAcca nijaM nijaM lakSayanti ghaTaM janAH // 4 // hei prabho ! Ape kahelA sAmAnya dharma vaDe seMkaDo ghaDAmAM ekAkAra buddhi thAya, ane [Ape kahelA vizeSa dharma vaDe manuSyo potapotAno ghaDo oLakhe che. [A saMmoha TALavA mATe tAro mahAna upakAra che) 4. 1. naigamanaya naigamo manyate vastu tadetadubhayAtmakaM / nirvizeSaM na sAmAnyaM vizeSo'pi na tadvinA // 5 // nigamanaya vastune e bane dharmavALI (eTale sAmAnyarUpe ane vizeSarUpe) mAne che, kAraNa ke [ApanI AjJAmAM vizeSa rahita evuM sAmAnya nathI temaja sAmAnyarahita evuM vizeSa nathI pa. 2. saMgrahanaya saMgraho manyate vastu sAmAnyAtmakamevahi / sAmAnyavyatirikto'sti na vizeSaH khapuSpavat // 6 // saMgrahanaya vastune kevaLa sAmAnya dharmavALI ja mAne che, kAraNa ke sAmAnyathI juduM evuM vizeSa Apano upadeza evo che ke AkAzapuSpanI peThe kaMI che nahi. 6. saMgrahanayanAM udAharaNo vinA vanaspati ko'pi nimbAmrAdirna dRzyate / hastAdyanta vinyo hi nAGgalAdyAstataH pRthak // 7 // 1. lAla, pILo, lIlo ityAdi raMgathI ke koI evA bhedathI potapotAno ghaDo mANaso pArakhI le che, mUMjhAI jatA nathI. 2. tyAre A naya samyaka dRSTi gaNAya? nahi. kAraNa ke dravyane ane paryAyane bannene sAmAnya ane vizeSayukta mAne che. 2. AkAzane jema puSya na hoya, tema sAmAnya vinA vizeSa dharma na hoya. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakaNikA 79 vanaspati [e jAta vinA lIMbaDo, AMbo ityAdi kAMI jovAmAM AvatAM nathI; hAtha ityAdimAM vyApta evI AMgaLIo vagere hAthathI judI nathI. 7. 3. vyavahAranaya vizeSAtmakamevArthaM vyavahArazca manyate / vizeSabhinnaM sAmAnyamasatkharaviSANavat // 8 // vastune vizeSa dharmavALI ja vyavahAranaya mAne che; (kAraNa ke) vizeSa vinAnuM sAmAnya gadheDAnA zIMgaDA jevuM khoTuM che. vyavahAranayanuM udAharaNa vanaspatiM gRhANeti prokte gRhNAti ko'pi kim / vinA vizeSAnnAmrAdIstannirarthakameva tat // 9 // vanaspati lo ema bolavAmAM AvatAM, lIMbaDo, AMbo evA vizeSa vinA koI paNa zuM le che ? eTalA mATe te (sAmAnya) phogaTanuM che. 9. vyavahAranayanAM bIjAM udAharaNo vraNapiNDIpAdalepAdike lokaprayojane / upayogo vizeSaiH syAtsAmAnye na hi kahicit // 10 // gUmaDAM para (malama) paTTI ane page lepa vagere karavAnuM lokane prayojana hoya. vizeSa paryAyo vaDe kAma cAle, (paNa) koI divase sAmAnya vaDe nahi ja. 10. - 4. RjusUtranaya RjusUtranayo vastu nAtItaM nApyanAgatam / manyate kevalaM kintu vartamAnaM tathA nijam // 11 // RjusUtranaya bhUta ane bhaviSya vastu paryAyane mAnato 1. hatheLI. 2. nakha. 3. ApanA upadezamAM. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayakarNikA nathI. paraMtu kevaLa vartamAna vastu paryAyane ane te paNa potAnA (pArakI - anya vastunA nahi) bhAvane mAne che. 11. | RjusUtranayanuM udAharaNa atItenAnAganena parakIyena vastunA / na kAryasiddhirityetadasadgaganapadmavat // 12 // atIta ane anAgata bhAvathI temaja pArakA bhAvathI [Ape kahyA pramANe kAryasiddhi thAya nahi, eTalA mATe e traNe) AkAzakamaLa jevAM che. 12. RjutranI ane tenI pachInA nayonI bIjI vizeSa mAnyatA nAmAdi canadveSu bhAvameva ca manyate / na nAmasthApanAdravyANyevamagretanA api // 13 // nAmAdi cAra nikSepomAM te bhAva nikSepane ja mAne che; e ja pramANe have pachInA nayo paNa (bhAvanikSepane ja mAne che.)13. 5. zabdanaya artha zabdanayo'nekaiH paryAyairekameva ca / manyate kuMbhakalazaghaTAghekArthavAcakAH // 14 // zabdanaya aneka zabdo vaDe eka arthavAcaka padArthane eka ja padArtha samaje che; - - laga, ghaTa ItyAdi eka ja (ghaTa) padArthane dekhADanArA che. ema sarvadarzI jina bhagavAnoe kahyuM che. 6 samabhirUDhanaya brUte samabhirUDho'rthaM bhinnaM paryAyabhedataH / bhinnArthAH kuMbhakalazaghaTA ghaTapaTAdivat // 15 // 1. sthiti; svabhAva. Property. 2. bhUta. 3. bhaviSya. 4. sthitithI. 5. AgaLa thaI gayela ke have thavAnA rAjaputrane gAdIe kema besADAya ! (zrIgaMbhIravijayagaNIkRta avacUrI parathI) 6. khoTAM. 7. nAma-sthApanA-dravya-bhAva. 8. zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta. 9, synonyms; paryAyo. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayakaNikA 81 samabhirUDhanaya zabda (ke paryAya) bhedathI vastu bhinna kahe che (kAraNa ke) jema ghaTa ane paTa (e) bhinna che tema [zrI vardhamAna svAmi ! Ape kuMbha,' kalaza, ghaTa' (emane) judA padArtho [kahyA che. 15 samabhirUDhanI uparanI vyAkhyAnuM kAraNa yadi paryAyabhede'pi na bhedo vastuno bhavet / bhinnaparyAyayorna syAt sa kuMbhapaTayorapi // 16 // jo paryAyabhedathI vastuno bheda na hoya, to bhinna paryAyavALA kuMbha ane paTamAM paNa e bheda na hoya. 16. ya 7. evaMbhUtanaya ekaparyAyAbhidheyamapi vastu ca manyate / kAryam svakIyaM kurvANamevaMbhUtanayo dhruvam // 17 // eka paryAya vaDe bolAtI vastu (bolatI vakhate) potAnuM kArya karatI hoya to ja evaMbhUtanaya tene vastu kahe che. [bIjI vakhate nahi kAraNa ke zrI jinezvarano upadeza evo che ke vastu potAnuM kArya kare tyAre vastu gaNAya. 17. evaMbhUta udAharaNa vaDe potAnuM svarUpa spaSTa kare che. yadi kAryamakurvANo'pISyate tattayA sa cet / tadA paTe'pi na ghaTavyapadezaH kimiSyate // 18 // 1. jemAM kaMI bharavAmAM Ave, je avAja kare, jenI AkRti bane evuM vAlaNa - kuMbhana vaDe kuMbha, kalana vaDe kalaza, ane ghaTana vaDe ghaTa. je mATIno banelo te kuMbha. je jalathI zobhato te kalaza - ane je ghaDelo te ghaTa. 2. potAnuM kArya karanArI, ene nyAyamAM arthakriyAkArI kahevAya che. kahevatamAM yathA nAmA tathA guNAH ema paNa kahevAya che. paraMtu te vakhate kriyA karAtI hovI joIe. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayakarNikA jyAre vastu potAnuM kArya na karatI hoya tyAre paNa tene vastu gaNavAmAM Ave to paTane paNa ghaTa (zabda) kAM na kahevAya ?'18. upasaMhAra yathottaraM vizuddhAH syurnayAH saptApyamI tathA / ekaikaH syAcchataM bhedAstataH saptazatAnyamI // 19 // A sAta nayo paNa (anukrame) eka ekathI vadhAre vizuddha che. vaLI eka eka nayanA so so bheda thAya, tethI tenA sAtaso bhedo paNa thAya (che). 19. upasaMhAra-naya pAMca ane tenA bheda pAMcaso kevI rIte che? athaivaMbhUtasamabhirUDhayoH zabdaeva cet / antarbhAvastadA paMca nayapaMcazatIbhidaH // 20 // jo zabdanayamAM samabhirUDha ane evaMbhUta nayano samAveza thAya to naya pAMca thAya che. ane tyAre te(pAMca naya)nA pAMcaso bhedo (gaNAya) che. 20 upasaMhAra-A sAte nayo kayA be nayomAM samAveza pAme che? davyAstikaparyAyastikayorantarbhavantyamI / AdAvAdicatuSTayamantyecAntyA'strayastataH // 21 // 1. pramANa ke dalIla be prakAre hoya che. eka anvayavALI ane bIjI vyatirekavALI. sAmAnI dalIla potAnI dalIlane anukULa karI levI. e anvayakaLAthI bane che, ane sAmAnI dalIlamAM doSa dekhADI devo e vyatirekathI bane che. prastuta prasaMgamAM vyatireka karavAmAM Avyo che. kAraNa ke jyAre paTa pote paTanuM oDhavApaheravAnuM kAma na karato hoya tyAre paNa tene paTa kahIe to pachI ene ghaTa kahevAmAM zo vAMdho che ? temaja ghaDo potAnuM kAma na karato hoya to pachI tene paTa kahevAmAM paNa zI aDacaNa che? mATe vastu to te ja vakhate vastu kahevAya ke jyAre te potAnuM kAma karatI hoya. rAjA jyAre gAdIe besI hukama calAvato hoya te ja vakhate rAjA kahevAya. 2. zrI tattvArthAdhigama sUtramAM pAMca no gaNavAmAM AvyA che; ane zabda nayamAM A zlokamAM kahyuM tema samabhirUDha ane evaMbhUtanayano samAveza karelo che. (adhyAya 1 lo. sUtra 34-35) Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayakaNikA 83 dravyArthikanaya ane paryAyArthikanaya e be (nayomAM A (sAte nayo) samAveza pAme che; pahelAmAM pahelA cAra ane bIjAmAM chellA traNa.' 21. upasaMhAra - A sAte nayo ApanA AgamanI kevI rIte sevA kare che ? sarve' nayA api virodhabhRto mithaste, sambhUya sAdhusamayaM bhagavan bhajante / bhUpA iva pratibhaTA bhuvi sArvabhauma- pAlAvui vghanayukTripajitA kALu pArarA A sarve nayo paraspara virodha abhiprAya dharavAvALA , chatAM he bhagavana ! te badhA ekaThA thaI ApanA suMdara AgamanI sevA kare che. jevI rIte pRthvI upara rAjAo parasparamAM virodhI hovA chatAM paNa yuddharacanAmAM parAjaya pAmI cakravartI mahArAjAnA caraNakamalanI sevA zIgha kare che. 21. aMtima-upasaMhAra itthaM nayArthakavacaHkusumaijinenduvIro'rcitaH savinayaM vinayAbhidhena / zrIdvIpabaMdaravare vijayAdideva sUrIziturvijayasiMhagurozca tuSTyai // 23 // A prakAre vinayavijaye, vijayadevasUrInA ziSya ane potAnA guru vijayasiMhanA saMtoSa mATe nayanA arthane jaNAvanArAM vacanapuSpo vaDe zrI jinacaMdra vardhamAnasvAmInI vinayasahita zrI dIvabaMdaramAM arcA-pUjA karI. 23. ahIM nayakarNikA samApta thAya che. . zubhaM bhUyAnnayajJAnAM nayajJAnAbhilASiNAM ca // 1. pAzcAtya sAyansa paNa dravyArthika ane paryAyArthika evA be bheda pADe che. 2. vasaMtatilakA vRtta. 3. vasaMtatilakA vRtta. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI nayakarNikA sAradarzita mahAvIra stavana rAga-humarI. mahAvIra jina upadeza diye, amRta rasa varase nigama sAmAnya ora vizeSe, vastu sakaLa daraze - bhalA naya. 1 saMgraha sAmAnyarUpa grahe, vyavahAra vizeSa dharaza - bhalA naya. 2 zAstra sakaLa vyavahAre dAkhuM, zAsane je varate - bhalA naya. 3 rUju vartamAne bhAvanikSepa, vicAra vaDe rahe te - bhalA naya. 4 ekaparyAyika zabdo tene, samadarzI samaje - bhalA naya. 5 e naya zabda ane samabhirUDha, bhAvanikSepa rahe te - bhalA naya. 6 paryAyika zabdo bhinnArthika, sahaja nighA karate - bhalA naya. 7 arthakriyAkArI saddhajI, evaMbhUta dharate - bhalA naya. 8 hIrAcaMda nayavANI jANI, artha savi dharaje - bhalA naya. 9 rA. hIrAcaMda zeSakaraNa bhaNazALI 1. naigamanaya vastunA sAmAnya ane vizeSa evA baMne dharma dekhADe che, kemake vastumAM sAmAnya dharma vagara vizeSa dharma rahI zakato nathI; temaja vizeSa dharma vagara sAmAnya dharmanuM kathana thaI zakatuM nathI. 2. saMgrahanaya - vastunA phakta sAmAnyadharmane grahaNa kare che. 3. vyavahAranaya - vastunA phakta vizeSadharmane grahaNa kare che. 4. RjusUtranaya - vartamAnakALagrAhI ja che ane kriyAne kabUla na karatAM vicArapUrvaka vastunA bhAvane grahaNa kare che. 5. zabdanaya - eka paryAyika zabdone samAna arthavALA gaNe che. 6. samabhirUDhanaya - eka paryAyika zabdonA judA judA bhAvArtha pramANe bhinna bhinna arthavAthI gaNe che. 7. evaMbhUtanaya - vastunA bhAvArthasahita teno je upayoga thaI zake, te yathArtha paripUrNa rIte thAya, evI ati dharAvanAra vastune (chatA padane) vastapaNe mAne-grahe te, udA. mATI yA dhAtuno ghaDo pANIthI bharI tene koI strI mAthe mUkI ghera lAvatI hoya, tyAre te pAtrane evaMbhUta naya ghaDo karI kahe. * * * Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savistAra viSayAnukrama (noTa - AMkaDA e pRSTha sUcave che ane phU. e phUTanoTa sUcave che.) 60) akho. 16 25 55 w ja je akaSAyI uttarAdhyayana sUtra 40 udAharaNa agravacana 1-12 nayAbhAsa agraMthibhedI 60 naya advaitadarzana vastunA anaMtadharma apekSAvAda sAmAnyadharma adhyAtmagItA 31, 36, para vizeSadharma anvayadRSTi naigamanaya 57, 78 anvayavALI dalIla saMgrahanaya 58, 78 apramatta vyavahAranaya 58, 61, abhavya RjusUtranaya 61, 80, 81 abhivRddhino upAya nAma nikSepa abhyAsanI jarUra sthApanA nikSepa amadAvAda dravya nikSepa ayogI bhAva nikSepa zabdanaya samabhirUDhanaya "A apekSAe evaMbhUtanaya AkAra' dravyArthikanaya Atmahitopadeza paryAyArthikanaya Adi jinavinati upakezavaMza AdinAtha upacArano artha AnaMdadhana upadezaprAsAda Avazyaka che upadezamAlA Avazyaka chanuM stavana upamitibhavaprapaMca 49 AMbIlanI sajhAya upodyAta 13-30 w ja w che w 5 A| re w w w N w D chaO e Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 nayakarNikA sUtranaya udAharaNa bhAvanaya 61, 80, 81 | khaMDanamaMDanamAM kayAre UtaravuM ? vyutpatti 48 4 gaNitAnuyoga vizeSamAnyatA gaja' RSabhanAtha gaMbhIravijaya RSabhAdika graMthanI upayogitA graMthibhedI ekAMtavAda guNa emarsana artha evaMbhUtanaya 82 | goDIdAsa saMghavI vyatpattiartha 66 | gauNatA ane mukhyatA vizeSArtha 66 | gautama svAmI zabdAdinayathI bhinnatA 66 ke glaeNsTana udAharaNa 66, 67 svarUpanuM udAharaNa ghaNuM karIne 41 24 49, 51 25 25 . caraNakaraNAnuyoga cAritravijayajI cArvAka darzana covIzIvIzIsaMgraha 8. 61 kalpasUtra kalyANamaMdira stotra kalyANa vijaya kAraNa pAMca kiraNAvelI kirtivijaya 32 rU. 33, 34 phU. 36 25 kuMvarajI ANaMdajI 53 Comparative Studies of religions jazavilAsa jazulAla jitavijaya jina covIzI jina pUjAnuM caityavaMdana jinavijaya jineMdra vyAkaraNa jIvanA bheda jUnAgaDha 35, 51 kha S khurazI mATe lAMbo zabda 59-60 38, 41 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savistAra viSayAnukrama 87 ? che i 0 i - * w - = w w w w 40 42 jaina kAvyasArasaMgraha 38] dravyaguNaparyAyarAsa jaina graMtharAzi dravyanikSepa cAra samudAya udAharaNa jaina graMthAvali 48] dravyAnuyoga jainadharma bArAkSarI saMkSiptasvarUpa 5T dravyArthikanaya nyAyAdhIza vyutpatti sAmrAjya vizeSArtha zAsanamahArAjA temAM aMtarbhAva tenAM sarvadarzano udAharaNa aMga 18] "dviveda pote uttamAMga Peace-maker jainadharmaprasAraka sabhA 33, 33 ., dharmakathAnuyoga dharmamaMdiragaNI - 35 phU, 49 jainayazovijaya graMthamAlA dharmasAgaropAdhyAya jainavidvAnonuM kartavya jaina samAjamAM azAMti naya jainastotra saMgraha sthAna jainonA vibhAga jJAna vimalasUri vyAkhyA paryAya saMkhyA tattva sAta nAma tattvArthAdhigamasUtra saptabhaMgI tukArAma udAharaNa tejapAla upasaMhAra sAta dIvabaMdara 1, 35, 41 pAMca pAMcaso devaddhigaNi vizeSajJAna dezavirati - sot bahuviSayI 2 4 1 4 2 artha 54 55 2, 55 56 56 pa6, 77 durnaya #333 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 alpaviSayI graMthonAM nAma sAta dhoraNanuM dRSTAMta nayAbhAsathI bhinnatA nayakarNikA maMgalAcaraNa viSaya stavana nayajJAna nayanI philasUphI Peace-Parliament nayamArga nayavAda nayavAdIne prArthanA kevI rIte ? nayavijaya nayazAsa vyAkaraNa nayazruta navapada navIna abhyAsIone sUcanA nAmanikSepa udAharaNa nikSepa svarUpa arthabheda bheda nivedana nizcayanaya nemanAtha 73 | nemarAjulano patraprAraMbha 7 | neminAthastavana 10 | naigamanaya 16 1, 35, 48, 64 2. 77 | nyAyadarzana 77 nyAsa 84 5 ra 28 3 24 25 28 36 4 54 51 vyutpatti vizeSArtha udAharaNa 13 62 62 62 62 62 63 75 70 42 paccakhANa padArtha vyavasthA padmavijaya paryAya artha paryAyArthikanaya vyutpatti vizeSArtha temAM aMtarbhAva udAharaNa pazcima hRdayavizALatA pArzvanAtha pAMcakAraNanuM stavana puNyaprakAzanuM stavana prakaraNaratnAkara pramatta premAnaMda Parable Pilgrim's Progress Principles of tolerance nayakarNikA 41 18 57 dvaMdvaMdvai 58 18 ? * 9 = 4 4 4 4 4 42 22 42 35, 49 35, 49 53 {O 40 49 49 23, 28 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savistAra viSayAnukrama Progressive zailI phaoNrma (Form) 'From this standpoint.' banyana bAdarakaSAyI bAlAbhAI khu. hAjI bauddhadarzana 'By this point of view' bha bhagavatI sUtra. no svAdhyAya bhavya bhAvanikSepa udAharaNa bhAvavijaya bhImazI mANeka bhaMga sAta maNilAla nabhubhAI matAMtara kSamA matAMtara sahiSNutA mahAvIra svAmI mANekalAla ghelAbhAI mAnavijaya mithyAtvI mithyAzruta mImAMsA 12 30 25| mukhyatA 49 60 31 ., para 19, 20, 62 51 36, 51 {O 63 64 44, 47 34 2., 41, 42 5 ka 32 phU., 25 5 23 23 42, 49, 51 20 40 60 54 pUrva ane uttara tenI yogyatA mULa zloko sahita anuvAda mokSamullara mokSamArga 10 adhikAra 3 sAdhana motIcaMda gI. kApaDIA. 'most probably ya yazovijayajI guruparaMparA daMtakathAo vinayavijayajI sAthe tulanA yogadarzana yogapradIpa 2 rAjabAI rAdhanapura rAmadAsa rAmavijaya rAyacaMdrakAvyamALA rUpavijaya rAMdera te la laghu upamitibhava prapaMca nuM stavana 19 20 24 77-83 22 1, 50 6, 54 49 25 50 36 37, 39 % = ? 33 35, 41, 48 40 42 18 2. 41 34 phU., 35, 36, 41, 50, 51 49 35, 49 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 nayakarNikA 41 36 40 41 pa6 56 laMDana buddhisTa sosAyaTI vihAra. lAbhavijaya comAsAM 41 lAvaNyasuMdara svargagamana 33 lokaprakAza 32, 35, 40, 43 ziSya paraMparA | sargonI hakIkata 43-46 | vinayavimala 32 phU. vinayavilAsa 32 phU. 36, para vizeSajJa vardhamAna svAmI vizeSadharma vastu udAharaNa nitya kevAM che ? pa6 anitya viharamAna vIzI vikRti 36, para vedAMtadarzana 58 vijayadevasUri vaiyAkaraNIo 65, 66, 67 vijayapratApasUri vaizeSikadarzana vijayavibudha vyatireka dRSTi vijayasiMha 1, 33, 36 vyatirekavALI dalIla 82 phU. vidvAnone vinaya vyavahAranaya pa6, 58,79 58 vinayaprabha vizeSArtha vinayalAla udAharaNa vinayavijayajI 31-53 zabdanaya 64, 80 graMthakartA carcApatra vyutpatti vizeSArtha mAtapitA - udAharaNa guruparaMparA saMskRta kRtio TUMka vivecana 42 | zAmaLa gujarAtI kRtio 35 | zAMtasudhArasa bhAvanA 31 TUMka vivecana 35, 48 gujarAtI kAvyasaMgraha 53 | | zikhAmaNanI sajhAya 41 daMtakathAo 37-39 | zreNipratipanna yazovijayajI sAthe tulanA 40 | zreNiapratipanna samakAlIna vidvAno 40 vinaya vyutpatti 13(P ja v 31 rU. | ja ja upa | 40 49 0 0 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savistAra viSayAnukama 91 74, siddhasena divAkara SaDuM Avazyaka stavana 35, siddhahema padarzana samuccaya siddhahema zabdAnuzAsana sImaMdharastavana , 71 si | sukhabodhikA 35, 42 sakaSAyI surata 41 sattA sUtmakaSAyI satanaya solasatInI sajhAyA 41 eka padArthamAM ghaTanA saMgrahanaya 58, 78 udAharaNa vyutpatti teno aMtarbhAva vizeSArtha uttarottara zuddhatA -udAharaNa 58 arasaparasa vivAda karatA saMmatitarka 1, 7 nathI saMsArI 60 samabhirUDhanaya sAMkhyadarzana 18, 58 vyutpatti stavana vizeSArtha - 350 gAthAnuM 40 zabdanayathI bhinnatA stavanAvali 20 vyAkhyAnuM kAraNa sthApanA nikSepa samyapha cAritra udAharaNa 62 samyaktI phuTa vivecana 54-75 samyaphajJAna syAdvAda samyagdarzana syAdvAdazruta 54 sayogI Sacred Books of the East 22 sara viliyama hemilTana sarvajJa sarva dharmanI ekatAnatA haribhadrasUri 52 sarva dharmanI satyAMza svIkAre che. ra6 | harbarTa spensara sarvavirati harSamuni 53 savI jIva karuM zAsana rasI 30 hastI' sAdhu sAmAcArI 42 | hAlano subhAgI samaya 27 siddha hIravijayajI 33, 34 phU, 36 = 8 8 0 5 60 25. 60. 1 - - - Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 nayakaNikA hIrAcaMda kaThalabhAInuM paMcapratikramaNa hIrAcaMda zeSakaraNakRta stavana | hIrAlAla haMsarAja 49, 51 | hemacaMdrAcArya haima vyAkaraNa 84 | Page #98 -------------------------------------------------------------------------- _