________________
ઉપોદ્ઘાત
જૈનદર્શનને ઉત્તમાંગ કહેતાં મસ્તકરૂપ કહેલ છે.” જૈન જિનેશ્વર ઉત્તમ, અંગ રંગ બહિરંગ રે, અક્ષર ન્યાસ ધરા આરાધક, આરાધે ધરી સંગે રે. ષડ્.
૨૧
“આવા પ્રકારની શૈલીએ જો અન્ય દર્શનનું સ્વરૂપ બતાવી સ્વદર્શનનું સ્વરૂપ પ્રતિપાદન કરવામાં આવતું હોય, તો કેટલું ઉપકારક થાય એ સહજ સમજી શકાય તેવી વાત છે. આનંદઘનજી મહારાજ જેવી (પ્રતિપાદક) શૈલી ઘણા જ થોડા લખનારાઓએ ગ્રહેલી જણાય છે. જે મતમાં સ્વમત સ્તુતિ અને પરમત નિંદા હોય, તેવા લેખો ઉપયોગી ન થાય (વાચકને ઘૃણા ઉપજાવે) એ વાતને આ દાખલો સિદ્ધ કરે છે.”
જેમ કોઈ વ્યક્તિ આત્મસ્તુતિ કરે અને પરની નિંદા કરે તો થોડા દહાડામાં જનસમાજમાં તે તિરસ્કરણીય થઈ પડે છે, તેમ જે દર્શન સ્વમતસ્તુતિ અને પરમતનિંદા પર ચડી જાય છે તે મત પણ સર્વ દર્શનોમાં અવગણના પામી દિવસાનુદિવસ વૃદ્ધિ પામવાને બદલે હાનિ પામતો જાય છે એ હવે કોનું અજાણ્યું છે ? આ સત્ય, લેખકને હવે ભાર દઈને સખેદ કહેવું પડ્યું છે. ઉન્નતિ તે વ્યક્તિની થાય કે જે પોતાના ગુણમાં અભિવૃદ્ધિ કરે અને લોક તેની પ્રશંસાપૂર્વક અનુમોદના કરે અને પોતે તો આત્મસ્તુતિ કર્યા વિના જે વ્યક્તિના ગુણ દેખે તેની પ્રશંસાપૂર્વક અનુમોદના કરે. તેમ જે દર્શન પોતાના દર્શનમાં જણાવેલા શુદ્ધ ગુણોને આચારમાં એવા આણે કે અન્ય દર્શન પણ તેની પ્રશંસા કરે, તો તે ધર્મ લોકોમાં – જનસમાજમાં અભિવૃદ્ધિ પામ્યા વિના રહે નહિ. જે નિયમ વ્યક્તિને લાગુ પડે છે તે જ નિયમ સમાજને, અને તે જ નિયમ આ બુદ્ધિના કાળમાં દર્શન-ધર્મ-અને સંપ્રદાયને પણ લાગુ પડે છે.
આપણે જોઈશું તો દેશકાળ બદલાયો છે. સુધરેલા અને વિદ્વાન લોકોમાં – પછી તે પૂર્વના હો કે પશ્ચિમના – તેમાં પણ પ્રતિપાદક શૈલીનો પ્રાદુર્ભાવ થઈ નિષેધક શૈલીનો અસ્ત થવા લાગ્યો છે. બીજાના જે અંશો પોતાને મળતા હોય તેનો પ્રથમ સ્વીકાર કરી પોતાના જે અંશો બીજાને અજ્ઞાત હોય તે વિવેકપુરઃસર જણાવતાં અર્થાત્ ક્રમપુરઃસર નયમાં કે અપેક્ષામાં ગોઠવીને બતાવતાં લોકોની જ્ઞાનવૃદ્ધિ દુનિયામાં સરળ રીતે પ્રવર્તમાન થાય છે. લોકસમાજની અભિવૃદ્ધિનો જે જનોએ અભ્યાસ નથી
