________________
૧૦.
નયકર્ણિકા
સ્કૂલનાં ધોરણો સાત છે. તેના બે વિભાગ છે : પહેલા વિભાગમાં ત્રણ અને બીજામાં ચાર. જેમ આજકાલ હાઈસ્કૂલમાં ત્રણ ધોરણ સુધી Lover classes એટલે નીચલા ત્રણ ધોરણોમાં શીખવાય છે અને પછી Upper classes ઉપલા ચાર ધોરણોમાં શીખવાય છે, તે જ રીતે આ વિશ્વવિદ્યાલયમાં દર્શનો કે ધર્મોનું શિક્ષણ આપવામાં આવે છે. પહેલા વિભાગમાં દ્રવ્યાર્થિક દૃષ્ટિવાળા ધર્મો શીખવાય છે અને બીજામાં પર્યાયાર્થિક દૃષ્ટિવાળા. પહેલામાં પહેલા ત્રણ નય. અને બીજામાં છેલ્લા ચાર નય અથવા પહેલામાં ચાર અને બીજામાં ત્રણ નય. આમ સાતે નયોનાં ધોરણો આવેલાં છે. હવે પહેલા ધોરણ કરતાં બીજું, બીજા કરતાં ત્રીજું, ત્રીજા કરતાં ચોથું, ચોથા કરતાં પાંચમું, તે કરતાં પાંચમું, તે કરતાં છઠું અને તે કરતાં પણ સાતમું જેમ ઉચ્ચતર ધોરણ ગણાય છે તેમ આ સાત નયોમાં પણ એવો જ અનુક્રમ રહેલો છે. નૈગમનયથી સંગ્રહાય, તથા સંગ્રહથી વ્યવહાર, તેમ જ વ્યવહારથી ઋજુસૂત્રનય એમ અનુક્રમે એક કરતાં એક ઉચ્ચતાવાળાં છે. નિશાળની સાત ધોરણ પસાર કર્યા પછી વિદ્યાર્થી જેમ કૉલેજમાં એકત્ર થઈ જાય છે – સાતમાં મૅટ્રિક કલાસમાં આવતાં નીચલા ધોરણના સાત સહિત તેની પરીક્ષા પસાર કરી કૉલેજ કે મહાવિદ્યાલયમાં પ્રવેશ કરે છે, તેમ આ વિશ્વવિદ્યાલયમાં નીચલા છએ નયસહિત, સાતમા એવંભૂત નયમાં પણ પસાર થઈ જિનદર્શનરૂપ સર્વ નયરૂપ-સ્યાદ્વાદ કૉલેજમાં અનાયાસે પ્રવેશ કરે છે. શ્રી ઉપાધ્યાયજી મહારાજના પોતાના શબ્દોમાં કહીએ તો ચક્રવર્તી મહારાજને જેમ અન્ય રાજાઓ સેવે તેમ સર્વે નયપથો જિનદર્શન્ને સેવે છે.
બધાને નવાઈ લાગશે કે સાર્વભૌમ કિંવા ચક્રવર્તીની સત્તાને ધારણ કરતું દિવ્યદર્શન જગતના સકળ ધર્મ રાજ્યોમાં (In the worlds of Religion) પોણા બે અબજ મનુષ્યોમાંથી માત્ર તેર લાખ ઉપર પણ પૂરું પાધરું શાસન કેમ કરી શકતું નહિ હોય ? આનું કારણ આપણે ઉપર તપાસી ગયા છીએ, છતાં પુનઃ કહ્યા વિના નથી ચાલતું કે આપણું નયજ્ઞાન છેક જ ક્ષીણ થઈ જવા આવ્યું છે. તો પછી જ્ઞાનરાજ્ય ચલાવવામાં પરાજિત થઈએ એમાં શું આશ્ચર્ય ?
જો એક ચક્રવર્તી મહારાજા વિજિત રાજાઓના કજિયા ટંટાનું
