________________
અગ્રવચન
પરંતુ તેની પ્રારંભિક ભૂમિકા એટલે નયમાર્ગ પર ઊભા રહેવાનું પણ આપણને માટે વિકટ પ્રાયઃ થઈ પડ્યું છે. જૈન દર્શનનો જગતમાં દિગ્વિજય કરવા માટે નયનું જ્ઞાન ઘણું જ ઉપયોગી છે. તેનો જેમ જેમ અધિક વિસ્તાર થતો જશે, તેમ તેમ તેની વિશેષતાઓ વિવેકીજનો આ બુદ્ધિવિકાસના કાળમાં (Intellectual age) સ્વીકારતા જશે આમ કહેવું હવે નિરર્થક છે. નયના જ્ઞાનના વિસ્તાર સાથે જ ગ્રન્થકારના કહેવા મુજબ સર્વમતરૂપ સરિતાઓ જૈનદર્શનરૂપ સમુદ્રને આવી મળશે. નદીઓનો સમુદ્ર તરફ જવાનો સ્વભાવ જ છે.' તમે કહેશો કે એ શું સંભવિત વાત છે ? જુઓ આ ગ્રન્થનો શ્લોક ૧૯ મો. તેમાં સ્પષ્ટ એવો ઉલ્લેખ શ્રી ઉપાધ્યાયજીએ કર્યો છે કે એક નય બીજા નયથી વિશુદ્ધતર તથા ઊંચો છે. અને મનુષ્ય સ્વભાવ પણ ઉચ્ચ ચડવાની જિજ્ઞાસાવાળો ઘણેક અંશે હોય છે. અર્વાચીનકાળ વળી શુભ અભિવૃદ્ધિનો છે. માટે આ વાત જે જિજ્ઞાસુઓના હૃદયમાં સ્થિરતા પામશે, તે કોઈ પણ વિચારને નયની કસોટીથી કસી શકશે, જગતનું કયું દર્શન કયા નય ઉપર રચાયેલું છે, તેમ જ બીજું તેનાથી કેવી રીતે ઉત્તમ છે, અને તેને ઉચ્ચતર નય પર કેવી રીતે લઈ શકાય છે તે ઉત્તરોત્તર પોતે જાણી શકશે, આવી રીતે ગમે તે વિચારક સાતે નયમાં પારદર્શિતા પ્રાપ્ત કરશે, ત્યારે આપોઆપ તે જૈન દર્શનમાં મળી જશે.
આ વાત આપણે એક ઉદાહરણથી સ્પષ્ટ કરીશું. જેમ પાઠશાળા અથવા હાઈસ્કૂલમાં સાત ધોરણો છે તેમ આ વિશ્વરૂપ વિદ્યાલય છે અને જેમ એમર્સન કહે છે કે The world is for my education (જગત મારા શિક્ષણને માટે છે) તેમ આ વિશ્વવિદ્યાલય આપણા શિક્ષણને માટે છે. આ કરવાનો અભ્યાસ જાયે-અજાણે કેટલાકથી થઈ જાય છે; આને લીધે જિનદર્શન દિવસાનદિવસ વૃદ્ધિ પામતું તો મોટે ભાગે બંધ જ થયું છે પણ વિદ્વાનોમાંથી તેમ જ સામાન્ય જનોમાંથી ન્યૂન થતું ચાલ્યું છે : એ ખેદની વાત છે.
૧.માત્ર સમુદ્ર પોતાનાં દ્વાર બંધ ન કરવાં અને લોકોમાં નયજ્ઞાનરૂપી જળ વધારવું, એટલે જે દર્શન જે નય માનતો હોય તેને ઉચ્ચતર નયજ્ઞાન આપતાં તે તે દર્શનરૂપી નદીમાં પાણી વધશે એટલે તે નદીને સત્વર સમુદ્ર સરખા જૈનદર્શનને મળતી તમે જોશો.
૨. જિનદર્શનરૂપ પુરુષનું તે કયું અંગ છે? (આનંદઘન)
