________________
પ્રસ્તાવને
ઉદ્યોતનસૂરિન્કુવલયમાલાના રચનાર ઉદ્યતનસુરિ છે. આ પાઇય કૃતિની પ્રશસ્તિનું ત્રીજું પદ્ય વિચારતાં એમ ભાસે છે કે હરિભદ્રસૂરિએ એમને ન્યાયને અભ્યાસ કરાવ્યો હતો. આ કુવલયમાલા શકસંવત ૭૯માં એક દિવસ ઓછો હતો ત્યારે પૂર્ણ કરાઈ હતી એટલે કે એ વિ. સં. ૮૩૫ (ઈ. સ. ૭૭૮)ની રચના છે.
સિદ્ધર્ષિ-એમણે વિ. સં. ૯૬રમાં ઉપમિતિભવપ્રપંચથા રચી છે. એની પ્રશસ્તિના પંદરમા પદ્યમાં એમણે હરિભસૂરિને
જે ધર્મધાર પુરા કહ્યા છે. આગળપાછળને વિચાર નહિ કરનારા આ ઉપરથી હરિભદ્રસૂરિ અને સિદ્ધધિને સમકાલીન માનવા પ્રેરાયા છે અને પ્રેરાય, પણ એ એમની ભ્રાન્તિ છે એ વાત આ પ્રશસ્તિનું ૧૭મા પદ્ય વગેરે લક્ષ્યમાં લેનાર સહેજે સમજી શકશે.
સમયનિર્ણય–હરિભદ્રસૂરિની કોઈ પણ ઉપલબ્ધ કૃતિમાં એનું રચના-વર્ષ જણાવાયું નથી, પરંતુ કેટલીક કૃતિમાં કેટલાક અજૈન ગ્રન્થકારેનાં નામ તેમજ કેટલીક અજૈન કૃતિઓને ઉલ્લેખ છે. આવી પરિસ્થિતિમાં એમના સમય માટે અનુમાન તેમજ અન્ય સાધનને ઉપયોગ કરી એમના સમયનો નિર્ણય વિદ્વાનોએ કર્યો છે, પરંતુ તેમાં એકવાક્યતા નથી. આગમોદ્ધારકાદિને મને હરિભદ્રસૂરિ વીરસંવત ૧૦૫૫ અર્થાત વિક્રમ સંવત ૧૮પમાં હતા. આમ માનવા માટે બે પાઈય પદ્ય તેમજ પૂર્વગુતરૂપ દીપકને સહેજસાજ પ્રકાશ હરિભક્તસરિના સમયમાં પડતો હતો એવું અનુમાન આગળ કરાય છે. બીજી બાજુ હરિભદ્રસૂરિને કુવલયમાલાના કર્તાના વિદ્યાગુરુ માનતાં તેમજ ધમકીતિ, ધર્મપાલ, શુભગત વગેરે બૌદ્ધોને ઉલ્લેખ વિચારતાં જિનવિજયજી વગેરે વિદ્વાનું કહેવું એ છે કે હરિભદ્રસૂરિને જીવનકાલ વિ. સં. ૭૫૭થી ૮૨૭ છે. ભગવદ્દત્તની માન્યતા મુજબ આગમ દ્વારકને મત બરાબર છે, કેમકે આ વિદ્વાનની માન્યતા પ્રમાણે ધર્મકાતિ અને કુમારિલ ઈ. સ. ૬૦૦ પહેલાં થઈ ગયાં છે, અને ધર્મપાલનું મૃત્યુ ઈ. સ. ૫૭૦માં થયું છે.
