________________
પ્રસ્તાવના
વાચકે “ભવવિરહરિ ચિરકાળ છે એમ કહી વિદાય થતા. આમ નિરંતર બનતું હોવાથી હરિભદ્રસૂરિ ભવવિરહસૂરિ' તરીકે પ્રસિદ્ધિ પામ્યા.
જિનભદ્ર અને વીરભદ્ર–કહાવલીમાં કહ્યું છે કે હરિભદ્રસૂરિને બે વિદ્વાન શિષ્ય હતા. એમનાં નામ જિનભદ્ર અને વીરભદ્ર હતાં. એમના સમયમાં ચિત્રકૂટમાં બૌદ્ધોનું વિશેષ જોર હતું. એ બૌદ્ધો હરિભદ્રસૂરિની વિદ્વત્તાથી બળી જતા હતા એટલે લાગ મળતાં તેમણે એમને આ બે શિષ્યોને મારી નાખ્યા. આ અશુભ સમાચાર મળતાં હરિભદ્રસૂરિને ખૂબ શોક થેયે અને એમણે અનશન આદરી જીવનને અન્ત લાવવાને નિર્ણય કર્યો. એઓ પ્રવચન–પ્રભાવક હતા એટલે એમને આ નિર્ણય ફેરવવા માટે સમજાવાયું અને એ માની ગયા. એમણે અનેક કૃતિઓ રચી અને તેને જ શિષ્યરૂપે ગણી લીધી. - હંસને પરમહંસ–પ્રભાવકચરિત્ર પ્રમાણે હરિભદ્રસૂરિને હંસ અને પરમહંસ એ નામના બે શિષ્યો હતા. એ બંને શિગે સંસાપક્ષે એમના ભાણેજ થતા હતા. આ શિષ્યોને શાસ્ત્રાભ્યાસ, બૌદ્ધ તર્ક ભણવા માટે બૌદ્ધોના નગરમાં એમનું ગમન, તેમની જન તરીકેની પરીક્ષા, તેમનું પલાયન અને બૌદ્ધો સાથે એમની લડાઈ, હંસનું મૃત્યુ, પરમહંસનું સૂરપાળ રાજાને શરણે જવું, બૌદ્ધો સાથે એમણે કરેલે વાદ, ચિત્રકૂટમાં એમનું નાસી આવવું અને હંસને અને પિતાને વૃત્તાન્ત કહેતાં એમનું થયેલું મરણ, હરિભદ્રસૂરિને ધ, બૌદ્ધોની સાથે એમને વાદવિવાદ, મતાંતર પ્રમાણે મહામંત્રના પ્રભાવથી હરિભદ્રસુરિની તપેલા તેલમાં બૌદ્ધ મતના સાધુઓને હેમવાની તૈયારી, અને જિનભસૂરિ દ્વારા તેમને મળેલ સદુપદેશ એ બાબત પ્રભાવકચરિત્રમાં અપાઈ છે, પણ તે કેટલે અંશે વિશ્વાસપાત્ર છે તે વિચારવા જેવું છે. એની સત્યતા સાબિત ન થાય ત્યાં સુધી તે હું કહાવલીમાંની હકીકતને પસંદ કરું છું.
૧-૨. શું હંસ અને પરમહંસ એવાં નામ પ્રાચીન સમયના જૈન શ્રમનાં હોય ખરાં કે પછી આ તે ઉપનામ છે?
