Vastunighantu

SR No.: 008458
Original Sutra Author: N/A
Author: Prabhashankar Oghadbhai Sompura
Publisher: Prabhashankar Oghadbhai Sompura Palitana
Total Pages: 302
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati, Art, & Culture
File Size: 7 MB

Page 179

દેવપ્રાસાદપ
(૨) પંચરથ-(પંચાંગ) જે પ્રાસાદને બે છેડા પર કર્ણિક, મધ્યમાં ભદ્ર (રાહા) અને તેની બે બાજુ બે ઉપાંગ (પ્રતિરથ) હેય તેવા પ્રાસાદને પંચાંગ પ્રાસાદ કહે છે. ઉડિયાના શિલ્પી પ્રતિથિને અનુરાહા કહે છે.
(૩) સસરથ (સપ્તાંગ) :- જે પ્રાસાદને છેડા ઉપર કર્ણિકા (રેખા), મધ્યમાં ભદ્ર (૨) અને તેની બે બાજુ અનુરાહા (પ્રતિરથ, તથા બે ઉપાંગ હોય, તેને સપ્તાંગ કહે છે.
(8) નવરથ (નવાંગ) -પ્રાસાદને બે છેડા પર કર્ણિક રેખા તેની પાસે પ્રતિરથ (૫ણી) બાકી સપ્તરથ પ્રમાણે અનુરાહો અને અનુરથના ઉપાંગે હોય તેને નવાંગનવરથ પ્રસાદ કહે છે. તે ઉપાંગે હસ્તાંગુલ હોય છે. કલિગપ્રાસાદને એક પ્રકાર પીડામુંડી–બીજો પ્રકાર ખાખરા મુંડીકા
૧ પીડામુંડી (છાજલી) વાળા પ્રાસાદને ભદ્રપ્રાસાદ કહે છે. તેની છાજલીના સમહને પણ ગંડી કહે છેઅહીં મંડપને એક અગર બે જંઘા થાય છે. તેના થશે મૂળ મંદિરના જેવા થાય છે. મંડપ ઉપર ફાસના-છાજલીઓના થરોવાળે મંડપ અહીં વિશેષ છે. તેના પહેલાં પહેલાં નવેક થરની છાજલીઓના સમૂહને પિટલ કહે છે. તે પર વચ્ચે દાબડી જેવા એક ચેરસ થરને કાંતિ કહે છે. તે પર ફરી છાજલીઓના સમૂહના થરે હોય છે. તેને પણ પિટલ કહે છે.
મંડપના ફાસના મથાળે ઘંટા પર કળશ થાય છે. ઘંટા નીચે ઘશી–ગળણે બેકી કહે છે. છાજલીને પીડા કહે છે અહીં ફાસનાવાળા પ્રાસાદને પીડામુંડી એમ ત્યાંના શિલ્પીઓ કહે છે. ૨ ખાખરા મુંડી પર અર્ધ ગોળાકાર ઘંટા હોય છે.
ઉડિયા પ્રાસાદની રચના મૂળ પ્રાસાદ–ગર્ભગૃહ આગળ મંડપ, આ બેની વચ્ચે મૂળ પ્રાસાદના ઉપાંગો જેટલી કેળી (કવલી) કાપેલી હોય છે. આવા મંડપને જગહન (મંડ૫) કહે છે. જગહનની આગળ ગૂઢમંડપ, તેનાથી આગળ નામંડપ–નાટયમંડપ (નૃત્ય મંડ૫) દિવાલવાળે હોય છે. તેનાથી પણ આગળ નીકળતે ભેગ મંડપ હોય છે, તે પણ દિવાલેથી આવૃત (વીંટાળેલી હોય છે. આવા ચચ્ચાર મંડપ લિંગરાજ અને અનંત વાસુદેવના ભુવનેશ્વરના મંદિરને છે તેમજ જગન્નાથપુરીના મુખ્ય મંદિરને પણ આવા ચાર ચાર મંઢ (ઘણા ઉન્નત અને વિશાળ) છે. બીજું કેટલાંક મંદિરોને એકાદ મંડપ (ગૂઢમંડ૫) હોય છે. આવા એક મંડપને આગળ કે બાજુમાં ચતુષ્કિકા (ચેકી) હેતી નથી. તેમજ મંડપની સન્મુખ એકજ દ્વાર હોય છે, બાજુના ભદ્રમાં સિંહાવલેક (જાળી) હોય છે. જેને ચાર ચાર મંડપ છે તેને બાજુમાં દ્વાર હોય છે. જગહન ગૂઢ નાયકે ભેગ મંડપ ઘણું વિશાળ હોય છે. પરંતુ તેને વચ્ચે ચાર ચાર થાંભલા ઉભા કહેતા હોય છે.