Book Title: Vastunighantu
Author(s): Prabhashankar Oghadbhai Sompura
Publisher: Prabhashankar Oghadbhai Sompura Palitana
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008458/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvano jagatamAM prANImAtrane AzrayasthAnanI AvazyakatA rahe che. prAgaitihAsikakALamAM pUrvatAnI guphAmAM ane sapATa pradezo ke jaMgalAmAM dhAsanI pasphUTi banAvIne manuSyA rahetAM hatAM. jema jema vikAsa thatA gaye! tema tema manuSyA dhara bAMdhIne rahevA lAgyAM. pakSIe pazu vRkSa upara mALA bAMdhIne rahe che. jIvajaM tuo paNa khUNe khAMcare zodhI kADhI AzrayasthAna banAvI le che. manuSyonA vasavATa mATe gAmeJa ane nagare thatAM gayAM. jemAM sAmAnyathI laI rAjamatratA sudhInAM manuSya mATenAM graho 'dhAvAnI sAthe devamUrtinI kalpanA ane temanI sthApanA mATe devAlayo paNa dhAvA lAgyAM. rAjA ane zrImAnAM bhatrane dhaNuAM sukha-sagavaDavALAM baMdhAvA mAMDayAM. Ama AMdhakAma vidyAne (vAstuzAstrane!) vikAsa thaye che, navANe dhAtu uparathI vAstu zabda udbhavyeA che ane tenA eka devanI kalpanA pUrvAcAyele karI tenAM aMga-upAMga upara devatAonA vAsa mAnyo (kahyo) che, A badhu samajIne bhUminI parIkSA karI vidhipura,sara (niyamAnusAra) te badhuM sa panna thAya te mATenuM zAstrIya jJAna ApavA mATe aneka graMthotI racanA karavAmAM AvI che. sA A graMthamAM bhUmiparIkSAthI laI vAstunA mameipama vagere samajAvI pura, nagara ke grAma vasAvA mATe pahelAM tenI bhUminI parIkSA karavAnuM kahyu` che. vAstunA zarIranAM mA~sthAna saMbhALIne te cheDI daI bhavananA nakazAnI (plAnanI) racanA karavI joIe ema kahevAmAM AvyuM che. ane te mATe yogya bhUminI samajaNa ane zalya zeSana paNu darzAvyu che. peDA gRheAnI utpatti laghugurunA prastAra bhedathI kahI che. kAvya ane sa MgItamAM paNa laghugurUnA krama bhedanI racanAthI judAM judAM rAga-rAgiNI utpanna thAya che. ApaNA pUrvAcAryae A rIte zAsrAnI suMdara racanA karI che. tethI A graMthamAM tenuM khAsa vivecana karyu che. sabhASTaka, siMhAsana, vekrikA, chAdyanA SaDUda, gavAkSanA prakAra ane tenI pAMrabhASA, prAsAda-vAstunAM a'gA -urAMgA, staMbha vibhAga, vitAna ('maTa)nA thaze, judA judA prakAranA maMDapeAnI racanAnA prakAra, judA judA prakAranA vedha vicAra, doSA, gRhadbhuta ane dakSAbhutathI thatA vedha doSA, puranamaranA judA judA prakAra, temanAM svarUpo, mA-vyavasthA, dugA~ lakSaNa, judA judA prakAranAM jalAyA, vAva-kUvA, taLAva, kuMDa vagere, vAstudravyenAM nAmakaraNa, hastalakSaNa, mAna-pramANa, pratimA-vidhAna, trimUrti, gaNeza, mAtRkA, durgA, sUryAM, navapraDa, pAla vagere deva, devAMganAo, devakanyAe, devenAM Ayudho, joDaza AbharaNI, jaina tItha karo, yakSayakSiNI, vidyAdevIe ema viSaye ApI pachInA adhyAyamAM bhAratanA prAcIna dezezanAM nAme saMkhyA sajJA, vRkSakASTa vagere upayogI vAstuvidyAnA viSayA upara vivaraNa karI zilpanA ratnAkarasAgarane nidhaTu nAmanI gAgaramAM samAvavA prayatna kareze che ane tethI A graMthane vAstu-nidhaTu evuM nAma ApavAmAM Avyu che. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstu nighaMTu-zilpa sthApatyanI paribhASAvALA zabdakozanI AvazyakatA viSe ghaNA vidvAnoe te viSaya hAtha upara levA mane avAra navAra kaheluM, teonuM kahevuM ema hatuM ke pAribhASika zabadakozanuM nimaNa te viSayane jJAtA ja sArI rIte karI zake. zilpa sthApatyanI paribhASAnA vAstavika jJAnanI apekSAthI amArA upara keza racavAno bhAra mUkato Agraha ghaNA vakhatathI hata. prinsa oNpha velsa myujhIyamanA DAyarekaTara sva. zrI motIcaMdabhAIe ane DaoN. vAsudevazaraNa agravAle paNa mane A viSaya upara lakhavA kahyuM, tenA paripAka rUpe Aje A kRti rajU karuM chuM. gujarAta yunivarsiTIe pAribhASAnA zabdo aMgenI kamiTImAM vidvAnonI nimaNUMka karelI, temAM mArI nimaNUka thaI hatI. mArA jayeSTha putra baLavaMtarAyane gu. yunivarsiTIe kamiTImAM lIdhelA. keTaluMka kAma temaNe kareluM, paNa kamanasIbe baLavaMtarAyanuM himAlayamAM nidhana thavAthI e kArya paDI raheluM. jethI samaya maLatAM meM svarga rathanI IcchAnusAra A kArya temanI smRtimAM graMtha rUpe karyuM che. vAstuzilpasthApatyanA keTalAka zabda zilpIonI bhASAnA che. tene zilpIonI vyavahAra bhASAmAM anuvAda kare che. AthI tenA vyAkaraNa dAvAda tarapha vidvAnene durlakSa sevavA vinaMti karuM chuM. saMskRta vyAkaraNa zuddhi yathAkaya sAcavI che. A graMthamAM bAra judA judA vibhAga pADelA che. pratyeka viSaya upara sAmAnya vivecana karI pAchaLa tenA pAribhASika zabda ApI temanA sarala bhASAmAM artha ApelA che. pratyeka viSaya upara sAmAnya vivecana ApavAthI te viSaya vAcakane lakSamAM utare ane te pachI zabdanuM sthAna ApeluM hovAthI viSayanuM jJAna thayA pachI tene vyavahArika artha barAbara samajAya tema che. AthI meM viSaya upara vivecana lakheluM che. ahIM keTalAka zabda be traNa vakhata paNa AvI jAya che. kAraNa ke te prathama viSaya sAthe ane pachI zabda saMgrahamAM Ave che, te che. Ama pratyeka viSaya pachI tene lagatA zabdasaMgraha Ape che, temaja akArAdi krame pAchaLathI keTalAka zabda ApelA che. A paribhASAnA zabdone a grejI anuvAda te bhASAne mArA jJAnanI bahAranI vAta hovAthI mArA thI ApI zakAyuM nathI. saMvata 2074 amadAvAda prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA sthapati, silpavizArada Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya sane 1974 nA pAchalA bhAgamAM zrI. prabhAzaMkarabhAI somapurA sAthe bhAre parizya thayuM. te vakhate teozrIe vAstaniTanI presakopI lagabhaga taiyAra karI dIdhI hatI ane bIjA be traNa pustake taiyAra karI rahyA hatA. jemAMnA eka be mATenuM prasiddha ke aprasiddha sAhitya meLavavA temaNe cheka nepALa sudhI prayatna karela tenI temaNe mane vAta karI temaja temanAM graMtha zuddha ane sughaDa bane tevI icchA davI te pUratA mane joI javA AvyAM hatAM. - mArA jotiSa zAstranA abhyAsa daramyAna bRhatsaMhitA ane mUdioMnA ghaNA graMthamAM vAstu prakaraNa eka khAsa vibhAga tarIke AvatuM hovAthI mane tene abhyAsa hato, temaja rAjavalabha, Ayarana, jayapRchA vagere prathAne mane ThIkaThIka paricaya hovAthI ane mArAmAM zilpazAstra pratye svAbhAvika ruci hovAthI temanI sAthenA vArtAlApamAM mane rasa paDate, tethI temanuM sapanuM kArya meM saharSa svIkArI lIdhuM hatuM. paraMtu sane 1975nI sAlamAM mane AMkhe motI Ava zarU thayuM hatuM ane vAMcavA lakhavAmAM aDacaNa paDavA lAgI hatI, chatAM zAstrIya abhyAsanI abhirucine kAraNe huM temanA saMpelA kAryane pUruM karavA prayatnazIla rahyo hato. A vakhate nAgadAmAM biralA zeDa taraphathI (gAliyararethona taraphathI zevAthI bhagavAnanuM bhavya maMdira teo bAMdhI rahyA hatA. temAM zilA sthApanathI laI devapratiSThA paryaMtanAM kAryo temaNe mArA hAthe saMpanna karAvyAM hatAM, ane Ama temane ane mArA saMbaMdha gADha banI gayuM hatuM. teozrIe taiyAra karelI vAtunighaMTunI presakopImAM mane keTalIka bhASAkIya kSatio dekhAvAthI meM tenI navesarathI resakopI karI ApavAnI IcchA vyakta karI hatI. temaNe te rakArI temane vAstu sAra pustakane saMzodhananuM kArya paNa huM karI Ape tevI icchA paNa darzAvI. paraMtu A samaye mArI AMkho vadhAre bagaDatI javAthI te baMne kAma mArI dikarI bhAtIbahene mArI dekharekha nIce taiyAra karI ApyAM. paraMtu A arasAmAM zrI somapurAjIne sane 1978mAM svargavAsa thavAthI ane sane 1980 mAM mArI bane AMkhamAM motIyAnAM oparezanane kAraNe lagabhaga 27 pharamA jeTaluM kAma chapAI gayuM hatuM, chatAM AgaLanuM kAma mArAthI thaI zakayuM nahi, ane mane kheda rahyA karato hato. chevaTe meM mArA mitra banAsakAMThA koleja pAlanapuranA bhUtapUrva prinsipAla zrI naTavaralAla esa. yAjJika pAse zrImapurAjIe pasaMda karelA zabdonAM liMga, Adi sAthe gujarAtI artho lakhavAnuM kArya navesarathI karAvI graMthane pure karAvyuM che. ane Aje te saMpUrNa thaI vidvAne ane zilparasikanI samakSa mUkavAno prasaMga maLe che te mATe paramAtmAnI khuba khuba anukaMpA anubhavuM chuM. zrI caMdrakAntabhAIe temanA dAdAnuM adhurUM raheluM A kArya jaladI puru thAya tevI prabaLa IcchA rAkhI graMtha chapAIne puro thAya te mATe mane avAranavAra kahetA rahyA hatA. Aje temanA utsAhathI A kArya pUrNa thayuM che, jethI teo ane temanA parivAranA bIjA sajajano zilpazAstranA pitAnA paraMparAgata jJAnane vikasAvI rahyA che ane zilpazAstranA rasikonA tathA vidvAne AzIvAdanA bhAgI banyA che. azvina zukala 5 zukravAra, saMvata 241 13, kAmadurgA sosAyaTI vibhAga 1 himmatarAma mahAzaMkara jAnI nAraNapurA cAra rastA pAse, amadAvAda 13 | Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakartAne saMkSipta paricaya sthapati zrI. prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA zilpavizArada janma saurASTramAM AvelA suprasiddha jaina tIrthasthaLa pAlitANAmAM prasiddha kalAmarmajJa zipI kuTuMbamAM saMvata 1952 nA adhika jeTha suda 1 ne budhavAra tA. 13-5-1896 nA roja thayo hato. temanA pitA jInuM nAma oghaDabhAI bhavAnajIbhAI semapurA ane mAtAnuM mAna zivakuMvarabA hatuM gotra bhAradvAja ane aTaka pAThaka hatI. semapurA zipIe pitAnI zilpakaLA mATe bhArata varSa mAMkhUba jANItA che. zaiva, vaiSNava, ane jaina Adi dharmanAM aneka ramaNIya ane amUlya kalAkRtithI zobhatAM maMdiranA sarjake moTe bhAge semapurA zilpIo ja hoya che. zrI prabhAzaMkarabhAInA pUrvajoe AvAM amUlya sarjane sajelAM che. temanI cethI-pAMcamI peDhIe thaI gayelA zrI rAmajIbhAI e zetrujA parvatanI Toca upara zeTha motIza.nI TuMkanuM jaina maMdira Adi ghaNuM kAma potAnI anupama kalAthI sajI batAvyuM che, tethI tenI smRtimAM maMdiranA pravezadvArane rAmapaLa evuM nAma ApavAmAM AvyuM che. zrI prabhAzaMkarabhAInA pitA oghaDabhAI e saurASTramAM thAnanI pAse trinetrezvara mahAdevanuM (taraNetaranuM prakhyAta maMdira bAMdhyuM che, je pitAnI zilpakaLAthI advitIya jevuM che. zrI. prabhAzaMkarabhAIe sAta gujarAtI sudhI tathA zeDoka saMskRta bhASAne abhyAsa karI nAnapaNathI pitAnA vaMzaparaMparAgata kArobAramAM jhaMpalAvyuM hatuM. eka janmasiddha kuzaLa kArIgara hovA chatAM temanAmAM zilpazAstranuM sAMgopAMga jJAna meLavavAnI tIvra abhirUci hovAthI temaNe pijhAnA gharamAM pUrvajoe saMgrahelA zilpazAstrIya graMthano abhyAsa karavA mAM ha. pitAnA saMskRta bhASAnA apUrNa abhyAsane kAraNe paDatI arANonI paravA karyA vagara jijJAsu bhAve anubhavI zilpIo temaja saMskRta bhASAnA vidvAnone saMparka sAdhI pitAnA abhyAsane AgaLa dhapAvI rAkhyo hato ane kalA kauzalya bharelA zAstrIya rIti mujabanAM deva prAsAde racavAnI utkRSTa icchA dharAvI hatI sane 1947mAM bhAratane svAtaMka maLyA bAda saradAra vallabhabhAI paTelanI prabaLa preraNAthI ItihAsa prasiddha prabhAsapATaNanA mahaMmada gajhanI dvArA naSTa-bhraSTa thayelA somanAtha maMdiranuM tenA mULa sthaLe navanirmANa karavA mATe zrI. ka. mA. munzI ane jAmanagaranA nAmadAra jAmasAheba jevA mahAnubhAvonI eka kamiTi banI hatI. e kamiTie zrI prabhAzaMkarabhAInI te kAryanA mukhya sthapati tarIke varaNI karI ane zrI prabhAzaMkarabhAI e pitAne abhyAsa, anubhava ane AMtarika abhiruci traNene sumeLa sAdhI rU. pacAsa lAkhanA kharo zrI, somanAtha bhagavAnane bhavya mahAmerU prAsAda bAMdhe ane Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te samayanA rASTrapati DaoN. rAjendraprasAdanA hAthe bhagavAna seminAthanI sane 1960mAM punaH pratiSThA thaI A prasaMge zrI somapurA zilpasAhityane lagatA dIpA nAme eka graMtha racI prasiddha karyo hato. jethI rASTrapati DaoN. rAjendraprasAdajInA haste temane zAla duzAlA sAthe rU. cAra hajAranI bakSIsa ApI bahumAna karyuM hatuM ane jagadaguru zrI zaMkarAcAryajIe zilpavizAradanI padavI ApI hatI. A pachI te temanI kIrti cAre tarapha phelAI gaI ane aneka maMdiro bAMdhavAne temane suyoga prApta thaze. jemAM kalyANanuM viThobA madira, mahArASTra) lakulIza maMdira (kAyAvarohaNa, kAraNa chelle vaDodarA), paMcAsarAnuM jaina maMdira pATaNa (uttara gujarAta), Agama maMdira pAlitANA (saurASTra), umA mahezvara maMdira reNukuMdA (A%), mahAdevanuM maMdira kAzI najIka mIrajhapura, (utara pradea), bhavya zeSazAyI bhagavAnanuM maMdira nAgadA (madhya pradeza) ane kaviDa zailInuM ziva maMdira elisabrIja pazcima che. amadAvAda (gujarAta) Adi prakhyAta maMdire temaNe bAMdhyAM che. nAnAM moTAM aneka zaiva, vaiSNava ane jaina maMdire temaNe bAMdhyAM che, zilpazAstranA lagabhaga 20 thI adhika saMskRta prAcIna graMthanuM saMpAdana (gujarAtI, hindI ane aMgrejI bhASAMtara, puSkaLa vivecana sAthe) ane prakAzana karavAnI pravRtti temaNe hAtha dharI hatI jemAMthI 14 graMtha prasiddha thaI cUkyA che. temanI A badhI pravRttinI kadara karI bhArata sarakAre sane 1973mAM temane padmazrIne kAba Apyo hato. AvA svabhAvasiddha bhAratIya zividyAnA tejasvI tArAne saMvata 2074 nA vaizAkha vada 7ne ravivAra tA. 28-5-1978 nA roja asta (svargavAsa) thavAthI bhAratane na purAya tevo beTa paDI che. zrI semapurAnA saMtAnamAM (1) baLavaMtarAya (2) virendrabhAI (2) harSadabhAI ane (4) dhanaMjayabhAI (dhanubhAI) ema cAra putro tathA (3) ramAbahena ane (2) kRSNAbahena ema kula cha saMtAna thayA che. temanI patnInuM nAma motIbahena hatuM jemane dehavilaya A varSe ja thayo che. AmAMthI putra sva. zrI baLavaMtarAya prabhAzaMkara somapurA zilpazAstravizAradane janma tA. 13-1-1919 nA roja ane svargavAsa tA. 16-9-1969 nA roja thayo che. - teozrI nAnapaNathI ja pitAnA vaMzaparaMparAgatanA zilpInA vyavasAyamAM joDAI gayA hatA. teo A vyavasAya karatAM karatAM makAnanA bAMdhakAmanuM kArya paNa karatA hatA. teoe ghaNAM jaina temaja viSNu maMdira bAMdhyA che. jemAM mukhyatve rAmajI maMdira cAphaLa (mahArASTra), viThobA maMdira (kalyANa), zAmaLAjI maMdirano jINoddhAra (zAmaLAjI, raNakezvara mahAdeva maMdira Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ reNuMTa, (u. pra), jaina derAsara (mATuMgA muMbaI, vagere che. taduparAMta pAlitANAmAM nAnA moTA bIjAM ghaNuM jaina maMdire temaNe banAvyA che. dilhImAM gAMdhIdarzana pradarzanamAM "mAya lAIpha Ijha mAya meseja pevelIyana"nuM pattharanuM badhuM kAma temaNe kareluM hatuM. A graMtha vAstunighaMTu banAvavA pAchaLa temaNe zarUAtamAM khUba mahenata karI che. gujarAta yunivarsiTIe ghaNAM varSo pahelAM eka kamiTi sthApI hatI jemAM zilpa-sthApatya temaja lalitakalAnA pAribhASika zabda aMge eka pustaka taiyAra karavAnuM hatuM. paraMtu saMyogavazAt te purU thaI zakayuM nahi. te vakhate sva. zrI baLavaMtarAye A graMthamAMnA ghaNA zabdo mATe mahenata karI hatI. temanI e mahenata joIne ja A graMtha taiyAra karavA mATe mArA dAdA zrI prabhAzaMkarabhAIne IcchA thayelI ane te temaNe temanI hayAtimAM pure karyo hato. A graMthanI presa kepa thatI hatI tevAmAM ja teozrIne svargavAsa thaye ane kAma aTakI paDayuM hatuM. je have bahAra paDe che tyAre mArA pitAzrI baLavaMtarAya ane dAdAzrI prabhAzaMkara bhAInI mahenata phaLIbhUta thayAne AnaMda thAya che, caMdrakAnta baLavaMtarAya somapurA zuddhipatra: A pustakamAM joDaNIomAM bhUla rahI gaI che paNa tethI zabdane khoTo artha thAya tevuM nahI hovAthI zuddhipatra ApyuM nathI, vAMcake bhUla sudhArI vAMcavA vinaMti che, Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNanukramaNikA prakaraNa viSaya pAnA naMbara kama A che. vAstunAM aSTAMga bhUmi parIkSA (bhUminAM lakSaNe) vAstupuruSa ane madhamamadi gRha (grahasthAnAM vara) rAjabhavanarAjazna-rAjamahela 1 % N devaprAsAda 172 vedhadavicAra nagara vidhAna ane durgavidhAna jalArAya pratimA vidhAna 11 jaina viNa tIrthaMkaranAM lAMchana tathA yakSa-yakSiNI 213 bhAratanA prAcIna dezonAM vartamAnamAM nAma ane zabdanA artha 215 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA prakaraNa viSaya pRSTa prakaraNa viSaya 1 vAstunAM aSTAMga 3 vAstupuruSa ane madhamamadi. aSTAMga vAstu AdhArazilA (lakSaNa) vAstuvidyAnI aMgargata sthApatya ane zilAvinyAsa prakAra sthApatyanI aMtargata zi95 vAstupuruSanI utpatti prAcIna AcAryoe kahelA aSTa-ATha vAstupuruSanuM svarUpa aMgamAM saMkSepamAM nIce pramANenAM vAstupuruSanA aMga vibhAga ane devo (56) 15 artha samAyelA hoya che. padanI saMkhyAnA bhedathI 11 prakAranAM vAstumaMDaLa 2 bhUmiparA (bhUminAM lakSaNo ) cosaTha padanuM vAstumaMDaLa bhUmi parIkSA ekAzI padanuM vAstumaMDaLa varNa (jAti) pramANe grahaNa karavAgya bhUmi 3 se padanuM vAstumaMDaLa bhUmiparIkSA mATe samarAMgaNa sUtradhAramAM vAstukSetra (maMDaLanA cha prakAra kahelI vizeSatA bhinnabhinna vAstumaMDaLane upaga prakAra 20 uttama bhUminuM lakSaNa (zuddhabhUmi) vAratukSetra kalpanA mATe prAcInAcAryonA mata 20 bhUminA deva vAstumamepamarmajJAna plava vAstupuruSanAM cha mahAmarmasthAna duSTabhUmi (saiyadaSa) draviDagraMthane mata zazodhana prakAra rAjavalata 81 padanA vAstumaMDaLamAM vargadarzaka keSTika mamepama JhAraMbhakAla aparAjita sUtrokta 81 padanA vAstuzilA sthApana kAla maMDaLanA mamarma kAryAraMbhavidhi bRhatsaMhitAketa (varAhamihirekata) 81 padanA vAstumaDaLanAM bhamepama citra zilAnyAsa (lAsthApana khAtapUjana) brahmasaMhitAkata) 81 padanA vAstupharmasthApane maMDaLanA marmopamarma zilAonAM nAma, cihna ane dizAonuM samarAMga sUkata 81 padanA vAstu -- koSTaka 10 maMDaLanAM bhamepama Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa viSaya vAstu ma`DaLanA mapama kayAM kayAM jovA ? 26 rAjavallabhanA mata mujabanA 64 padmanA vAstuma phaLanA pimama aparArtAjatanA matamukhanA 64 padmanA vAstuma'DaLanA marmApama bRhatsahitamAM 64 padanA vAstumaDaLanA pimama kahyA nathI. samarAMgaNa sUtradhAranA mata mujaba ja panA vAstunA marmopama uparokata zirA, va'za marmAdi mATe khIjA keTalAka pracakArAe ApelI sattAmA matamatA tA graMthAmAM bhinnabhinna vAstuzAstrIya kahelA 64 padanA vAstumaMDaLamAM zirA AdinAM bhinnabhinna lakSA bhinnabhinna prathAkata 81 padanA marmopamA~nAM bhinnabhinna lakSaNa 4 gRha-gRhasthAnAM ghara dhruva dhAnyAdi dharAnI utpatti chaMdathI thAya che, te mATe prastAranuM svarUpa ane vivecana. 28 masthAnAnuM pramANa 29 varAhamiharamAM vizeSatA 29 masthAna mATe vizeSa kathana (granthAntara) 29 vIthi 28 stAra vidhi STinI rIti pRSTa | prakaraNa naSTa rIti chaMda athavA prastAra 27 27 28 28 29 31 33 jUnA viSaya chaMda (uparathI dhAranI sajJA) dhara bAMdhatA laghugurunA upayAga sALa prakAranAM gRhAnAM svarUpa 34 34 35 5 rAjabhavana-rAma-rAjajavemahela rAjaveJanA SaDjhada (bheda) rAjasabhASTaka-rAjasabhA bhavananAM ATha prakAra vedikA lakSaNa (siMhAsanayukata) rAjaprAsAda-trividha nRsi hrAsana (rAjavallabhAkata) sihAsana para gAdI (rAjyAsana) gavAkSa-gAkha jharUkhAnA seALa prakAra (rAvallabhAta) huM devaprasAda prAsAdanA mukhya be bheda devaprAsAdanAM mukhya aMge jagatI--Ayatana pRSTha 31 31 3} jagatI AyatanamAM pacAyatana devAnI devahUlikAonAM sthAna jagatInAM svarUpa ane nAma (svarUpa ane vistArathI kula 10 bheda paDe che) sthirazilA-kharazilA - * * ra 4. gavAkSanA chAdhanA cAra prakAra (paribhASA) 40 chAdya (chAparAnA) DhAMkaNanA cha bheda (rAjavallabheAkata) AthanA cha chaMda (aparAjitasUtreAkana) zrIjI rIta chAdhanA cha prakAra rAjabhavanamAMnA keTalpaka mukhya padArthoM 32 * 4. 45 45 5 st 4} 47 47 48 chuM 57 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 zikhara prakaraNa viSaya pRSTa prakaraNa viSaya bhida tAraNa 12 pITha kakSAsana 125 mahApITha vitAna-koTaka-(uMmara) 131 kAmadapITha vitAnanA aneka bheda 137 karNa pITha vitAya (karATakInAM 1113 bheda--(saMkhyA) 137 ma vara menI vitAna pramANe nava saMjJAo 138 maMDevaranA stara (ra)nuM pramANa pAkeSabhava ATha vitAna 138 memaDevaranI racanA prakAra nAti 7bhava ATha vitAna 139 sAMdhAra prasAdanI aMdara maMDovara ane sabhAmAgaeNdabhava AThavitAnA maMDapanA staMbhone prakAra maMdArakedabhava AThavitAna 140 sthApya devatA pramANe vitAne vibhAga 141 zikharanA vibhAgonA nAma maMrva-saMvaraNa 141 vajadaMDa bhaMDo pramANe saMvaraNAne krama 142 vajadaMDanI laMbAInA pAMca pramANe ane nAma-ghaTikA-phUDa-ane siMhanI saMkhyA nAme bIjAM keTalAMka upAMge 145 vijadaMDanAM parva pramANe 13 nAma prAsAdanAM upAMge (pholanA) 145 nigama 145 garbhagRha-nijamaMdira nAsikA 145 paDa koLa vibhakita-tala- chaMda 145 maM5 prAsAdanA upage mATe kaliMga zipa gUDha kaMThapa zAstranI vizeSatA 146 trimaMDapa trilekaAkhyA prAsAdanI aMge uparathI upajatI saMjJAo 146 nRtyamaMDapa pratihAra 147 puSpakAdi 27 maMDapanAM nAma ane balANa 147 staMbha saMkhyA 102 varada-zilpazAstrokata keTalAka varada 148 mAgavAdi 12 maMDapa 105-106 prAsAdanI jAti zailI) 149 ATha gUDha maMDapa 19 nAgarAdi prAsAda lakSaNuM , 149 latilAzailI 150 staMbhanA vibhAga 111 bhUmijazailI staMbha 111 153 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 172 173 173 173 173 173 15 174 174 174 174 2. * * prakaraNa viSaya pRSTa prakaraNa viSaya phAsanAkAra zailI 155 tAladha-tAludha vATa zailI 156 draTivedha vimAna zailI 156 tulAvedha mizraka zailI 156 tAludha sAdhAra zailI 156 staMbhavedha vimAtanAgara zailI 156 hadayavedha prAsAdanI cauda jAti hovA chatAM mukhya marmavedha ATha jAti mAgavedha dezAnukame prAsAda vidhAna 1pa9 vRkSadha dezAnusAra prAsAdanI utpatti ane chAyAdha jAti viSayaka vizeSa dvArevedha prAsAdanI jAtio 160 svaradhA prAsAdanA jAtivAra zabda kiladha kaviDamAM cAra zikhara keNavedha (draviDa) prAsAdanI jAtinA zabda bhramadha vRzikharano bIjo prakAra dIpAlayavedha draviDanAM aSTa zikhara kUpavedha valabhIprAsAda devasthAna phAsanAkAra zikhara (tripa) bhUmija bhUminA prAsAda zikhara khAdikavela khAdakadha saMvaraNa zreSTibhaMga AmalasAraka samavedha nAgaraprAsAda zikhara kaliMga (uDiyA)nA prAsAdanuM zilpa vizvamavedha rekhAprAsAdanAM upAMge 164 kukSida vedha uDiyAprAsAnI racanA ucchita kaliMga(uDiyA)mAM zilpanA keTalAka zabdo 167 zirevedha-kapAlavedha 7 vedhadAya vicAra 172 viramapada talavedha-talamAra 17ra ! palepa 174 174 1175 - - - 161 175 15 2 175 162 175 15 cha samuladha 15 163 163 175 165 176 176 176 176 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya rAjA mahArAjAonI grAma samRddhi pramANe (rAjavallabha pramANe saMjJAo samarAMgaNa sUtradhAramAM kahyA pramANe rASTranI grAmasamRddhi 185 nagaranA mAnasAgara pramANe bAra bheda najhara 186 rAjadhAnI pattana (puTabhedana) 176 186 176 186 187 187 187 187 187 prakaraNa viSaya garbhalepa 176 tharabhaMga 176 viSamataMbhavedha 176 dizipadimUDha-dizAmUDha 176 aMtadha mAnahIna-mAnadhika dImAne--hasvamAne gajadaMtadha 176 samUta-camaculI 177 gRhasa vada oo kapAlavedha 177 marmavedha vedhadevanuM phaLa 177 vAstusAra pramANe vedoSa 17 kayA devenI kaI bAju bhavanana karavuM. 178 vedhadAya nirNaya vizvakarmaprakAzma) 178 anya daza vedha (vizvakakata) 179 kevA prakAranA junA gharamAM vAsa na karavo? 180 gharamAM bhUtadoSa 181 vRkSamAM bhUte Adine doSa kayAM kayAM lAgatA nathI 8 nagaravidhAna ane durga vidhAna 183 bhUdharAdi brahmanagara 183 puralakSaNa 183 azubha sAta nagara 183 (nIcemAM sAta nagara azubha jANavA) 183 bhAga 184 * maMDana sUtradhArokata ane rAjavalabhamAM kahelAM nagaranI AkRtinA vIza bhedha 184 | 187 kheTa-kheTaka kharva zibira sthAnIya droNamukha keTama kolana nigama vyApAra maTha vihAra kAmikAgamamAM 15 ane bhAnasAra temaja mayamata pramANe nagara bheda nagara vidhAna aMge aparAjitasUtra vagere zi95 granthamAM kahelA mahArAjAdhirAja Adi paranikA puranAM vividha bhAna 187 188 182 188 188 188 mAge 189 7 190 bhavananI racanA kIrtistaMbha nagarane brahmaratra 190 maha bhAratanA vadurga 191 rAjavala kahelA cAra prakAranA durga 191 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya samarAMgaNa sUtradhAra 'tha anusAra du vizvakarmAM prakAzakata ATha prakAranI du bheda (saMgrAmanAM jaMtro sATha bheda) killAprAkAranA sagrAmaya tranAM prakAranAM yaMtro ATha ya vibhAga prakaraNa 9 jalAzaya cAra prakArano vapikA-vAvaDI (ekA)dardI prakAranA kUvA cha prakAranAM sarovara taLAvanA A prakAra cAra prakAranA kuMDa zrIdhara sapa praveza 10. pratimA vidhAna 15 pRSTa | prakaA 1991 192 193 brahmAnA cAra svarUpa brahmAnA ATha pratihAra viSNunAM covIsa nAma viSNunA prAsaMgika dazAvatAra viSNunAM cAra mukha viSNunAM svarUpe ane tethanI bhujA viSNunA vizeSa avatAre (bhAgavatamAM kathA mujba) 193 193 295 195 195 192 vizvakarmAM-prakAzAta-vAstu dravya hastakasmikA lakSaNa-mAtAnmAna-mAnabheda 196 zilpInAM avidha sUtro 198 aMgula jInadarzanamAM mAnapramANa pramANa traNa prakAranAM batAvelAM che 194 194 194 194 195 199 200 200 200 200 201 21 201 201 viSaya draviDa pradeza ane mahArASTramAM viSNunAM svarUpe 201 uttara bhAratamAM viSNunAM svarUpa 201 viSNunAM 24 nAma ane temanAM Ayudha 204 viSNunu vAhana 205 lekapAla ziva-pratibhAe avyakta-vyakAvyaktaliMga rataliMga dhAtuliMga mAliga pASANuliMga vakali'ga prAthi li'ga zAzvataliMga rAjali...ga (ghaTita) liganA deza prakAra rAjaliMganA caturvidha viSNu'bha liga--zirAvartana li'gamAM pAMca sUtra rAjaliMga-Tita liMganA traNa bhAga 1. brahmazilA 2. 'zilA 3. viSNubha udayanA pRSTa pIThikA, jaLAdhArInAM dRza prakAra ane nAma svapa ziva (mahezanAM) vyakata svarUpa 20 r| 2 201 20 206 202 206 206 206 Ro ** 206 20: 200 207 207 207 20 207 207 207 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 518 prakaraNa viSaya draviDa pradezamAM zivanAM nIcenA svarUpe pUjAya che bhairava gaNeza kArtika svAmI devaparikara devI-zakti saptamAtRkAo ceviza gaurI svarUpa bAragaurI svarUpa vividha devIe sarasvatI svarUpa 11 jaina cAviza tIrthakaranAM lAMchana tathA yakSa-yakSiNI samayasaraNa merUgiri pRSTa prakaraNa viSaya pRSTa aSTApada 217 208 naMdIzvarIya 216 208 jainanI Diza vidyA devIo 216 209 pAMca pUjya vasadi jena aSTamaMgala cauda svakha 218 chanAyatana 218 jaina pratimA ane parikara mahilakAraNa. jaina pratimAnuM samacaturastra sUtra 219 jaina aSTa pratihArya 219 devAnucara asurAdinAM ekavIsa varUpe 12 bhAratanA prAcIna pradezanAM vartamAnamAM nAma 221 saMjJA, saMkhyA-saMketa 216 vRkSa-kAsTa 227 zabdonA artha 211 211 22 2 67 - zabda saMketa samaja DuM puMliga, tri pu-strI-napusaMkamAM saM-saMskRta strI-zrIlIMga vaparAtA zabda zizirapIonI bhASA. na-napusakaliMga. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunighaMTu prakaraNa-1 vastunAM aSTAMga prAcIna AcArcae vAstuzAstrane aSTAMga kahyuM che, te A aMge anukrame 1 vAstRttpatti, 2 yakSetpatti, 3 bhUparigraha, 4 sUtrapAta, 5 vezmAdhikAra, 6 surasadana (devAlaya), 7 liMga (ane mUrti Adinu) vidhAna ane 8 pratiSThAvidhAna e pramANe che. A aMgene samajAvavA A graMthamAM uparanA anukrama na rAkhavA chatAM viSayanI saralatAne anurUpa prakaraNA ApI AThe aMgeAne samajAvelAM che. vAstuvidyAmAM (sthApatyamAM) devabhavana, rAjabhavana, gRha (ghara), jaLAzaya, nagara, du, mAga, vATikA, bhUmiparIkSA, zalyajJAna, mAna-pramANa, Ayudha, pratimA, liMga, mAbhUSaNa, gaNita, jyAtiSa, chaMdazAstra, naga-pratAthI ( zaheranI pALeA ane zerIo-galIo vagere ), maMDapa, vitAna ( caMdaravA athavA ghuMmaTa ), raNu, rAjabheAgyasAdhanA jema ke sukhAsana (pAlakhI, myAnA, ArAmadAyaka beThaka vagere), chatra, cAmara, vimAna (devagRha), yAna ( vAhana-rathAdi ), citrakama, lepakama, kAvyakalA, saMgIta ( 1ra, rAgarAgiNI, vAgha-vAjiMtra), nRtya, tAla Adi kaLAo vagerenA samAveza thAya che, vAstuvidyAnI a Mtargata sthApatya ane sthApatyanI aMtagata zilpa che. sthApatya eTale devaprasAda, rAjaprAsAda, jaLAzaya, killA-phuga, dvAra-daravAjA, mapa, jayama dha--pANInA khAMdha, sAmAnya ghara, ArAmagRha i vastIne lagatAM khAMdhakAma paNa sthApatyamAM gaNI zakAya che, tethI AMdhakAma e vAstuvidyAnuM mukhya aMga gaNAya che ane sthApatyanuM mahatvapUrNa kalAyukta pAkuM bAMdhakAma karavAnI vidyA te zilpavidyA ema kahevAne rivAja paDI gayeA che. AthI pratimA, liMga, AyuSya, AbhUSNu, alaMkRta teAraNu (kamAna), staMbha, kaLAyukta zru'maTa (vitAna), dvAra, jharUkhA, geAkha, sa`varaNu (chAja), prAsAdanI rUpayukta ja ghAe ( jemAM manuSyA, deva-devIo, RSi-muni, tApasa, yakSa, gadhava pazu-pakSIe vagerenAM svarUpe ane zeAbhAyukta age Ave che), te madhAMne zilpa kahevAmAM Ave che. zAstraarAe zilpane sthApatyanuM mukhyaaga kahyuM che. kASTa ke pASANunI suAMdara racanAnuM kAtarakAma ( patravela Adi) pazu zilpa kahevAya che. 1 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ama vAstuvidyAnI aMtargata sthApatya ane sthApatyanI aMtargata zilpa Ave che. chatAM keTalAke A traNe zabdonA arthomAM TALe kare che. paraMtu mULabhUta hakIkata tarIke te vAstuvidyAmAM ekabIjAnAM aMga-upAMga ja che. vAstu zabda vajU dhAtu uparathI bane che. tene artha nivAsa eve che. A dhAtu pANinie zvAdigaNamAM paNa nivAre arthamAM Ape che. sUrAdigaNamAM che , sanehachedanA ane apaharaNanA arthamAM Ave che. aMdAgiNamAM rasa cho evA arthamAM Apyo che. paraMtu ahIM gvAdigaNavALa dhAtu levAne che ane te dhAtu uparathI thatuLu thaI vAtu zabda bane che. jene artha vasavATa karavAnI jagyA e thAya che, tethI vasa=vAsa karavAnI jagyA eTale ghara, bhavana, AvAsa, nivAsa A badhA arthomAM vAstu zabda vaparAya che. Ama vAstu mATenI vidyA eTale vAstuvidyA zabda bane che. jene artha makAna bAMdhavAnI (sthApatya racanAnI) vidyA ema thAya che. A rIte zilpa-kArIgarI athavA kaLA temaja sthApatya =bAMdhakAma ane sthapati eTale bAMdhakAmanI kaLAno jANakAra AvA arthe hovAthI zilpa, sthApatya e baMne vAstuvidyAnAM aMgopAMga ja che. prAcInAcAryoe kahelAM aSTa-ATha aMgemAM sakSepamAM nIce pramANenA artha samAelA hoya che. (1) vAstutpatti:-ghara, nagara, devAlaya Adi mATe kevI bhUmi prApta karavI te saMbaMdhI prakaraNa. (2) yakSepatti -vAtunA adhiSThAtA devane vAstupuruSa kahevAmAM Ave che ane tene yakSakeTimAM ga che. AthI vAstudevatAnI utpatti, pUjanaprakAra uparAMta tenAM aMgaupAMga upa2 staMbha ke pATaDe AvavAthI vedhadoSa lAge che ane kartAne tathA vasanArane hAnI thAya che, tethI tenAM aMga-upAMga AdinuM jJAna ApanAra prakaraNa te yakSetpati. (3) bhUparigraha -pRthvInI grAhyAgrAghAtAne vicAra darzAvatuM prakaraNa. (4) sUtrapAta -sthapati ghara, bhavana, devAlaya, jaLAzaya Adi mATe mApa nakkI kare te saMbaMdhI samaja ApanAruM prakaraNa. bhUmipara Alekhana karavuM. nakaze karo. (5) vezamAdhikAra - ghara saMbaMdhI prakaraNa. (6) surasadana - devAlaye saMbaMdhI prakaraNa. (7) liMgavidhAna- devabhUtio saMbaMdhI prakaraNa (8) pratiSThAvidhAnaH-devatAonI pratiSThA, jalAzane leke pakArArthe utsarga, nagaranI sthiratA thAya te mATenI zAMtika-pauSTika dharmakiyAo, vAstupUjana ItyAdinuM prakaraNa Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa-2 bhUmiparikSA ( bhUminAM lakSaNo) 1 bhUmiparikSA - nagara ane grAma AdinI sthApanA karatAM pahelAM bhUminI parIkSA karavAnA aneka prakAre zilpagranthakAe kahelA che. paraMtu temAM cAra mukhya che. jemake (1) rasa (2) varNa (3) gaMdha ane (4) plava eTale DhALa. keTalAka granthakoe bhUmi parIkSAmAM vanine paNa eka kAraNa gayuM che. paraMtu amArI daSTimAM te agya lAge che. kAraNa ke bhUminA de gaNAvatAM bhUminuM pilANa e eka mahatvane deSa che. bhUmi pilANavALI hoya te dhvani utpanna thAya che. eTale pilANanA deSanI aMdara ni AvI jatuM hovAthI tene judo gaNavAnI jarUriyAta rahetI nathI. vaziSThasaMhitA, nAradasaMhitA, matsyapurANa ane agnipurANAdimAM upara kahelI cAra prakAranI bhUmi parIkSA uparAMta bIja parIkSA, dIpaparIkSA, jaLabhUmiSazugarta parIkSA, mRttikA parIkSA Adi parIkSAmAM kahI che. paraMtu te badhAmAM varNa pramANe bhUminI parIkSA karavAne prakAra sarvAnumate svIkRta thaele hevAthI te ahIM spaSTatA pUrvaka darzAvIe chIe. 2 varNa (jAti) pramANe grahaNa karavA gya bhUmi. kata | dhRta (ghI) nI ! --~-- sugaMdha jAti varNa raMga (varNa) | gaMdha | rasa (svAda) | vivecana - bhUmine A pramANe raMgAda brAhmaNa ta [ madhura na hoya te brAhmaNabhUmi kahevAya kSatriya ! rakta | raktane gaMdha tI | kSatriya bhUmi vaizya ' pIta | annane gaMdha | kaI vaizyA bhUmi zUdra ! kRSNa maMdirane gaMdha ture ! zudvA bhUmi brAhmaNa bhUmi sarva sukhane ApanArI hoya che. kSatriyA bhUmi rAjyalAbha karAvanArI hoya che. vaizyAbhUmi dhanadhAnya ApanArI bane che. eTale A traNa prakAranI bhUmi nagara Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke gAma vasAvatAM savIkAravA yogya manAI che. drA bhUmine nidita gaNelI hovAthI te na levI joIe. bI e paNa mata che ke (juo vaziSThasaMhitA) zveta bhUmi brAhmaNane lAbhakAraka che. rakatabhUmi kSatriyone lAbhakAraka hoya che. pILI bhUmi ne lAbhakAraka hoya che ane kALI bhUmi zUdrone lAbhakAraka hoya che. 3 bhUmi parIkSA mATe samarAMgaNusUtradhAramAM kahelI vizeSatA. samarAMgaNusUtradhAramAM bhUmi parIkSA mATe pradezo kahyA che. jemake - (1) jAMgala (2) anUpa ane (3) sAdhAraNuM. temanI vyAkhyA nIce pramANe che. (1) kaz :- jyAM jaLa UMDuM ke dUra hoya, vRkSe nAnAM hoya ke kAMTALAM heya, garama vAyu vAta hoya ke vAraMvAra vAvAjhoDAM thatAM hoya evA dezane gAi kahe che. (2) anUpa - jyAM jaLanI vipulatA hoya, suramya zItala saritAe ghaNI hoya, suMdara UMcAM vRkSe heya tene anya pradeza kahe che. (3) sAdhAraNa - uparokta banne prakAranI madhyanA (mizra pradezane sAdhALa pradeza kahe che. A uparAMta soLa prakAranI pitapetAnI vizeSatAo yukta bhUmie kahI che, paNa te badhA guNadoSa adhika pramANamAM uparokta viSayamAM AvI jatA hovAthI khAsa ' vizeSatA dharAvatA nathI. bhUmi parIkSA nagare ke gAmanI sthApanA mATe ja Avazyaka manAI che. kAraNa makAna (bhavana) grAma ke nagaranI aMtargata ja AvI jAya che. chatAM keTalAka granthakAroe amuka varNa (jAti)ne mATe gAma ke nagaranI amuka dizA temaja raMga (varNa, svAda (rasa), vagere mATe Agraha rAkhe che. paraMtu te zakayatA hoya te ja meLavI zakAya che. anyathA bhUminI labdhi upara AdhAra rAkhe che. eTale tene gauNa mAnavAmAM Ave te vadhe nathI. 4 uttamabhUminuM lakSaNa (zuddhabhUmi). dharmAgame himasparzA yA syAduSNA himAgame / prAvRpyuSNA himasparzA sA prazastA vasudharA // je bhUmi unALAmAM ThaMDakavALI lAge ane ziyALAmAM huMphALI (garama) lAge, temaja comAsAmAM paNa huMphAvI ke ThaMDakavALI lAge te bhUmi uttama prakAranI jANavI. samarAGgaNasUtradhAre Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 bhUminA doSa - nIcenA aDhAra prakArovALI bhUmi ghara ke rajabhavana mATe doSita gaNAya che. jema ke -(1) kSAravALI bhUmi (2) jaLapravAhavALI bhUmi (3) bhejavALI bhUmi (4) samazAnabhUmi (5) parvatanI Toca (6) devasthAnabhUmi (7) sapanA rAphaDAvALI bhUmi (8) yuddhabhUmi () 37, cAMDALa ke dhUrtanA vAsavALI bhUmi (10) phUgrAma vAsa (11) be ubhA pahADo vaccenI bhUmi (12) je bhUmimAM moTAM chidro hoya tevI bhUmi (13) khADA ke ketaravALI bhUmi (14) sarpanA AkAranI vakabhUmi (15) daMDAkAra ke mUzalAkAra bhUmi (16) vAyupIDitabhUmi (ghaNe pavana hoya tevI) (17) cera pAse ke maMtrA. laya (nyAyAlaya) pAsenI bhUmi (18) nagarathI ghaNe dUra hoya tevI bhUmi. 6 lava zilpanA eka granthamAM plava (pANInA DhALane paNa eka kAraNa gaNeluM che. tyAM kahevAmAM AvyuM che ke pUrva, agni, dakSiNa, netya, vAyavya, uttara, IzAna ane madhya ema cAra dizAo ane cAra khUNAo tathA madhyamAM DhALa heAya te tenuM phaLa nIce mujaba heAya che. - 1 | 2 | 3 4 5 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | pUrva | agni | dakSiNa | naitya pazcima vAyavya uttara IzAna madhya lakSmI dAha ! mRtyu dhanahAni putrahAni pravAsa dhanalAbha vidyAlAbha azubha khAsa karIne madhya, dakSiNa tathA pazcimamAM DhALa vALI jamIna azubha che. cAre tarapha DhALavALI bhUmi uttama kahI che. 7 dRSTabhUmi ( zalyadeSa) samarAMgaNusUtradhAramAM duSTabhUminA (deyukta bhUmina) 21 prakAra kahyA che. paraMtu uparokta prakAre zuddha bhUmimAM paNa je zalya hoya te te bhUmine zuddha karI upagamAM levAnuM kaheluM che. zalya mATe zAstrakArone mata che ke - bhUmizuddhine zalya zuddhi paNa kahI che. je bhUmimAM hADakAM, kelasA, vALa, kASTa, leha, rAkha, dhAnya (nAM photarAM), suvarNa, ghana (dravya) Adi rahelAM hoya temane zalya kahyAM che. AmAM dhAnya, suvarNa ke dhana(dravya)ne duSita gaNelAM nathI. anya padArthone dUSita gaNelA che. tethI te kADhI nAkhI bhUmine zuddha karI devI joIe. A vidhine bhUmidhanavidhi paNa kahe che. sAmAnyaniyama e che ke sAmAnyagraha mATe eka mAthaDA nIce (ke tethI vadhAre UMDe) zalya raheluM hoya te tene dUSita gayuM nathI. mATe teTalI jamIna kheDI nAkhI duSita padArtho kADhI nAkhI, zuddha mATIthI pUraNuM karI pachI makAna bAMdhavAM. paraMtu prAsAda, deva Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma Mdira, ane rAjabhavanamAM te pANI ke patthara Ave tyAM sudhI bhUmi kheAdI kADhI zuddha mRttikAnI pUraNI karI levI joI e. zilAsthApana mATe paNa AvAM bhavaneA mATe patthara ke pANI Ave tyAM sudhI jamIna khAdI levI joIe ane te sthaLe zilAsthApana karavuM joIe, te khAsa dhyAnamAM rAkhavuM. ema zAstrakAranA Adeza che. 8 zalyoAdhana prakAra : jamInanA gharadhaNI jyAre peAtAnA gharamAM zalya che ke kema te jANavA prazna kare tyAre jyAtiSa jANakAra zilpIe tAtkAlika kuMDalI mUkI te kuMDaLInA graho uparathI nIce pramANe phaLa kahevu. praznakuMDaLImAM sthAnamAM rAhu heAya, zalya DAya che. lagnasthAne yadA rAhuH saptamaike tu saMbhavaH / lagnamadhye yadA saurirUSTrazalyaM tadA bhavet // 1 // lagnamAM rAhu hoya athavA keTalAka AcAryanA matamAM sAtamA athavA lagna sthAnamAM zani hAya te jamInamAM UMTanA hADakAnuM caturthe indusaumyau ca navame gurubhArgava / tRtIye ca yadA zuko nArizalyai tadA bhavet // 2 // praznakuMDaLImAM cothA sthAnamAM caMdra ane budha hoya tathA navamA sthAnamAM guru ane zuSka hAya athavA trIjA sthAnamAM zuDha hoya te jamInamAM strInA hADakAnuM zalya hoya che. sahajasthAne yadA jIvo karmasthAne yadA bhRguH / ripusthAne yadA bhaumo viprazalyaM tadA bhavet // 3 // trIjA sthAnamAM guru hAya ane dazamA sthAnamAM zukra hoya temaja chaThThA sthAnamAM maMgaLa hoya te brAhmaNanA hADakAnuM zalya hoya che. dharmasthAne yadA rAhuH siMhe bhavati candramAH / karmasthAne yadA cAndrI hayUSTrazalpaM tadA bhavet // 4 // navamA sthAnamAM rAhu hoya ane siMha rAzimAM caMdramA hoya tathA dazamA sthAnamAM mukhya hAya te UMTanA hADakAnuM zakya hoya che. vyayasthAne bhavedrAhustanusthAne'pi candramAH / karmasthAne bhavecchukraH zalyaM bhavati na saMzayaH // 5 // bAramA sthAnamAM rAhu hAya, lagnamAM caMdramA hAya ane dazamA sthAnamAM zukra hAya te te jaunamAM jarUra zalya hAya che. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdyasthAne bhavet sUryaH tatra sthAne ca candramAH / lagnasthAne yadA sauriH paMcame caiva candramAH / saptame gurusaumyau ca nAgazalyaM tadA bhavet // 6 // lagnamAM sUrya ane tenI sAthe caMdramA hoya, athavA lagnamAM zani hoya ane pAMcamA sthAnamAM caMdramAM hoya temaja sAtamA sthAnamAM guru ane budha hoya te te jamInamAM sarpanuM zalya hoya che. __ aSTame ca bhavedbhomo'STame bhavati candramAH / tanusthAne yadA rAhurdopaH svapuruSAt bhavet // 7 // AThamA sthAnamAM maMgaLa ane caMdramAM hoya temaja lagnamAM rAhu hoya te pitAnA gotranA mANasanuM zalya hoya che. A pramANe praznakuMDaLIthI jamInamAM zalya che ke kema? tene nirNaya karyo pachI te zalya jamInanA kayA bhAgamAM ane keTale UMDe che, te jANavA prakAra paNa zilpagraMthamAM varNavela che. jemAM "rAjavalalabha Adi prasiddha graMthamAM praznakartAnA praznAkSara za | ja, A uparathI zalya jANavAno prakAra nIce pramANe batAvela che. agni jamInane samarasa kSetrarUpe kalpI tenA nava bhAga pADavA. u. | madhya | da. | | 4 (keSTakamAM gujarAtImAM dizA tathA khUNAo ane vA. | 5. | R. | nAgarImAM varganuM nAma batAveluM che.) A pramANe nava bhAga pADayA pachI praznakartA (ke kumArikA) pAse deva, vRkSake phaLanA nAmane uccAra karAva, te devadizAbdane pahele akSara kayA vargane che, te jevuM. akArAdi vargo pUrvAdi dizAmAM mUkavA eTale praznakartAne akSara je keSTakamAM Avato heya te sthAnamAM zalya hoya tema samajavuM. bIjo prakAra batAvatAM ema kahyuM che ke je praznakartA "ka" vargane uccAra kare te agnikhUNAmAM nAbhi jeTale UMDe gadheDAnuM hADakuM hoya che. A zalyathI aneka prakAranI pIDA thAya che. rAjyadaMDa bhegava paDe che ane herAnagatine pAra rahetuM nathI. "" vargane uccAra kare te dakSiNa dizAnA khAnAmAM eka hAtha nIce nAnA bALakanA hADakAnuM zalya hoya che. je gRhapatinuM mRtyu karAve che. "a" vargane uracAra kare te pazcima dizAnA khAnAmAM gAyanuM hADakuM hoya che. je gRhapatine udvega, kaleza ane mRtyunuM kAraNa bane che. "Ta" vargane uccAra kare te naiRtya dizAnA khAnAmAM bakarAnuM hADakuM eka hAtha nIce hoya che. je gharamAlikane vAraMvAra musApharI karAvanAra bane che. " vargane uccAra kare te vAyavya khAnAmAM UMTanuM zalya hoya che ane te gharane Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnibhaya kare che. "a" vargane uccAra kare te pUrva dizAnA khAnAmAM vALa, nakha ItyAdinAM zalya nIkaLe che. te hAnikartA che. "" vargane uccAra kare te uttara dizAnA khAnAmAM brAhmaNanuM hADakuM hoya che. je azubha phaLa Ape che. "G" varganA uccAramAM vAyavya khUNAmAM doDha hAtha nIce gAyanuM zalya hovAne saMbhava rahe che ane te gharamAlikanA pazuone nAza kare che. 'ru' varganA uccAramAM madhyanA khAnAmAM be hAtha nIce vALa rAkheDI ityAdinuM zalaya nIkaLe che. je gharadhaNInuM mRtyu karAvanAra bane che. akSaranA varga nIce pramANe che. 9 vargadarzaka keSTaka : anukama varganuM | akSare ' nAma ja che a, A i, I u, U, jha, Ta, bhU, bhu, e, e, , , , ka, kha, ga, gha, DaH ca, cha, ja, jha, ma Ta, Tha, Da, Dha, Na, ta, tha, da, dha, na 5, pha, ba, bha, ma ya, ra, la, va za, Sa, sa. A pramANe zalya zodhavAnA aneka prakAre che. paraMtu mukhya prakAra je ame prathama batAvyo che te (jamIna khedI kADhI zuddha mATInI pUraNI karavI te) che. paraMtu zipIenA AnaMdanI khAtara A anubhavele prakAra ame ahIyAM Ape che. Ama jamIna zuddha karyA pachI nagara, prAsAda grAma ke gharane AraMbha karavA mATe zubha muhurtamAM zilAnyAsa kare joIe, Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmi parIkSA 10 guhArajakAla - ghara, prAsAda, nagara ke jalAzayanA AraMbha vakhate sthapatie sUtrapAta (mApaNI) karatAM uttarAphAzunI, uttarASADhA, uttarAbhAdrapada, hasta, citrA, svAti, rahiNI, puSya, mRgazIrSa, anurAdhA, revatI, dhaniSThA ane zatabhiSA nakSatra hoya che ane dinazuddhi jevI. zubhakALamAM ane ukta nakSatramAM sUtrapAta (mApaNI karavAthI nirvidane kArya pUrNa thAya che. 11 zilA sthApana kAla :-- zilAsthApana rahiNa, zravaNa, hasta, puSya, mRgazIrSa, revatI ane traNe uttarA nakSatromAM karavuM. 12 kAryAraMbhavidhi : zAstrakAroe kahelA mAsamAM zubha divase kahelAM nakSatra hoya tyAre (saMkrAnti mujaba Avate vaSa tathA niSiddhakALa vaye karIne) kartAne caMdrabaLa tathA bhaumAdi pAMca mahenuM baLAbaLa joI sArA lagnamAM prAsAdAdine AraMbha kare. AraMbha karatAM pahelAM bhUmine pANI tathA paMcagavyathI prekSaNa karI zuddha karavI. pachI esaTha ke padanA vAstumaDaLamAM vAstupuruSanuM temaja dipAla devatAo, kSetrapAla, gaNeza ane caMDikAnuM vidhipUrvaka pUjana karI kArya AraMbhavuM. 13 zilAnyAsa (zilAsthApana khAtapUjana) sArA bhavana mATe (ITa ke pASANu-pattharanA pAkA makAna mATe) zilAnyAsa karavAnuM kahyuM che. zilAsthApana karatAM keTalI zilAo rAkhavI? te mATe cAra, pAMca ke nava zilA padharAvavAnuM kahyuM che. chatAM ghaNuMkharUM pAMca zilAo levAmAM Ave che. prAsAdamAM pAMca zilA ane vizeSa vidhi tarIke nava zilA padharAvavAmAM Ave che. zilAnyAsa karatI vakhate AdhArazilA padharAvavAnuM paNa kahyuM che. 14 kUrmasthApana - AdhArazilAnA sthApana vakhate tenI nIce kUrma sthApana karavAnuM zAstrakAroe kahyuM che. A kUrma suvarNa ke cAMdIne karavo joIe. tenuM pramANa eka hAthanA devAlaya mATe ardha AMgaLane kUrma karAva, tyAra pachI paMdara hAtha sudhInI vRddhi mATe pratyeka hAthe ardhA AMgaLanI vRddhi karavI. seLathI ekatrIsa hAtha sudhI 5 () bhAganI vRddhi karavI. batrIsathI pacAsa hAtha sudhI eka dore 3 bhAga) vRddhi karavI. pacAsa gajane prAsAdane cauda AMgaLane kUrma kare. A mAdhyama mAna che. A mAna (mAspa)mAM je tene cothA bhAga umeravAmAM Ave te zreSTha mAna thAya che. ane ocho karavAmAM Ave che te kaniSTha mAna thAya che. bane tyAM sudhI madhyama ke uttama (zreSTha) mAna rAkhavuM. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunila cu prathama IzAnAdi aSTazilAenuM sthApana karI madhyazilAnA sthApana vakhate prathama krUmanuM pUjana tathA sthApana karI tenI upara madhyazilAnuM sthApana karavuM. A vakhate vAjiMtra vagaDAvavAM. magalagIta gavaDAvavAM ane vAstu-devatAonuM pUjana tathA ghI, dhAnyAdinuM alipradAna karavuM. 10 cAra zilAo, pAMca zivAe ke nava zilAe levAmAM Ave che ane te darekanAM judAM judAM nAma temanI upara judAM judAM cihno, temaja temane padharAvavAnI dizAe ( khUNAo) zAstrakArae kahelA che, te badhuM nIcenu' STaka jovAthI samajI zakAze. 15 zilAonAM nAma, cihna, ane dizAenu kASTaka (1) gRhasthAnAM gharAmAM sthapAto cAra zikSAe nAma naMdinI subhagA zubhagati bhadraMkarA kANu zAna agni naiRtya vAyavya cihna phU zeSa janArdana zrIdhruva havelIo, rAjabhavanA ane devamaMdira mATe pAMca ke nava zilAe sthapAya che. (2) pAMca zilAonAM nAma kANu ane cihna nAma nadA bhadrA IzAna kANu cihna jayA riktA pUrNAM madhya bhAga viSNu huM bhagavAna agni naiRtya kamalasiMhAsana teraNu nIce pAMca kaLazanI pAMca zilA sthApanA thAya che, temanAM nAma (1) sasakalaza (2) mahApadmakalaza ( kAzyapI) (3) zaMkhakalaza (4) vijayakalaza ane (5) sa tAbhadrakaza ema che. mahApadmakalazane kAzyapIkalaza ema paNa kahe che. (3) nava zilAonAM nAma kANu ane cihna vAyavya chatra laharaM ca matsya maNDUkaM makaraM grAhameva ca / zaMkha sarpa ghaTayuktaM kUrmo madhyehyalaMkRtam // ATha dizAe ane madhya ema nava dizAmAM sthApavAnI zilAo upara pANInI Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmiparIkSA 13 lahera jevu, matsya, deDakuM, magara, grAhu (ghaDiyAla eka jAtanA magaramaccha) zaMkha, sarpa, ghI ane madhyamAM kAcae ema zilAo upara cihno ala'kRta karavAnAM kahyAM che. vijayA maMjitA zukalA subhagA dharaNI naiRtya pazcima vAyavya uttara IzAna madhya 12 / 2 12 / 2 zakha sa" kuMbha kU vijaya kuMbha pU uttara nAma naMdA bhadrA dizA agni phesa cihna jayA "", dakSiNu lahera mAchaluM maMDUka subhadra | vibhadra sunaMda pIta lAka | zyAma makara grAha puSpa daMta jAbalI pAMDu kalaza va : cihno va zakti daMDa maga pAza jaya aparA jitA sapheda lIle| zveta / dhvaja trizula navakhaMDa nava zivAe sthApavAnI hoya tyAre nava zilAe zilA upara nA khAnAM pADI temAM pUrva, agni aMtyAdi vAmAM Ave che. madhyamAM k hovAthI tene madhyAilA, kahevAmAM Ave che. devAlayeAnA sthApanamAM dhUma uparathI devanI gAdI sudhI chidra rAkhavAmAM Ave che. tene nAbhi kahe che. dhruvasthApana vakhate nIcenA maMtra bhaNuvAnA Ave che, -- kSIrArNava a. 101 zloka 4 upara cihna na karatAM madhyanI kramathI upara kahelAM cihno kara dharaNIzinnA athavA kuzilA lAla gadA pApA kA pramANamiha lakSayet / apareSAM gRhANAM tu zilAmAna na citayet // - vizvakarmaprakAza nAbhirmeti ca maMtreNa sthiro bhaveti vai tathA / prArthanaM ca tataH kuryAdAgamoktena maMtravit // vizvakarmaprakAza adhyAya - 15 zlo. 23 zilApara nAbhimAM A maMtra ane sthirAbhava e matra bhaNavA AMda zAstrokta vidhithI prAthanA karavI. pASANu ke iMTanA gharamAM (pAkA makAnamAM) zilAnu" pramANu rAkhavuM. sAmAnya gharomAM (mATInAM ke jhUpaDAMemAM) zilAsthApananI jarUra rahetI nathI. 16 AdhArazilA (lakSaNu)~~~ zilAnyAsa karatAM pahelAM padharAvavAnI zilA jenI para zilAnyAsa thAya te eTale zikSA nIcenI zilAne AdhArazilA kahI che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phara 17 zilAvinyAsa prakAra trizula !! A ku vasa pAza rAhita a vAstuni Tu * gharanA dvArane pUrvadizA samajavI ane te pramANe anukrame bIjI dizAonI kalpanA karI levI. sthAyI pUrvAda dizAe levAtI nathI. e vizeSatA khAsa dhyAnamAM rAkhavI. devapUjana vakhate paNa yajamAna (pUjanakartA) ane devatAnuM sthApana te benI vaccenI dizAne pUrva dizA gaNavAnA siddhAMta che. paraMtu jyAM dikpAla devatAonu` pUjana karavAnu hoya che tyAM temane mATe sthira dizAo levAmAM Ave che. jemake indranuM sthAna ane pUjana pUrva dizAmAM (sUryodaya jyAM thatA hoya te sthira pUrva dizAmAM) karavuM. temaja tyAra pachI anukrame agni, dakSiNa, naiRtya, pazrima, vAyavya, uttara ane IzAna ema khUNAo tathA dizAo gaNavI Ama zAstrakArano Adeza che. --granthakartA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa-3 vAstupuruSa ane marmopamarmAdi 1. vAstupuruSanI utpatti nAgarazila jaNAve che. ke aMdhaka nAmanA daityanI sAthe saMgrAma karatAM mahAdevajIne paraseve che ane te parasevAnuM eka biMdu bhUmi upara paDayuM. tathA temAMthI AkAza ane pRthvIne bhaya kare te eka puruSa utpanna thaye. AthI devatAo ekaThA maLI te puruSane pRthvI upara UMdhe nAkhI tenA upara caDhI beThA. A puruSanA parAkramathI khuza thayelA dee tenI upara pitAne vAsa kAyama karavAnI IcchA darzAvatAM te puruSane paNa devakaTimAM samAveza karyo. AthI sarve devatAonA nivAsane AdhArabhUta te puruSa vAsudeva (vArajpuruSa) tarIke prasiddha thaye che. temaja dareka sthApatyanA prAraMbhamAM makAne, bhavane, mahela, devasthAnA prAraMbhamAM) tenuM pUjana karavuM ema devatAo taraphathI varadAna ApeluM hevAthI tenuM pUjana avazya karavuM joIe. 2. vAstupuruSanuM svarUpa zirastasyaivamIzAne pAdo naiRtygocrau| / agnikoNe ca vAyavye prakoSTe jAnusa sthite / / vAstupuruSane IzAnamAM mAthuM ane netrayamAM paNa Ave temaja agni ane vAyavya kaNamAM keNI ane gaNe Ave tema che sUtele puruSa kapele che. tene upara 13 + ra = 45 deva ane te 8 devadevIo maLI kula 53 devadevIone vAsa mAnele che. dareka devanI besavAnI (rahevAnI jagyAne pada kahevAmAM Ave che. eTale nagara ke ghara bAMdhavAnI jagyAnA kSetraphaLanA athavA vAstumaMDaLanA (sthApananA) 1, 4, 9,16, 25, 36, 49, 64, 81, 10, ane 1000 ema agiyAra prakAre bhAga (padasthAno) kI temAM zikhI Adi pIstAlIza devatAonuM sthApana karavAmAM Ave che. temaja cAra khUNAomAM caDyAdi ATha deva devIonuM sthApana tathA dazA dizAomAM IndrAdi daza dipAla devatAonI pUdi daza dizAomAM sthApana karavAmAM Ave che. pIstAlIza devatAonAM nAma anukrame (1) zikhI (2) parjanya (3) jyanta (3) kulizAyudha (5) sUrya (6) satya (7) "za (8) AkAza aMtarIkSa (9) vAyu (10) pUSA (11) vitatha (12) gRhAta (13) yama (14). gAMdharva (15) bhRgarAja (16) mRga (17) pitR 8) dovArika (19) sugrIva (20) puSpadanta (21) varuNa (22) asura (ra3) zoSa (24) pApa (25) roga (26) ahi (ra7) mukhya (28) bhalalATa (29) soma (30) sarpa (31) aditi (32) viti (33) adazya (A5) (34) sAvitra (35) jya (36) rudra (37) aryamA (38) savitR (39) vivasvAna Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunighaMTu (40) vibudhAdhipa (41) mitra (42) rAjyamA (43) pRthvIdhara (44) Apavatsa ane (45) brahmA ema Ave che. A devatAone goThavavAne krama evo che. ke IzAna khUNAthI agni khUNA paryata anukrame zikhIthI vAyu sudhInA nava de Ave che pachI dakSiNa dizAmAM pUSA, vitatha, gRhakSata, yama, gaMdharva bhRgarAja, mRga, ema devatAo ane navyamAM pitR Ave che. pachI pazcima dizAmAM vArika, sugrIva, puSpadanta, varuNa asura, zotha, pApa ema devatAo ane vAyavyamAM rega nAmane devatA Ave che. pachI uttara dizAmAM ahithI diti sudhInA devatAo Ave che. Ama kula 32 devadevIo kinArA uparanAM padamAM AvI jAya che. A anukrama 81 padanA khAnAnA kSetrane anulakSI kahyo che. have na mAganA paTTamAM eTale pUrvadizAnA bIjA padanA nIcenA padamAM Apa devatA Ave che. AThamA nIcenA padamAM sAvitra devatA Ave che. pazcima dizAnA dauvArikanA uparanA padamAM jya devatA Ave che. ane pApanI uparanA padamAM rudra devatA Ave che. 33 mA ane 34mA padenI vaccenAM pUrvadizAnAM pAMca padomAM trIjA, cothA, pAMcamA, chaThThA ane sAtamAM padanA devatAo bese che. evI ja rIte dakSiNa dizAnAM 11 thI laI 15 sudhInA devatAo 34 ane 35mA devatAonI vaccenAM dakSiNa dizAnAM pAMca pademAM bese che. pazcima dizAnA 19 thI 23 sudhInA devatAo paNa temanI uparanAM padamAM bese che ane te ja rIte uttara dizAnA ra7 thI 31 padenA devatAo paNa temanI AgaLanAM (madhya bhaNuM jatAM) pAMca padomAM bese che. athAt A devatAo (pUrva, pazcima, dakSiNa ane uttara dizAnA devatAone bakhe pada maLe che. have 37 naMbaranA devatA arthamAM pUrvadizAnAM (trIjI lAInanAM) traNa padamAM tathA 38 naMbaranA devatA savitA agnikoNa tarapha janArI karNa rekhAnA pada upara (trIjalAInamAM bane che. tyAMthI dakSiNa dizAnA padomAM vivAna bese che. netratya keNa tarapha janArI karNarekhA upara AvelA 40 mA padamAM vibudhAdhipa (Indra) bese che. tyAra pachI nAM traNa pademAM 41 naMbaranA devatA mitra bese che. pachI vAvyaya keNu tarapha janArI kartha rekhA para AvelA karamA padamAM rAyaphamA devatA bese che. pachInAM traNa padomAM 43 naMbaranA devatA pRthvadhara bese che. temaja dazAnabNa tarapha janArI karNarekhA upara AvelA 44 naMbaranA 5damAM Apavatsa nAmanA deva chese che ane madhyanAM nava pademAM 4pa naMbaranA devatA brahmA bese che. maMDaLanA IrAnAdi khUNAomAM carakI, vidArI, patana, pAparAkSasI tathA skanda, aryamA, jAbhika ane pilipiccha e devatAo bese che. pachI pUrvAdi nitya dizAmAM IndrAdi (Indra, agni, yama, niti, varuNa, vAyu, soma, IzAna, brahmA ane anaMta e dikpAla devatAo bese che.* zilpamAM A devatAo uparAMta aSTa bhairavanuM paNa pUjana karavAmAM Ave che. jyAre karmakAMDanA mAM bharavAnI jagyAe daza dipAla devatAonuM sthApana-pUjana batAveluM che. zilpakAroe aSTa bheravanAM nAma nIce mujaba batAvelAM che. (1) bhIma bhairava (2) hanu bhairava (3) tripura bhairava (4) vaitAla bhairava (5) agni bhairava (6) jihma bhairava (7) kAla bhairava (8) ekendrIya bhairava. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstupuruSa ane mA~pamamaMdi 3. vAstupuruSanA aMga vibhAga ane devA (56) pUrva carakI vAstu taiyAra visari sUrya satya mRgaya [24.5. 1 ra 4 pa UM 7 aga mastaka arthamA be phAta mATa mukhya sAma prarna maeNya vasa bhUpatIdhara eka mAsa rAsamAM dhruve Iza (mahAdeva)thavA zAkha agni pajanya, diti 3 e dha jayaMta, aditi. 10 e stana ayamA, pRthvaudhara 11 hR Apavasa indra ane indraya agni ane rAga indrAda pAMcadeve 6 jamaNuM! bAhu (mahiAdi) a ui Adi nAgADALeA bAhu ( 6) pAMca deve puSpada tArdi yamAdi sAta devA 15 ane paganI eDIce pitRdeva nIMda varudi sAta deveza. A pramANe deve goThavAtA hovAthI vAstupuruSanI puruSAkRtimAM kayA aMga para kayA AvA Ave che te upara ApeluM citra tathA koSTaka jovAthI samajAze, pinidhi rici mA mitra pApayo kara | mukhya sama sA AdhA 'akra aza 12 13 vavAna 14 jamaNA hAtha DAbe hAtha sAthaLa nAbhi indriya sthAna vica e DhIMcaNu be paganA pazcime , .. dha pulavA 15 devA savitR-sAvitra ( keANIthI pahoMcA sudhI rudra ane rudradAsa vivasvAna ane mitra brahmA Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ k vAstunighaMTu mA vadhuna 81 pAnA vAstune anulakSIne batAvavAmAM AvyuM che. kAraNa temAM badhAM pade zu (pUrAM) hoya che. jayAre bIjA prakAranA vAstu (64 ityAdi)mAM pade aDadhAM, mAkhAM ke DheDha evA prakAranAM hAya che. zilpazAstravettAoe bhavananA (sthApatyanA) nAnA-moTA pramANune tathA kSetranI vizALatA ityAdi kAraNeAne lakSya karI vAstupuruSanAM mamasthAne na khAya tevI rIte sta Mbha AdinI racanA karavA mATe vAstumaMDaLanA agiyAra bheda pADelA che ane tenAM lakSaNo tathA kaLA paNa velAM che, te nIcenA kASTakamAM vistArathI samAvyA che. zilpIee tathA vAstupUjana karAvanAza purahitae A vividhatAe ne peAtAnA graMthAmAM svIkArI agatyatA ApelI che. 4, padmanI saMkhyAnA bhedathI 11 prakAranAM vAstumaMDaLa krama pada saMkhyA vAstunuM nAma vastika 1 r M. 3 4 5 * 7 1 9 16 25 32 49 puSpaka na SoDaza kulatilaka subhadra marIcigaNu kArya kSetra. rAjabhavana, vAdigharA, devamaMdira AgaLa cAkI ane vidyAraA vAstu pUjana mATe maMDaLa (sthApana ) lagna prasaMge daukSA, yAtrA, ane pUjana maMDaLa (sthApana ) gRhakAya mATe kASTa levA jatAM vanayAtrA prasaMge, kanyAnA kSatina, rucakAdi prAsAde, maDape, ghara ane jagatImAM SoDaza pada vAstu karavuM. dakSiNAyana, ane uttarAyaNa kALe thatA indramahAtsave ane lakSmI tathA mAtRkAe nA nadiramAM temaja daukSApUjanamAM. kAI sArA kArya ke prayANu karavAnA prasaMge vAstupUjanamAM. sarva kAryomAM, char3e dvAramAM tathA jaLAzayanA mAra se. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhadraka vAstupuruSa ane marmopamadi pura, gAma, kheTa, (nAnuM gAma) karvATa (53) kUpa nirmANa ane rAjabhavanapraveza samaye tathA rAjyAbhiSeka prasaMge. 9 1 81 ! kAmada | sarva prakAranA gharomAM, chAdha-chAja (DhAMkaNa). karavAnA 6 chaMda ( prakAro) kahyA che jemake (1) tRNa (2) 5TTa (3) vAji (4) khaMDa (5) pUrNa (6) pAMDuM chAjaNamALa karavA samaye || aneka prakAranA prasAda ane maMDapa, jagatI, 100 bhadra | liMgapITha, rAjabhavana vagere kAryamAM 1000 sarva bhadra maAdi mahAprAsAdomAM, cha hAthathI moTA liMganI pratiSThAmAM, moTA deza ke rASTranI sthApanA kALe. 5. cesaTha padanuM vAstumaMDaLa 49 2, parya vireja adine | if '1 tri zavitA nidhi vaivasvat dad mA 2 para Ta guru 23 Tibet In ? | pharAra aMtarAtra karI che | rajhan puzcata surata re Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 6. ekAthI padanuM vAstumaDaLa www.. iza | dI ji uttarA kubera lA adIti Apavatsa zaila mukhya nAga tuma yamakA vAstu I yAyA parjanyajaya Adha pRthvIdhara ada 6 rudra rudra dAsa roga | pAthavara zeSa sUra sUrya satya marici arthamA yada 6 brahmA maitragaNa ca 6 bhRSa sAvitra atarikSa Ama savitA vivAna yada. 6 iiJaya cUMTa vAstunighaDa varuNa pRSyata | sugreiva naMdi pitRmatA pazcima pulagA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstupuruSa ane apamAdi 7. se padanuM vAstumaMDaLa {w3 utae 1la o an1 vikatA 19. 7 | 3 | cUya - dRra che 7 [ n uryaut sadara ve, / Trenho triya kare .dhara 37. pada ? grahane trita che, to 1 Tafma - Ta mugdha dave | ke / 26dAsa AgrTa zeSa | pRra varuNa purA ! suha ! ra | gha | vikrama ytanI Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAsvanighaMTuM 8. vAstukSetra (maMDaLa)nA cha prakAra :-- (1) caturasa vAtu (2) laMbacaturasaLaMbArasa (Ayata) vAratu (3) vRttavAstu (4) dIrghavRttAkAra-vRttAyata) laMbagoLa vAstu (5) aSTAsa-aTakaNa vAstu (6) arthacaMdrAkAra vAstu ka, bhinna bhinna vAstumaMDaLane upaga prakAra (1) caturamAM vAstu -prAsAda (devAlaya athavA mahela, gharanuM bAMdhakAma (havelI jevAM gRha), nagara, gAma Adi cerasa kSetranA sthApatyamAM caturasa vAtumaMDaLamAM vAstu pUjana karavuM. (2) laMba caturansa vAstu -- puSpakajAtinA prAsAde laMbacorasa tala kSetra)nA hoya che. tevA laMbacorasa kSetrone sthApatyamAM laMbacorasa (Ayata) maMDaLamAM vAstu pUjana karavuM. (3) vRttavAstu---vAva, kUvA tathA taLAva Adi geLa kSetranA sthApatyamAM ane pratimAo tathA kailAsa chaMda prAsAdemAM vRtta (gALa) maMDaLamAM vAstupUjana karavuM. (4) laMbALa vAstu -(vRttAyata) maNika jAtinA prAsAda laMbagoLa thAya che. temAM laMbageLa maMDaLamAM vAstupUjana karavuM. (5) aSTAnna vAstu-aSTazAla gRhamAM ane aSTabhadra-aSTa kaiNu prAsA mAM aSTakeNa maMDaLa vAstu pUjana karavuM. (2) ardhacaMdra vAstu sarva prakAranA taLAvamAM ardhacaMdra maMDaLamAM vAstupUjana karavuM. 10. vAstukSeva kapanA mATe prAcInAcAryone mata - vAstubhUmi corasa ke laMbacorasa haya, temAM tene kaI khUbumAM ke madhyamAM vadhAre bahAra paDate bhAga hoya che te kADhI nAkhIne bhUminA vAstunI kalpanA karavI, jethI vAstu nirdoSa banI zake che. vAstuzAstrakAroe A pramANe kSetra-kalpanA karavAnuM kahyuM che, ane vAstukSetrane varUpa jevA savarUpanuM vAstumaDala banAvI temAM vAstupUjana karavAnuM kahyuM che. jemake : trAnisturvinIH khAMcAkhUMcI vALI ke uparanA cha prakArone AkAra jemAM na kalpI zakAya tevI bhUmi doSita gaNAya che. kAraNa ke temAM vAstupuruSanuM mastaka, paga, koNI ke goThaNa Adi aMge khaMDita hoya che, tethI te vedoSa gaNAya che. 11. vAstu marmopamarmajJAna rAjavalabhamAM sUtradhAra maMDane bahu TUMkANamAM kahyuM che ke : Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R vAstupuruSa ane marmopamammada " skandhe sUtramitAn sudhIH pariharemittistulAstambhakAn" arthAt vAstupuruSanA saMdhinA sthAnamAM (marmasthAnamAM) buddhimAna sthapatie bhata, tulA (pATaDe) ke staMbha mUkavo nahi. AthI vAstulakSaNanA jANakAra zilpIe vAstu bhUmimAM vAstumaMDaLanuM Alekhana karavuM. ahIM vAstubhUmi eTale ghara, mahela, devAlaya, gAma ke nagara bAMdhavAnI jagyA ema samajavAnuM che. vAstumaMDaLamAM utpanna thatAM mama, upamarma, atimarma, mahAmarma, saMdhi, anusaMdhi, zirA, nADI, vaMza, mahAvaMza, anuvaMza, lAMgala AdinA judA judA graMthamAM judAM judAM nAma Ave che. jemake (1) rAjavallabha (2 aparAjitasUtra (3) bRhatsaMhitA ane (4) samarAMgaNusUtradhAramAM pRthaka pRthaka nAma ApelAM che. ahIM te mukhya cAra graMthanA AdhAre 64 padanA tathA 81 padanA vAstumaMDaLanAM citra ApI te maryAdinuM vivecana karIe chIe. 12. vAstupuruSanAM 6 mahAmamAM sthAna. (1) mukha (2) hRdaya (3) nAbhi (4) marataka (5-6) be stane e pramANe vAstu. puruSanAM cha ane mahAmarmasthAna gayAM che. A mahAmanAM sthAna dabAya to tene keTalAka AcAryoe mamadeva kahyo che. tethI e cha mahAmarmasthAnamAM bhIMta, pATaDI ke thAMbhale na mUkavAM. 13. draviDa graMthane mata draviDa vAstugraMthamAM paNa A marthyathAnene mahAmarma gaNyA che. taduparAMta teo vAstumaMDaLanA madhyamAM banatA brahmAnA padane padmAkRti gaNI te pAnI (brahmAnA padanI) be be rekhAe eka bIjAne che. te khUNAnAM sthAnene (trizulAkRti kalpa) trizUla kahe che. tathA te padanA bahAranA bhAge sAmasAmA khUNe cha rekhAe yukta thatAM banatI AkRtine vajI kahe che. Ama (prathamanAM cha mahAmarma sthAne uparAMta) padmaka, trizUla ane vajaka ema traNa vadhArAnAM marma sthAne gaNI nava mahAmameM kahyA che. vAstunA zarIramAM zirA, vaMza, mahAvaMza, anuvaMza, ema cAra prakAranI rekhAo hoya che ane temanA ekabIjA sAthenAM saMpAtane saMdhi ane anusaMdhi kahI che. Ama saMdhi ane anusudhi rU5 rekhAone saMpAtathI banatAM sthAne ne mama, upamarma ane mahAmarma kahyA che. vAstumaMDalamAM A marmasthAno kayA kayA sthAne Ave che, te mATe rekhAcitro ApavAmAM AvyAM che. temAM ApelAM lakSaNe mujaba abhyAsa karavAthI catura zipIne tenuM jJAna saralatAthI thaze. ahIM javallabha, aparAjitasUtra, bahahitA ane samarAMgaNa sUtradhArakta lakSaNe citro dvArA samajAvavAmAM AvyAM che. jemake -- Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstuniTa 14. rAjavallabhakata 81 padanA vAstumaMDaLamAM mamama - DrAme pI : t=aa ja -- -- -- - : ja 5 . 3 - >> 35, ke ke ame pho ka a >> nA .lak (1) zirA-vAstukSetranA khUNAone sAMdhanArI ane karNa rekhAone ziza kahe che. keTalAka temane upavaMza kahe che. (2) vaMza-vAstumaDaLa banAvatAM karelI ADI ane ubhI rekhAone vaMza kahe che. () mahAvaMza-vAstumaMDaLanA madhyanI be be ADI ane ubhI rekhAone mahAvaMza (4) anuvaMza-zirAone samAnAntararUpa rahelI tiryapha (tirachI) be be rekhAone anuvaMza kahe che. AvI kula ATha rekhAo heya che. (5) saMdhi--be rekhAonA saMgamasthAnane saMdhi kahe che. keTalAka granthamAM mahArebA (mahAvaMza)nI saMdhine marma kahe che. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstupuruSa ane marmopamaryAdi (9) anasaMdhi---be ke tethI vadhAre rekhAonA saMpAtane anusaMdhi kahe che. (7) marma-zira vaMza, mahAvaMza, anuvaMza e paikInI rekhAothI 81 padanA vAstumAM pasUtra saMpAtathI (saMdhithI) kula 24 marma sthAne bane che ane catusUtra saMpAtathI. 32 marmasthAne upaje che. (8) upama-padanA madhyabhAgamAM be anuvaMza rekhAone saMpAta thAya tene upamarma kahe che. 81 padanA vAstumAM trisUtra saMpAtanAM vIsa ane catuHsUtra saMpAtanA pAMca upamarma upaje che. cAre dizAnA bAhyabhAgamAM (khUNAmAM, traNa rekhAonA saMgamane paNa upamama kahe che. (9) mahAmamake ati marma-vaMza, anuvaMza ane zirAonA saMdhisthAnane mahAmamAM ke atimarma kahe che. 81 padanA vAratamAM 8 sUtro bhegAM thavArUpa ATha mahAmarma upaje che. (10) lAMgala-e anuvaMzanI saMdhine lAMgala kahe che. 15. aparAjitasUta 81 padanA vAstumaDalanA mamarma 1 vAra 310rata meM yArA yaMtI je anya chUra che ta | pRn ST) zreTa rAtre 10 | viye vize 31 tA. Avadhara | "paga * trivarI, - A mAM na / ca | | / \ s . mAdhava "-re; Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 1. va za H- vAstunI pUrva pazcima (madhyanI) ubhI e rekhAe 2. upava'za :-vAstunI uttara dakSiNanI (madhyanI) e ADo khAo. 3. zirA : vAstuma DaLanA khUNAone sAMdhatI tiya k ekaNu rakhAe, temaja puSpadaMta ane kubera, cama ane indra, sUrya ane bhalATa, tathA varuNu ane gRhakSatanAM padmAne chedatI cAra rekhAe Ama e kaNa rekhAe tathA temane samAnAntara mananI A cAra rekhAe ema maLI kula cha rekhAone zirA kahI che. 4. mahAma : -- vAstupadanA madhyagarbha vaMza tathA upatraza rekhAenA sapAta sthAne (eTale brahmAnA padanA cAra khUNe) mahuAma upaje che. A sthAnane lAMgalanI saMjJA paNa lAgu paDe che. pa. lAMgala :-jyAM cha sUtronA sa'pAta (saMdhi) thAya te lAMgala kahevAya che. zirAne lagatA cha sUtronA sa'pAtane lAMgala kahe che. 16. bRhatsahitAkata (varAhamihirAkta) 81 padanA vAstumaMDaLanAM mapamama 834) 2) rsaMhitA * praya sUrya vaMti arpaNa aditi dzrn #A anya phaTA ', ' : 2/2 To 1.ff. !c sai. mahota pRtha dhara van ! dha ry 44 - 37-32 17 du: to brahmA anerA tert me . 27 27214 (pa) ? 192 savita laven I, praSTadanasuprI 5!7!$# 3Jjf 214 anita 3r t The 157 1 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstupuruSa ane marmopamaryAdi aparAjitakta marmopama". mahAmarmane lAMgala paNa kahe che. vAratumaMDalanI cAre dizAe eka eka padamAM thatAM saMdhisthAnene paNa lAMgala kahe che. Ama kula 24 lAMgala thAya che. 6. padmaka -brahmAnA padanA madhyabhAgamAM ATha sUtro bhegAM thAya che, tene (kamaLanI AkRti thAya che, tene padmAkRtine) paddhaka kahe che. 7. zUla (trizula) -brahmAnA padanA bahAranA cAra khUNAonI bahAranI bAjue thatA traNa rekhAone saMpAtane phUla athavA trizula kahe che. 8, vajaka:- brahmAnA padanI trAMsI be rekhAo (karNarekhAo)ne voka kahe che. 16. bRhatsaMhitakta 81 padanA vAstudaLanA apama 1. zirA -vAstumaMDaLanI vikarNa (ka) rekhAo te zirAo kahevAya che. taduparAMta vitathathI zeSane sparzatI tirachI rekhA, mukhyathI bhaMzane sparzatI tirekhA, yaMtathI bhaMgane sparzatI tiyarekhA, tathA aditithI sugrIvane sparzatI tiryaMpha rekhA, ema cAra karNane samAnAra rahetI rekhAone paNa zira kahe che. Ama kula cha zirAo thAya che. 2. atimarma -vikarNa rekhAonA saMpAtane (saMgama sthAnane) atimarma kahe che, 81 padanA va stumaMDaLamAM AvA nava atimama utapanna thAya che. 3. vaMza :-va stumaDaLanA mAnI be be ADI tathA umA rekhAone vaMza kahe che. 4. marma-karNarekhAnA saMpAtane tathA traNa ke cAra rekhAonA saMpAta sthAnane marma kahe che. vAstupuruSanA aMgamAM (1) mukha (2) hRdaya (3) nAbhi (4) mUrdhA tathA (5-6) be stana A cha sthAnene marma kahe che. keTalAMka bIjA graMthakAree A sthAnene mahAmarma kahyA che. 17. samarAMgaNa sUtrokta 81 padanA vAstumaMDaLanA mamama 1 zirA - vAstumaMDaLanA khUNAone sAMdhanArI kahyuM rekhAo te zirA. 2 vaMza --gaMdharvathI Indra tathA puSpadaMtathI zeSane joDatI be rekhAone vaMza kahe che. . 3 anuvaMza --asura ane gRhakSata tathA bhalATa ane satyanAM padene joDatI rekhAne anuvaMza kahe che. vaMza ane anuvaMza zirAone samAnAntara rekhAone kahyA che. A rekhAomAM IzAnathI naivatyamAM jatI rekhAne vaMza ane agnikhUNAthI vAyavya tarapha jatI rekhAne anuvaMza kahe che. 4 mahAvaMza-vAstumaMDalanA madhyanI ADI tathA ubhI e be rekhAone mahAvaMza kahe che, Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 vAsvanighaMTu - - he? -- 15 9 Jupara - ra | parANe rata! | - / vaTama rati | unma I vadhIne ke -- kerIdhara / I 1 kapa | | |/ -- -- 1i id rkha | ka | va | ta | rita | na | R[Tot P.O.SOTOPORA 5 saMdhi :--zira, vaMza, anuvaMza tathA mahAvaMza ema ATha vaMzanA (sUtronA) saMpAtane saMdhi kahe che. A saMdhisthAna brahmAnA padanA cAra khUNAomAM Upaje che. 6 anusaMdhi:-vaMza tathA anuvaMzana saMpAta sthAne anusaMdhi kahe che. Ama vAstumaMDaLamAM 4 saMdhio tathA 4 anusaMdhio bane che. 7 mama:-saMdhisthAnane marma kahe che. 8 upamarma --anusaMdhione upamarma kahe che. 18. vAstumaMDaLanA marmopamarma kayAM kayAM jovA? vAstunA marma, upamarma, atimarma, vaMza, mahAvaMza, upavaMza (anuvaMza), zirA, lAMgala Adi marmavedha ghara, rAjabhavane, temaja nagaramAM vizeSapaNe jovAM. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstupuruSa ane mayamaryAdi 19. rAjavallabhanA mata mujabanA 64 padanA vAstumaMDaLanA marmopama maMDana sUtradhAre rAjavalabhamAM kahyuM che ke, ghara karavAnI bhUminA 64 bhAge karI (64 padanA vAstumAM) bhUminA cAre khUNanI vikarNa rekhAo (jene zirA kahe che te) daravI. e rekhAo athavA kahyuM sUtranA aMzetha brahmAnA cAra padamAM ATha sUtre bhegAM thatAM te sthaLe "kamaLa" thAya che, te pIDAvA na devuM, eTale staMbha, bhIMta ke pATa tenA para na mUkavAM. bIjI rIta e che ke gharanI bhUminA 24 bhAgo karI te bhAgamAM cha sUtra vaDe SaTu keNa karI te lakezana padArdha upara (TrakoNanA bhAganA kaThAne ardha pada athavA ardha kaThA) upara staMbha Ave te pIDAkAraka jANa. vajAti ke trizUla upara staMbha, bhIMta ke pATaDe na mUko. vAstupuruSanA zarIra uparanI rekhAo ane tenA saMpAtathI thatA marma, mahAma, upamama saMdhi, lAMgala AdinuM spaSTIkaraNa pAnA naM. 22, 23 24 ane 26 upara ApelAM citra tathA vigata jevAthI samajAze. 20. apazajItanA mata mujabana 64 padanA vAstumaMDaLanA ma mama. aparAjitasUtramAM 848= cosaTha padanA vAstusthAnamAM zira, vaMza, upavaMza, lAMgala, marma, upamarma, mahAma ane paka, trizUla, vajaka AdinuM rUpa nIce pramANe ApeluM che. 1. zirA -vAstukSetranI khUNA khUNAnI vikarNa mULa rekhAe te zirA. jya ane gaMdharvane sparzatI tiryakrarekhA, girI (zaila) ane sugrIvane sparzatI tiryakrarekhA, satya ane mukhyane parzatI tirthakaMrekhA, vitatha ane asurane sparzatI tiryarekhA A badhI tiryakrarekhAo zira kahevAya che. 2. vaMza --saTha padanA vAstunI madhyanI pUrva pazcima ubhI traNa rekhA ja vaMza kahevAya che. 3. upavaMza -AsaTha padanA vAstunI madhyanI uttara dakSiNanI ADI traNa rekhAo upavaMza kahevAya che. 4 lAMgala --chasUtronA saMpAta sthAnene lAMgala kahe che. temaja vaMza ane upavaMza. nA aMta bhAgamAM (sUtra saMpAtanA bAra sthAne) lAMgale utpanna thAya che. temaja cAre kaNe paNa lAMgala thaI kula 24 lAMgale utpanna thAya che. marma --vaMza ane upavaMzanAM saMpAta sthAnene (jyAM cAra satrane saMpAta thAya che) marma kahe che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunighaMTu upamaH-- padanA madhyamAM jyAM traNa sUtranA sapAta thAya che, tene upamama kahe che. mahAma -- jyAM vaza ke upavaMza ane zirAne saMgama (saMpAta thAya) tene mahAmama kahe che. 28 padma-kamaLaH---brahmAnA padanA thatA madhyamAM aSTasUtra soMpAta sthAnane padma kahe che. trizUla!---brahmAnI bahAra cAra kaiNAmAM cAra trizUla utpanna thAya che. vruka--brahmAnA bahAranA cAra trizUlanA babbe yugmane vaka kahe che. 21. bRhatsaMhitamAM 64 padanAM vAstumaDaLanA mapimama kahyA nathI, 22. samarAMgaNu sUtradhAranAM mRta mujaba 64 padanA vAstunA pa. 1. zirAH----vAstu kSetranI khUNAkhUNAnI e viSNu rekhAene ziA kahe che. 2 mahAvazaH- madhyanI pUrva pazcima lAMkhI UbhI ane tevIja uttara dakSiNanI lAMkhI ADI reAne mahAva za kahe che, 3. vaza:---aula ane puSpadaMtanA padane chedatI tiya grekhA, mahendra ane gadhanA padmane chedatItigU rekhA A e tiyagU rekhAone vaMza kahela che. 4. anuva za:-gRhakSata ane asuranA padane iMdatI tigurakhA, satya ane bhallAtanA padane chedanI tiyag rekhA A e tiya gukhAne anuvaMza kahyA che. 5. ma:--mahAza, vaMza ke anuva'zanA traNa cAra ke pAMcanA sUtrasa pAta sthAnane mama kahyA che. 6. upama :---padanA madhyabhAgamAM vikaNu (etiya gu) rekhAenA saMpAtane upamama kahe che. 7. saMdhi: --ATha sUtranA sapAtane soMdhi kahe che. 8. anusaMdhi:--cha sUtranA soMpAta (saMgama,) sthAnane anusadhi kahe che. 23. uparokta ziza, vaza, marmAdi mATe bIjA keTalAka granthakArAe ApelI saMjJAo-matamatAntare. (samarAGgaNasUtradhArokti vizeSa ) 1. U va zaH---tiya k kerlR rekhAne U~va va za kahe che. 2. 24H--anuva zane rajastu kahe che. 3. nADI:--tiya) rekhAone nADI kahe che. 4. nADIrajI : :~ATha sUtrone saMpAta athavA mahAmama banatA cAya tene nADI rajajI kahe che. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAratupuruSa ane mamma da marmasthAna --vaMzAnuvaMza saMpAtane marmasthAna kahe che. upara kahelA zirA, marma, mahAmarma, vaMza, mahAvaMza, anuvaMza, saMdhi anusaMdhi, atimarma upavaMza, lAMgala, padma-kamaLa, trizULa (la), vAka ane vakeNa Adi aMga upara staMbha, bhIMta ke pATa na makavAM. 24. marmasthAnuM pramANa - vAstunA marma sthAne upara divAla ke staMbha na Avo joIe, tethI te marma sthAnanuM pramANa kahyuM che. zirAnuM vyAsamAna padanA soLamA bhAganuM jANavuM. vaMzapadane 2 bhAga anuvaMza 2 bhAga, marma padane varU bhAga ane upamane 2 bhAga vistAra pramANane jANe te upara staMbha, bhIMta ke pATa AvavA na joIe. 25. varAhamihiramAM vizeSatA : khUhasaMhitAmAM varAhamihire vaMza, anuvaMza, zirA onA nava saMpAta(saMgama)ne atimarma-mahAmarma kahyA che ane tenuM mAna padanA vyAsanuM kahyuM che. 26. marmasthAna mATe vizeSa kathana (granthA tara), vAstupuruSamAM 6 marma sthAna (1) mukha, (2) hRdaya (3) nAbhi (4) mUrdhA () mAthuM ane (6) be stana che. tyAM pATa, bhIMta ke staMbha na mU . gharanI bhUminA 64=44 bhAge karI temAM keNa karI te pakenA padArdha upara eTale SaNanA bhAgane kaThAnA ardha padamAM (athavA ardha jeThAmAM) staMbha Ave te pIDAkAraka thAya, temaja jyAM vakRti AvatI hoya tenI upara bhIMta Ave ke staMbha Ave te maraNa thAya che. 27. vIthi vAstune pharatI khulatI jamIna, nAne raste, mArga agara gharanI pharato oTale (keTalAka makAnanI majabUtI mATe pharatI jamIna nIcI hoya te eTale ke kaDabale kare che, tene paNa vothinuM svarUpa jANavuM. 28. bhinna bhinna vAstuzAstrIya graMthamAM kahelAM 64 padanA vAstumaMDaLamAM zire AdinAM bhinna bhinna lakSaNe -zA-vAtukSetranI khUNe khUNAnI vikarNa rekhAo, tirachI rekhAo. vaMza - cAsaTha padanA vAstunI madhyanI pUrva pazcima UbhI traNa rekhAo temaja zaila-puSpadaMta ane mahendra-gaMdharvane padanI tiryapha rekhAne vaMza kahe che. mAraMza--esaTha padanA vAstunI madhyanI uttara dakSiNanI ADI traNa rekhAo sAvaMDA, -cha sUtronA saMpAta sthAnane lAMgala kahe che. temaja vaMza ane upavaMzanA aMta bhAre thatA traNa sUtra saMpAtanA sthAne bAra lAMgale thAya che. temaja cAre keNuM paNa lAMgala thaI ceviza lAMgale utpanna thAya che. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kad vAstunighaMTu 31 -padanA madhyamAM jyAM traNa sUtrane saMpAta thAya te Upamarma. temaja padanA madhya bhAgamAM be vikarNa (tiya) rekhAonA saMdhAtane paNa Uparma kahe che. mAma-jyAM vaMza ke upavaMza ane zirAne saMgama (saMpAta) thAya tene mahAmarma kahe che. va -madhyanA brahmAnA padanA madhyamAM thanArA aSTasUtrasaMpAtasthAnane padmaka kahe che. trira -madhyanA brahmAnA padanI bahAra cAra koNemAM cAra trizUla utpanna thAya che. vajha -madhyanA brahmAnA padanI bahAranA trizUlanA cAra ke babbenA yugmane vajaka kahe che. gati -ekAzIpadanA vAstumAM vikaNuM rekhAonA saMpAtasthAnamAM nava atimarma utpanna thAya che. A-vaMza-vAtunA madhyanI bae ADI UbhI rekhAone vaMza kahe che. anuvaMza -grahakSara-asura ane satya-lalATanA padane chedatI tirya; rekhAone anuvaMza athavA rajajue kahe che. saMdhi -ATha sUtranA saMpAtane saMdhi kahe che, anusaMdhi--cha sUtranA saMpAta (saMgama) sthAnane anusaMdhi kahe che. karthaghara-tiryaku ke rekhAone UrvavaMza kahe che. rADI -tiryagU rekhAe. go -anuvaMza. vevasthA-vaMzAnuvaMza saMpAtanA sthAnane devasthAna (samarahaNa) kahe che. -mahAvaMza, vaMza ke anuvaMzanA traNa, cAra ke pAMcanA sUtrasaMtasthAnane marma kahe che. vaMza ane upavaMzonA saMpAtarathAnene marma kahe che. jyAM cAra sUtrone saMpAta thAya, tene temaja vikaNuM ane zirAnA saMpAtasthAne thatA traNa ke cAra sUtronA saMpAta sthAnane marma kahe che. makAva :--madhyanI pUrva pazcima lAMbI UbhI temaja uttara dakSiNanI lAMbI ADI rekhAone mahAvaMza kahe che. poLagharanI bhUminA 644=24 bhAge karI paNa karI te pakenA padAI upara tenA bhAga kaThAonA ardhapada para) staMbha bhIMta ke pATaDe na mUkave. vAtupura-vAstupuruSane (1) mukha (2) hRdaya (3) nAbhi (4) mUrdhA ane (5-6) be stana e cha marma sthAna che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstupuruSa ane pamarmAdri 31 A sa` kahelA zirA, mama, mahAma, vaMza, mahAva'za, anuva'za, sadhi, anusaMdhi, atimama, upava'zalAMgala, pA, kamaLa, trizUla, 14 ane TUMkeNunA upara staMbha, bhIMta OM pATaDo na mUkavA. 29. bhinna bhinna graMthAta 81 padanA mA~pamanAM bhinna bhinna lakSaNa, (1) 6 ziH--vAstukSetranI khUNA khUNAno vikaNuM rekhA vakrarekhA che), te ziA. (bRhatsa MhitAmAM kula cAra (2) mahAyazaH--vAtukSetramAM madhyanI e ADI Ubho rekhAe samarAMgaNa sUtra pramANe madhyanAM traNa pada cheDIne khacce UbhI rUkhA temaja ADI maLI kula cAra ADI UbhI rekhAe.. (3) anuvaMza:-vAstukSetramAM khUNAnI zirAnA samasUtre trAMsI babbe rekhA maLI kula ATha rekhAne anuva za kahe che. nioNnariAmAM tene nADI hI che. samaoNnaLasUtramAM e e vikaNu rekhAo eTale gadhava ane indranA, puSpadaMta ane zailanA, asura ane gRhakSata tathA satyanA padmane chedatI vikaNu e e rekhAe ema badhI maLI kula cAra vikaNu` rekhAone anuvaMza kahyA che. (4) mama: vAstukSetramAM zirA, mahAyaza ane nADI, vaza tathA anuvaMza emAMnA be traNa ke cArane jyAM saMpAta thAya che, tevAM chappana (56) sthAnAne masthAna kahyA che. 81 padmanA vAstumAM pasUtra sadhinA ceza (24) ma sthAna ane catuHsUtra sadhinA khatrIza masthAna maLI kula 56 (2432=56) masthAna kahyAM che. samarAMgaNusUtramAM lavAtA ce cureteSAM maLa tat sapravakSyate vAstukSetranI krUratA eka eka, madhyanAM pada (sUrya-yama, kubera ane varuNanA pada) upara che e mama gaNyA che eTale kula ATha mama sthAna kahyAM che. (5) 616, (sa Mdha):--vAtukSetramAM madhya tathA e anuvaMza rekhAnA saMpAta sthAnane upamama kahe che. A cAra ane madhyanA eka tathA 81 padanA vastumAM trisUtrasa pAtanA vIsa ane catuHsUtra saMpAtanA seLa (cAre dizAonA vAstudevAnA pIDharekhAnA saMgama sthAnAne saMdhi kahe che. te) maLI kula 41 upamama upaje che. samarAMgaNu sUtra-pamarmALa tAnyAnuM: madhyAni cAni d| upava za ane vaMzanA saMpAta sthAne cAra upama upaje che ema kahe che. nirvANukalikAmAM tik e zirAne vaza kahyA che. temaja ti khIjI rekhAne nAI ane ADhI urjA rekhAne vaza, mahAza kahyA che. (6) maddAmana (atimama'):---vAstukSetramAM nADo, vaza anuvaMza ane zirA rekhAonA sadhisthAnane mahAmama ke atimama kahe che. 81 padanA vAstumAM mahAmama ATha sthAne jyAM ATha sUtronA saMpAta thAya che, tyAM upaje che. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunighaMTu (7) saMdhi -anya granthomAM be rekhAonA saMgama sthAnane saMdhi ane traNa rekhAnA saMgamane marma kahela che. samarAMgaNasUtradhAramAM vaMzASTakasya yaH saMghi sa sapiriti kathyate / ye ca syuranuvaMzAnAM proktAste cAnusaMdhayaH // saMdhi vaMza ane zirAnI saMdhi sthAne (brahmAnA cAra khUNe) cAra saMdhi sthAna bane che. (8) rAMca: - lAMgalanA lakSaNa viSe vAstuvidyAnA keTalAka granthamAM kahyuM che ke anuvaMza saMdhi te ja lAMgala che. avagatasUtra-jyAM che sUvane saMpAta (saMdhi) thAya tene lAMgala kahe che. zirAne lagatAM cha sUtrone saMpAta thAya tene lAMgala mahAmarma kahe chetemaja tene lAMgala paNa kahe che vAstunA maMDaLane pharatA eka eka padanA saMdhi sthAne covIza lAMgala thAya che. (9) vaMzA pAnasamUtrama-vAstunI pUrva pazcima madhanI be rekhAone vaMza kahe che. samarAMgaNa sUtramAM vaMza varita mudA rA cArmacatA eTale ke Indra ane gaMdharva, yupada ane zaila, gRhakSata ane asura tathA satya ane bhalalATane chedatI tiryakra cAra rekhAne vaMza kahelA che. mamamamamAM ekAzI padanA vAstumAM madhyanA brahmAne traNa traNa padanI ADI ubhI rekhAone vaMza kahe che. (10) kaparADa-vAparata sUtramAM 81 padanA vastumAM madhyanA brahmAnA padanI sIdhAImAM uttara dakSiNa be rekhAone upavaMza kahyA che. (11) mazaH -- mamarmamAM 81 padamAM maDhanI be ADI ane ubhI rekhAne mahAvaMzanI cAra rekhA kahI che. samarAMgaNusUtramAM 81 padanAM vAstumAM brahmAnA traNa padanI sadhAInI ADI UbhI rekhA ene mahAvaMzanI cAra rekhAe kaha che. (12) anuvA-sAMnLasUtradhAra--vikarNanI be rekhAo eTale asura-gRhakSata ane satya bhalalATane chedatI trAMsI rekhAone anuvaMza kahe che. (13) pannA-brahmAnA padanA madhyamAM ATha sUtro bhegAM thAya tene pavaka kahe che. (14) zu trizUca: -brahmAnA padanA bahAranA cAra khUNe thatAM trizUla, (15) vava-brahmAnA padanI trAMsI be rekhAo te vAka. (16) --gharanI bhUmimAM 64 vIza bhAge karI SaTkoNa karI te keNa na padArtha upara (tenA bhAga koThAnA ardhapada para) taMbha, bhIMta ke "Ta na mUkavA. A sarva zirA, mahAvaMza, anuvaMza, marma, upamarma, mahAmarma, atimarma, saMdhi, lAMgala, vaMza, rUpavaMza, mahAvaMza, anusaMdhi, padmaka, trizUla, vAka ane SaNanA aMga upara staMbha, bhIMta ke pATaDe na mUkavAM ema lagabhaga dareka graMthakAra kahe che. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa-4 gRha-mRhasthonAM ghara 1 yuvA dhAnyAdi gharanI utpatti chaMdathI thAya che te mATe prastAranuM svarUpa ane vivecana 1 DaDaDaDa prathama rUpamAM cA2 gurunAM cAra cihno Ave. 2 DaDaDa bIjA rUpamAM pahelA rUpanA Adya guru nIce ladhu cihna mUkI uparanA traNa guru mUkavAthI rUpa thAya. 3 DADaDa trIjA rUpamAM bIjA rUpamAM Adya laghu che te pachInA guru nIce laghu mUkIne bAkInAM sthAnamAM gurumUkavAthI trIjuM rUpa thAya. 4 DiDa cethA rUpamAM Adya be laghu ane aMte be guru Ave. 5 DaDAMs pAMcamA rUpamAM Adya be guru ane pachI laghu ane aMte guru Ave. chaThThAmAM Adha laghu pachI guru pachI laghu ane aMte guru Ave. u S115 sAtamA rUpamAM A guru pachI be laghu mUkI chelle guru Ave. 8 ills AThamA rUpamAM Adya traNa laghu ane aMte eka guru Ave. 9 DaDaDA. navamA rUpamAM Adya traNa guru Ave ane aMte eka ladhu Ave. 10 DaDA dazamA rUpamAM Adya eka vadhu pachI be guru ane pachI eka laghu Ave. DADA agiyAramA rUpamAM Adya guru pachI laghu, guru ane aMte laghu Ave. 1Do bAramA rUpamAM A be laghu ane pachI gurue ne aMte laghu Ave. 13 DaDA teramA rUpamAM A be guru Ave ane aMte be laghu Ave. 14 Do. caudamA rUpamAM Adha eka laghu pachI eka guru ane aMte be laghu Ave 15 Do paMdaramA rUpamAM Adya guru pachI traNa laghu Ave. soLamA rUpamAM cAre laghu Ave ane prastAra pUro thAya. 2. pratAravidhi prastAva UpajAvavAmAM dara pahelI paMktinA Adya guru nIce laghu mUko. ane laghu nIce vaLI guru mUke. ema kramathI Adya paMktimAM mUkatAM javuM. bIjI paMktimAM prathama be guru (1-2 rUpamAM), pachI be laghu (3-4nA rUpamAM) ema be guru ane be laghu ema kramathI Ave. trIjI paMktimAM ekathI cAra rUpamAM cAra guru ane 5 thI 8 nA rUpamAM cAra laghu Ave. vaLI 9 thI 12 nA rUpamAM cAra guru ane 13 thI 16 nA rUpamAM vaLI cAra laghu ema guru-laghu Ave. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstuniSa ceAthI paMktimAM 1 thI 8 sudhInA rUpamAM ATha guru ane 9 thI 16 sudhI rUpamAM ATha laghu chellI paMktimAM Ave. 34 3. urdiSTanI rIti cAra laghu sudhInA pUrA karelA prastAra viSe (Da) / Rs / A rUpa keTalAmuM che? jANuvAne pahelI paktinA guru (Da) upara 1 lakhI bIjI paktinA laghu (|) upara tethI bamaNA eTale 2 lakhavA ane trIjI pa'ktinA guru (Da) upara tenAthI amA eTale 4 nA aMka lakhavA temaja chellA laghu upara tenAthI bamaNA eTale 8 nA aMka mUkavA. have laghu uparanA 2+ 8 maLI daza thayA, temAM eka umeratAM te prastAranu 11. rUpa thayuM. e rIte guru ane laghu upara anukrame 1-2-48 ema eka mUkavA, paraMtu temAM laghu uparanA kAnA saravALAmAM eka umeratAM je thAya te prastAranI saMkhyAnuM rUpa samajavu 4. naSTa rIti cAra gurunA prastAramAM bAramuM rUpa phevu'huze ? A praznane! uttara ApatAM pahelAM prazna sama che ke viSama te jovuM. ( sama eTale ekI ane viSama eTale ekI), sama hAya te! agha thru (1) mUve. ane viSama hAya te guru (Da)nuM cihna mUkavu. dRSTAMta tarIke Aramu` rUpa kevu" haiAya? te khAra sama che. mATe Adya laghu (I)nuM' cihna mUkavu. te pachI AnuM a cha e paNa sama che mATe maujuM laghu(I)nuM cihna mUkavu. have anu adha traNa thAya. te viSama aMka che. mATe guru (Da)nu` cihna trIjI pa MktimAM mUkavu. (IIS), pachI traNanu adhu thatu nathI eTale aMka teDavA nahi. paraMtu emAM eka umeravAthI cAra thAya te sama aMka che, mATe chellu guru (Da)nuM cihna mUkavu. eTale ADA khAramuM rUpa jANavu. e rIte sama ke adha karatAM javu' ane jo viSama aMka Ave te eka umerI adha karatA javuM. sama ke ladhu (I) ane viSama ake guru (Da)nuM cihna Ave evI rIte cihna mUkatAM khyAla rAkhaveA cAra gurunA prastAramAM cAra cihno pUrAM thAya tyAM sudhI tema karavu. A piMgaLanI rIta che te ja rIta gharanA chaMdanA rUpane lAgu paDe che. jemake DADa A rUpanuM karyuM ghara ? ane keTalAmuM rUpa thAya? to chaMchuM" kAnta nAmanuM ghara ane chaThThuM rUpa thayuM tema samajavuM. kAmya, saMgIta ane vAstuvidyAmAM laghuguru che, te eka ja a Mge bhegave che. paNa temanA rUpe bhinna bhinna che. kAvyamAM prastAra vaDe mAlinI, zikharaNI Adi chaMda che temAM eka laghu ke guru ochAvattA hoya te cha MdanuM nAma pharI jAya che. temAM dareka gaNamAM Ave TalA guru, madhye ATalA laghu ane aMte ATalA guru hoya te amuka gaNu thAya Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gRhasthanAM ghara ane ATalA gaNe hoya te amuka chaMda thAya tevI gaNanA che. vaLI chaMdanA amuka akSare virAma yati AvA joIe, te ja te chaMda thAya e niyama che. tevI ja rIte saMgItamAM paNa laghu gurU mATe prastAra karI tene chaMda bAMdhavAmAM Ave che. tyAra pachI te saMgIta thAya che. jema kAvya ane saMgItanA prastAra vaDe chaMda utpanna thAya che, tevI ja rIte prastAra vaDe gharanA chaMdo thAya che. jevA ke dhruva, dhAnya, jaya, naMda, vagere chede che ane te chaMdo prastAra vaDe thAya che. cAra gurunA prastAranA soLa rUpa che, teja dhuvAdi seLa ghara che. prastAramAM je prathama rUpa cAra gurunuM che, tene dhruva ghare jANavuM. arthAt guru sthAne bhIMta hoya eTale te keThA jevuM thayuM ema nahi, paraMtu tene eka dizAe pUrvamAM dvAra kalpavuM. te pachI anya chaMdanA aliMda kayAM Ave che te samajavuM anukULa raheze. laghu sthAne aliMda eTale osarI ke parasALa samajavI. 5. chaMda athavA prastAra laghu gurunAM cihane mUkatAM mUkatAM seALa svarUpa thAya che, tene chaMda athavA prastAra kahe che. 6. chaMda-(uparathI gharanI saMjJA) 1 dhruva, 2 dhAnya, 3 jaya, 4 naMda, 5 bara, 6 kAnta, 7 manorama, 8 suvaka, 9 kurma, 10 kara, 11 vipakSa, 12 dhanada, 13 kSaya, 14 AkaMda, 15 pula, ane 16 vijaya. ema gharanI saMjJA utpatti thAya che. udiSTa -guru laghunAM cihno parathI keTalAmI saMkhyAnuM rUpa thayuM te jANavAnI rIta. naSTa-keTalAmI saMkhyA che, te uparathI laghu guruno prastAra jANavAnI rIta. padArU-gharamAM bhIMtaDAmAM cAra staMbhe upara be pATaDA Ave te jarU. apavarka--eraDI-keTaDI, te gharanI DAbI tarapha karavI. 7. ghara bAMdhatAM laghu gurune upaga laghu gurUnA prastAranI rIti pramANe ghara utpanna karavAmAM Ave che. laghu sthAne ahiMda-parazALa ke osarI ane gurunA sthAne bhIMta jANavI. cAra gurUnA prastAramAM cAra rUpane cAra dizAmAM tenA AghamAM pUrva pAcho dakSiNa pachI pazcima ane chelle uttara dizA ema raSTikrame jANIne alaMdAdi mUkavAM. evA anukramathI yuvAnyAdi gharanA chaMda thAya. e rIte cAra gurune prastAranA seLa rUpanA anukrame dhuvA iLa ghara utpanna thAya che, te seLa ghanA svarUpa judAM judAM che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunighaMTu dhruva chaMdanA cAra guru pachI tenA bIjA rUpamAM Adya laghu Ave eTale dhruva chaMda badalAI dhAnya chaMda thAya che. arthAt Adya laghu Ave eTale dhuva zALA-guhane AgaLa eka aliMda (osarI) utpanna thaI, tethI tenuM dhAnya chaMda nAma thayuM. te rIte prastAranAM rUpe pharatA jAya, tema gharanA svarUpo ane nAma pharatAM jAya. e rIte kAvya ane vAstuvidyAna eka rIta che. kAvyamAM jyAM Adya traNa laghu heya te na gaNa thAya. Adya traNa guru hoya te ma gaNa thAya. Adha eka guru ane aMte be laghu thAya te = gaNa thAya. e traNa gaNu Ave te ekAda jAtine chaMda thAya. te gaNe pachI eka laghu Ave te bIjA prakArane chaMda thAya. ane chelle guru Ave te trIjA prakArane chaMda thaI jAya. 8. sena prakAranAM gRhanAM svarUpa dhuva 1 gharaja 2 re naMda I66 DIDa = = va 2.5 SS15 vAM -6 iDA mana rama9. budhavabaM - | 11 . e/ | vipaH 5$si 1 ISSI 2 1Isii DokamAM Akara kSaya 137 Ssit 1za eka zAlA gRha : uparanAM eka zAlAnAM gRha eka cAra thAya che. dvizAla grahaH gharanI bhUminA ADA ane ubhA ema traNa bhAga karavA, eTale navapada (nava koThA) thAya. te nava padanI madhyanuM pada mUkI bAkInA be padamAM be zALA karavI. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gRhasthAnAM ghare bAkInI bhUmi khullI rAkhavI. e rIte cAra dizAonA cAra prakAranI zALA thAya. tenAM cesaTha nAma (dvizAlanA 64 prakAra) kahyAM che. trizAla grahaH eka paMktinI traNa zALA-ghare-eAraDAe hoya te trizAla gRhane AgaLa eka, be, traNa, cAra, pAMca ke sAta aliMde haiya che ane pAchaLa ke paDakhe eka, be ke traNa aliMda hoya che. tevAM gharamAM eka ke be padArU hoya che. trizAla gRhonAM svarUpa bhede pRthapha pRthak nAme (AgaLa bhadravALA ghare) paNa kahyAM che. catuzAla gRhaH eka paMktinI cAra zALAe (oraDA) hoya tene catuzAla gRha kahe che. AvA gRha rAjAonA mATe kahelAM che. trizAla gRhe paNa rAjAo mATe kahyAM che. catuzAla gRhanAM nAma caka. jyAvaha, makaradhvaja ane kAmada ema aliMda bhede kahyAM che. anukrame ATha zALAo ane daza zAlAo sudhInAM bhavane sajAone mATe zreSTha kahyAM che. cAra guru akSaranA laghu gurunA bede vaDe prastAra thAya che. temAM zALA, aliMda AdinA bheda vadhe 16384 seLa hajAra traNaso ne corAzI prakAranAM bhavane bane che. aparAjitakArakta vizeSatA eka zAla gRhonA bheda be lAkha, cosaTha hajAra kahyA che ane dvizALa gRhanA bhede ATha lAkha batrIsa hajAra kahyA che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa-5 rAjabhavana rAjavezma-rAjamahela 1. rAjamanA pada ( bheda) 1 mAsa pharatAM chajA ghaMTAkara karelAM hoya te mADa chaMdanuM rAjabhavana jANavuM. jene AgaLa matta vAraNa (kakSAsana) karelAM hoya. 2 maura sauthI upalA bhAga para varaMDikA-vaMDI-perApeTa karelI hoya tathA bhadranI bhUmi (AgaLa paDatA bhAganA mALa)nA khUNe zikharIyo karelI hoya te mIDa rAjabhavana jANavuM. rAjabhavananI sarvabhUmi (jyAM jyAM aliMda agAzI Ave tyAM) upara varaMDikA vaMDI-papeTa karelI hoya te zuddha chaMdanA bhedanuM rAjabhavana jANavuM. 4 zikhara je rAjabhavananA madhyabhAga upara zikharanA AkAranuM zikhara kareluM hoya te zikhara chaMdanuM rAjabhavana jANavuM. 5 tuGgAra pratyeka bhadra (rAjabhavananA jyAM jyAM AgaLa paDatA bhAga hoya tyAM) UMcAIthI bamaNa paheLAInuM ghaMTA, kaLaza, tavaMga kareluM hoya te tuMgAra rAjabhavana jANavuM. da siMhAvakana yukata gekha jharUkha hoya ane tenA pratyeka khUNA siMhethI vibhUSita hoya te siMhakaNuM rAjabhavana jANavuM. tenA khUNuM geLa karI siMha karavA bhadranA khUNA karavA. 2. basamASTa-AjasabhA bhavananA ATha prakAra. 2 naMA soLa padanA kSetramAM madhyanA cAranA eka padanA cAre tarapha aliMda hoya te naiyA nAme sabhAbhavana jANavuM. 2 mA naMdA svarUpanI sabhAnA AgaLa eka bhadra karavAthI te bhadrA nAmaka sabhA gaNavI. rU thavA naMdA svarUpanA sabhAbhavananI cAre tarapha bhadra karavAthI te kayA nAmanuM sabhAbhavana jANavuM. 4 pUrNA kSetranA pa4pa vibhAga karI pacIza padanA sabhAbhavananuM mathanuM pada moTuM hoya te pUrNa sabhAbhavana jANavuM. 5 divyA kSetranA nava padyanuM sabhAbhavana te divyA. 6 yakSI divyanA svarUpane cAre tarapha eka eka pAnuM bhadra (aliMda) heya te yakSI sabhAbhavana jANavuM. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjabhavana 39 chatnovA divya svarUpane cAre tarapha traNa traNa padanuM bhadra (aliMda) heya te netmavA ropi sabhAbhavana jANavuM 8 sapA ratna dUbhava sabhAne cAre tarapha vaLI eka eka padanuM bhadra (aliMda hoya te utpalA nAmanuM sabhAbhavana jANavuM. sabhAbhavanane viSe taMbha, te raNe, madalo, nanuM ane chAgha karavAM. chAdyo upara luMbIo karavI. haraNa, azva, siMhanA svarUpe ane nartikAonAM rUpe karavAM. bhavanamAM ratna samRddhi pramANe jaDI phaTikathI suzobhita karavuM. rAjAne besavA mATe vedikA karavI. 3. vedikA lakSaNa (siMhAsanayukata) 2 svarita cerasa,cAra khUNAvALavedItesvastika AvI verdI lagna kArya ane devamaMdiramAM karavI. 2 adri bhadravALI bAra khUNAnI madiva vedI rAjasabhAmAM tathA devamaMdiramAM karavI. 3 zrIdharI vizA khUNAvALI eTale pratibaddha yukta vedikA devamaMdiramAM karavI. 4 nI kamaLanA jevI AThakhUNAvALa vedika caMDipUjanamAM ane homahavanamAM karavI. vedikA siMhAsana) para gAdI karavI. vedikAne cAra staMbhanI cakI ane traNa chajathI zebhatI karavI. tenI upara ghaMTA, kaLaza ane vedikAne traNa bAju mattavAraNa (kakSAsana) karavAM. rane jaDavAM. rAjyasananI vedikA upara siMhAsana 40, 50 ke 20 aMzula pramANunuM karavuM. chatra 84, 7 ke 60 aMzula pramANe karavuM hemadaMDa kaLaza ane cAmara karavA. 5. jhakAsa-trividha nRpa siMhAsana (annavastro) 2 34 siMhAsanano eka prakAra. azva, gaja, nara tharavALuM pITha. kaLaza ane te upara chatrI hoya tevuM siMhAsana hoya te raju kahevAya che. 2 surA pITha, gajathara, siMhathara, vedikA ane te para chatrI yukta hoya te siMhAsana suyaza nAme oLakhAya che. 3 kIvitra pITha, gajathara, mAtRkAthara, vedikA, Asana ane te para chatrI yukta siMhAsanane dIpacitra kahe che. 4. siMhAsana para gAdI kvAna 2 madrAsana 60 aMgula vistAra vRtta chatra pramANa. uttama 84 aMgula, madhyama kara, aMgula, kaniSThA 60 aMgula. 2 virAsa 50 aMzula vistAra. rU 40 gula vistAra, hemadaMDa yukta, patAkA tathA cAmara te pa2 ratna kaLaza. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 6. taMtra-gAkha jarUkhAnA seALa prakAra (navamo ) gavAkSa-gAma, jharUkhA, rUpa, madaLA, vedikA, kakSAsana yuta-jharUkhA-gAmaka jImITeDI, kAmathI. maLa sAthe nIce upara vAmazI thAya te. 6 trirAja je gavAkSane luau na hAya te. 2 ubhaya je gavAkSane e lukhI hAya te. 3 svastika namAvata" cAra luMkhI yukta gavAkSa 4 subhagA tricavA cha lekho ane pAMca mukha hAya tene gavAkSa. 1 priyAnana AThe lukhI yukta gavAkSa. 6 sanmukha 7 subaka 8 priyaMga 11 vaicitra 12 siMha khAra lurmI yukta gavAkSa 9 padmanAma je gavAkSane traNa chAdya hoya te. 20 rIcitrA je gavAkSane cAra chAva hAya te. je gavAkSane pAMca chAgha hAya te. gavAkSane eka chAdya (chAjalI) hAya te. je gavAkSane e chAgha hAya te. 2 gvAluka 3 samasUtra 4 padmagarbha je gavAkSa lakhAImAM vadhu hAya te. je gavAkSa paheALAImAM vadhu hoya te. je gavAkSa laMbAI paheALAimAM sarakhA hoya te. 13 haMsa 14 matida 21 je gavAkSa bhadra yukta hAya te. 16 garuDa je gavAkSane cAre tarapha dvArA ane dvArane jALI hoya te garuDa gavAkSa. 5 gavAkSanA chAdhanA cAra prakAra (vamAtrA) 1 khAtaka vAstunila Tu geAJa-jharUkhAnA chAghane eka prakAra, cAraso pachI avatu lAkAra khADAvALuM chAdha gavALunA ghATanA thAthI chAdha DhAkavuM te, cArasa pATIyAthI DhAMkavu te. kaNu pADIne, kamaLa karIne DhAMkavu te. chAghanA viSayamAM samarAMgaNusUtradhAranA mata samarAMgaNa sUtradhAramAM chAdyanA paccIza bhede kahyA che. 7. chAgha (chAparAnA) DhAMkaNanA chaMda bheda (rAkhavo) 1 kAkapakSa 2 kumudAmabha kAgaDAnI pAMkha rUpe chAparAnA DhALa ( thADA DhALa) heAya te jAvakSa kamaLanI pAMkhaDInI AkRtirUpe chAparU (anne taraphanA vadhAre DhALa ) hAya te. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjabhavana TER Ex={ . - . ... . LULUTO INDIVALEOLIAD) LUTHERINGSDATO 119 \\\ \\\ 4{Pie 3 - iad-44 us d , Khe 1036 e le lolle cuccuukhccuucuu thmduupuudumpuud ruammdhmbuddhddhoomuu myuddhcthmii+ gavAkSa 11 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunigha LallutioninITElnull}IM IlliI]JI[l[jliJIBILI[TI]HITI Wga panAma vAra dhavana kaMpanna-panAma suvAnA vipavita 2 vAMvaTA yuvA ne .0 vAgavAkSa-10 RSS Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjabhavana # : vRdhya gaNA 14 | | | mItiya gavAkSa kaMsa vIsa 8 ; L phitiT nul Trimurtidi gavAkSa 3 * A citramAM sauthI upara gavAhara Isa. pahelAMnA bAMdhakAmamAM jovA maLe che. gavAkSonAM citrAmAM gavAlanuM nAma tathA aMgrejI akSaromAM kramAMka ApelA che. gavAkSanI saLa prakAra batAvavA ApelA kramAMka sAthe meLavatAM kramAMka saMkhyAmAM pharaka lAge te tyAM gavAlanA nAma pramANene tene kramAMka samajI tenA lakSaNano abhyAsa karavo. gavAkSa zabdane vAstavika artha jALIyuM e ghaTe che. saMskRtamAM tenI vyutpatti darzAvatAM gAyanI AMkhanI mAphaka AMkha eTale jovAnI jagyA-gharanI meDI uparathI bahAra javAnI bArI, jALIyuM ke tevI rItanuM bAkara-ema artha thAya che. kAvyasAhitya tathA keza graMthomAM bArI arthamAM gavAtA zabda vaparAya che. amarakoza paNa vAtAvara--pavana AvavAnI jagyAe artha Ape che. zilpazAstramAM bArI, gekha. jharUkhe vagere arthamAM A zabda vaparAya che. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DRN CBSOMPURA ******** 669007 phu DUDE 44 vAstunila kuM Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * rAjabhavana 3 zaurpaka supaDAnA AkAre vadhAre DhALavALuM chAparUM. eka DhALiyuM chAparuM hoya te. 4 pAlApaka chAparA upara naLiyAM chAjelAM hoya te. 5 prAlaMba cUnAgacchI athavA dhAbAbaMdha kareluM chAparuM. je chAparUM paththara vaDe kareluM hoya che. arthAt ghara uparanI chata pattharanI hoya te. 9. chAdhanA cha chaMda (patisUtro) 1 tRNacchaMda ghAsanuM chAgha. DhAMkaNu 2 dROM kASTanuM DhAMkaNuM. eka, be ke traNa bhUminuM kASTanuM meDA (phalora) baMdha ghara. vAnijhaMra adhika UMcAIe zilAnuM DhAMkaNa, chata ke chAparUM. 4 khaMDacchaMda mULa ghara upara vibhAgathI agAzI karI bAkI kareluM chAparUM agara DhAMkaNu. 1 jU chaMda nIcenA gharane meDe ke pattharanI majabUta chata. 6 vAMdueN uparanI bIje mALanI bhUmi. nIcI UbhaNInuM pattharanuM chAgha 10. bIjI rIte chAdhanA cha prakAra 2 pachi ghAsathI chAyela ke divAlavALa. 2 pachAgha pAMdaDAMthI chAyela ke divAlavALuM. 2 4chA pATiyAthI chAyela ke pATiyAnI divAlavALuM. 4vaMzachAdya vAMsanA khapeDA-vAMsanI paTTIonuM chAgha ane bhIMtevALuM. 5 mRchAgha mATIthI chApela. vaLAe para ghAsa nAkhI mATIthI chAyela ane mATInI bhIMtevALuM, 6 ziracchA pASANuthI DhAMkeluM ane pASANunI bhIMtevALuM. 11. rAjabhavanamAMnA keTalAka mukhya padArtho jarca, za, sAjana-palaMga. gAsana-pATale. lidAsatta- rAjAnuM Asana. chatra-chatra (mastaka upara). thAna-vAhana, pAlakhI, gADuM. -hathiyAra. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa-6 devaprAsAda 1. prAsAdanA mukhya be bheda devaprAsAdanI racanAnA sAmAnya rIte be prakAra kahyA che. (1) niradhAra ane (ra) sAMdhAra. (1) niraMdhAra prAsAda - sAmAnya prAsAdo (devAlaya) ke jemane garbhagRha ane tene pharatI bhamatI, bhIMta, garbhagRhanI AgaLa kaulI (kele), aMtarALa ke salilAntara nathI hatAM tevAM devAlaya. AvAM devAlayamAM dravya saMkocanA kAraNe maMDapanA badale caturkika sAMdhAra prAsAda taladarzana I !! mAMdhAmA jamAna nA ws ka rA ra ' niradhAra prAsAda taladarzana niradhAra eTale garbhagRhanI pharanAM pradakSiNAnI jagyA vagarane prasAda ni+ (palANa vagaranuM e arthamAM bejAele zabda, apabhraMza thatAM niradhAra. sAMdhAra eTale garbhagRhanI pharatAM pradakSiNane jagyAvALA prAsAda, sara (pilANa sAthe) e arthamAM yojAela zabda. apabhraMza thatAM sadhAra. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprasAda (tare) kare che. maMDapa khule rahe che. (chatAM gUDha maMDapa gaNAya che.) gUDha maMDapanI jagyAe bhIMta karavAmAM Ave che. garbhagRha upara sAmAnya rIte zikhara thAya ke saMvaraNa (chAparU) thAya. maMDapa upara ghumaTa ke saMvaraNa thAya. (2) sAMdhAra prAsAda - mahAprAsAde (moTAM devAla)ne sAMdhAra prAsAda kahevAmAM Ave che. AvA prAsAdanuM svarUpa evuM heya che ke temAM garbhagRhanA pharatI divAla, tene pharatI pradakSiNA karavAnI jagyA ane pachI pharatI divAla (maDevara yukta) hoya che. tene upara zikhara hoya che. garbhagRhana AgaLa kauTalI hoya che ane tenAthI AgaLa maMDapa yajJa che. AvA prAsAdane meru jAtinA prAsAde kahe che temaja sAMdhAra prAsAdo paNa kahe che. I. sa.nI bAramI-teramI sadI pachI AvA sAMdhAra jAtinA prAsAdo karavAmAM AvyA nathI. (thayA nathI.) somanAtha, dvArakA vagerenA prAsAdo sAMdhAra prakAranA prAsAde che. 2. devaprAsAdanAM mukhya aMge devaprAsAdanAM mukhya 18 aMge che. jemake - taladarzana (1) Ayatana (2) garbhagRha-nijamaMdira (3) aMtarAla-salilAntara-kelImaMDapa () gUDhamaMDapa (5) trikamaMDapa (6) nRtyamaMDapa (7) zaMgArakI-zaNagArakI (8) paTAMgaNabahArane khule caka (9) balANaka-Dahelo udayadarzane (1) jagatI-jagatane udaya ubhaNI. sthirazilA--pazila eTale jagartAnA samasUtra (mathALA sudhInI) pANI sUnAgachInI pUrI (2) bhiTTa-jagatI (hintha) uparane pITha sudhIno thara A thara keTalAka eka thara kahe che; jyAre keTalAka traNa thara kahe che. (3) pITha (4) maDevara-kalpomartha (5) dvAra-garbhagRha tathA gUDhamaMDapanAM dvAra (6) zikharagarbhagRha upara (7) maMDaga-staMbha-taraNa-kakSAsana (8) vitAna-maMDapa upara gabhAre (9) saMvaraNa maMDapa upara chAgha. keTalIka vakhata garbhagRha upara paNa saMvaraNa karavAmAM Ave che. jagatI-Ayatana (1) prAsAdAdhiSThAnabhUmi uparanI prasAdanI maryAdA, athavA maMdira (prAsAhane) cetare, eTale. vasamuhanI devakulikAe paMktibaddha thAya che te. jemake viSNunI 24, rudranI 11, sUryanI 12, sUryAdi navagrahanI 9, ginInI 64, navadurgAno 9, saptamAtRkAonI 7, jaina devanI 24, 5, 7, 84 ke 108. devakulikAo (derIo) karavAno heya tyAre tenI jagatI vizALa karavI paDe. A badhAne Ayatana (sthaLa) kahe che. jagatIne laMbAI-pahoLAIrUpI eka ane eTalArUpI UMcAIne bane ema be bheda hoya che. UMcAInA prakArane pITha kahevAmAM Ave che, ayitane Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunika ftha aSata. PXCHAYATAN sUrya ziva ma ziva ziva sUryo gaurI jagatI-AyatanamAM paMcAyatanA devAnI devakulikAonAM sathAna Ayatana Izvana agni naiRtya vAyavya sUryAyatana ziva gaNeza viSNu caMDI gaNezAyatana caMDI vipaNuM viSNuvAtana gaNeza caMDI caMDacAyatana viSNu gaNeza sUrya zivAyatana viSNu gaNeza devakulikAone A kama sUtradhAra maMDana viracita prAsAdamaMDana, adhyAya 2, zleka 41-45 mujaba Ape che. ahIM pradakSiNA kamathI devatAonI derIo karavAnuM kahyuM che. pUjanapaddhatinA graMthamAM paMcAyatana kama AnAthI bhinna prakAra che. jemake je gaNezayana hoya to mayamAM gaNapati, izAnamAM viSNu (nArAyaNa), agnimAM ziva, vairpatyamAM sUrya ane vAyavyamAM devI (caMDI) ema krama che. tethI gaNezapaMcAyatana , nA, za, jU, re zivapaMcAyatana , jA, jU, , , viSNupaMcAyatana , , , rU, re devIpaMcAyatana che, nA, , , phU ane sUryapaMcAyatana phU, , , , che ema bane che. ahIM pUjyapUjaka vaccenI dizAne pUrva na mAnatAM ISTadevanI pAchaLa rahelI dizAne pUrva mAnI anukrame dizA-vidizA kalpI devasthAna krama kahyo che. A vizeSatA taMtrazAstrane AkarayomAM paNa svIkArAyelI che. vidvAnoe e tarapha dhyAna ApavuM. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimAsAda 30. 229) NERAGE 12 kh1019 nArAma ETTE coka KEUSABE ba JOB - dIpacitrA mAjamA caturmuya dIpacitrA INUT satya LI ORKare prasapAna BGEDE || nArA mAgAra 12 EME SAR 5ra devakulikAonI jagatI-Ayatana caturmukha dIpacitrA Ayatana cAkha zivAlaya Ayatana Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (BORA)) Out OF 222 20-200000E ja OADS Fun CACTU BANAOKAD F Bai Bai Bai Bai Bai LILIOA 192 devakulikAonu Ayatana 50 AstuniSa ke Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSpAsIka PUSHPAKANTH KAPOTALT VARI RELI I ANTARPATRA C9 3.4 234 12 i KALASH KUMBHA 2% 12 KHURAK ANTARAL | KAANIKA JADAMBO KHURAK KUMBHO === S ot FE CHIPPIKA 12 TRAVA BHITTA / 12 - JAGATI VASTUVIDY A-14. PART dazamI zatAbdinI jagatI (oTalAnI cAInI racanA) Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = = eich = = = = = # e : p . e r 7 t---------- - -*- - - - * nIgaMdhAra prAsAdanuM saMpUrNa pakSadarzana | km 1 9 sider s = = = = *gs 4rry Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ca4034. ofka ? - nIradhAra prAsAdanuM taladarzana - - ----- ----- ko ke ane UID; TN T maNDapa jo ''5 - OR T. My - 7 . jagatI Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OTCTC jAtI Chen Hua Vaba jayanIhara sI. 1. mA 12 mI zatAbdInA devAlayanI jagatI (tenA ghara, mahApITha ane kakSAsana sahita eTalAne udaya ) hyunDa rabi kuma vAstuniya Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprAsAda 55 jagatI uparanuM kakSAsana > ' khajurAhe (madhyapradeza)nI jagatI ! - - - - - * DIR | - - - - - - - AAAAAAAAAAAAAAAAAAEM.,000 - - - - - Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstuniTa Icippika kerna - grasarupa karnamalika ---- skandha karna Iskandha --- 22 antarapatral cippika karnaka -- 1 cippika -- -- | Jadyakumbha 8 skandha karnaka 1 Eghasika...U ATha, nava, daza zatAbdinuM pITha = , .. pranAlanuM pANI pIte caMDanAtha Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprAsAda s jagatInAM svarUpa ane nAma (svarUpa ane vistArathI kula 10"bheda paDe che. ) ma svarUpa nAma 1 ra 3 G samacArasa geLa khagALa ma akANu cukta dayAza(soLa)kAyukta atrIsakrANu prAsAdathI traNa, cAra ke pAMca gaNI devapura eka, be, ke traNa hajAra gaja vistAravAnI cArasa gajamAMdI va acArasa 10 . vIrabhadrA supatAmAM pUNa caMdrA bhadrikA jayA, svastikA athavA vijayA ajitA aparAjitA cAra, nava ke seLa hajAra gaja vistArayukta rAjapura taladarzanamAM pahele bheda Ayatana kahyo che te maMdiranA sthAnane-kSetranA dyotaka che. ucadanamAM pahele bheda jagatI batAvyuM che te prAsAdAdhiSThAna che. prasAdASiSThAna e prAsAdanuM siMhAsana gaNAya che. AyatananeA artho bharI raute sthAna thAya che, jethI zilpIga mULamAMdiranI pharatAM karavAmAM AvatI devakulikAene Ayatana kahe che, tyAM sudhInA badhA bhAga jagatI athavA Ayatana kahevAya. jagatInA UMcAnA prakAra jene ubhaNI eTavaDu (plintha) kahe che che. jagatInA samasUtramAM AvatA prAsAdanA prathama pravezamAMpane vAmanamaMDapa kahe che ane vAmanamaMDapa upara alANuka (DahelI) thAya che. sthirazilA-kharazilA:-jagatInA uDDayanA samasUtre karelA prathama dRDha thaya-pUraNI je capaTA DAya che te. Ane cipikA paNa kahe che, athavA dharaNIzikSA paNa kahe che. (2) bhiTTa H--jagatI uparanI kharizalA uparanA thara ke jenA eka, e, ke traNa vibhAga padmArUpe hAya che te. paTTAonI (1) muktaka (2) puSpaka ane (3) dhayaza e pramANe Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 vAstunighaMTa saMjJAo hoya che. zAstrakAre bhiTTanA traNa vibhAga () kahe che. paraMtu keTalAka zipIe eka thara karIne paNa calAvI le che. bhiTTanA traNa tharamAM muktaka nIcalA tharane kahe che. puSpaka vacalA tharanuM nAma che ane dharmayaza e upalA tharanuM nAma che. (3) pITha -pIThanA traNa bheda kahyA che. jemake (1) mahApITha (2) kAmadapITha ane (3) kaNe pI [1] mahApITha -mahApITha eTale je judA judA tharothI banAveluM hoya che. jene pahele thara jADaMbe, bIje karNikA-kaNuM ane trIjo thara zAhapaTTI hoya che. A grAhapaTTImAM aMtarAla, chajajI (kevala) ane te upara grAhapaTTI hoya che. temAM grAhana mukha karelAM hoya che. tenI para cale gajathara, tenI upara pAMcame azvathara tenI upara chaThTho narathara ema anukrame ekabIjAnI upara thara karelA hoya che. keTalAMka pIThe gaja ke azvathara rahita paNa hoya che. mahApIThamAM je te devIne prAsAda hoya te mAtRkApITha karIne temAM rathanI AkRtio ApelI hoya che. zivaprAsAdamAM azvatharamAM vRSabha paNa katarelA hoya che. A mahApITha sAMdhAra jevA mahAprAsAdamAM thAya che. [2] kAmadapITha -(1) bhiTTa (2) karNikA (3) aMtarALa (4) chajajI (kevALa) ane (5) grAhapaTTI ATalA there hoya che. tene zilpIe pAMca thara mAnIne pAMcatharU paNa kahe che. "pAMcatharU" sarvadeva prAsAdomAM thAya che. 3) karNa pITha - bhiTTa upara (1) jADebe (2) kaNikA ema phakta be ja thara hoya che. AvAM pIThe sAdAM devamaMdiramAM alpa dravyavyayanA hetuthI thAya che. keTalAka sthaLe sthAna saMkocanA kAraNe paNa tema kare che. mAtra va8 pId- sivaMas Meddha. parijhama varSa saMai 10 F 2. purve 31 [payA 1pa ja Alaya Duii pALa ( gau vAka ctnw 16yaba $( 1 - vaya ( 4 ) dAmo vana mAM ) nimna 5 surakabaMdha draviDa jAtinA prAsAdanI pITha 1 prAha saMskRta zuddha nAma che. zilpIo tene grAsa ema paNa kahe che. paNa te azuddha zabda che, grAha eTale magaramaccha, eka jaLacara prANI. dhArAma - pada Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetraprAsAda Pihtl NARAPITH-122.7 NARAPITH CHIP PIKAN Hrasua MORGUNGROSELLAI 3109 Puspake +PATTI 2 Pauti $12 we ASHVA PITH 18 312 31 9 PART HORSE 13h 16 12. GRASAPATTI 8th 4010 GAJA DITH PART 22 71372772212 ELEPHANT IS PARTE CHIAVAK 5 22 3 27272 M 12 fajs Livno skat ADOLE AND of 110 $10 JADAMBA 12- SEN 129 ANVAS Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. mahApITha 8/2 " FLEXURAMMURUGA P PRA $200 COXERAL YAHY JANNE BAZI narapitha 8 asvapitha 10 | gajapitha 12 karnali 14 jady akumbha skondha cippika Urdhvakarna rupini karna antarapatrika skandhapatika urdkvakarna v4jth vAstuniya karna with skandha antarapatrike skandha with pattika karna gajah [skandha & pattika karna Cantarpatrika nirvana cippika grasapatti antarapatta Leippika karnaka Fantarapatrika cippika skandha & pattika karna Fpattika pallika skendha karna Fantarapatti Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * devaprasAda * * maraDAvaze () maMDevara-pITha uparanA prAsAdanA udaya (uThAva-UMcAI-pramANu-chajA sudhIne divAlane bhAga tene maMDovara kahe che. prAsAdanA garbhagRhanI bhIMtanA (divAlana ) bAhya bhAganA ghATanA kare tera (zirATI sAthe) kahyA che. keTalAka ma DevaramAM zirAvaTane thara nathI hete, eTale bAra tharane maDevara thAya che. A tera thara anukrame (1) khara-khuraka (2) kuMbhaka (3) kalaza (4) aMtarAla (5) kevAla-kapAtAlI (6) maMcikA (1) jadhA (8) udgama (9) bharaNikA (10) zirAvaTI (11) mahAkevAla-mAlakivAla (12) aMtarAla ane (13) khuTachAdya ema che. - pITha sAthe maMDevAra pITha no ' tA EST TI - na' nA . 3 = = = 1N!" HEMUT #UBE ka ra 4 - . = S 1. S nama maLe ra UIFIT - kira pa >>n mahiULBlogImage [[.to - vaDe - - - - - -- ne nA GJ 1L-SE na - - - : - dharma pa.... - | s o it. ---- - teleIya najara | RvAmAM ke krameyaa Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TT,KUMPAK 217 RE ..KHI RAKS AAMANCHI KA|2 mAraka 1-2111421-2- 13 PATR PART 4 **15 I D AMANAN CHPDIKA XAND I KAND KARN TGHASIKA PRATTAD vAstunigha HONVINYW . MUKHAPATTI 2 SKAND KEYAL,12 424 2. <Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprasAda 13 - za za . * * - - maMDevaranA (1) sAmAnya (2) nAgara ane (3) merU ema traNa bheda hoya che. sAmAnyamavara -alpa dravyavyayanA kAraNe A maDevara karavAne kahyo che. temAM khure, kuMbhaka, kalaza, aMtarALa, kapitAlI, jaMghA, maDakevala, aMtarALa ane khuTachAgha (phUTachAgha) ema nava thare Ave che. sAmAnya maMDevaramAM jaghAmAM rUpa karavAnAM hotAM nathI. nAgarama Devara-144 bhAganA maMDovarane nAgara maMDovara kahyo che. nAgara maMDevara sAmAnya rIte nIradhAra prAsAdamAM thAya che. chatAM bIjA ochA vattA bhAganA maMDovara paNa nIraMdhAra prAsAdamAM karavAmAM Ave che. A maMDovaranA jaMghAnA tharamAM deva, devI, devAMganA, dipAla temaja muninAM svarUpe paNa thAya che. merUmaDevara - A maMDovara sAMdhAra mahAprAsAda ke je be athavA traNa bhUmi majalA) yukta hoya che, temAM karavAne kahyo che. tene be majale eka chAgha Ave che ane tene be jaMghA (thara) karI temAM devasvarUpe karavAmAM Ave che. bharaNInA thara upara pharI maMcikAne thara karI tenA upara rUpavALI jaMghA thAya, ema krame karIne be traNa bhUminA mahAprAsAdane je maDevara thAya te merUmaDevara kahevAya che. mevaranA (tera) tharanuM pramANa maMDovara 144 bhAgane, 108 bhAgane, 27 bhAgane ke chA bhAgane hoya che. judA judA granthamAM anya vibhAge vALA maMDovare paNa kahyA che. temAM zirAvaTIne thara keInamAM kahyo nathI. sADA sAta bhAganA maMDevAramAM khuraka kahyo nathI. maMDevaranA stara-maMDevarane (1) kharaka (kha) (2) kuMbhaka (kuM ) (3) kalaza (kaLaza) (4) aMtarAla (aMdhA) (5) katAlI-kapota (kevALa) (6) maMcikA-mAMcI (6) aMdhAja vikA (jaMghI) (8) udgama (deDhIyo) (9) bharaNikA-bharaNa (10) zirAvaTI-zarAvaTI (11) kapitAlI-mahAkevAla (upara kevALa) (12) aMtarAla-dhasI (13) chAgha (chajI) (14) daMta chAgha-vALIyuM chajuM je pATa upara pAtaLuM Ave che te. (15) prahAra-garbhagRha uparanA chagha uparano thara prahAra kahevAya che, jenA uparathI zikharane AraMbha thAya che te. maDevaranA starenA AMtara nAme-(1) vRtta (maMDevarane kaLaza, (2) skaMdha paTTI (galatIne nIceno kaMda' (3) skaMdha (galatI-ghAMTe) (4) kaNuM (kevALa mAMcInI madhyapaTTI), (5) karNAka (kaNI, karNapAla) (6) karNAtAla (kaMdha galatI uparanI cAMca) mukhapaTTI (karNanI upara ke nIcene kaMda (8) aMtarapatra aMtarAla (aMdhArI gharzI, prAsAda ane maMpa vacceno bhAga (9) nirvANa paTTI maMcikAnI kaNI uparano kaMda (10) chAdha (chaju, Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunirva chAjalI) (11) udgama (deDhiI) 12) grAhapaTTI (grAhanA mukhanI paMktinI paTTI (13) kAmarUpa (meTe kaMda nIce hoI jemAM kAMgarI thAya che te) (14) maNibaMdha (moTA goLa sAtaDAnI paMktinI katarela paTTI) (15) paTTIza (aMtarALa pachIne kaMda (16) vatya (bharaNInI uparanI paTTIo (17) bhAra puttalikA (DevaranI zirAvaTInA uparanI paTTI, jemAM kAMdha upara bhAra vahana karatAM rUpa hoya che te. merUmaDevara racanA prakAra - merUmaDavaranI racanA (144 bhAganA nAgara maMDevaranA nIcenA kharAthI) bharaNInA thare uparathI karavAmAM Ave che ane pharI mAMcI, jaMghA, udgama (deDhIyA), bharaNI, mahAkevALa, aMtarALa ane buTachAgha karavAthI thAya che. ane tene be jaMghA thAya che. Ama karavAthI be bhUmiyukta (be mALano) prAsAdane bAho maDevara thaze. A racanA sAMdhAra prAsAdamAM thAya che. sAMdhAra prAsAdanI aMdara maDevara ane maMDapanA staMbhone prakAra: aMdaranA maMDapanI racanA-aMdara maMDapanA khaMbhAdi ane maDavanA tharane samanvaya evI rIte karavAnuM kahyuM che, ke aMdaranA staMbha ane bharaNa sara jaMghAnA udayamAM samAvavA ane sArA uparane pATa-bhAravaTa bIjA te uddagamanA thara barAbara samasUtramAM meLavo. bharaNI mathALAmAM bhUminI chatamAM samAvavI. uparanA chajAnI barAbara aMdaranI bIjI bhUmine pATa samasavamAM kare. te pATa nIce sarA ane bharaNAM staMbha upara karavAM. nIradhAra prAsAdanI aMdara maMDapanArasaMbhe ane maDavaranI racanAne samanvaya AvA maMDovaranI racanA karatAM maDavaramAM kuMbhA barAbara kuMbhI, staMbha barAbara uddagama. deDhiyAne thara ane bharaNa pATa thara barAbara staMbha uparanuM bharaNuM, zirAvaTI ane mahAkavALane barAbara zarA, badhAM Ama samasUtramAM rAkhavAM. khUTachAgha-kUTachAgha ane pATa bhAravaTa e samasUtramAM hoya, e rIte noraMdhAra prAsAdanA maMDevara ane maMDapanA tane samanvaya jANu. maMDovaranI jaMghAmAM karavAmAM AvatA dikapAla re pUrvathI laI anukrame (1) indra (2) agni (3) yama (4) niti (5) varuNa (6) vAyu (7) soma-kubera (8) IzAnamahArudra (9) brahmA ane (10) anaMta e pramANe che. jaMghAmAM vicitra prakAranI vyAlanI AkRtie paNa karavAmAM Ave che, Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devamAsAda - 8 58, 8 5 E 25 8 8 5 8 0 time 20 5" aMdhakAranA pitAzrIe nimaNa karele thA nA trinetrezvara maMdirano bhadra ane gavAkSayukta bhaDAvara Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunighaMTu RE * * *** 24. S --= . jo , * * *.* T kA - - - J - - --- pakaDa * *** Urt '' : : E' S = ITA DaL I ] ITH THE ' Aja karI rahI che. huM kanaE : EAkara ) jarUrika esIpaATM karI rA' 15 Hka vAra = dila - ; nA kAkI = . seminAthajIne mahAmaDevara . che A ri' - EYE R = - - - 15 ': ; - jhe rI : --- : - laE , ' , ane A ka Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pATe . : 39 vikama --- ma - -- -- -- - - . * - - - - - - - - dvibhUmika sAMdhAra maMDovara "; &aa LE CidhAra ". . samasta 74 vikea 4 aMdhAyu khevanA maMDovara kone dhu mata ---- 4-7 aka niyatana mahA niDAbamA vi ziya V\SH 5 - dhi 04ra0. Fiu pAre nA - hara A * nakaka. * ArU. I n | 1 if A prakAranI mA L - pa [ - TEL e S, ra , WITY ITI mA - LIST - che Ni } - and devamAsAda sAMdhAra prasAdane dvichAva caturbhumika maDavara Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HOMEW vAstuniTa * - * - * * * * * - * * - - - - - - - * * * * - , - - - - - - ** kAraka mAnavAmAM for priI first sale. TIL L , khajurAho (madhyapradeza)nA prAsAdane maDavara www.oj Nu Aust r Raa , ***** jika , , RE --- == = DEMANDOVAR ** dIva nAmacame arajadaha-sIuche kad.8 ---- dhare re ka * * -okhya : 6 - nivamaviya 99 pasaMda 9:---- - - ------ -- - , ~ 60 Hke. * 5* che. mahilA --- pana era : jaDIY [munA nIradhAra prAsAdane tribhUmi maDevara dvichAva Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprAsAda VAMAN TEMPLE KHAJURAHO (MA) $Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AMdhrapradezanA maDavara kulapAka----haidrAbAda d ff vAstunila Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprasAda 71 S (1) pUrve indra (2) agnikeNe agni (7) kubera-dhanada (prakArAntara) (3) dakSiNe yama ' * T (5) varuNa (8) IzAna () naiti (7) uttare soma (kubera) Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunicaMdra che . ''rti , * (4 3 che ! A IzAna agra niti vAyu g) (10) anaMta (9) brahmA Indra (prakArAntara) Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasAda 73 , * = = * dhyAla ELEPHANT LION siMha MAN mAnava GRAS grAsa hAthI - - - - pas karI che -- TI nirgama (pranAla)nI bAhA bhAganI ovaramAM AvatI kalAmaya racanA-makarasukhAkRti Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 devAMganAo sugaMdhA caMdrAvalI patralekhA CHANDRAVALI PATRALEKHA SUGANDHA mAnanI , MANANI arco mAnahaMsA susvabhAvA MANAHANSA SUSVABHAVA A vAstuniSa ga zatrumardinI SHATRUMARDINI bhAvacaMdrA BHAVCHANDRA Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimAsAda devAMganAo . khavAdinI kezaguphINI SHAKHAVADINI KESH GUNPHANI kAmapA KAMRUPA CAPAN . bansIvAdinI bansIcAnadhArIkI mRdaMgavAdinI BANSIVADINI BANSI PATRADHARINI MRUDANGAVADINI Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunika jaMghAmAM ghATanI AkRti (9 pa -- maMgi A ) che. + vAsAmAM -:- : H. mAsa : -:: 05 ' VT OF che, ' "f 1 - 1 jaMghAmAM devarUpanAM yugmasvarUpe Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimAsAda F*2 ' phara ; LYALES - 2 = == 4 IM thAya 21 mALana--- &ii sAmezya -: . . * * - ---- -nArAja - kAkA , s mAme * ** * . gavAya sana masamayane karo pema, mAM parivAra pramANa che. pati - - - sAMdhAra niraMjAra prAsAdamAM maDavaranA thara ane maMDapanA starane samanvaya Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstuniva zikhara zikharaH-maphevara uparathI eTale garbhagRhanA prahAra nAmanA thara uparathI laI (chajAvALI chatathI laI dhajAgra sudhInA bhAgane zikhara kahevAmAM Ave che. tenA mATe kahyuM che ke tilakaM ca kuTAkAra tathA ca suvartikam / tadaddhe majarI kAryA padmakoza suvartikA // kuTachAgha upara prahAranA judA judA prakAre. jyAMthI zikharane prAraMbha thAya che. - kalA zRMga prahAra --- -&R - - - - - - - - - - - - - nA * * - ra ka S ' ma na -- * * * * * * * Aoka , * * * : Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprasAda zilapakAree uparanA lekamAM zikharanA traNa bheda batAvyA che. jema ke - (1) tilaka (2) kUTAkAra (parvata che jevuM) ane (3) suvatika eTale : dIvAnI jota jevuM. Ama traNa che prakAranA zikharanI racanA karatAM tenA ardha bhAgamAM (arthI UMcAIthayA ka pachI) kamaLanI kaLI jevI athavA dIvAna ta jevI maMjarI karavI. 4 maMja eTale maMjarI phUlanI mAMjara 8 jevI AkRti. 9 3,42, 4 paM-mAsa - -8 mA nAma 3 - 9.17 esTeja 5----- tri-paMcasama ane navanI. ---- ni 3 - 3 , - vAskramaza: vAhara . * _ . ", - - mAna: snoun na hato : : : 6 : - * * eka mata sama -- -... vAja 2 2 * * * - - * - * --** * * * | * Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ day Saidal, K. Swe chAvoe javA ane gavAkSa temaja zRMga BACK ELEVATION OF TEMPLE PANCHASARA PARSVANATH PATAN 544 PRASHANK QS ANDHITEST . vastunila Da Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprasAda zikhA vibhAganAM nAma (anukrame artha sAthe nIce pramANe che. (1) karNa-rekhA. (ra3) vajAparaH-zikharane dhvajadaMDa rAkhavAno (2) mUlakaNuM -zikharanI mULarekhA. kalA (jagyA) dhvajA dhAraNa karanAra. (3) saMkIrNa -saMkeca, garbhagRhathI mULarekhA (24) staMbha-dhajAdaMDane dhAraNa kare te sAMkaDI thAya te. kalAkhe. (4) vipula -vistArayukta ghaNuM paheluM. (25) taMbhikA-vajAdaMDanI bAjumAM Ubhe (5) skaMdha-zikharanuM bAMdhaNuM. karavAmAM Avate daMDa. (6) ghaMTA-AmalasAre. bIjA arthamAM (26) AmalasArA-zikharanA uparane vRtta lAmazAnI ghaMTA. bhAga. ghaMTA. (7) zaMga -nAnuM zikhara, eka aMDaka. (ra7) grIlA-zikharanuM gaLuM. (8) karma-zikharIzaMga 5, 9, 13, ke 17 (28) mAmalasAra - AmalasArAne vacalo bhAga. aMDakanI zikharIe, (29) caMdra-AmalasArAnI parabata (9) UrazaMgaH-zikharanA bhadde aMDaka bhAga galata, lAgelA hoya te. (30) rAmalasArikA-AmalasArAne uparane (10) pratyaMga-cAthagarAsIyA zikharanA khUNA geLo. nuM ; UruzRMga. (31) zAlA -bhadra. (11) zrIvatsa-eka aMDaka, iMga. (32) rathikA-zikharanuM bhadra. be staMbhone (12) kesarI karma-paMcAMki zRMga. zekha. (13) sarvatobhadra-nava aMDakavALuM zikhara (33) kalaza -iMdu, zikharanI Toca, saMvaraNA (1) naMdana:-tera aMDakanuM zRMga uparanI Teca. (15) naMdazAlIH-sattara aMDakanuM zRMga, (16) naMdaza-ekavIza aMDakanuM jaMga. (3) grIvApITha--kaLazanuM gaLuM, pITha. (17) maMdira -paccIza aMDakanuM zRMga (35) aMDaka -kaLaza (iMDA)nA madhyane ardhagaLa. (18) skavedha-zikharanA bAMdhaNAthI hIna (36) aMtarA-ghazI. hoya te. (2) zikharanA bAMdhaNI (37) jijakA-chAjalI-galatI mAM jyAM vajadaMDa praveza thAya te sthAna. (38) karNikA -kaNI. (19) zukanAsa-zikharane sanmukhane bhAga. (39) bIja pUraka-kaLazana upale doDale. (20) maMjarI -goLa kamaLa, maMjarI tavaMga, (40) prAsAdapuruSaH-prAsAdane varUpa deva. (21) tilaka-lAmazI, kuTAkAra geLa aMdhA- jene AmalasArAmAM muktizirAmAM yukta, phUTa DhAMkaNI jevuM. DhAliyA upara padharAvavAmAM Ave che. (ra1) mUlazikhara- zikharanA pAyAnI cerasarekha suktizirA prAsAdanuM brahmaradha sthAna. (22) vAlajara-zikharanAM upAMge (khAMcA). (41) dhvajadaMDa -dhajAgare. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunighaMTu (42) parva-vijadaMDanA kAMkaNunA gALA. (44) graMthI-dhvajadaMDanI gAMTho (44) marI - vajadaMDanI pATalI. (45) patAkA-ja, davajavastra (vaja). (47) kapibhadra | zikharanA kanAsanA (48) trighaMTa : udayanA bhAganAM 4 nizAcara ! anukrame nAme. ' nAmanuM (50) caMdraSa che 9 thI 10 bhAga : : 3 amalasaraka candrika S 7 kalas rekha 6 3 bhumi amalaka khanda IO kantha II vatandika : 1 3 + :-- " 3 ra... ? : 15 13. balapanjara fat :dicse 14 madhyalata (panjara latina prAsAdanuM zikhara Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 2 1 W', - I - - - ma ke re a ka kara ja ja vAta nA :: 'w.pi:15:: : .. ja ( dkalej fajitah It nA D) - nAna kA : nAma mArI jAta, gAya che vAra karavA che - -makA - -- - - : devaprAsAda R ka Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunicaMdra ra id 4 BRAWN BY na. 19mawe. Dr 9ma, ki.PRABHASHINXER O SONRA PRAA PALAN zikharanA alaMkRta kUDacaLa == = Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HINE vistAra 28 bhAga: AmalsArA INTERALLY "indianit rADA silavadhemArga 6--- zikhara ko vibhAga AmalasAro ane kaLaza .. zivarakA skaMdhakA AmanAbhAmA do pratisthakA koyA samAna AmalasArA kI golayata rakhanA Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalaza mAna pramAoNnTa ane ya iza ane padara vibhAganA kaLaza vAstunidha cha ane nava bhAganA kaLaza keTalAka zabdo (je zilpazAstramAM vaparAyA che) (14) karNikA ke kaNAkaH-kaNI. (15) paTTI, paTTIza:-paTTI. (16) parikaraH-devamUrti ne karatuM ala kRta maDaLa (17) rathikAH-zikharanI ja dhAnu` bhadra (18) bhadraH-zikharanA bhadrabhAge (madhya bhAge) karAtA geAkha. rathikA (1) z2aru-sAthaLa, UruH- ga (3) naSTapallavI:-na daukhUNI, (4) vAstudravya:-sAMdhakAma mATenu maTIrIyalsa-(iMTa, patthara, cune, lAkaDuM tathA lAdI, lehuM, sa Mgemaramara vagere (5) mRduH-kAmaLa (19) rathaH-bhadra. (6) nibiDaH-kANAM vagaranuM. gADha, ghADuM (7) vivarNI:--zemA rahita, raMga vinAnuM, (8) maDalAH-jALAM, (20) paTTadha:-paTTAonA adha. (21) pallavaH-pAMdaDAM, zAlapatra, (22) khUz2I:-khUNI. nadISNu (9) suSira-bhramarInAM dara. kANAM (10) chidra:-khAmAM, kANAM, (23) vyAlaH-magaranI mukhAkRtivALu siMhanuM svarUpa (24) makara:-magara (prasiddha jaLacara prANI). Ane gADha pazu kahe che, (11) UrughaTA:-zAmarachunAM bhadre mATu' lAmasu (12) mUlaghaMTA-zAmarajI. sarva+para lAmasu. (25) yugmaH joDakuM, sau puruSa (13) vedIma'dhaH-zikharanA skaMdha (mAMdhaNA)no (26) mithuna:-zrI puruSa (nara-mAdAnu) joDakuM cArasAI, tene uttarabhAgamAM vedIma dha kahe che, * zilpIo mithunane a kharAbara na samajAvAthI maithuna atha karI bhogAsananAM svarUpe kare che je azlIla hAvAthI dhRNA utpanna kare che. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprasAda zvajadaMDa prAsAda jeTale rakhAye heya teTale vajAdaMDa lAMbe karo. temAM dazame bhAga hIna karavAthI vajAdaMDanuM madhyamamAna ane pAMcame bhAga hIna karavAthI kaniSThamAna jAgRvuM. eka hAthanA prAsAdane dhvajAdaMDa paNa AMgaLane jaDo kare te pachI be thI pacAsa hAtha sudhInA prAsAdane pratyeka hAthe ardhA ardhA aMgulanI daMDanI jADAImAM vRddhi karavI. vajAdaMDa gaLa (ke aSTAsa-achAMza) kare, tenA ke karNa graMtho ane gALA bekI ane parva ekI karavAM. dhvajAdaMDa zIzamane, vAMsane, khera, mahuDAne, caMdanane ke agatagarane kare, kANAM, phATe, gAMTho ke evA bIjA keIpaNa doSa vagaranA sArA kASTane suzobhita kara. vajAdaMDanI pATala daMDanI laMbAInA chaThThA bhAge lAMbI karavI. laMbAIne ardhabhAge paheLI karavI ane paheLAInA trIjA bhAge jADI karavI. pATalIne pharatI kAMgarI ane ardha caMdrakRti (zadvAranI AkRti) karavI. vajAdaMDa upara pATalI upara madhyamAM kaLaza kare, pATalI nIce laTakatI TekarIvALI sAMkaLa rAkhavI. dhvajApatAkAnI laMbAI daMDa jeTalI rAkhavI. tenA chaThThA bhAge pahelI patAkA karavI. A patAkA traNa ke pAMca zikhAravALI karavI kahI che. taiyAra thayeluM zikhara vijA vagaranuM (vadhu samaya) jevuM nahIM. tevA vAhana devAmAM asure vAsa karavA icche che. arthAt devapratiSThA turata karavI. - vajadaMDanAM laMbAInAM pAMca pramANe ane nAme. . (1) vijaya-prAsAda jaMghA pramANa daMDa. (4) jayAvahaH-prAsAda karNa mAne daMDa (2) zaktirUpa-cekanA pada mAne daMDa. (5) vizvarUpa -zikharanA pAyacA mAne daMDa. (3) suprabhA-garbhagRhanA mAne daMDa. dhvajadaMDanAM parva pramANe 13 nAme (kaMkaNa vaccenA gALAne parva kahe che.) (1) jayaMta -eka parvane daMDa. (8) divyazekhara A parvane daMDa (2) zatrumadana-be , (9) kAladaMDa-nava parvane daMDa. (3) piMgala-traNa che , (10) utkara -daza parvane daMDa. (4) bhAgurA -cAraparvane daMDa. (11) sUryAkSi-agiyAra parvane daMDa. (5) zrImukha-pAMca parvane daMDa. , (12) kamaleddabhava A parvane daMDa. (6) naMdana -7 parvane daMDa. (13) vizvarUpa -tera parvane daMDa (7) tridim -sAta parvane daMDa. kI. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra. mAya kAma va prAsA puruSa 14 pATanAmana webs yAMkA 22 yAM bhAga rees's vAstuniya Li Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viprAsAda dvAramAna: eka gajathI cAra gaja sudhInA prAsAdane pratyeka gaje seLa bheLa AMgaLa UMcuM dvAra thAya che. pAMcathI ATha gajanA prAsAdane traNa traNa AMgaLanI vRddhi karavI. nava gajathI pacAsa gaja sudhInA prAsAdane be be AgaLanI vRddhi karavI. A nAgaradvAramAna che. DahelInA udayamAnathI ardhA vistAra dvArane rAkha. zAkhAsavarUpa tri, paMca, sapta ane nava pratizAkhAnAM dvAra thAya che. trizAkhA maMDalezvara rAjAne, paMcazAkhA cakravarti rAjAne satazAkhA sarvadevane ane navazAkhA ddha (maheza)nA prAsAdane karavI. vizAkhAne subhagA, paMcazAkhAne naMdinI, sastuzAkhAne hastinI ane navazAkhAnI padminI evI saMjJA che. navazAkhAne be rUpastaMbho kahyA che. bIje madhyamAM eka rUpastaMbha kahyo che. dvAranI UMcAInA cethA bhAge pratihAranA rUpane Theke rAkha Ane prAcIna graMthamAM nigara kahyo che. dareka zAkhAmAM caMpA chaDI, deraDInA ghATa vartamAnamAM thAya che. kAramAM pesatAM pahelI AvatI pahelI zAkhAne patrazAkhA kahe che. cheDA uparanA zAkhAne siMhazAkhA kahe che. bAramI sadInA mahAprAsAdemAM siMhazAkhAmAM gheDA upara svAra ane vyAvanAM svarUpa karatA. | madhyanA rUpastaMbhamAM ghATa thAya che. vadhu dravyavyaye je devane prAsAda hoya tenA paryAyanAM anya svarUpe thAya che. sUryanA maMdiramAM nava graha, devInA maMdiramAM sapta mAtRkAo ke navadurgAnA svarUpa, zivanA maMdiramAM anya adra svarUpe, jinane vidyAdevIenAM svarUpo paMktibaddha karavAmAM Ave che. uttaraMgamAM vizeSa karIne gaNezamAta vigazane garUDanI ane janane janI mUrti thAya temAM be bAju mAlAdharanAM svarUpe thAya che tenA upara sAta ke nava rathikAonAM devasvarUpa thAya che. bAramI sadImAM ghaNuMkharA maMdiramAM uttaraMgamAM nava grahonAM svarUpe thatAM. - zAkhAnA ThekAmAM je devane prAsAda hoya tenAM pratihAranAM svarUpa thAya che je uparathI kevA deva-devIne prAsAha che te oLakhI zakAya. ubare: staMbhanI kuMbhInA samasUtre zAkhA nIcenAM nilakaDAM rAkhavAmA Ave ane nIlakaDAMnI vacce dvArA madhenuM uduMbara (uMbarA) kahe che te UMco lAge te te kuMbhInA pramANathI ardhA ke trIjA bhAge uMbare (gALa) nIce karavAnuM kahyuM che. keTalAMka zipIe ubA gALavA sAthe nIlakaDAM ne paNa trIjA bhAge gALe che zilpImAM keTalAMkamAM te matabheda che. urdubara dvArA vistAranA uttara maMdaraka (mANu) karI tenI be bAju grAhamukha karavAM. uduMbaranI (UMcAImAM) trIjA bhAge nIce pITha (karNikA vALuM karavuM. ardhacaMdra maMDevaranAM kharAnA tharanA samasUtre ardhacadra ( ddhAra) uce karo. te dvAra vistAra eTale lAMbo ane rekhAthI ardhakharAmAM ardhacaMdra karavA tenI laMbAInA cAra bhAgamAM be bhAgane madhye ardhageLa-ardhacaMdra karo. tenI be bAju gagAraka karavuM tenA gALAmAM be suMdara zaMkhe ane kamaLathI alaMkRta ardhacaMdra karavAM. 12 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 -- -- - - - - S : P #pat in Porbandar pati S - ** che ka - - - - - 5. - - . - - . * =--... na rmadA : ro - - nananana - - + ++++ - -- -- " - ~ - - - - -- - and - PONUDA RA , - uttaraMga (otaraMga) uparanAM suzobhanayukta devasvarUpe, mULaprAsAdane ghotakadeva vacce mUkAya che. vIniSa che kA ? ., ' S << " Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprAsAda Ange V MAGISELLAS". DETAIL OF DAY USA CARRILACA GODSWHAT?! MAIER Wh 214 et Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAmitra, saT naka hajAranI che Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcarorayA liyA FARME. zAssA sAtazArA. vibhAga Fan Durit padhinI mavazArakhA. vistAra bhAga 11 bhAekamsin . . tri, paMca, sasa ane navI zAkhAnAM taLa ane zAkhAonAM nAma Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstavika ke tema che. - E 4 . * . ' - di' * te - i *** :: I ! - - - Denga 2 nat. sasa zAkhAnuM dvAra, uttaraMga, udumbara (uMbare) ane zadvAra Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprasAda iii . . , ** *, ' * * : ke A jI -2 -- na maLI 1 * nar- - - - - *, *,*= = 1,.. prava ka * * * * * * * * * T : Plf * - -: zAkhAnala udummaratala khAtala amara nirAzA ja : - * * - - che tethI zaboddhAra Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ monA vidyAdevI yukta dAra rAkha. Wh ma: Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghATa nakazIvALA dvAra zAkhA XDGE" | KYR EAR 5:\. ' Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara bhAratanI dvArazAkhA . 31ST S UTTA TO karI - 3 dvArazAkhAnA rUpane Theke nigara Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprAsAda vIja ja rAjapUtAnA zailinuM dvAra ka karI DI.kAM. 1. Tar "Wvo I w udaMbara (uMbarA)nuM zAhamukha dvArane zadvAra Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 vAstunighaDha (6) garbhagRha-nijamaMdira -pramukhadeva sthApanane khaMDa. jemAM devatAnI mUrti besADavAmAM Ave che, te khaMDane nijamaMdira ke gabhAre (garbhagRha) kahe che. vyA. paMcAstra, saptAstra ane navA stra upAMgAvaLa prAsAdanAM taLadarzana para paMpa ke che - * - * .'' ': * RiiaWily'1" * pAnaultifathilli badaguNayA upAMgane caturA prAsAda taLadarzana paDastra ( paNa) garbhagRha tAdarzana Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprasAda 10 aSTAstra prAsAdanuM taladarzana garbhagRhanI bahAranI bAju upara AvatA khUNAo uparathI prAsAdanI vyastra, paMcAstra evI saMjJAo zilpI vargamAM jANItI che ahIM vyastra eTale traNa khUNAvALo e artha thAya che. te svIkArya che, paNa khUNa gaNavAnI paddhati judI che. dAkhalA tarIke (juo vyastra prAsAdanuM taladarzana) ahIM DAbI jamaNuM baMne bAju be traNa traNa aNIe dekhAva che. temane ja zilpIe khUNu gaNe che ane ekra taraphanI bAju daMpara jeTalA khUNA AvatA hoya te pramANene vastra Adi prAsAda gaNAya. pAsa (7) kapAtakAla -mULa maMdira (garbhagRha) ane maMDapa vacceno bhAga, mULa prAsAdanA dvAra AgaLane je bhAga tene kapata athavA kaulI kahe che. kona, aMtarAla, kapila salilAtara, salila evAM paNa tenA nAma che. T OE OE OE bhAravaTa uparanI kalA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 vanighaTe maMDapa maMDapa eTale devasthAnamAM devamUrtinI sanmukha prArthanA (stuti, nRtya, saMgIta Adi karavAnA khaMDa ke je kaulInI AgaLa banAvavAmAM Ave che te tene gUDhamaMDapa, trikamaMDapa temaja nRtyamaMDapa sthAnanI vipulatA karavAmAM Ave che. (8) gUDhamaMDapa-jenI badhI bAjune bhAga bhIMta ane maDavaranA ghATathI baMdhAyela aMgopAMgavA hoya te bhAga. (9) trikamaMDapa-vikAkhya maMDapa -jemAM kakSAsane (beThake banAvelI hoya te maMDapa. A maMDapa che ke nava padane thAya che ane te gUDhamaMDapanI AgaLa banAvavAmAM Ave che. (10) nRtyamaMDapa --khulle maMDapa Ane prAkAraka maMDapa paNa kahe che. nRtyamaMDapa piThanA taLa barAbara nIcuM thAya che. A maMDapamAM AvatAM pada ane staMbhonI saMkhyAnA kAraNe judAM judAM svarUpe thavAthI temanAM judAM judAM nAma kahyA che. pupakAdi 27 maMDape-14 staMbhavALe puchapaka maMDapa kahevAya che. tenAthI be be staMbha ochA thatAM chele 12 staMbha sudhInA kula 7 maMDapa bane che. temanAM nAma tathA svarUpa ApelAM citro jevAthI samajAze. puSpakAdi 27 maMDapanAM nAma ane staMbha saMkhyA maMDapa mAM kama maMDapanuM saMbha kama | maDa'nuM " | nAma 1 | subhadra 12 6 harSaNa : 22 : 11 | bhuja 3ra 2 zyAmabhadra ' 14 7 sugrIva 24 12 zimardana 34 3 hika | 16 - vimalamatra 26 13 suzreSTha 36 4 padAdhika18 9 mAnava | 28 14 vizAlAkSa 38 ! ! ! karNakAra , 2, 10 naMdana. 30 : ta bha nAma - -- - . puSpako'tha catuSpaSTirAdyo dvAdazastambhakaH / puSpakAddvI dvo hInAH syubharapAH saptaviMzatiH // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 devaprasAda riyAma A . INsima 4hA TRImamAtra sugrIva 27saya - - - - mAnava - naMdana - - 30zrama Eart - -- -- -- vizAlA -3ma 7A4 Finatafadan IFIED Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 vAstunighaMTuM -- na - je ke zama -- zrI harI - - - - -4 , jI- 1 6 | | | | | /phara - vinaya ) -hastama) --- --- ---- yo puSyakAdi maN'yo. . I | | 2 : ja rasa - vidhividhI ---rUdhyA--yama) - -- che. vAha kanerIyana hindu ja 15 yAbhadra 40 ' 18 vijaya 46 21 gajabhadra! para ! 16 audhara | 42 19 zrIvatsa 48 22 ki. | 17 44 20 jayAvaha 50 23 | kauzalya | para Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 105 yudhakAdi27 Rs. - nane ka ka - - | R. ----- --- ---- - - - 2 agana jana 58 25 abaja raja puruSabhadra rarara7 54 14 puSpakAdi ra7 maMDapanAM nAma aparAjitasUtra, samarAMgaNusUtradhAra ane vizvakarmA prakAzamAM ApelAM che. A nAmomAM cheDe phera che. nAma sAthe staMbha saMkhyA paNa Apela che. masyapurANamAM paNa A 27 maMDapanAM nAma vagere ApelAM che. - uparokta puSpakAdi raha mahinA nAma ane staMbha saMkhyA matsyapurANuM ane vizvakarmaprakAza mujaba ApelAM che. paraMtu aparAjitasUtramAM te tenAM svarUpa bahu suMdara ApelAM che. keTalAka graMtha bhede nAmamAM thoDA pheraphAra che. prAzivAdi bAra maMDapa --A uparAMta prAzivAdi bAra mo thAya che. citramAM jevAthI te maMDaponAM svarUpa kevAM hoya che ane temAM keTalA saMtabha tathA keTalAM patuM hoya che te samajAze. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 vAstunighaMTu J---- prAcivAdi bAra maMDapa kama maMDapanuM nAma pada sthabhasaMkhyA 1 subhadra 1 4 2 kirITa - 3 ) f:::: : dho ne ---- - ----R - : - pradhAna --- - - - - - prAMta 5 manahara 6 zAnta 7 naMda 8 sudarzana 2myaka 10 sunAbha ! ! R IS 7 9 10 11 12 14 14 16 18 20 22 24 ----- -------* * * - +- noka; --- - ---- - ---- - - S - 05 12 sUryAtmaka 18 28 prAjhiva maMDapa-1 thI 18 padane madhyamAM aSTAsa vagaranA cArasa (yanukiyA-cakI)vALe thAya che. catuSTikA-cakI-cAra staMbha eka pada. - - 'pa---- S: bhInI che . Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprasAda 17 paMca bhUmi yukta maryAdi paccIza maMDapanI racanA maMDapanuM nAma rarthabha saMkhyA prathama bhUmi dvitIya bhUmi tRtIya bhUmi paMcaya " catutha .. 2 7 | 7836 tRtIya bhUmi 25 mA ni 84 bha 1 aikaya bhUmi | 64 _36, 28-|-|2 vikSa | 263630 30 -| - 3| lakSamI vilAsa ! 32 - - (4o pratApa vardhaka | 34 - - 5) purUSAbha 3636 --' 6) mahAkAMta 3628 10 --- 7' bhulva 36 28,12|-|8 puNyAtmA (36, 2014 - J- |9| zAMtideha 362816) - - 10 supriya 36284186 - - 11 zataga 362820 - - 12 pUrNAkhya 36/282 -|- 13 kIrti patAka | 88 '39 28 12 12 - 14 mahApa | 90, 3628 2 6 - 15 padharAga 3628,208 - 1da idranIla 362822010 - 17) zRMgavAna 36282012 - veta 3628201419 ratnakUTa 3628 2012 4 rinuM hemakUTa (102 36 282012 6 | 21 gaMdha mAdana 104362828128 | 22 himAvAna |1064 362820 12 10 23 kalAsa 108 36 28 2012.12 24 caMdana J36 28201412 25 merU 112 3628216/12 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 vAstuniva braNa nA | - En | dav | I baL G : SRH - radhinAva zivanAdAdi cha mahAmaMDapa 1 zivanAda 2 harinAda 3 brahmanAda 4 vinAda pa siMhanA 6 meghanAda siMhanAda * - rarara ? Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vardhamAna pA caturabha sarvatobhad kolI vasa kaulI TING guTa maMDaya s kailAsa varane sthAni gUDa maNDapake prakAra se niya sararnanI dha AThe gUDha mA devaprasAda 9 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 770:, vAstuniva iMdranIla 7 5 . gurumaMDatha. riy'e reeeeeGe LL , } NAN HO for MA e8 kH Peop cke 9 21. 50 5 . / bhAravaTa uparanI kalA Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprasAda 11 tala staMbhanA AkRti pramANe pAMca bheda paDe che. (pAMca saMzA thAya che.) A badhAnI samajuti nIce pramANe che. (1) caturasa cerasa hoya te. (2) caka-trinAzAvALo (bhadrayukta) hoya te. (3) vardhamAna-pratibhadrayukta eTale paMca khUNAvALe heya te. (4) SaDasaka---cha hAMzane hoya te. (5) svastika -aSTAsa-ATha hazavALa hoya te. stanA vibhAga taMbhane choDa kula sAta prakArathI (vibhAgathI) vibhakta hoya che. jemake - (1) kuMbikA (2) staMbha (3) bharaNuM (4) zIrSaka (5) 5TTa (6) gaDadI ane (7) sAMdhAra. A vibhAganAM zAstrIya tathA pracalita nAma nIce pramANe che. (1) kuMbhikA-kuMbha (2) staMbha-thAMbhale (3) bharaNuM-bharaNuM (4) zIrSaka-sarU (5) paTTa-pATa (6) gaDaDI-sarA uparanI ThekI. teraNavALA staMbhanA cheDamAM gaDI (ka) mUkavAmAM Ave che. (7) pAna-pagathiyAM. S ( C) tAonA staMbha Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratanA pRthaka pRthaka pradezanA staMbha PEUGEO 2012 Tai 112 vAstunila Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhruvaprAsAda pa ++ iz +;+ cor, Aragra in e 113 "huM jo *"pahelI ja jAta !! Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunirvAha e rUpastaMbha zirohI ghaTAstaMbha Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- ---- - guphAonA staMbha - - draviDa karNATakanA staMbha =1 = paC ] viprAsAda Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAnita D *** karama je 6 , * * * ' . jI che 50 .. k ka : : A " !! ke kai : za alaMkRta staMbha, ThekI, aDadI, hiDolaka teraNa Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprAsAda 127 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 ja sapAna-pagathIyAMnI hAthaNIonAM svarUpa (1) siMha (2) hAthI (3) vRSabha (4) mAlaNa (5) siMha (6) hAthI (7) haMsa (8) mAlaNa (9) vAnara RSS vAstanibaMDha *** * Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka kuMbhInA staranI dAtarInI DijhAIne Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - - - - - - naka - - - - - - - - - - - - laMbasarAnuM DAcuM ane pakSa, grAha, mukhavela Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprasAda 122 taMbhanA aSTAstranA palalapatro che ema taMbhanA aSTAstranA grAharukha Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 madaLanA judA judA prakAra vAstunigha ke Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 devaprasAda - teraNa prAsAdanA staMbhe vacce zobhA khAtara tathA daravAjA AgaLa be staMbha UbhA karI temanI vacce pravezadvAra jevuM tAraNa (kamAna karavAmAM Ave che tene taraNuM kahe che. pAMca prakAranAM teraNa- toraNaM paMcadhA proktaM rathikAyAM ca devatA lalitaM celikAkAraM triratha valitodaram / / zrIjaM paMcarathika saptakairna nandivardhanam // 1 // rathikAyAM bhavedbrahmA viSNurIzvarazcaNDikA jino gaurI gaNezca sve sve sthAne zubhAvahAH // 2 // aparAjita sUtra lalila 2 vikIkA thikA ullikAkAra hI ilikAkAra palitodara nadhi kI nA . zikAlikA ..iti - naMdIvardhana. 5 40 teraNanA pAMca prakAra hoya che. jemake - (1) 24 / (2) ra (3) pali2 (4) zrI badhAnAM svarUpa nIce pramANe che. ane (5) 15. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunighaMTu (1) rathikA -nAnI be thAMbhalInI upara chajaju karI upara deDhiyA thAya che. rathikAmAM devavarUpe karAya che. (2) IlikAkAra -La IyaLa jema vaLela heya te. AmAM be rathikA karavAmAM Ave che. (3) valikAkA--traNa kiyukata be IlikA hoya te. (4) zrIpUjaH-pAMca rathikA yukta cAra ilikA hoya te. (5) naMdavardhana-sAta rathikA yukta cha IlikA hoya te. rathikA (padaka)nI upara nIce, chAjalI, ugama, doDhIye ane lAmazI karavI. rathikAmAM brahmA, viSNu, ziva, jinezvara, gaurI, gaNeza Adi devanAM (mukhya maMdiranA je deva heya temane lagatAM) svarUpe karavAM. madaLavALAM taraNene ane caDha-utaravALAM toraNene hiMDalaka teraNa kahe che. gaLa vRtta jevA tAraNamAM gavAke-kAlAo hoya che. AvA tAraNa prAcInakALamAM thayelAM che. j[2P ' TAL ** ws STV * ( hIMDolaka teraNuM Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprasAda 125 madala teraNa ja - TES S = = = // 6 ja # II s | -- - -veDhiA - ------- --- +-AganuM - T AjanA mana no bhAra : - 6 - - kE 5 = & I[E IN , ke *--* alaMkRta kakSAsana, pazcima bhArata Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 126 vAstunighaMTuM inte, bi 'TI - -1 : ---- -- - - 3pa br : _ ro nAnA: www pramANauuuuuuuuuuuuuuuuuuu - : == ... :-- and alAnilji1IL ** * - * &4 4 - * * - - - TTTTTTIIIIII ' 1AAAjI; Saura, Gol ID LI Muuuuuuuuuuuuuuuuuuuu u uuuuuuN MIT AIBAUGU|UTHWINNA DIW0ulI GADI CHAL MA ' * * * alaMkRta madhyabhAratanuM kakSAsana zvAlIyara kIhalA Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitAsana yukta kakSAsana dhruvaprAsAda 17 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! L 128 luil/HITElilik dvipula zaka suvatIkA bhuMga vartula pravAla dika vAstunighaMTa gujarAta (pa) sAbarakAMThAnA kakSAsana Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 prAsAda alaMkRta kakSAsana pazcima bhArata Rajst NAK -- - -- 23 - - - - - - - - - 5. - " VEDIKA... ASA NAPATTI - KAXASAN. 129 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunirvAha mAninI mAnavatA patinI dharA padmAvatI sarasA kirITa karI . S2 ID 42 pTa Dche to @ @ @ sAbarakAMThA piLe (vijayanagara)nA maMdiranAM kakSAsana Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprAsAda 131 vitAna karATaka (ghu maTa) vitAna :---vitAna eTale chata, AkAza, caMdaravA athavA sIliMga tenA mukhya traNa prakAra hAya che. jemake:-- (1) kSipte pakSisa (2) samatala (3) ujjitAni A badhAnAM svarUpa nIce pramANe che. (1) kSipte pakSipta --eTale je chata upara caDhI pharI nIce utarI karI upara caDe tevI kaLAmaya chatane kSipte pakSipta vitAna kahe che. : (2) samatala H--je chata upara sarakhuM' chAdhaDhAMkaNu chAnIyAthI karavAmAM Ave te. AvI samatala chatamAM AkRtie (zle) ketare che. uditAni :----jemAM pratyeka tharA upara ane upara caDatA jAya temaja sakAcAnA jAya te. uditAni vitAna kheADazAstra, seALahAMza, geALa para karyuM, darikA, te upara rUpaka, pachI tenA para kAla ane gavALunA tharA thAya che. madhyamAM laTakatu jhummara hAya tene padmazilA rahe che. vitAnanA ghara :----vitAnanA kula cAra thara hAya che. temanAM nAma nIce pramANe che. jemake (1) kaNu darikA (2) rUpakaMTha (3) gajatAlu ane (4) kAla. A badhAnI vigata nIce pramANe che. (1) kaNu darikA---ghuMmaTanI hAthe! uparanA prathama tharane kaNa darikA kahe che. (2) 3544--ghu MmaTanA te thara ke jemAM devarUpa agara prANIenA ghATa ke sAde capara ochA nikALAnA thara hAya che. AveA thara hAya te temAM ATha ke seALa vidyAdharAnAM ahAra nIkaLatAM strarUpe thAya che. (3) gajatAlu-gavALu gaja (dvAthI)nA tALavA jevA ghATa. (4) keza--jemAM ghuMmaTanA thara adhadheALa khalI AkAranA hoya te. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunighaMTu chaSS) ] . che ' ! - che I 121289 & * V - - * * * * * * :: :: : -- : * = . = = = = fuLT'; ,.: *, 1. kSisa upakSisa sabhA maMdAraka vitAna Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprAsAda Focsgo Goys HENNA VERANDERIES* vitAnanuM lIvezana 38 133 padmazilA kAla gUjatI kela gajatA kela gajatALu rUpakaDa kaNuM darda rikA Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 vAstunardhA, rUpakaMTha gajatA kela gajatIrtha kAla S * gatA * kala rAhaka. Jinninka ka huM tarI gajatA per hAla ja bUmAM pazilA vitAnanuM taLadarzana Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1844 135 .-- - -- :--::.. -= -= --= == ==:== . - -- - - i d E ja L > = === che jemAM rAja = ' che. * = = ' - -- - ::: == = = . .: samakSita vitA - * :: * che A -- * ? S che ETTING ka sabhAmadAraka nAbhichaMda kSitAnukSita mAraka Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 ' () A sama ukSita maMdAraka " AR darara '' X - - S: vAstunighaMTu { - a * Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprAsAda vitAnanA aneka bheda citra vicitra aneka prakAranA vitAna thAya che. temAM kSiotkSiptAdi mukhya traNa bheda che. temaja vitAnanA bIjA paNa cAra (1) padmaka (2) nAbhiccha Mda (3) sabhAmAga ane (4) maMdAraka e bheda che ane temanA paNa zuddha, saMghATa (chaMda saMghATa), bhinna ane udbhinna ema bheda paDe che. eTale nAnA-moTA bheda gaNatAM judA judA chaMdanA (prakAranA) 1113 bheda thAya che ane te aneka prakAranA bhUmAvALA bane che. vaLo (1) zuddhasaMghATa=samatala chatavALA (2) mizrasa'ghATa=UMcAnIcA tharavALA. (3) kSipta-laTakatA thAvALA ane (4) utkSipta=UMcA thAvALA ema cAra prakAranAM vatAne thAya che. vitAna ( kareATaka )nA 1113 bhedI (saMkhyA) jAti nAbhiccha da sabhAmA kuma ly 1 18 zuddha soMghATa bhinna 4 udbhabhinna ja 3 padmaka 64 3 200 24 200 40 100 136 500 + 300 + 16 36 phara 100 200 sadAraka 10 15 Xo 133 48 + 113 = kula bheda 1113 zuddha ane sa MghAdi bheda e rIte che ke eka jAtinI AkRtivALA zuddha, e jAtinI mizra AkRtivALA soMghATa, traNa jAtinI AkRtivALA bhinna ane cAra jAtanI AkRtivALA ubhinna kahevAya che. padmanAbha, sabhApakSa, sabhAmadAraka ane kamaleddhava e cAra mizra jAtinA vitAna che. padmanAbhAdvi mizra vitAneAnI samajuti nIce pramANe che. padmanAbha :-nIce padmakanA chaMda ane upara nAbhicchada Ave te padmanAbha, sabhApI :-nIce sabhAmAga ane upara padmambaMda Ave te sabhApadma. sabhAmaMdAraka :-nIce sabhAmA`cchaMda ane upara maMdAraka Ave te sabhAmadAraka. kamaleAdbhava -padmakaccha damAM Urdhva bhAgamAM padmAkRti (jene padmazilA kahe che te ) jemAM hAya te kamale dUbhava. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 vAstunirvAha lUnI vitAna pramANe nava saMjJAo | vitAno vizeSa prakriyA ! lumbinI | kSipta padmapatra yukta 2! kambinI || ukSipta eka kelaka 3 | helA | samatala dvikalaka gajatAluvRtta vikela zAntA ekatAluka maneramA | gajakaMnTrAktamAnA catuzkelaka gAMdhArI | vivAdarayukta paMcakelaka hastijInhA | laMbita nAgAMga ! kSiptakSipta | kiMgajatAlu | | puSpAvalI | maMdAraka | 9 | trigajatAlukA daMSTrA | | ane vidyAdharayukta pAke bhava ATha vitAna padma cha de dvava (1) pazcaka (2) vikAza, (3) aSTapatra (4) sukarNa (5) chatra (6) nAgavIthi (7) puSpaka ane (8) bhramarAvali ema ATha bhejavALe thAya che. AvA vitAne tripurAntaka zivaprAsAdamAM karavA. A badhAnI racanA nIce mujaba che. (1) padmakA-mamAM AgaLa paMktibaddha parigha ane padmapatrikA (kamaLanI pAMkhaDIe) karavI. (2) vikAzaH-gajatAlusthAne ardhacaMdra karavA. (3) aSTapatraH-kamalASTaka (dizA-vidizAmAM AThapatra) karavAM. (4) chatra-ATha ke nA maLe padyane bhAga laMbAvavo. raMbhApupadrava (keLanI kaLa karI tenI AgaLa ATha zRMga karavAM. (5) sukarNa-vacce chatra ane ATha lUma, ATha IMga ane aMte ATha gaNuM (eTale gAyanA kAna jevI AkRti)nA khUNe azvattha daba AkRti karavI. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaprasAda 139 (6) nAgavIthi-keNanI bahAra ATha khUNe bAhya zRMga, karNikA, gaMgAnta, kSobhaNuM, aneka nAgabaMdha (kanA sthaLe nAga jAti) karavA. (7) puSpaka-catuSkaNa ke aSTakoNa phUlavALo te puSpaka. (8) jamarAvali-AThakoNanI bahAra seLa pakSAkRti karavI te bhramarAvali. nAbhikSava ATha vitAna 1 nAbhya -- vitAnanA kSetrane corasa karI (kapI) tenA sarakhA seLa bhAga pADavA. pachI karNa vikarNanI rekhAo derI temane samAnAntara traNa traNa rekhAo thAya tema daravI. madhanA cAra pada upara vartula karavuM. A vartulane nAbhi kahe che. pachI tenI cAre dizAmAM be be bhAganA hissAmAM ardhacaMdrAkAra AkRtio karavI. AvI rItanA vitAnane nAbhya kahe che. A vitAna viSNune priya thaI paDe che. 2 nAdubhava -nAbha vinAnAmAM nAbhinI paridhi cAre dizAmAM eka eka bhAga vadhAravI. arthAt pAMca padanA caturastra upara vRtta karavuM. A paridhinI bahAra dizAomAM babbe bhAga ane vidizAomAM (khUNAomAM eka eka bhAgamAM ardhacaMdrAkRti karavI. A nAdubhava vitAna jANu. zrIvatsa - nAbhinI paridhine cAre bAju ATha bhAga vadhArI moTI karavI. badhI ja karNa vikarNanI rekhAe tenA aMtargata AvelA nAbhyanA karNa vikarNanI sAthe joDI devI. te pAMca nAbhivALo zrIvatsa nAmane vitAna jANu. 4 mAlAdhara : pahoLAImAM ATha bhAga ane laMbAImAM bAra bhAgane laMbacorasa kare. A laMbacorasane samatala rAkhI tenI madhyamAM cAra bhAganI nAbhi karavI ane tene nAcchubhavanA AkAranI banAvavI. tenI pUrva ane pazcima dizAmAM eka eka bhAga ane uttara tathA dakSiNamAM be be bhAga laI tenI upara ardhacaMdrAkRtio karavI. pahoLAInA hisAbe traNa bhAga ane laMbAInA hisAbe sAta bhAga paryata ardhacaMdrAkAra karatA javAthI mAlAdhara nAmane divyatAthI zobhate (divyabhUSaNa) mAlAdhara nAmane nitAna thaze. mAlAdhara sAta nAgyavALA bane che. 5 sUva -mAlAdharanI mAphaka laMbacorasa kSetra laI temAM vikarNanI pAMca pAMca rekhAo devI ane na ATha rekhAo deravI. vikarNanI upara nAbhyanI rIte ATha AkRtio deravI ane karNanI upara cAra AkRtio karavI. eTale sUryodbhava nAmano vitAna thaze. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 vAstunighaMTuM 7 garUDa :- soLa bhAganA kSetramAM karNa rekhA upara madhyanA cAra bhAgamAM nAbhya karavA ane bahAranA bhAgamAM bAra nA" kavA. AthI garuDa nAmane vitAna thAya che. 8 vaiSNava - kSetranA vIsa bhAga pADI madhyanA cAra upara zrIvatsa vitAna kare ane paridhinI bahAranA bhAgamAM soLa nAbhya karavA. eTale vaiSNava nAmane vitAna thaze. sabhAmAbhava ATha vitAna 1 kaMbala, 2 kaMbaleddabhava, 3 zaMkhAvata, 4 meghAdara, 5 mahApa, 6 mahAkAnta, 7 haMsa ane 8 haMsapakSa. A ATha vitAna brahmAjInA prAsAdamAM karavA. 1 kaMbala --caturarukSetranA cAra bhAga karI aSTa zRMga ane trichatraka. temAM eka iMgamAM judA judA traNa kala ketaravA. pAchalA bhAgamAM gajakAlu karavAM. bAjumAM karNikAyukta laMbAvI tyAM kare. tene kaMbala jANo. 2 kaMbaleddabhava -tenI bahAra pharI aSTazaMga paMktibaddha karavAM. temAM paNa kela karavA, gajalAla karNikAyukta karavuM eTale kaMbale dubhava thAya. 3 zaMkhAvarta-uparAuparI karatAM vRtta karavAthI zaMkhAvata bane che. temAM zaMkhAvartanA krame IMga ochAvattAM karavAM. 4 meghadara -kamaladUbhavanA bahAra be meghamAlA, temAM goLa gajatalanI AkRtinAM valaya ATha viMTALavA (karavAM. eTale meghadara thAya. 5 mahApadmA-meghadaramAM meghamAyA tajIne aSTazaMga karavAM. phUlamAM soLa Adi trikeNa, zaMganA aMtare karNikA karavI. 6 mahAkA-mahApadmanA seLa trikoNAkAranA agra seLa padmAkAra karavA. temAM tenA AgaLa ATha IMgothI yukta laMbita karavuM. 7 haMsa-seLa pA ane keSamAM covIza karavA, te haMsa nAme vitAna jANu. 8 haMsapakSa-pAkeNu ane laMbitanA vacce aSTazRMga-phUla karavAM te haMsapakSa. maMdArake dUbhava ATha vitAna 1 gema 2 mArka 3 kiraNa 4 mAla 5 sarvasuMdara 6 meghachatra 7 mahAkhio 8 dasa A ATha vitAna sUryanA prAsAdamAM karavA. 1 ma --aSTa keNanA chaMdamAM trichatra karNikA sAthe karavuM. 2 mArka-parighamAM be bhAga vadhArIne cAra khUNe bemAkRti karavI. ekeka bhUmya te laMbita mArka. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhruvaprAsAduM 14 1 3 kiraNa:-cha kANunA chaMdamAM tricchatra kaNikAyukata karavAM, cha zRMganA rUpe saptamadAraka yukta vitAna kiraNa thAya. 4 caiAmAkSa:-AgaLa kahela kiSNu vitAnamAM mukhe bhAga vadhAravA. ane temAM byAma karavAM. e bhAgamAM ekeka ema ATha caiAma karavAM. 5 sava suMdara:-caiAmAvitAnanI bahAra AThe maMdArasa ke tera (cha srAta.) maMdAraka karavAM, huM meghacha MdaH-nava madArasanA bahAra ATha madAraka karavA. te sattara mA~dArakane meghachaMda jANavA, 7 mahAbhi a:-sAta maMdAraka karI pharI mAra madAraka karavA, tema gaNIza 19 maMdArakaneA mahA biMba jANuvA. 8 dIpa:-nava maMdArakanI bahAra pharI sALa madAraka karatAM paccisa madArakanA dvIpa vitAna jANavA. sthApya devatA pramANe vatAnAnA vibhAga pArvatI, caDikA, lakSmI Adi devIonAM maMdizamAM (1) padmanAbha (2) suga bhAra (3) siMhukaNu (4) patAkI (5) ghaTAnAda (6) maDAnAda (7) tilaka ane (8) sarvIsuMdara e vitAnA karavA. gaNapatinA maMdiramAM (1) sabhApadma (2) kuMjara (3) medharAjya (4) meuAdbhava (5) harSI (9) mAdaka (7) zAnta ane (8) vijaya e vitAne! karavA. sAma ( caMdra)nA, vItarAganA (jinezvaranA) yuddhanA prAsAdamAM tathA rAjamahelemAM (1) sabhAmAga (2) maMdAraka (3) ramya (4) huM (5) vasatAdbhava (6) vasantatilaka (7) sainya ane (8) vicitra e vitAneA karavA. je sukhazAMtiprada gaNAya che. athavA sadaiva prAsAdomAM (1) kamaledbhava (2) ramya (3) vicitra (4) citrakama (5) tArAgaNu (6) vRddhirAma (7) sutra ane (8) vimAna ema ATha vitAna karavA karAvavAthI karanAra tathA karAvanAra ane jaNa sukha, zAMti ane iSTa manAratha prApta kare che. saDapAve saMvaraNA savaraNA eTale maMDapa uparanA chAdya uparanuM ghaMTA kaLaza AdinA samUharUpa sAmaraNa agara virATa kAsanA, maMDapa pramANe sa'varaNAnA krama, nAma, ghaMTikA, phUTa ane siMhanI saMkhyA kahI che. savaraNAnA pratyeka ghare chAjalI upara e khUNuAe phUTa ane sAme udgama ( DADhiyuM), tenI upara ghaMTA, pratyeka thI thAya che. tevA tharAnA bhadre Uru ghaMTA ( zikharanA UruzRganI jema ) ane sarvoparI mUlAMTAne cAra khUNe phUTa thAya ane te mULa ghaMTA upara kaLaza mUkAya, bhadranI UrughaMTA upara siMhu-hAthI besADavA, jJAnanakoSa granthamAM 32 savaraNA ane anita sUtramAM 25 savAnAM svA kahyAM che. AmalasArAne pahu ghaTA kahI che. maMDapa upara saMvarA thAya tyAre tenA udayanuM pramANu zikharanA zukanAzanA pramANuthI rAkhavAnuM kahyuM che. jyAre garbhagRha upara saMvaraNA Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 vAsvanirvAha karavAmAM Ave tyAre mULavaMTAnA sthAne tyAM AmalasAra mUkavo paDe, kAraNa ke vajAdaMDa rApavAmAM sAnukULatA rahe. saMdharaNAnA udayanA traNa prakAra kahyA che (1) vAmana (2) anaMta ane (3) vArAhI. (1) vAmana -saMvaraNAnI pahoLAIthI ardha udaya hoya te vAmana. (2) anaMtA--saMvaraNAnI pahoLAIthI ardhanA nava bhAga karI tenA be bhAga adhika udaya kare te anaMta. (3) vArAhI -saMvaraNAnI pahoLAInA abhAgane trIjo bhAga adhika udaya karavAthI thatI saMvaraNAnuM vArAhInAma jANavuM. maMDape pramANe saMvaraNane krama, nAma, ghaMTika, phUTa ane siMhanI saMkhyA krama nAma | vizakti ghaTikA phaTa siMha 13 tridaza | para 53 - 16 pupikA | 8 | 5 16 8 14 vagAMdhArI | 20 | pa7 -! naMdinI | 12 | 9 48 12 15 ratnagarbhA | 24 | - 64 dakSAkSA : 16 | 13 16 16 cUDAmaNi 68 65 - 28 4 devasuMdara 5 kulatilaka 24 - 2418 citraTA | 76 | 3 |-- | 6 ramyA ! 28 | 25- 28 19 himA | 80 cha7 - 80 7 ubhinnA 32 29- 32 ragamAdinI 84 { 81 || 84 36 [ 33 - 36 21 maMdarA | 8 | 85 - 88 nArAyaNa 31 | 33 - 36 22 medinI ! 92 | 99 - 99 caMpaka ! ja 1 - 44 23 kailAsa | ha6 ] 3 - 3 pa . 48 | 45 - 48 24 rana bavA 101 | 97 - 97 samubhava para | 49 - 5225 phaphaTa ! 104 101 - 101 | | | nArAyaNa Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAda 143 DD) ((((DD) (((( D) ghaMTa | * saMvaraNAnuM bAhya svarUpa Dj O P & Rs lAhorma O), t[D)) (O)) ())gheTa: " So dTATO) (Otation) H or ISLAMIXAMIT saMvaraNa taladarzana ST ) e che Bya Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 18 vAM yAbdI saM vartAjI mAM zekI samAna eka Ave. vAstunighaMTu savA taladana saMvaraNAnu bAhya dazana Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprasAda 15 bIjA keTalAMka upAMge caturikA (cekI-cAra staMbhevALA sthApatyane catuSkikA (ka) kahe che. kapilI (prAsAputra) -kaulInI bhIMta uparanA (be taraphanA) khUNAone kapilI athavA prAsAdaputra kahe che. maMjarI -uttarabhAratamAM prAsAdaputrane kekilA ke maMjarI kahe che. chAjalI (kamaLapatra) -sarapaTTikA-mAthAnI paTTa-grAhapaTTIna chAjalI kahe che. prAsAdanAM upAMgA (phAlanA) -prAsAdane ghaNuMkharUM 19 jeTalAM upage hoya che. paraMtu badhAja prAsAdone teTalAM upAMga hovAM joIe ema nathI. kAraNa ke badhAMja upAze hoya tevuM jovAmAM AvatuM nathI. nigama-prAsAdanAM nirgamanuM sthAna prathama che. zilpavargamAM tene cAra prakAro jANItA che. jemake : (1) samadala-prAsAdanAM upage jeTalA bhAganAM kahyAM hoya teTalAka bhAgane nirgama (nIkALe) rAkhavAmAM Ave to tene samadala kahe che (samadala-sarakhA bhAga-vibhAga) (2) bhAga -prAsAda jeTalI vibhakitane kahyo hoya tenA eka bhAga jeTale je nigama hoya tene bhAga kahe che (bhAga eTale eka bhAga) (3) hastAMgula-jeTalA gaja ke hastana prAsAda hoya tenA jeTalA AgaLano nirgama heya tene hastAMgula kahe che. (4) Ava-AgaLa be AMgaLa jeTalA bahu ochA (vyAsavALA) nirgamane A kahe che. ArvI rAkhavAno prasaMga saMvaraNa ke trisara (tarasIyA) javAmAM karavAmAM Ave che. uparanA traNa prakAra samadala, bhAgavA, hastAMgula A prakAranA upAMgo nIkALA (nirgama) zikharamAM thaI zake. nAsikA-prAsAdanuM pramANa bahAranI bhIMtanA khUNAthI gaNavAmAM Ave che. jeTalA hasta ke gajane prAsAda hoya teTalA mApathI kurmazilA, bhiTTa, pITha, prAsAdediya, kAramAna, staMbhamAna, pratimA (ubhI ke beThI)nuM pramANa, vajadaMDamAna Adi pramANasara karavAmAM Ave che. prAsAdanI bahAranA be khUNAonI rekhAo prAsAda ane nAsikAnA pramANathI rAkhavAmAM Ave che. vibhakita-tala-chaMda-prAsAdanA bhAga-saMkhyA, prAsAdanA aMga, amuka bhAgane karNa, ATalA bhAgane pratiratha, ATalA bhAganI naMdI, ATalA bhAganuM adra A badhA vibhAge karavAnI paddhatine vibhakti, tala ke chaMda kahe che. - prAsAdenAM upara kahyAM te sivAyanAM bIjA upAMgonAM nAma ane temanI samajaNa nIce pramANe che. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 vAstanibaMdu (1) kaNa-rekhA. prAsAdane khUNe. bhIMtane khUNe. (2) mUlakaNuM -zikharanA pAyAne (pAyAne khU. (3) pratikaNuM-rekhAnI bAjunuM aMga. phAlanA. (4) pratiratha -paDha. (5) uparatha-paDharAnI bAjunuM aMga, agara bhadranI bAjunuM aMga (58re paNa thAya. (6) bhadra-prAsAdanI bhIMtanAM upAMgamAM sauthI AgaLa paDatuM aMga. prAsAdane madhyabhAga, (7) ratha:-bhadra. (8) rathikA-paha, pratibhadra, rekhA (rathikA-deDhiyA) rathikA teraNake dvAra paranA rUpanA jevA AkAranI thAya che. (9) anugamyaH-pahero, pratiratha. (10) cAnuga--paDhara, pratiratha. (11) upabhadra-bhadranI bAjunuM aMga (uparatha). (12) subhadra --bhadranI eka bAjunuM upAMga. (13) pratibhadra-bhadranI bIjI bAjunuM upAMga (paDhaze paNa thAya che). (14) caturaMdhaH---caturaMdhra pratiratha, paDhaze. (15) zAlAda--bhadra. prAsAdanA madhya garbhanuM AgaLa paDatuM gavAkSa jevuM sthApatya. (16) naMdi-khUNI. (17) kaNuM--khUNa. (18) karNikA -pUNI. (19) naMdikA--khUNa. (20) pallave-naMdI, kaNa, khUNI. (21) nATikA-nAnI nado. khUNuM. prAsAdanAM upAMge mATe kaliMga zilpa zAstranI vizeSatA -kaliMga zipamAM upAMgo mATe vizeSa saMjJArUpe kahyuM che. jemake kaliMga uDiyAmAM madhya bhadrane rAha, tenA be bAju anurAhA, tenAthI be bAju, pariratha ane chele karNika (karNarekhA). AmAM cha cha khAMcA paNa hoya che. prAsAdanI aMge uparathI upajatI saMjJAo - (1) vyaMga prAsAda-traNa aMga eTale be khUNe be karNa ane eka madhyanuM bhadra ema traNa aMga, traNa phAlanA upAMga thAya tene vyaMga prAsAda kahe che. bIjI rIte pUNethI jatAM (1) rekhA keNa karyuM ane (2) bhadranA be be khUNA ema paNa traNa thAya. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprasAda 147 (2) paMcAMga prAsAdA-pAMca aMga eTale be karNa, be pratiratha-padyarA ane eka madhyanuM bhadra ema pAMca aMga, pAMca phAlanA-upAMga thAya. eka ardha bhadrathI bIjA artha bhadranA catuthAza bhAgathI gaNatAM paNa pAMca aMga thAya. saptAMga prAsAda-sAta aMga be rekhA kaNuM, be pratiratha paDhara, be uparatha agara naMdI ane eka madhyanuM bhadra ema sAta aMga, sAta phAlanA-upAMga thAya eka abhadrathI bIjA ardha bhadranA caturthAzanA bhAgathI gaNatAM paNuM sAta aMga thAya. () navAMga prAsAdA-nava aMga eTale be karNa, be pratiratha, be uparatha, be pratibhadra ke naMdI ane madhyanuM eka bhadra ema nava aMga phAlanA-upAMge thAya. eka ardhabhadrathI bIjA ardhabhadra eTale caturthAMza bhAganA khUNA karatAM paNa nava saMkhyA thAya. temAM rekhAkarNa eka, be pratiratha, be uparatha, be pratibhadra, be bhadranA khUNA maLI nava khUNA thAya. kaliMga uDiyA zila5mAM yaMgane triratha, paMcAMgane paMcaratha, saptAMgane saptaratha ane navAMgane navaratha kahe che. pratihAra pratihAra eTale dvArapALa. devadevIonAM maMdiramAM cAre dizAmAM AvelAM dvAra AgaLa pratyeka kAre be che ema kula ATha pratihAro karavAmAM Ave che. bhalANuka balANuka eTale rAjaprAsAda ghara ke devamaMdira AgaLanI khaDakI (DeUM). vi zailInAM maMdiramAM Ane gepura kahe che. jalAzaya AgaLa karelA balANukane je pagathIyAM AgaLa ke jalAzayanI vacce karavAmAM Ave che, tene puSkara kahe che. badhANakanA pAMca prakAra che. jemanAM nAma. (1) vAmana (2) vimAna (3) haNyazAla (4) puSkara ane (5) uga. temanI samajutI nIce pramANe che. vAmanaH-devaprAsAda AgaLanA badhANakane vAmana kahe che. agara jagatanI aMdara samAvI devAmAM Ave teTale udaya vAmana bAlANukane jANa jagatI AgaLanI cekIne paNa vAmana kahe che. (2) vimAnaH-rAjaprAsAda AgaLa DelI. (3) harpazAla-sAmAnya gharanI DelI ke nagaranA daravAjA uparanA mALane haNyazAla (4) puSkara-jaLAzayanA madhyamAM ke jaLAzayanA mukha AgaLanI DelIne puSkara kahe che. (5) uttaga:- rAjaprAsAda ke meTA jaLAzaya athavA nagara AgaLa traNa, pAMca, sAta ke navamALanuM UMcA staMbha jevuM bAMdhakAma jene kIti staMbha kahe che tene uttega kahe che. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 SaDcchaMda zikSyazAstra ITalAI pacha prAsAda maMDapa vitAna jagatI pITha vis pIThikA nagara jalAzaya nRpati chaMda balANaka praveza prolI staMbha (1) mADa (2) mauDa (3) zuddha (4) zekhara (5) tuMgAra ( 6 ) siMhaka (1) tRpta ( 2 ) paTTa (3) vAjina (4) pUrNa (5) khaMDa (6) pAMDU (1) gUr3ha (2) nRtya (3) candrAloka (4) bhadrAvalokana (5) strIka pakSa, nAbhi, sabhA, maMdAra bhinna mizraka karpAjA bhramajAra bhadrajAu madhyajAya pAzvajA 9 3 vedI banda, zrIvatsa, paMkaja bhadraja, subhadra tAraka Adi, anAdi, svayaMbhu bANA, zakkhAkha, vardhamAna bedAzrA, vartulakhyA ra trikoNa SaDaMzakA 4 vaidika aSTrAsa nagara-pura-grAma- kheTa kUTa karbaTa vApI - kUpa - tar3Aga ratha cakra yaMtrAdi vedI, siMhAsana, chatra zayyA kabaca Ayudha 1 merucchaMda, khaMDameru, patAkAcchaMda sUcichada4 udiSTa naSTa vAmana, vimAna, harmyazAla, puSkara, uttuM utsaMga, pUryAcAhura honabAhu, pratikAya 4 uttaGga mAlAdhara, vicitra citrarupa makaradhvaja zrAhakAMna rucaka viSNukAMna pazvazca2 skaMdakAMta caturastra bhadra aSTAzca SaDzca bhAnukAMta candrakAnta IzakAnta rudrakAMta bArahAsa dvivatra vRtta 6 vAstuti ke Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kema yAda 149 mAtAnI jAti (zailI) prAsAdanA mukhya bheda (jAti) pAMca che. jemake (1) vairAja (2) pupaka (3) kailAsa (4) maNika (maNipuSpaka) ane (5) triviSTa5. A pAMca bhedamAM vairAja mukhya che. tenAja bheda bIjA puSpaka Adi che. aparAjita pRcchA kahe che ke - prAsAdAstu samastA vai santi vairAjasammavAH / samasta prAsAda vairAjamAMthI utpanna thayA che. prAsAda mATe vaparAtAM dravyanA AdhAre paNa tenA bheda pADelA che. jemake sonuM, cAMdI, maNi, mANeka Adi dravyothI banAvelA prAsAda devatAoe nirmANa karelA heya che. pizAca, nAga ane rAkSase asuroe pittaLa, tAMbuM ane kAMsAnA prAsAda nirmANa karelA hoya che. A badhA devalokanA prAsAda gaNAya ane te devalokamAM sukha ApanArA thAya, manuSyamAM IMTa, patthara ane lAkaDAthI banAvelA prAsAda hoya che ane te manuSyalakane sukhakAraka gaNAya che. pAtAla lekamAM pASANa ane saphaTikanA prAsAda hoya che ane te temane (pAtAlavAsI nAgalokone) sukhakAraka bane che. eka ukti evI che ke eka vakhata himAlayanA dArUvanamAM caudabhuvana pRthvI sUrloka (pRthvIthI laI satya leka sudhInA sAta uparanI ane atala Adi sAta pAtAla)nA nivAsIo bhegA maLI zivajInI pUjA karI ane puSpAdi sAmagrI pitAnI ruci pramANe caDhAvI zivaliMga upara judI judI AkRtio sarjI. AthI te pramANe zikharAdinI racanA karavAnI kalpanA udbhavI ane zikharAdinI racanAnA bhedathI cauda jAti nakkI karavAmAM AvI jemake - (1) nAgara (2) draviDa (3) latina (4) bhUmija (1) virATa (6) vimAna (7) mizraka (8) sAMdhAra (9) vimAnanAgara (10) vimAna puSpaka (11) valabhI (12) phAsanA (13) siMhAleka ane (14) rAha AmAM valabhI strI jAti prAsAda che. phAsanA napuMsaka che ane bAkInA bAra puruSa jAtinA che. vairAja Adi pAMca prAsAnA bhinna bhinna bheda thatAM kula 1888 prAsAdanA bheda thAya che. AmAM vairAjanA pa88, puSpakanA 300, kailAsanA pa00, maNi puSpakanA 150 ane triviSTapanA 350 (588 + 300 + 500 + rapa0 + 350 = 1888) vairAja Adi bheda prasAdanA talanA corasa Adi AkRti bhedathI gaNAya che. corase talavALA vairAja, laMbacorasa talavALA puSaka, geLa taLavALA kailAsa, dIrghattAvALA maNipuSpaka ane aSTAstra talavALA triviSTapa gaNAya che. nAgarAdi prAsAda lakSaNa (1) nAgara - cesa tala darzana upara vakarekhA yukta aneka aMDakavALuM zikhara, AmalasAre ane kaLaza (AmalasArAmAM kaLaza besADele hoya tevA kSakAra)vALA, Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 vAstuniTa pITha jaMghA, mekhalA, kUTachAdya rUpayukata maMDapa, vitAna, kalA yukata saMvaraNe Ama dareka aMga pratyaMgavALA prAsAda nAgara jAtine prAsAda gaNAya che. AvA prAsAda pazcima bhArata, uttara bhArata, pUrva bhAratane thoDeka bhAga, himAcala pradezomAM jovAmAM Ave che. uttara bhArata tathA pUrva bhAratamAM kaI kaI jagyAe bIjI jAtinA mizraNavALA prAsAda paNa jovAmAM Ave che. nAgara zailInA prAsAda mukhyatayA zivajIne vadhAre priya gaNAya che. chatAM te badhAja de mATe paNa banAvavAnuM vidhAna che. badhA ja devene te priya che ema zAstra vAkya che. latina zailI --andrika rAjamus 7 kalas bhumi amalaka khanda to kantba varandika 15 balapanjara latopancaka 14 madhyalata (panjara) Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devamrAsAda 151 (2) draviDa - pIThanI upara karNarekhAovALA tathA uparA uparI bhUmikAothI cuta, vedI, ghaMTa AdithI yukta prAsAde draviDa zailInA gaNAya che. (3) latina - A zailinAM maMdiro bhAratamAM himAcalathI cheka dakSiNamAM (helA sudhI) jovAmAM Ave che. A zailimAM pIDathI upara Amalaka sudhI rekhAmAM hastAM gulathI laI badhAM upage karavAmAM Ave che. zikharane chajuM hetuM nathI latina prasAda ekAMDika karavAmAM Ave che. paraMtu eka Dika latina zailino vikAsa thatAM temAM paMcAMDika, navAMki, tera aMDika ema zikhare navamI sadI pachI thavA lAgyAM. dazamI ane agaAramI sadImAM kuzaLa zilpIoe zikhara racanAmAM vikAsa karI seMkaDe ane hajAranI saMkhyAmAM aDakenI cejanA karI sahastraDika prAsAde banAvyA che. kAma kare S: che . * * * bhUmija prAsAda lakSamaNa Tempala sIrapura madhyapradeza Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara cula 1 SAS SAYA SUV ETAS 22 3 -- amalasarika 2 2 SOMAS 3 griva - mamalasaraka 4 skandha dhe madhya- 6 lata i. 1) 12 S19 venukosa vAstunighat AS 1795 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimAsIka bhUmija prAsAda zailI fare stare foarte kalasa candrika 10 11 # skandba gbanta III TRA A odhuaja purusa V ) ' .. PS J:14 etw. 11 W mala 7 * itambbakusta stambhakuta 40 23. inuiuian 2.1.2 TAI... ITA surasenakal a > !! ! Iraldika S ** . 368 tes prabara .io . Iritte, & re, 3 fay, 4 FONTE TC fa : , 5 , 6 > 1977, 7 dat, 8 , 9 82T, 10 Sabapaus tombribankgu . Bilo minimo d 11 i Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 gbanta 3 bbumis 2. karna phamsana CLIENT FOR QIBROCKKA simbakarna'3 candrasalika 4 I prabara 154 vAstunila Da Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprAsAda 155 * pauTharacanAmAM prathama kAmadapITha ane pachI gajA pITha thavA lAgyAM. prAsAdanI bAhya divAlane cheDe ghATa maMDovara yukata thate. pachI temAM aneka prakAranAM deva-devI enAM svarUpe ja alaMkRta maDevara thavA lAgyA latina prAsAdamAM chelluM thatuM na hatuM te nAgara zailImAM thavA lAgyuM. dazamI sadInA prAsAmAM cerasa maMDapamAM vacce cAra staMbha mUkI navapada pADI chata DhAMkavAnI prathA hatI. te pachInA kALamAM maMDapanA madhyanA cAra pataMbhenI prathA kADhI nAkhI cerasa maMDapa upara pATa (bhAravaTa)thI achAsa karI goLa AkRtinA vitAna (ghuMmaTa) thavA lAgyA. bhUmija zelI (4) bhUmija-A zaili mALavA, mahArASTra tathA uttara karNATaka pradezamAM pracalita che. maMdiranI pITha upara devarUpe vALa maMDevara karI te chajA rahita varaMDikAthI zikharane prAraMbha thAya che. tenuM taladarzana hastAMgula hoya che tenAM upaga nIcethI upara Amalaka sudhI vakrarekhAo laMbAvI karelA hoya che. zikharanAM upagene vAlaMjara kahe che. zikharanA bhadrane latA-mALA kahe che. zikharamAM bhUmikA (mALa) karavAmAM Ave che. temAM staMbha kuMbhI jevA upara prahAra karIne te upara zaMga uttarottara sAta ke nava thaze (bhUmika) zikharanA sakaMdha sudhI caDhAve che. suMdara AkRtivALA zukanAsane surasena kahe che. caturaksa taladarzana upara vartulAkAra zikhara latina jevuM hoya che. tenI AkRti tenAthI pRthapha hoya che. phAsanAkAra zailI (5) phAsanA :- A zailanA prAsAdamAM pITha-maMDa vara upara chaju mUkI upara chAjalInA thara upara thara kramaza : caDhe che. te upara ghaMTA ( AmalasAro) ane kalaza mUkAya che. bhadra upara meTo udgama (deDhIye) keTalAMka sthaLe rekhA upara zRMga jema mAnI karNarekhA karavAmAM Ave che. aparAjitakAre phAsanA zailivALA prAsAdane napuMsaka chaMdane prAsAda kahyo che. tenAM taladarzana hastAMgula upAMgavALuM hoya che. sAmAnya prAsAdamAM garbhagRha uyara phAsanA thAya che, garbhagRha uparathI maMDapa upara phAsanA karavAnI paddhati pAchalA kALamAM praviDa thaI che. pazcima bhArata orisA (khajurAhe) rAjasthAna temaja bhAratanA bIjA pradezamAM paNa phAsanA zailinA prAsAda jovAmAM Ave che. jayapRcchA vRkSArNava, pramANe maMjarI, aparAjita lakSaNasamuccaya A graMthamAM phAsanAnA ullekha che. zilpIo tene trisaTA kahe che. tenuM apabhraMza tarasarIyuM thavAthI meTA bhAganA zilpIe te zabda vApare che. - kaliMga-erisA pradezamAM phAsanAnI pAMca sAta tharanI chAjalInA samuhane keTala kahe che te uparanA sAdA eka tharane kAMti kahe che. pharI thatA pAMca-sAta tharonA samUhane Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 vAstunila Tu keTalu kahe che. te upara ghaMTAnI nIce grIvAne ekI kahe che. phaeNAsanAnA sava" tharAne (zikharanA udaya bhAganI jema) gaDI kahe che. A zabdo uDiyA zilpIenI prAMtika bhASAnA che. varATa rAlI (6) varATaH-je bhUmija prAsAdo jaghA rhuita, zRMga sthAne zRMgavALA, aneka zRMga sukta, kaNa, pratiratha, bhadra, pratibhadra madAra puSpa ane ghaTAyukta hoya te varATarazailInA prAsAda gaNAya che. aparAjitakAre rASTra jAtinA pAMca prakAra kahyA che. (1) varATa (2) puSpaka (3) zrIpuMja (4) satebhadra (5) siMha, A pAMcanA 1202 bheda kahyA che. vimAna razailI (7) vimAna: caturajI taladarzana ratha, uparatha ane bhadravALA bhUmija prAsAde vimAna zailInA kahevAya che. vimAna chAnA pAMca prakAra (1) vimAna (2) garuDa (3) vaja (4) vijaya (1) gaMdhamAdana e dareka puSpamAlA AkAranA lattA zuMgavALA thAya che. te badhAnA nAmAturkamathI bheda kahyA che. 300-400-500-600-700 A rIte kula 2500 kahyAM che. mizraka zailI (8) mizraka nAgarazailInA prAsAdo jyAre aneka tilakAyukta karavAmAM Ave tyAre temane mizraka zailInA prAsAda gaNavAmAM Ave che. aparAjitakAre AnA 1800 bheda kahyA che. sAMdhAra zailI (9) sAMdhAraH-bIjA aMgothI paripUrNa ane garbhagRhanI pharate pradakSiNA mAga rAkhavAmAM AvyuM hoya tevA nAgara zailInA prAsAde sAMdhAra zailInA kahevAya che. ane jemAM prakRkSiNA mA na rAkhavAmAM Avye hoya tene niradhAra prAsAda kahevAmAM Ave che soMdhara jAtinA prAsAdA gujarAta--saurAT-2jasthAna ane mevADamAM che. madhyapradezanA khajurAhe mAM paNa che. semanAthanA mahuAprAsAda sAMdhAra jAtinA che. sAMdhAranA (1) kesarI (2) naMdana (3) mannura (4) zrItaruM (5) IndranIla (6) ratnakuTa (7) garuDa A sAtanA anukrame (2 + 3 + 1 + 6 + 3 + $ + 3 ) ema maLIne kula 25 bheda kahyA che. vimAna nAgara razailI (10) vimAna nAgara-nAgara zailInA prAsAdamAM Udhva bhAge latA ane zRMge batAvavAmAM Ave che ane vimAna zailInuM mizraNa karavAmAM Ave che tyAre vimAna nAgara zailI guNavamAM Ave che. AvA prAsAde tejasvI lAgatA heAya che. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaprAsAda vimAna puSpaka 157 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 vAstunirvAda (11) vimAna puSpaka -vimAna nAgara zailInA prAsAdamAM jyAre UruzaMga upara puSpaka karavAmAM Ave che tyAre te vimAna puSpaka zailInA prAsAda gaNavAmAM Ave che. (12) valabhI-laMbacorasa taladarzanavALA ghaMTA tathA bhUmikAothI rahita tathA gaja pRSThAkAra zikharavALA prAsAde valabhIzailInA prAsAda gaNAya che. AvA prAsAde latina ane nAgara zailIthI paNa prAcIna kALanA che. saurASTramAM uttara guptakAlanA prabhAsa najIka AvelA kadavAramAM che. ane porabaMdara tathA dvArikAnI vacce harSadamAtAnA sthAnamAM bahu sAmAnya rUpamAM valabhI prAsAda che. (12) valabhI prAsAda-aparAjitakAre tene vimAna nAgara chaMdanA kuLane mAnya che. enA AkArathI cAra bheda mAnyA che. jemake (1) laMbacorasa hoya te puSpaka (2) corasa hiya te aMkIrNa (3) goLa hoya te rananI ane (4) laMbagoLa heya te mahAciMdha kahevAya che. dakSiNamAM mahAbalipuramAM temaja himAcala pradeza - ane kaliMga vagere pradezamAM kavacit kavacita valabhI jAtinA prAsAde jovAmAM Ave che. bhuvanezvaramAM vaitAlanuM alaMkRta maMdira valabhI jAtinuM che. laMbacorasa talavALA, hastAMgula upagavALA athavA upAMgo vinAnA valabhI prAsAdanI upara nAgara athavA bhUmija zailI jevAM zikhare thatAM nathI, atyAra sudhImAM jovAmAM AvelA valabhI zailInA prAsAnA abhyAsathI mAlUma paDe che ke A prAsAdamAM AchA ghATavALA pITha ane maMDevara sAdA karavAmAM Ave che. maMDovaranA zirebhAgamAM skaMdha vedI (gaLa vaLI jeva) karIne tenI upara lAMbuM ardhagoLAkAra hAthInA pITha jevuM zikhara karavAmAM Ave che. enI sAMkaDI dekhAtI bAju (caMdrakalA) upara siMha besADavAmAM Ave che. valabhI (zikhara mATenI bhIMta) upara kalaza yukta eka athavA traNa amalasArikA rAkhavAmAM Ave che. A eka prakAra che. bIjA prakAramAM laMbacorasa garbhagRha upara cAre tarapha valikAkAra ardhagoLAkAra karI madhyamAM valabhI saMkucita laMbacorasavALI karI ane tenI sAMkaDI bane bAjue vALA bhAga AgaLa candrazAla (uddagama-deDhiyA) karIne upara kaLaza caDhAvavAmAM Ave che. trIjo prakAra e che ke laMbasamarasa athavA samacorasa garbhagRha karI uparokta banne prakAranI jema gaLAkAra paTTIna kapota kaMThInA bahAra nIkaLatA bhAga upara ghATanA thara karIne te upara valikAkAra ghATa karIne evA uttarottara traNa ke pAMca saMkeca pAmatAM thara caDAvI upara Amalaka ane kaLaza caDAvavAmAM Ave che. pratyeka valikAnAM tharamAM pahelAmAM pAMca, bIjAmAM traNa A rIte caityakUTa karavAmAM Ave che. sAmAnya rIte valabhI prAsAdamAM garbhagRhanI AgaLa bhAgamAM maMDapa bhAgye ja karelA hoya che. bhuvanezvaramAM vetAla devaLane laMbacorasa maMDapa che. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprAsAda 159 (13) siMhAlekana-chAghayukta, urvabhAgamAM siMhakaNa vALA ane ghaMTAyukta prAsAde siMhAvakana zailina gaNAya che. (14) rathAruDhA-je prAsAda gADA (ra) upara mUkelA hoya tevI rItanAM rathanAM cakro jagatimAM banAvI upara nirmANa karelA hoya tevI zailinA prAsAne sthAha ke rathArUDha zailinA prAsAda kahe che. prAsAdanI cauda jAti hovA chatAM mukhya ATha jAti nAgarA dvAviDAbhava bhUmijA latinAstathA / saraMdhrA vimAnAdinogarAH puSpakA'nvitAH // 1 // prAsAdA mizrakAbhrevamaSTau jAtiSu cottamAH // marthAt (1) nAgara (2) draviDa (3) bhUmi (4) tina (5) sAMdhAra (6) vimAna (7) nAgarapuSpaka ane (8) mizraka A ATha jAti badhI jAtiomAM uttama gaNAya che. bhAratanA kayA bhAgamAM kaI jAtinA prAsAda nirmANa karavA te saMbaMdhI aparAjitamAM (adhyAya 106 mAM) viratArathI kahyuM che. AThamI sadImAM nirmANa thayelA lakSaNa samuccaya aMthabhA cha prAzi bha (1) Ei (2) nAma (8) hATa (4) 1263 (5) drAviDa mana (6) gau3 sebha le 4aa cha. drAviDAmA (1) nAma2 (2) draviDa (3) vesa2 (4) 1218 (5) 4 mana (9) sarva dezIya mema 7 prA2 matAcyA cha. dezAnukama prAsAda vidhAna deza jAti kulasthAna varNa bhedaistathA pare // 3 // jAtayo'STau pravartante gaMgAtIreSu sarvadA / ahirAjeSu sAndhAro nAgarazca prazasyate // 4 // gauDabaGgakAmarUpe sAndhAro latinastathA / turako'hAleSu ? gaMgodadhau vimAnakaH // 5 // cauladeze mahAnIle zrInIle parvate tathA / malyakaliMgakarNATe kAnyakubjanivAsa ke // 6 // vairAjyeSu virATe ca kokaNa dakSiNApathe / nAgarA drAviDAzUchandA varAdA bhUmijAstathA // 7 // lattinAzcaiva sAndhArA mizcakAzca vimAnakAH / aSTacchandAstathA caite prAsAdAH parikI rtitAH / jayantyAM mAlave deze kAzcayAM kAlaMjare tathA / antavedhAM ca magadhe mathurAyAM himAzraye // 9 // daNDakAraNyasahyAcyozvatvArazchandakA ime / tinA nAgarAzcaiva sAndhArA bhUmijAstathA // 10 // sindhau ca khuraSANe ca tejoM gakSaNakAdiSu / savamohanamAdiyukte ? pazcime pAryamaNDale // 11 // saurASTra gurjare deze kAzmIre ca svyNbhre| vahirAvatyomavandane...yAdi sRSTayo...prAsAdAH strI puruSANAM syeM kuryAnnapuMsakAn / / vimAnanAgarAzchandAn kuryAdvimAnapuSpakAn / siMhAvalokavalabhIphAMsanAMzca sthArUhAn // 15 // pravartante sarva deze vyoma caikaM na vartate / eteSu bharatakSetrAdya dezAnukrama kathyatAm ? // 16 // dezAnusAra prAsAdanI utpatti ane jAtiviSayaka vizeSa nAgaraH pUrvadeze ca karNATi draviDaH smR vyataraH pazcime deze vesara utarApathe kaliMga kaliMga deze yAmuna sarvataH sthitaH dezajAti zca kathitA kulasthAne balodbhava / / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 vAstunila ke prAsAdanI jAtio sAMdhAra-pradikSaNAvALA mahAprAsAda nAgara-uttara bhAratanA pradezeAnA keTalAka bhAgamAM vairATa-vesara masura rAjya, karNATaka, badAmI, paTTa | vimAnAdi-haya, haya, DAhula, mahAkezala, kakala, ehAla. belUra, hulIbeDa,sAmanAthapura zuddhadraviDa-vaiTukoIla, kailAsa-ileTara jabalapura taraphanA pradeza. phrAsanAdi--triSaTA bhUmijAdi-mALavA ane varADa temaja uttara valI-gajapRSThAkRti khImezvara pArakha ghara pAse. bhUmija-uttarela, hemADapaMta, zaivo uttara mahArASTra, varADa, AkelA. mahArASTra kSatinAdi-te nAgaranI eka zAkhA eka zRgI prAsAdAnA jAtivAra zabdo latina prAsAdaH-- kSatina prAsAdane channu hatu nathI tenA upAMga hAya che. kalaza---IMDu, zikharanuM sarvopari ghaTA-mATu' lAmasu, AmalasAre AmalasAraka. candrikA-AmalasArA para caMdrasa, Amalaka paNa kahe galate Amalaka. grIvA-AmalasArAnuM gaLu culA--AmalasArA para caMdrasapara ubhaDaka kamaLa jevI culA skaMdha-zikharanuM AMdhaNA mathALe madhyalatA-zikharanu bhadra paTTo, pajara paNa kahe che. lattApa jara. kalA--kSatina zikharanI rekhAmAM pati addha udga-tenA khaDa paNa kahe che. bhUmi Amalakatina zikharanI rekhAmAM paMkti addha ugama parane gALe. khaMDa-latimA prAsAdanI rekhAnI eTaLAImAM ugama bhUmine ekathara-khaMDa bhAga. rekhA-zikharanI gepaLarekhA, kaeNDe--ghI, varaDikApara ghI aMtarALa. varaDikA-zikharamAM nIce adha gALAkAra thara agAzImAM, vAvanA mathALe vaDikA thAya che. bhAjapa jara-zikharanA paherA lattApacaka-latIna zikharanA bhadra sAthe pratithanA traNa upAMge draviDa prAsAda tUpikA--draviDa zikharane kaLaza siddhavakatra-siMhaeNtu mukha, mahAnAsa upara mahAnAza--draviDa zikharanA madhya staM bhikAe paranA vRtta (caitya) grIvAkeATha-zikharanA bhadra nIce ja ghAcIva draviDanA zikhara prakAra grIvA (1) vRtta zikhara (2) aSTAzvazIkha (3) caturaSa vRSa-khUNA paranA vRSabha. bhadrazAla-kASThA-zikharanA bhadre agALa nIlanAsikA-zikharanA bhadranI bAjunI nAsikA (caitya) kSudranAsikA-zikharatIla nAsikAthI nIce (caitya) vita ikAtIlanAsikA nIce jathA. dvitIyatAla-khIjAmALa, maitrakeASTa-khArAMtara, zikharanA bhadranI AAjumAM Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprAsAda vitAdikA-bAjunA grIvakeSTakanI staMbhI, kAyA. devakenDa-draviDa prAsAdanA bhadranA koThAmAM svaibhi maMca-ratabhikA nIce rAjasevaka je thara. | kAo karI vacce devarUpa ubhI mUrti kare te karNaphUTa-draviDa zikharamAM khUNA paranuM kUTa | AditAla-aviSThAna, pITha parathI siMhamAlA--maMcAnA narene thara kota upara adhiSThAna-kumuda, pavA, vedI, prati, siMhamAlA. nAsika prastara-draviDa prAsAdanA chajAnA thare ! kumuda-adhiSThAmAM vaccenI chAjala. (1) kapatA nAsika (3) vajana (4) uttara padhA-adhiSThAna pITha nIce jA be (galate kati-adhoLa, varaMDikA jevuM. vedI--prati-AditAla parano. nAsika-katamAM ardhagaLa. siMhamAlA-vedI ane prati nIcene thara jenA vAjana-kapAtanA thara nIcene ghATa siMhamukha. uttara-vAjanathI nIce thara bhadra-draviDa bhASAmAM bhadrane bhadra kahe che. pADa-draviDa prAsAdanA pITha parathI jaMghA ubhaNI, { karNa-draviDabhASAmAM rekhAne karNa kahe che. pADa draviDamAM cAra zikhara zAlA-bhadranuM che vRSa-khUNA para vRSabhanAM rUpe. kamiTa-khUNAnuM phaTa. | haMsa vAjara-draviDa vRtta zikharamAM mahA mAsInA grIvA-zAlAne karNaphUTa uparanuM gaLuM. nIcene thara, goLa galatI paTTI. mahAnasi-bhadrane moTo udgama (caitya) mahAnAsi-zikharanA cAra bhavRta uddagama(caitya) draviDamAM geLa zikhara prAsAdanI jAtinA zabda papaTI-upara caMdrae nAsikA-mahAnAsi ane pArzvanAsi zikhara, pikA-draviDa zikharane upale kaLaza. cAra bhadde ane cAra vikarNa vRtta, udugama vRttazikharane bIjo prakAra | (catya) piDhAnaphalaka-vRtta zikhara nIcenuM dhAravALuM vRtta. | grIvA-vRtta ke aSTA zikharane gALe gaI. grIva-vRSa ke rUpanA thare goLagoLa, gaLuM. | siMhamAlA-zikharanA nIcenA bhAgamAM siMhanAM mahAnAsi-vRtta zikharanA cAra garbhe bhadde vRtta| mukhanI paMkti, pAna phalakanA meDhe uddagama (caitya). siMhamukha. pArzvanAsi-vRtta zikhara, vikarNanA garbhe, vRtta pIDhAnaphalaka-zikharanIcene corasa thara. udgama (caitya) vRSa-pIDhamA phalakanA upara cAra khUNe vRSabhanAM draviDanA aSTa zikhara rUpa ane bhadra RSimuni padmapatra-karSarI, zikhara uparane caMdrasa vA. 20 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 valabhI prAsAda garbhagRha-valInA garbhagRha lakhacorasa thAya. pRSThabhadra pAchaLanu bhadra pArzva bhadra--khAjInuM bhadra valitA paTTikA kapAta-channunA sthAnenA thoDA upADanA ghATa. kaDa-ghI, kapAta upara UMDI ghazI. ska dhavenrI--a gALa uparanA bhAge, vallabhI--vallabhInA uparanA gALAI. caMdrazAla-vallo zikharanA e pAzva bhAga (gebala) valikA--valabhInA uparanI gALAI AmalasAraka-valabhInA uparanI lakhAImAM madhye Amala sAraka ane be cheDA para siha siMhu-vallabhInA ebAjunAM caMdrazAla (gaeNkhala) para siha esADelA hAya te. phrAsanA kAra zikhara ( triSaTa ) prahAra-chajA uparanA thara, kaNuM phAsanA--khUNuA uparanI phAsanAnuM nAnuM svarUpa sihukaNuM -phAsanAnA bhadre udgama (DiyA) bhUmija-chAjalIonAM thaze (haDiyA) pIDA-uDiyAmAM chAjalIene pIDA kahe che. peTala-pAMca ke sAta chAjalInA samUhane pATala he che. (uDDiyA zilpa) krAMnti-uDiyA zilpamAM chAjalIenAM e samU hanAM gALA ghazInA cArasa bhAgane krAMnti he che. ghauMTAnlAsanA uparanI ghaMTA kalaza-IMDuM, kaLaza, bhUmija prAsAda zikhara varaDiphrA-jaMghA uparanA ghATavALA thara. vAstunighaMTu prahAra-zikharanAM prArabhanA thara khIkharIe nIcenAM thara rathikA-zikharanI ja dhAtu bhadra, surasenaka-zikharanA bhadre mATI ugama deDhiyA, zikharanA zukanAza. sta'bhakUTabhUmija-bhUmija zikhara rekhA ane bIjA' upAMgomAM pratyeka zikharIe nIce ghATavALA suMdara prahAranA UMDA ghATanA thara, nIce thADI corasa ja dhA, AvA prakAranAM pratyeka tharane staM bhakUTa kahe che. skaMdha-zikharanu khAMdhaNuM temAM kaMghazI ghaMTA-(1) AmalasArA (2) maiTu' lAmasu caMdrikA--ubhaDaka caMdrasa tene culI paNa kahe che. laza-IMDu, kaLaza madhyalattAbhUminA zikharanAM bhadre ghATamAlA. savA rathikA-bhadra, chajA paranA bhadrane e thAMbhaloe ane upara uddagama phUTa-nAnI lAmathI ghaITikAnA khUNAmAM, chAvaka-chAjalI udgama-phUTanA tharamAM deDhiyA. ghaTikA-Ama chAjalI phUTa ane udgamanA traNa ghATa para gha`TikA. Urugha'TA-zAmaraNanA bhadre dareka thare AvatI uru ghaMTA (zikharanA ucchvaMga jema) siMhuru ghaTAnA thare siMddha mUlaghaTA-zAmaraNunA uparanA sarvopari ghaTa te mULaghaTA siddha-zukanAza paranA siMhu urugeMga zikharanA bhadre Avatu. harazaMga prayAMga--zikharanA urjIMga ane mULa rekhAnA Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprAsAda vaccenA gALAmAM AvatuM pratyAga jene ! mUlarekhA-zikharanA pAcAthI uparano bhAga cethagarAzIyuM kahe che. karNa--pUNe, rekhA. rathikA-chajA para bhadra nAgara prAsAda zikhara audha-zikharanuM bAMdhaNuM. prahAra, chajA parano thara. AmalasAraka karma-paMcADika, navAMDiTa, terAMDiga ema kame grIvA AmalasAranuM gaLuM. krame zikharIene karma kahe che. AmalasAra AmalasAraka-AmalasAre ga, zrIvAsa-ekazRMganI zikharI caMdrasaAmalasAraka para galatAne caMdrasa kahe che. | tilaka-dhaMdhAyukta lAmazI. AmalasArikA-caMdrasa uparane geLA jevA ghATane | zukanAsaka-zikharane AgaLa bhAga. je maMDapa AmalasArikA, jhAMjharI kahe che. ' paranI ghaMTAnA pramANuthI thAya te. kalaza-zikharanuM kaliMga (uDiyA) nA prAsAdanuM zilpa bhAratamAM pUrvamAM AvelA kaliMganuM zilpa suMdara che. ane te pazcime AvelA saurASTra, gujarAta, rAjasthAnanA zilpane keTaluMka maLatuM che. kaliMga (uDiyA-orissA) nA navamI dazamI tathA teramI zatAbdi nA prAsAde tyAMnA rAjAoe nirmANa karAvelA che. ane te pradezanA zilpa kuLanI suMdara kRtio che, temanAM zikhara ghaNuMkharUM ekAMDika che athavA rAjarANInA jevA bahu aMDika che. DAprAsAde valabhI jAtinA tathA karNATaka-draviDa jAtinA paNa che. nAgara kuLa jAtinA zikhare khajurAho jevA prAsAdamAM jovA maLe che. jo ke temAM pITha, maMDovaranA tharanA ghATamAM cheDeka phera hoya che. AvA prAsAde bhuvanezvaranA samUha maMdiramAM jovAmAM Ave che jema draviDa prAsAdanI jAtimAM SaDU vage kahyA che. tema uDiyAnA prAsAdamAM paNa keTalAka viziSTa bheda che jemake :-(1) pITha (2) pA bhAga tharavALA (3) talavaMdhA (4) baMdhanA (5) urvajaMghA-aparajaMghA (6) bAraDI (7) gaMDI-zikhara ane (8) mastakaAmalaka-kaLaza ema aSTavarga kahyA che, A vibhAganI racanA nIce pramANe jovA maLe che. (1) pITha - ke kaliMga zipamAM pITha keTalIka jagyAe gaNelAM nathI, paNa tenA zilpamAM pIThanA prakAro batAvelA che. keTalAMka maMdirane pITha dekhAtuM nathI. kayAMka kAmada pITha jevuM hoya che. keTalAka maMdirane jagatI vistAra karI temAM khaMbhikAnA ghATanuM pIThapaNa jovAmAM Ave che. ahIM pIThane pIstA kahe che. te cha bhAganuM kahevuM che. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunaghaMTu (2) pIThathara ( pA bhAga ) :-pIThathara karatAM temAM nagarAdi jevAM kubhA kaLaze, kuvALa, DhaNI ane macikAnA jevA pAMca tharo kare che. tene pacakama paNa kahe che. khIjI rIte tene pu Mgasakara pazu kahe che, kayAMka pAMcanA khadale traNa thara paNa jovAmAM Ave che. (3) talaja ghA:-(pahelI ja thA )-mAmAM deva svarUpe karelAM DAya che. keTaleka sthaLe sAdI ja ghApamaNu karelI hoya che. 164 (4) adhanA :-pahelI ja dhApara DAkanA AkAranA e bhAganA thara hoya tene adhanA kahe che. (5) Udhvaja ghA :-Ane apara ja dhA pazu kahe che. A bIjI jaMghAmAM paNa deva svarUpe thAya che. te pAMca bhAga UMcA haiAya che. khajurAheAmAM AvI traNa jaMghA paNa karI che. kayAMka e ja dhA paNa hAya che. nAgAdaprAsAdanA nIradhAra prAsAdezamAM eka jaMghA kahI che. jyAre sAMdhAra mahA prAsAdamAM e ja dhA kahI che. A jaMghAnA rimArga (jaLAMtara ) mAM nyAlanAM judAM judAM ubhAM suMdara svarUpe urDiyAnA prAsAdomAM thAya che. * (6) khAraDA jadhAnI upara maraDA ke khAraDAnA nAnA pAtaLA deza tharanA cha bhAganA thara thAya che. temAM paTTI kaNI gALA vagerenA pAtaLA pAtaLA ghATa pazu thAya che. (7) gaMDI ( zikhara ) :-khAraDA parathI zikharane prAraMbha thAya che. kaliMganA ekAMDika zikharAne chajI hAtu nathI. nAgarAdi ekAMki prAsAdane pazu channu hatu nathI. ekAMki zikharane gaDI kahe che. te gaMDInA uparanA mAMdhaNA (koMdha) sthAne rekhA ekadama adara DhaLatI thAya che. tene bisama kare che. (8) mastaka :-zikharanA uparanA bhAgane mastaka kahe che. tenA peTA vibhAgamAM Amalaka ane kaLaza Ave che. Amalaka (AmalasArA) nA gaLAne ekI kahe che AmalakanA gALA para cadrasane apurI ke kapurI kahe che, te para sarvoparI kaLaza ane kaLaza upara cakra kahela che. erisAmAM viSNuprAsAdanI vizeSatAnA hetuthI viSNunu pratika (cakra) kare che. rekhA prAsAdanA upAMgA A rIte ekAMDika zikharanAM vibhAgane rekhA prAsAda kahe che. rekhA prAsAdanA upAMga ThustAMzula jeTalAM hoya che. temAM tristha (traNa upAMga), paMcatha ( pAMcaupAMga) saptaratha (sAta upAMgo) ane navaraca (nava upAge ) hAya che. A upAMgeAnI samaja nIce pramANe che. (1) triratha (vyaMga ) :jemAM madhyanu bhadra ane e bAjI kaNika rekhA hoya tene triratha kahe che, Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprAsAdapa (2) paMcaratha-(paMcAMga) je prAsAdane be cheDA para karNika, madhyamAM bhadra (rAhA) ane tenI be bAju be upAMga (pratiratha) heya tevA prAsAdane paMcAMga prAsAda kahe che. uDiyAnA zilpI pratithine anurAhA kahe che. (3) sasaratha (saptAMga) :- je prAsAdane cheDA upara karNikA (rekhA), madhyamAM bhadra (2) ane tenI be bAju anurAhA (pratiratha, tathA be upAMga hoya, tene saptAMga kahe che. (8) navaratha (navAMga) -prAsAdane be cheDA para karNika rekhA tenI pAse pratiratha (5NI) bAkI saptaratha pramANe anurAho ane anurathanA upAMge hoya tene navAMganavaratha prasAda kahe che. te upAMge hastAMgula hoya che. kaligaprAsAdane eka prakAra pIDAmuMDI-bIjo prakAra khAkharA muMDIkA 1 pIDAmuMDI (chAjalI) vALA prAsAdane bhadraprAsAda kahe che. tenI chAjalInA samahane paNa gaMDI kahe cheahIM maMDapane eka agara be jaMghA thAya che. tenA thaze mULa maMdiranA jevA thAya che. maMDapa upara phAsanA-chAjalIonA tharovALe maMDapa ahIM vizeSa che. tenA pahelAM pahelAM naveka tharanI chAjalIonA samUhane piTala kahe che. te para vacce dAbaDI jevA eka cerasa tharane kAMti kahe che. te para pharI chAjalIonA samUhanA thare hoya che. tene paNa piTala kahe che. maMDapanA phAsanA mathALe ghaMTA para kaLaza thAya che. ghaMTA nIce ghazI-gaLaNe bekI kahe che. chAjalIne pIDA kahe che ahIM phAsanAvALA prAsAdane pIDAmuMDI ema tyAMnA zilpIo kahe che. 2 khAkharA muMDI para ardha goLAkAra ghaMTA hoya che. uDiyA prAsAdanI racanA mULa prAsAda-garbhagRha AgaLa maMDapa, A benI vacce mULa prAsAdanA upAMgo jeTalI keLI (kavalI) kApelI hoya che. AvA maMDapane jagahana (maMDa5) kahe che. jagahananI AgaLa gUDhamaMDapa, tenAthI AgaLa nAmaMDapa-nATayamaMDapa (nRtya maMDa5) divAlavALe hoya che. tenAthI paNa AgaLa nIkaLate bhega maMDapa hoya che, te paNa divAlethI AvRta (vIMTALelI hoya che. AvA caccAra maMDapa liMgarAja ane anaMta vAsudevanA bhuvanezvaranA maMdirane che temaja jagannAthapurInA mukhya maMdirane paNa AvA cAra cAra maMDha (ghaNA unnata ane vizALa) che. bIjuM keTalAMka maMdirone ekAda maMDapa (gUDhamaMDa5) hoya che. AvA eka maMDapane AgaLa ke bAjumAM catuSkikA (cekI) hetI nathI. temaja maMDapanI sanmukha ekaja dvAra hoya che, bAjunA bhadramAM siMhAvaleka (jALI) hoya che. jene cAra cAra maMDapa che tene bAjumAM dvAra hoya che. jagahana gUDha nAyake bhega maMDapa ghaNuM vizALa hoya che. paraMtu tene vacce cAra cAra thAMbhalA ubhA kahetA hoya che. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunigha, jyAre gujarAta-rAjasthAnanA maMdironA maMDapane dazamI sadI pachI vacce staMbhe hatA nathI paraMtu maMDapa para aMdarathI vRtta geLa ghumaTa thAya che. ahIM maMDapane eka ke be maMDAvaramAM jaghA hoya che. maMDapa para phAsanA-chAjalI hoya che. parazurAma maMdirane maMDa5 (naLAMga) UMDe che te gusakALane sAtamI sadIne junAmAM june che te naLAMga maMDapanI chata cAre tarapha DhALavALI-chAparA jevI sIdhI sAdI che tenuM zikhara ekAMDIka che. bhuvanezvaramAM gaurI maMdiranuM zikhara bhinna prakAranuM ghaNuM suMdara che te nAgarAdi zailanuM nathI. vaitAlamaMdira-valalI jAtinuM che. tene maMDapa paNa naLaga UMDe che tenI chata paNa DhALavALI upara chApa jevuM che. - bhuvanezvaranA maMdiramAM parazurAmezvara, muktadhara, bradhezvara, lIMgarAja pArvatI maMdira, meghezvara, anaMta vAsudeva A badhA maMdire rekhAvALA ekAMtika che. rAja rANInuM maMdira samadala upaga vALuM zikhara ogaNatrIsa aMDakanuM suMdara che. gaurI maMdira viziSTha prakAranuM che. ahIMnA badhA maMdiranA dvAra upara navagraha paMkti baddha katarelA che. saurASTramAM paNa agIyAramI sadInA (junAmAM) maMdiranA dvArapara navagrahane paTa javAmAM Ave che. rekhA maMdira ekaDika sIdhI rvavALA hoya che. paMratu upara bAMdhaNu-kaMdha AgaLa ekadama vaLAMka le che. zukanAranuM pramANa ekasUtrI jaNAtuM hoya che zukanAzane zahApAga kahe che. zikharanI traNa bAju bhadra siMha besADe che. tene hA siMha kahe che. zikhara para AmalasArAnA gaLAthe bAMdhaNu para ubhaDaka page beThelA rUpa thAya che. tene bekI rava kahe che. pagathiyA AgaLa nIkaLatA ardhacaMdrane naMdIvarta kahe che. uDiyA zilpanA granthamAM tyAMnA zilpIe mahArANu nAme oLakhAya che. temanI pAse harata lIkhIta grantha hoya che. mahArANu ne sthAne pitAne mahApAtra nAme oLakhAve che. teonA grantha ghaNuM azuddha che. grantha saMskRta, prAkRta, uDiyA mizramAM lakhelA jovA maLe che. prAcIna saMskRta graMntha zipa prakAza navamI dazamI sadIne che. madhyakALanA teonA grantha uDiyA prAkRta bhASAmAM lakhelA vadhu jovA jevA maLe che. AthI prAsAda zilpanA ghaNA zabda tyAMnA zilpIonI prAkRta bhASAne ApaNane maLe che te zabdo ahIM ApelA che. keTalAMka apabhraMza zabdo paNa che. prAsAdanA upaganA naukALAne pAga kahe che zilIMga chatane muMDa kahe che. bahAra nIkaLatuM-nIkALAne melAna kahe che. pIlara paranA kamaLa ghATa sarAne pAlakA kahe che. pIstA e pIThano apabhraMza che. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprasAda kaliMga uDiyAzi95nA keTalAka zabda rekhA prAsAda-ekAMDI zikharavALuM maMdira garbhAzaMkara gaLuM, Amalaka bhadraprasAda tripada phAsanA chAjalI vALuM caMdrasane vajamastakakaLaza te para maMdira tene pIDAmuMDo kahe che. (kalIMgamAM viSNu maMdirane) khAkharAmaMdira-khAkharA muMDI-upara ardha goLa siMhamukha maMdirane dhAtunuM meTuM kAra ghaMTAnI AkRtinuM maMdira caka hoya che. rahAgarbhara te sarva maMjuzrI-zrApathaMgau zraga pratyAMga yukta vigatathI nIce Apela che. zikhara vALuM maMdira zikharanA bhadde moTuM TekarA nizazikhara-zakharanA pratirathamAM zrApa jevuM siMhanuM mukha thAya che. jaMga cheDA upADamAM karelA tene uDiyAmAM je kahe che. bakIkaMdha para gaLAnA bhAgane vibhAnimA-nAnuzikharavALuM maMdira pAgama bekI kahe che. ' pIstA-pITha AmalA-meLe Amala sArA-ghaTA te para pAbhAga-tharavALA-paMcakarma khapurI-kapurI caMdrayane kapUrIke khapurI tAjAMgha-pAbhAga paranI jaMghA jemAM kahe che. rU thAya. kalaza- baMdhanA-bAMdhanA jaMghA para nA DAkalA cakra-iDApara kalIMganA viSNu maMdiranejevA ghATa baMdha dhAta cakra aparajaMghA-urve jaMghA-baMdhanA paranI upAMganA nAme nAgAdi rIte bIjI ja che jemAM rUpe thAya rAhA-bhadra baraMDA-bakAdazathara paTTIgeLA kaNIne anurAdhA-pratiratha thara tenA parathI zikharane anuratha-uparatha prAraMbha thAya nAgaramAM chaju patizya-naMdI kaNI khUNa prakAranA sthAne baraMDA karNika-rekhA, kanyAsa gaMDI-rekhA zikhara (geLArdhamAM) bekIbhairava-Amala sArAnA skaMdha bhadra ubhaDaka bIsama-bIsama zikharanA uparanA pahoLA page besI vacce be hAthane kaMdhabhAga ekadama vaLAMka le Teke rAkhela svarUpa uDiyA zilpamAM che kadha parathI uparanA AmalasArA cAra garbhe thAya che. bhAgane mastaka kahe che temAM | tene bekI bhairava kahe che. prAsAdanA aMge pAMga-(upAMga) (1) triratha-(1) kaNika, (2) rahA (3) kalikA, Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 vAstunirvAha madhyamAM bhadrane rAhA kahe che. tenI be bAju rekhAne kaNika kahe che. (2) paMcaratha-(1) karNika (2) anurAho (3) bhadra (rAhA) (4) anurAhA kaNika nAgarAdimAM paMcAMga kahe che. be bhAga kaNika + 1 bhAga anurAha + traNabhAga zahA + sADA traNa bhAga anuvAhA kaNika ema kula 10 bhAga (3) sapta-(1) kaNika (2) anurAhA (3) anurAha () bhadra (raha) (5) anurAhA (6) anuratha (7) kaNika-nAgarAdimAM samAga kahe che. bhadra tenI be bAju anurAhA tenI be bAju anuratha ane kene kaNika () navaratha-kaNika, pariratha, anuzahA, bhadra, rahA, anuzahA, anuratha, pariratha, kaNika Ane nAgarAdimAM navAMga kahe che. maye bhadra rAhA tenI be bAju anurAdhA tenI be bAjuM anuratha tenI be 'bAju khUNuM heya che pariratha ane cheDA para kaNika A cAra prakAre rekhA prAsAdanA upage kahyA che. hastAMgula heya che. pAga-upAMga-khAMcAnA nIkALAne pAMga kahe che. melAna-nikALe. prAsAda 32 bhAga temAM ATha ATha bhAganA esAra kahyA che. kula seLa bhAgane garbhagRha batrIza bhAga upAMganA nAme nAgAdinI rIte kahA che. muTha- zilIMga-chata DhAMkaNa, chAtIyA tenA paga prANI ke manuSya zikharanI ubhA upagene rUpanA thAya che. jema ke zikharanI rekhA-kaNika pAga virAlikAne zikharanApati anurAhA pAga mukhazAlA maMdirane Agale maMDapa jagahana zikharanAbhadra- rAhA pAga hAsiMha- zikharanA bhadde bahAra nikaLatA bhUmi Amalaka-zikharanI rekhAmAM udgama siMhasvarUpa zukanAsa jevA gaLa kuDacala thAya che te rAmagAyatrI- gAyanuM zarIrane mukhamanuSyanuM darekane bhUmi kahe che. tevA evA svarUpane rAma gAyatrI rekhAmAM ATha nava, daza kahe che. uparApara thAya che. hApAga- zakanA zikhara kipIcchAsiMha khUNA paranI jaMdhAnesiMha } pIstA- pITha tene be bAju siMha thAya DisTara (pIThane apa braza) ratha Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprasAda tenA ghATanA traNatraNa tharanA ghATanA judA judA nAme che. padmapITha siMhapIDa bhadrapITha bekI pITha sudharapITha khurA pITha phabhApITha parijaMghApITha kurmapITha kazuM pITha vIthipITha amabhadrapITha sarvabhAdrapITha samUhane baraMDI kahe che. tene bAMDA paNa kahe che. nAgarAdi varaMDikA zabdanA sthale rekhAprAsAdane haju hetu nathI tyAM varaMDI parathI zikharane prAraMbha thAya che. zikharane ahIM gaMDI kahe che tenA skaMdhanA bhAgane bisama te para mastaka mAMgavu bekImastakamAM gaLuM beThI Amalaka-kapurI-kaLaza ane cakra thAya che. divAla-bhIMta maMdiranI pAyAnI khura ahIM khUNe thAya che. A pITha uparanA dhAravALAne pAbhAga mAra paMcakarma pUrNadI- bhAdrozikhara divAla vibhAna garbhAgamAM maMdira paMgalakara kahe che. pAbhAga=pAbhAganA pAMcathara thAya che. keTalAka traNatraNa paNa kahe che. tenA kubhA. kaLazA jevA ghATa thAya che. paMcakarma upara temAM deva devInA rUpa thAya che te para baMdhana. talajaMghA gabhA ba dhana- traNa ghATanA tharAne baMdha baMdhana upara apara jaMghA aparajaMghA- jemAM deva devIonA rUpe thAya che. udghajaghA- jadhA upara dazanA nAnA thonA samUha ghATane baMDI kahe che. uDiyAmAM be jevA nI prathA che. araDI- nAnAnAnA dazatharonA ghATanA vA. 22 maMdiranuM DhAMkaNuM jakSAMtara- pANatAra vArimArga jemAM viralanA ubhA svarUpe thAya pAlakA-- pIkarapara kamalAkArasarU lakSamIpATa lakSamI mati ketare utta raMga navagraha- dvAra upara utaraMga para nava grahanA rUpa thAya che. pATa- pASANanI pATalI temAM lakSamInavagrahanA rUpa thAya te vartanaMdIvarta- maMdiranA AgaLanA pagathiyA AgaLa nIce zaMkhadvAra jevuM Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. vAsvanighaMTuM rekhAprAsAda mukhya chete sivAya pIDAmuMDI ane khAkharAmuMDI nAmanA gauNa prAsAda thAya che. tenA ghATa pRthaka pRthaka hoya che. khAkharAmuDI-para ardhoLakA2 ghaMTA thAya che. pIDAmuMThI para chAjalIonA thara thAya che. chAjalIo samUha tharane paNa gaMDI kahe che. bhadramuDIne bhadraprasAdane pIDAmuMDI kahe che. ahIM maMDapane dIvAle eka agara be jAMghA mULamAM maMdiranA ghATanA thAya che. maMpa para phAMsanA chAjalIonA thara thAya che. te pahelAM ATha nava tharonI chAjalI para corasa ghazI para bIjA cha-sAta tharonI chAjalI ne samuha thAya che. te para moTA vistAravALI ghaMTA kaLaza hoya che. pIDA-chAjalInA ghATane pIDA kahe che. piTala-chAjalInA pahelA samuha tharane piTala kahe che. kAti-vacce dAbaDI dIsA jevA cerasa tharane kAMti kahe che. paTala-krAti para bIjA pAMca sAta tharanAM samuhane paNa poTala kahe che. ghaMTA-chAjalInA be samUhanA thara para ghaMTa (AmalasA) me vizALa hoya che. kaLaza-vaMTA para kaLaza, IMDuM bekI-ghaMTA nIcenI gharsIne bekI kahe che. -kaliMganA zilpamAM devAMganAonA 16 bheda kahyA che. jema ke alayyA, DAlamAlakA, zakarAdhikA vagere nAme che. alasyA ALasa maraDelI devAganA hAlamAlikA-vRkSa nIce ubhelI devAMganA zukarAdhikA-hAthapara pATa Ama uDiyA kaliga zipamAM A pramANe 16 svarUpe kahyA che. uDiyA zilpanA A zabda saMskRta apabhraMza prAkRta che. te mahArANA mahApAtra zilpIo mATenI che. pAribhASika zabda che. kaliMga uDiyAmAM varUpa judA judA devAMganAonA svarUpa kahyA che.) karNika-kaNI parikara-varupa pharatuM alaMkRta maMDaLa kabuka-caMdI rathikA-paDhaze, pratiratha bhadra, zikharanA paTTI-paDhI, pATalI bha-gokhale paTTIza-pATalI ratha-bhadra Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprasAda paTTabaMdha-paTTAonA baMdhayukta palava-pAMdaDA-pAna-patra-khUANIvyAsa-grAsa-AdimukhanA siMha zarIrI rUpa makara-magara jaLacara prANa strIyu... mithuna joDalA strI purUSanA jeDakA yamacullI-pahoLAIthI UMDAI vadhu hoya te yamaracullI vedha kahyo che. vyAsa-pahelAI Ayata-lAMbu sAMdhAra prAsAda bramayukta pradakSiNe sAthe mahAprAsAda niraMdhIprAsAda-vagara pradakSaNAvALe niraMdhAraprAsAda devaprAsAda-devAlaya, prAsAda maMdIra rAjaprAsAda-rAjamahela prAsAda vedha-vAstuzAstranA niyamathI virUddha hoya te vedha maMDapa-devAlaya AgaLa bhAga prArthanA maMDapa anya maMDapa lagna maMDapa, nRtyamaMDha5 yajJa maMDapa straphamaMDapa catuSThakA-cokI, cAra saMtonI hoya te vilokAkhya-kakSAsanavALe maMya ardha khule maMDapa kolI prAsAdata AgaLane bhAga-aMtarALa lIlAMtara-bhAga prAsAda ane maMDapa vaccenuM aMtara kaMbAnDasta gaja (covIza AMgula) Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 vedhadoSa vicAra vAstu (zipa zAstrakAroe devAlaya, prAsAda, ghara vagere mATe keTalAka vedhadeva kahyA che. A DemAM 41 mukhyadeSa che jemake (1) talavedha (talamAra) (2) tAlavedha (tAludha) (3) draSTivedha (4) tulAvedha (5) tAluvedha (6) staMbhavedha (0) hRdayavedha (8) marmavedha (9) mArgadha (10) vRkSadha (11) chAyAdha (12) dvAdhi (13) svara (14) kIlavedha (15) keNavedha (16) zvamavedha (17) dipAlaya vedha (18) kUdha (19) devasthAna (20) khAjikavedha, khAdakavedha (ra1) zreNIzaMga veSa (22) samavedha (23) samulAvedha (24) vizvamedha (25) kukSiA (29) ucita vedha (27) vivedha, pAlavedha (28) viSamapada bheda (2) pada padeSa (30) garbhale (31) dharabhagavedha (32) viSamakhaMbhavedha (23) dilipa dimUDha dizAmUDha (34) aMtakavedha (35) mAnahInamAnAdhika (36) dIrdhamAna haravamAna (37) jagadevedha (8) samUla, yamacullI, (39) gRhasaMghaTTa (4) kapAla vedha (41) marmavedha. Ama vAstuzAstrakAroe 41 deva batAvyA che tenI samaja nIce pramANe che. 1. talavedha-talamAna (1) kuMbhAubara eka sUtramAM na hoya te (2) mULa ghara ke garbhagRha karatAM osarI ke maMDapa ekI uMcA hoya te. () pUrve uMcuM hoya ane pazcime nIcuM hoya tevA pavidoSa. (4) gharanI jamInathI AsapAsanI jamIna uMcI hoya te sarvatalavedha doSa jANavA. (5) sarva staMbhe nA mathALA eka sUtramAM na hoya te talamAna 2. tAlavedha, tAluvedha (1) je bhavana ke prAsAdanA jALiyA bArIo, gekhalA kabATa-dvAranA utaraMga eka vADhamAM (sUtramAM na hoya te. (2) eka ja khaMDamAM pATaDA pIDhIyA eka sUtramAM na hoya te agara nAnA moTA ke uMcA nIcA hoya te tAdhideSa jANo. 3. draSTivedha (1) gharadhaNInI daSTi gharanA AgaLa bhAge na paDe te. (2) mULa gharanI sAmenA gharanuM dvAravadhu nIcuM (uMcuM) hoya te. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 vedoSavicAra (3) prAsAdamAM deva draSTi kAranA zAstra kahelAM niyata pramANa sthAne na hoya te. () je bhavana dekhatAM ja arucIkara ke bhayaMkara lAgatuM hoya te, (5) eka mukhya gharanA mukhya dvAranI sAme bIjA gharanuM mukhya dvAranI sAme bIjA gharanuM mukhya dvAra AvatuM hoya te. (6) gharanA dvAra sAme bIjA gharanuM dvAra bamaNuM uMcuM hoya te. (7) eka gharanA manuSya anya gharanI ceSTA joI zakatA hoya te sarva draSTi vedha doSa jANavA. 4. tulAvedha (1) ekapATa upara bIje ADe pATa Ave paraMtu tyAM sudhI nIce khaMbha na mUkela hoya te. (2) nIce uparanA mALanA pATa ochA vattA ke pramANa hIna hoya te. (3) pIDhIyA (baDoda) pATaDA uMcA nIcAke nAnA moTA hoya te sarve tulAve jANavA (4) chatanA jaDataramAM kaDIvaLIyuM je dvArA garbhe Ave te tulAve. (5) dvAranA pIDhayuM baDoda Ave te. 5. tAludha eka khaMDanA pATaDA uMcA nIcA hoya te. 6. staMbhavedha- (1) eka ja patinA sta jADAI pramANamAM AsAna hoya te (2) eka sarakhA paMktimAM lAInamAM na hoya (AghApAchA hava). (3) dvAranA sAme staMbha AvatA heya. (4) yogya sthAne padamAM staMbha na hoya te staMbhavedha agara tene apada sthApita sthaMbha paNa kahe che. 7. hRdayazalya (1) gharanA madhyamAM staMbha hoya te hadaya zalya staMbha jANavA. (2) temaja gharanA vacce agni ke pANInuM sthAna hoya te yazalya 8. marmavedha- bhavananI jamIna para udhA sUtelA vAstu purUSanA aMganA kapelA bhAga para tenI saMdhI sthAne je marmAdi sthAna para bhIMta staMbha ke pATa Ave te marmavedha vAstunA aMga para marma upa marma zirA, vaMza-anuvaMza, lAMgala, nADI rajajuo Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 vAstuna 9. mArgo vedha- (1) bhavananA mukhya dvAranA sAme sIdhI lAInamAM galImArga hoya te. (2) pitAnA bhavananA dvAramAM thaIne bIjAne rAhadArI mAga hoya te. (3) joDenA be bhavanane eka ja mArga hoya te sarvamArgadha jANavA. (10) vRkSavedha- (1) bhavananA mukhya dvAranA sAme vRkSa hoya te. (2) nIdha vRkSa gharanI cAre samIpa hoya te. (3) bhUta pretAdinA vAsavALA vRkSa ghara samIpa hoya te. 11. chAyAdha- (1) bhavana upara vRkSanI chAyA. (2) bhavanapara devAlayanI ke vajAnI chAyA. (3) bhavananI chAyA kRpamAM paDe che te sarva chAyAdha deSa kahyo che. paraMtu A chAyA divasanA bIjA ke trIjA praharanI chAyA paDe te ja doSa jANa. pahelA ke cethA praharanI chAyAne deSa nathI lAgatuM. 12. dvAra - (1) gharanA garbhe dvAra mUke te. (2) gharanI pahelI bhUmimAM pachIte ke karAmAM dvAra mUke che. (3) eka paktinA badhA dvAra jALI, bArI AghA--pAchImakI zAkhA gaLa thAya te te (4) dvAranI sAme taMbha khUNe mArga ane yaMtro khALa ke devanuM thAnaka A sarva dvArevedha deASa jANavA. 13. svaradha kamADa ke anya gharanA vibhAgamAM akAraNa akasamAta avAja thAya te svaradha jANo 14. veidha- gharanA mukhya dvAranI sAme ke upara khIlI khUTI ke gheDe madhyamAM garbhe Ave te kilavedha doSa jANu. te gajadaMtavedha kahevAya. 15. keNavedha (1) bhavana ke prAsAdanA dvAra sAme khUNe pote hoya tevA vedha ne keNavedha deSa jANa (2) gharanA khUNAo kATakhUNe na hoya tene kaNa veSa deSa kahevAya. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 dizASavicAra 16. bramadhabhavananA mukhya dvAranI sAme yaMtra-aTa, ghANa, reTa ke zeraDInA pIlu ke evA yaMtro hoya te te zvamavedha deSa jANa. 17. dIpAlaya vedha- gharanI jamaNuM bAju, gharano AgaLa (kamADa pAchaLanI bhUMgaLa) nA samasatre dIpaka nuM cADu na rAkheluM hoya te dadhi Sa. 18. kUdha-- bhavananA mukhya dvAra sAme kUvo hoya te te kUdha doSa jANa. 19. devasthAna 1. bhavananA mukhya dvAra sAme devanuM thAnaka heya te. 2. deva devInA devamaMdirathI kahelI dizAthI ulaTI rIte bhavana hoya te devasthAna vedha jANa. 20. khAdikavedha khAdave-- eka pachI te be ghara hoya te khAdaka deva kahevAya. 21. zreSThIbhaga -- je bhavananAM zreSThabhaMga eTale eka ja zreNInA tharanA ghATa Adine bhaMga thAya te ane lepa thAya te zreSThIbhaMga deSa jANa. 22. samavedha- bhavananA nIcenA udayaubhaNI jevaDI ja je uparanI bhUmi mApanI ubhaNI sarakhI heya te te samavedha deSa jANo nIcenA udaya ubhaNIthI uparanI umaNe hana karavI joIe. 23. samulAvedha-- bhavanane kare (pakhAnI bhIMta) adhika lAMbe hoya ane pachIta (pAchalI bhIta) ane bhaDu (gharanI AgalI bhIta) karAthI ochAM hoya te te samulavela doSa jaNa. 24. vizvama vedha- bhavana ke devamaMdiramAM paDakhe karAmAM ekatarapha) dvAra hoya te vizvama deva jANu. 25 kukSida--- eka bhavananA paDakhe bIjuM bhavana AvuM pAke (UMcuMnIcu) heya te kukSida doSa jANa. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 vAstuniva 26 ucchitavadha- AgaLanA dvAra bhAge UMcu hoya ane madhyabhAga ke pAchaLa nIcuM dvAra hAya tA te vAstu, riMchata dekhavALu' jANavuM. zirAvedha- pAlavedha- dvAranA upara garbha pauDhauyu Ave ke pATa Ave te zira vedha ke kapAlavedha doSa jAvA 28 viSasapa kATakhUNe padma na hoya te viSamapada doSa kahevAya. 29 padalApa-vibhAga bahAra padathI smruta staMbha hAya te. 30 gabha lApa-gabha-- madhyamAM na hAya nIce uparanA gabha na maLatA hoya tene gabha lepa doSa kahe che. 31 tharabha'ga- IMTa ke pASANunA caNutaranA tharA samasUtre na hAyalevalamAM na hAya thara bhAMgI nAMkhe tene thabhaga doSa kahe che. 32 viSamasta bhavela- sanmukhathI ADI pa`ktinA staMbho viSama ekI Ave te vaidha paNa jo uMDAinA prAsAdanA viSama kadAca haiAya to te dveSa nathI gaNAtA. 33 dizilepa-digmUDha dIzAmRtyu- uMttaradhrutra sAdhana karIne tenA kATakhUNe pUrva pazcimanI dizAonI zuddhi karavI jo te zuddha dizAmAM na hoya te dizA mUvedha jANave. 34 atakaveSa- joDanA e dharAmAM DAbI taraphanu` mATu hoya ane jamaNI taraphanuM ghara nAnuM hAya te aMtakavedha jANavA. 35 mAnahIna mAnAdhika mAna pramaNathI echAvatu... hAya te dreSa ne mAnadhika doSa kahe che. 36 dIgha'mAna-svamAna- mAna pramANuthI lAMbu ke TuMku hoya te doSane dIrdhamAna haramAna doSa kahe che, 37 gajadaveya- dvAranA gale khIMTI Ave tene gajada taveSa kahe che. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedAyavicAra 38 samUla-camacullI- je gharanI paheAbhAI karatAM UMDAI vadhu hoya te samUla ke yamancullInedha dveSa yukta jANuve. 197 39 gRhasa'ghaTTa e joDenA gharanI vacce jo ekaja karI hoya te gRha saghaTTa vedha doSa kahevAya. 40 kupAlavadha-- alika-esarI parasALa hIna gharane kapAlavedha kahe che. 41 sama vadha vAstu purUSanA aMganA cha mama sthAne 1 sukha, 2 hRdaya 3 nAbhi 4 gudA 5-6 stana para pADhabhIta ke staMbha Ave tene mavedha doSa kahe che. suyaDAkAre- AgaLaneA bhAga sAMkaDo hoya ane pAchaLa paDeLu haiya te hrATadukAna sArI maMdiramAM cerAmAM doSa lAgatA nathI tevuM brahmAe vizvakarmAM gataMtra ane bRda saMhitA banne vAstu kautukamAM kahyuM che ke mana ane cakSune sateja thAya tevu kArya nA nidaSi jANuvuM. zukrAcAya kahe che ke zAstramAna rahita hoya te vidvAna ne ramya lAgatu nathI. paraMtu keTalAkanA evAmata che ke jyAM jenu mana lAgyu. rUzyu. hAya priyalAge te nido Sa jANuv vedhadoSanuM phaLa- vedha deSanu' rULa e cheke chaThThA varSe svAmInuM mRtyu thAya. navamAvaSe lakSmIjAya. cothA varSe putranuM mRtyu thAya ane AThamA varSe sarvanAza thAya tema tenu phaLa kahyuM che. vAstusAra bhavana AgaLa sAMkaDuM ane pAchaLa paheALuM kaTAkAra hAya te kraSa nathI tema vAstusAramAM kahyu che vaLI dukAna, hATa-byAghramukha eTale AgaLa paheALuM hoya te zreSTha tema vAstusAramAM kahe che. bhavanane cAre tarapha parIdha, valaya, vithI Adi karavA tema vizvakamA~ prakAzamAM kahyu' che. 1 bhavananA kAryamAM ekaja jAtinuM kASTha (lAkaDu) vAparavu te uttama che. bhavana nA kArya mAM e jAtinuM kASTa vApare te madhyama jAgutu. bhavananA kASTa vApare te kaniSTa jANavuM, bhavananA kAryamAM cArajAtinA kASTa ghaNuM doSa karyAM che. vA. 23 thAya mAM traNujAtinu kadI na vAparavA te Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstuniSa ke 2 bhavanamAM staMbha dvAra ke bhIMtA prathama majale bhUmi haiAya tenA para, bIjI bhUmimAM paNa nIce (prathamamajale ) pramANe ja bhIta, staMbha ke dvAra mUkavA ADA. avaLA na mukavA. uparanA mALe jo bhIMta na karavI hrAya ane dvAranA sthAne kayAMka khArI mUkavI paDe te temAM doSa nathI. 178 3 bhavanane se| hAthathI uMcu' nakaravuM. tema gargAcArye kahyuM che. 4 bhavanane khAra bhUmi majalA, mALa karavA tethI vadhu na karavA, 5 bhavananA vacale bhAga UMcA haiAya te te zubha gaNAya, paraMtu AgaLa praveza bhAga kadI UMcA na karavA. kyA devAnI kaI bAju bhavana na karavuM 1 jainatI karanA maMdira pAchaLa ghara na karavuM. 2 ziva ane sUryanI sanmukha ghara na karavuM. 3 brahmA ane viSNunI bAjumAM ghara na karavuM. 4 caMDI vaunI cAre tarapha ghara na karavuM. rAjamAga cheDIne karI zakAya vaidoSa niSNuya (vikama prakAza ) bhavananA seALa prakAra vedhA (vizvakarmAMkta) 1 anya-je bhavana chIdra vagaranuM khALa ke khArIo na hoya uddhAra pramANusara na hAya te aMdha vadha 2 rudhira-kharAbara padamAM sukAyelu na hrAya ( sAITa plAnamAM) 3 kuMja-maMgahIna sarakho mAjue na hoya te kuDu-kubja 4 kANA-dizAomAM vichidra hAya te 5 adhira-jamInamAM dvAra ( ardhuM ke echAvatu jarmInamAM) mAyeluM hAya te. bhUmitala karatAM bhavana nIcuM hAya te. 9 digdhakta-vika" hoya ke bahu bArIbAraNAM haiAya te vakta kahevAya. 7 cipiTa-nIcarcA ubhaNIvALu pramANathI echI UMcAIvALu hoya te capaTu 8 vyaMga-anatha je meLa vagaranu lAge te vyAja kahevAya. 9 suraja-paDakhe UMcu hoya te muraja 10 kuTila-tAla pramANa na heAya te kuTila kahevAya. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedhadA vicAra 11 kuka12 sukha13 zaMkhapAla-je bhavanane parathAra plIMtha bahu nIcuM hoya te 14 vikaTa-dizAmAM na hoya, vAkuM hoya te bhavana 15 karka-paDakhAM nIcAM hoya te bhavana, 16 kaMkara-haLanA jevuM UMcu bhavana hoya te kaikara A soLa prakAranA vedha tajavA tema vizvakarma prakAza nAmanA zAstramAM kahyuM che. anya dazadha (upara batAvyA che te sivAyanA bahAranA 10dha) (vizvakakta) 1 keNu eka gharanA keNunA agrabhAgamAM bIjuM ghara hoya te athavA je gharanI sanmukha bIjA gharane khUNe AgaLa paDatuM hoya te evI rIte ke eka gharanA ardhabhAge maLela bIjA gharane ke-khUNe paDate heya te azubhavedha kahevAya. 2 dapha eka bhavananA dvAra sAme bIjA bhavananuM mukhya dvAra bamaNAthI UMcuM hoya te dapha vedha jANa. 3 chidra-zuka samAna e bhavanamAM eka nAnuM moTuM hoya te sukavedha kahevAya. 4 chAyA bIjA ke trIjA praharanI chAyA dhavaja ghara para paDe ke gharanA kRpamAM paDe te chAyAvedha kahevAya. 5 raDatuvedha je bhavananI pahelI paMkti pUrvottaranI hoya ane pAchaLanI dakSiNa pazcimanI hoya tevA vAstunA madhyamAM samAna bhIMta hoya te sAruM paraMtu viSama eka tarapha lAMbAkI hoya te te tuvedha. 6 vaMzavedha je gharamAM vaMza AgaLa vaMza hoya agara bahAra bhIMta hoya te vaMzavedha kahevAya. 7 avedha-ukSavedha gharanI bhUjAnA saMjogadhUpa (staMbha) nA agrabhAgamAM thAya (arthAta staMbhanuM mukha heya) te ukSadha jANa. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 vAstunighaMTu 8 ucavedha-bhUmivedha je vAstubhUmi dakSiNa ke pazcima nIcI hoya te uccavedhavALI bhUmi jANavI. (bhUminA dizA-vidizAnA palava DhALanA ghaNu vadhe (anya graMthamAM kahyuM che.) 9 saMdhAtavedha-be joDe bhavananI vacce eka ja kare (bhIMta) hoya te agara eka gharathI bIjuM ghara ardhA bhAge UMcA nIcuM hoya te pArAgra ( ) cheDAnA AgaLanA bhAgamAM sthita hoya te saMdhAta. 10 daMtadha parvatanA paththaranA dAMtA je gharanI bhIMtanI sanmukha bahAra nIkaLatAM hoya te daMtavedha jANuM. kevA prakAranA junA gharamAM vAsa na kare? 1. parvatanA pASANathI maLeluM hoya temAM vAsa na karo. 2. parvatanI guphAne maLatuM hoya tevA gharamAM. 3. nadInA nIcANavALA athavA nadIne kinArA (tIra) pAsenA gharamAM 4. jaLanA pravAha najIkanA gharamAM. pa. dvAra ( kamADa) rudana kare tevA avAjavALA gharamAM 6. bArIo ane bALa na hoya tevA gharamAM 7. kAgaDA ane ghuvaDa vasatA hoya tevA gharamAM 8. rAtre sasalA, ziyALanA avAje AvatAM hoya tevA gharamAM 9. sarpa ke ajagara AvatA hoya tevA gharamAM 10. vijaLI paDelA ke agnithI baLelA gharamAM 11. zaba (maDaduM) bALelA hoya tevA gharamAM 12. samAdhi ke cabUtaro hoya tevA gharamAM 13, avAvaruM paDatara ghaNA vakhatanuM hoya tevA gharamAM 14. oNcho ke cAMDALee vAsa karyo hoya tevA gharamAM 15. jyAM ghe rahetI hoya tevA gharamAM 16. je ghara jotAM ja bhayaMkara lAge tevA gharamAM Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedadAvicAra 8 17. nIcenA citrAvALA gharamAM vAsa na karave agara peAtAnA gharamAM nIcenA citro na AlekhavA 1. gIdha kAgaDA ke vikarALa svarUpe. 2. yuddha karatAM ke pizAca ke rAkSasanA citro 3. krUra Alekhana itihAsa purANunA krUra prasa ge 4. nagna, tapo ke khibhatsa lIlA citro. 5. mAyAnA citro ke uparanA zilpo na karAvavA gharamAM bhUtadoSa 1. gharanAdvAra svayaM ghaDe athavA baMdha thAya ke avAja thAya ke thayA kare. 2. akasmAta kAMI niSkAraNuM paDe. 3. kapAyamAna thAya. 4. kamADa draDha hovA chatAM straya' paDe. 5. bhavananI bhUmi akasmAta paDe. 6. gharamAM ziyALAdi vanya pazuonA praveza thAya, G. dvAramAM satya ke ajagara praveza kare 4. 9. 10. ghara ke phaLiyAmAM ke AMgaNAmAM leArDI jevI dhArA jaNAya. rAjabhavana ke devabhavana ke caityanuM akAraNu tAraNa ke dhvajAnu' patana thAya, gaDha ke kille akasmAta akAraNa paDe. A sarve dvASa bhavanapatine viA kartA jANavA. vRkSamAM bhUtA AdinA doSa 1. vRkSamAMthI rUdana ke hAsyanA svara Ave. 2. vRkSanI DALa akasmAta paDe. 3. 4. 5. sukAyeluM vRkSa pharI fAle lIlA pAna pattA Ave. Rtu vagaranA phaLa Ave. akAraNa vRkSa paDI jAya. A badhA doSo mAlika ke rAjAne doSakartA che. AvI ja rIte pratimAnu Azcaya paNa kahyuM che te sa` doSakartA che raDatI-husatI AMkha, UMcI nIcI ke tIrachI karatI AMkhe, zabda karatI svayaM leAlAyamAna thAya ke paraseve! ke AMsu pADatI pratimAnI ceSTAthI mahAbhaya upaje che. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 vAstunicaMdra vizvakarmamAM batAvyA pramANe vedoSa kayAM kayAM lAgatA nathI. vizvakarmamAM batAvyA pramANe nIcenI rIte vedhadeSa lAgatA nathI. 1. bhavananA udayathI bamaNI bhUmi tajIne je vedha hoya te te deSa kartA nathI. 2. vedhanI vacce je rAjamArga, keTa, kille, vaDI ke bhItanuM aMtara hoya te te deva kartA nathI. 3. vedha dekhAya nahIM tevuM hoya tyAM doSa nathI lAgatuM. 4. nadInI sAme pAra hoya te doSa nathI lAgatuM. pa. vikarNa-trAMse veSa hoya te doSa nathI lAgatuM. 6. nIca jAtine deSa nathI lAgato. 7. jIrNa maMdira ke cArAmAM purANa bhavanamAM doSa nathI lAgatA. 8. zilpanA AcArya zrIgamunIe kahyuM che ke mana ane cakSune je kArya joine saMteSa thAya tevA kArya haMmezA niSa jANavA. * je vAstu lakSaNathI hIna hoya paraMtu jyAM mananI rUcI vadhe tevuM sAruM lAge tyAM deSa nathI. 10. zAmAnarthI rahita hoya te vidvAna ne ramya lAgatuM nathI paraMtu keTalAkane e mata che ke jayAM jenuM mana lAgyuM rUmyuM hoya tene te priya lAge che evuM zukrAcArya kahyuM che. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaze 12 500 6 prakaraNa 8 nagara vidhAna ane durgavidhAna bhUdhazadi brahmanagara- bhUdharAdi brahAnagaranuM mApa nIce pramANe che. cAra mArga nagaranuM nAma mAna hastapramANa keTalAkahAthanA tevA keTalA cahnara rastA reDa gharA 18 bhUdharanAma kaniSThamAna 1000hAtha kara hAtha 13 hemakUTa madhyamAna 15000hAtha 42 hAtha 875 17 ratnakUTa jayeSThamAna 2000 hAtha para hAtha 1000 anya matAMtare trividhamAna (1) cAra hajAra vistAranuM kaniSThapura ATha hajAra hAtha vistAranuM madhyapura ane seLa hajAra hAtha vistAranuM jeTha mAnapura. puralakSaNa deSa rahita ane zubha visa nagaranA nAma ane svarUpe nIce pramANe che. krama nagaranuM nAma nagaranuM svarUpa lakSaNa 1, mahendra cerasa 2. sarvatobhadra laMbacorasa 3. siMhAvakana vRttaLa 4. vAruNa laMbasa pa. nadhAvata' svastikAkAra naMdApatha mukatakaNa-pUNAvagara 7. puSpaka aSTapuSya dalAkAra 8. svastika aSThAMza 9. pArSadaMDa atidIrgha (pAghaDI ne) jayaMta yavAkRti javanI jema 11. zrIpura ekakillAvALuM 12. ripumardana be kilAvALuM 13. nAha parvatanakakSamAM parvatanA mastake & 14. divya Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 15. saumAkhya 16. dhama 17. kamaLa 19. zaka 19. paurUSA * sAMprata krama nagaranuM nAma 1 agnida vAyava zakaTa yugma zakaTanuM vajra 2 3 nIcenA sAta nagara azubha jANavA. 4 ma nadInI uttare nadInI dakSiNe. nadInI pazcime nadInI pUrve ho purUSAkAranagara nadInI vacce ke e bAju nadI cAya te la MbaceArasa nagara vistAranA de hai ke ? vadhu lAMbA karavA, nagaranuM svarUpa, AkAra. trikANu. D SaTkANu, eka gADAnA AkAranuM. e gADAnA AkAranuM, trizUla vajanA AkAranuM. trizUlAkAra. kATakhUNe na heAya tevuM. kaNikA Ama upara jaNAyelA sAta nagarI azubha jANavA, mA rANu dAdara-majabUta karavA TIpe pagIyA cha AMzula udayanAM karavAM, dAdara be hAtha paheALA karavuM. pharAdhAra-kaTheDA--khAjImAM karavA. vAstutiH / maMDana sUtradhArokta ane rAjavallabhamAM kahelAM nagaranI AkRtinA vIza bheda-- 1. mAhe da-ceArasa haiAya te nagara 2. sa tAbhadra lakhaceArasanagara 3. sihu-gALavRta nagara 4. vAruhyuA--la magaLa hAya te vilena 5. naMda-AlI khUzAvALu 6. naMdAvartaka--sAthiyA AkRtinuM 7, jayaMta-javanA AkAranuM 8. krinca-patanA mastaka upara hAya te Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaprasAda 185 9. pupapura-aSTadaLa kamaLA kRti hoya te 10. pauruSa-purUSanI AkRtinuM nagara 11. strAha-parvatanI kukhamAM, taLeTImAM hoya te nagara 12. daMDanagara-lAMbu pAghaDI panA jevuM hoya te nagara 13. zakipura-pUrva tarapha nadI hoya tevuM nagara 14. kamalapura-pazcime nadI hoya tevuM nagara 15. dhArmika pura-dakSiNe nardI hoya tevuM, 16. mahAya-be bAju nadI hoya tevuM. 17. saumya-uttare nadI hoya tevuM. 18. zrInagara-eka kille hoya tevuM nagara 19 ripurgha je nagarane be killA hoya tevuM nagara 20 svastika-Tha keNavALuM nagara laMba cArasanagara vistAranA 2 ke 3 ke vadhu karo. rAjA mahArAjAonI grAma samRddhi pramANa (rAjavala pramANe) 1. cakravartI-eka chatradhArI cakravatI 2. mahAmAMDalika-eka thI be lAkha gAmane svAmI 3. mAMDalika rAjApacAsa hajAra gAmone svAmI 4. mukha mAMDalikarAjA-vIsa hajAra gAmane svAmI 5. sAmaMta rAjA-dasa hajAra gAmone svAmI 6. sAmata-pAMca hajAra gAmone svAmI 7. corAzI-caturazika eka hajAra gAmane svAmI 8. aparAjA-so gAmone svAmI. samarAMgaNa sUtradhAramAM kahyA pramANe rASTranI grAma samRddhi1. rASTra-khaMDa meTuM rAjya 2. deza-rASTrane ekabhAga deza (aMtargata) 3. maMDala-dezano eka bhAga maMDaLa (aMtargata) 1. uttamarA-9154 gAme heya te umama rASTra kahevAya. vA. 24 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunighaMTu 2. madhyamarASTra-pa384 gAme hoya te madhyama rASTra kahevAya 3. kaniSTa rASTra-1548 gAmo hoya te kaniSTa rASTra kahevAya. 4. pratyeka rASTramAM 7-7 nagaranuM nirmANa kareluM hoya che. nagara viSe mathatama ane mAnasAgara mAM 12 prakAra kahyA che A 12 prakAra nIce pramANe che. 1 nagara, 2 rAjadhAnI, 3 patana, 4 durga pakheTa - avaMTa 7 zabira 8thAnIya 9. droNamukha 10 keyukalaka 11 nigama 12 aThavAvihAra Ama A 12 prakAra che. A bAre prakAranA nagaranA vivaraNa nIce pramANe ApelA che. 1 nagara- jemAM pASaNa ane pAkI IMTanA bhavane heya durganA cAre bAjune dvArapara gopure heya vANijaya vyavahAranuM kendra hoya aneka jAtinA lokene nivAsa hoya aneka zilpa vasatA hoya ane sarva prakAranA zreSTha devAla hoya tene nagara kahevAya. rAjadhAnI rAjya zAsana pITha hoya tene rAjadhAnI kahe che. rAjA sainya sAthe rahetA hoya, te prakAra kilAthI rakSAyeluM hoya zaheranA mukhya dvAra para gepura hoya ane nagaramAM sarva deva devInA Ayatane hoya. rAja prAsAda, ughAne, jaLAzaye. moTA bhAge hoya. sarva jAtinA leTenI avara javara hoya, vyApaka vyApAra hAya kauTilya ane zukanA mata pramANe-rAjadhAnInI AkRti suMdara ardhacaMdrAkAra-vRtta ke samacaturasa AkAra hoya, prakAra killA, bhakti, ane parikhA ethI AvRtta hoya vibhinna prajAone anukULa hoya te rAjadhAnI kahevAya. 3 patana-- (puTa bhedana) rAjAnuM upasthita te puTa bhedana grISma ke zItakALamAM jyAM rAjapITha hoya tene patana kahe che. rAjavyavasAya ane vANijyanuM kendra hoya te puTabhedana. mAnasAra ane manuSyAla caMdrikAnA kathana pramANe sAgara taTa ke saritA taTa paranuM baMdara hoya, vizeSa karIne vANijya vizALa rUpe thatuM hoya te kauTilya arthazAstramAM patana tathA paTTananA be rUpa kahyAM che. 4. durga- zabdaka9padma pramANe purano artha durga, adhiSTAna, keTa tathA rAjasthAnI kare che. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 vedoSavicAra atyaMtara vastInA vasavATane cAre tarapha durga hoya nagaranA bAra prakAramAM mamata ane mAnasAre kahyuM che. pa. beTa-kheTaka - nagarathI ardhapramANa vikhaMbha pramANunuM peTa ke kheTakate nagarathI eka jana dUra kheTaka vaseluM hoya nagaranA mArgo 30 dhanuSya hAya. tyAre kheTakanA mArgo 20 dhanuSya vistAra hoya. - brahmAMDa purANamAM tene laghunagara te samatala bhUmi para ke saritA taTa para ke vana pradezamAM ke nAnA nA pahADonI pAse vaseluM hoya vizeSa karIne zipI varga ane zudrone nivAsa heya. kauTilya tene dhULane keTaluM kahe che. zila5ratnamAM kahyuM che ke kalA kakSAnA kAraNe adhika samRddha thayuM hoya te tene zAkhA nagara kaheluM che. 6. arvaTa kharvane mAnasAramAM gAmanuM artha athavA parvane nRpabhejana zAlA maMDapa paNa kahyo che. kauTilya arthazAstramAM base gAmanA rakSaNArtha durga kahyo che. 7. zibira- chAvaNI, senA sthAna kSaNika durga tene zibira kahe che. 8. sthAnIya-- sthAnIya nAmanA nagaranA mATe cANaye tenA arthazAstramAM durga kahyo che ane 800 gAmane madhyamAM sthAnIya nAmane durga kahyo che. mayamata ane zilparatnamAM saritA taTa para athavA parvatIya talATI para tathA saMnyArthI snAna ane rAjayanuM upavyavahAra-daphatara 9. droNAmukha--- saritA taTa ke sAgara taTa (baMdara) 10. kema kelama parva tenA madhyamAM AraNyara nagara 100 daMDathI 500 daMDa sudhI nuM pramANunuM tene keTama kalama kahe che. 11. nigama vyApAra- meTA nagaranI vacce zipIonI vasatI vALuM nagara-kasabA kahevAya tenuM pramANa nagara ane gAmanA vaccenuM samarAMgaNamAM kahyuM che temAM zipIvarga prAdhAnya uparAMta cAre varNanA lake paNa rahe nigamane bIjo artha vyApara paNa thAya che. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 vAstunighaMTuM 12 maTha vihAra-- vidyAsthAna ane saMta bhikSunuM sthAna brahmacArI vidyArthIonuM adhyayana, AvAsa sthAna AcAryAdinA sthAne, ciMtana, bhajana sava darzana, abhyAsa sthAna, khAdya ane piya pUrNa prabaMdha yukta sarvavighA nagarI, Azramanagara, maThasthAna dA.ta. nAlaMdA, takSazilA tathA sAranAtha zilparantA kartA zrIkumAra tene prAkAra ane rakSAbaMdha sAthenuM vidyA AzramanuM nagara maTha. kAmikA gAmamAM 15 ane mAnasAra temaja mamatamamAM ATha ATha nagaranA nAma ApelA che. temanA 15 nAma nIce pramANe che. (1) daMDaka (ra) sarvate bhadra (3) navAvarta (4) padma-paka (5) svastika (6) prastAra (7) kAmuMka (8) caturbhuja (9) prakirNaka (10) parAga (11) zrI pratiSTha (12) saMpankara (13) kuMbhaka (14) zrIvatsa (15) vaidika kAmikA zamanAM uparakta paMdaranAma prabheTe ApelA che tenA AkAra pada vinyAsa, mArga devAyatana dvAra, gopura, prAkAra, parikha, vasatI, ane jaLAzayane bhede karIne svarUpa nAme ApelA che. nagara vidhAna aMge aparAjita-sUtrasaMtAna sigrantha mahArAjAdhirAja pura niveza1 3 nagara nI racanA kuvAmAM karavI tene kATakhUNe sarvajanA karavI. che. bhUmi parIkSA (ta vadhArava thas) % sonizcammAha samALA puranA vividha mAna1. soLa hajAra hAtha vistAranuM jekamAnapura 2. ATha hajAra hAtha vistAranuM mAdhyamamAnapura 3. cAra hajAra hAtha virAranuM kaniSTamAnapura ema puranA vividhamA mAna jANavA. mAge1. nagarane lhI 17 miTA mArga jamArga karavA ATha ADA rAjamArga bAra hAtha pahelA karavA. 2. eka traNa ke pAMca padanA aMtare prasiddha rAjamArga che ke navapaMtha mArga karavA. 3. tenA anuvaMza (ADA) yAna mArga karavA. puranA aMte ghaTAmArga kare. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhruvaprAsAda 4, 45, 40, ke 30 hAthanA vistAra zAzvata sthAMntara mAga karavA, pa. rAjamA AgaLa ke rAjya bhavana AgaLa pratAlI ( pALI) karavI te vIza, seALa ke bAra hAthanI pahALI karavI ema traNa mAnu pratelI vistAranA kahyAM che. 6. puranA cheDe pALA ane haTTa-haTa mA karavA. 7. pUrva ane dakSiNane uttare haTTa-hATa mArgo ane catvara (cAza) karavA, 8. purane satara rAjamArga, gAmane nava kheTakane pAMca, phUTane traNa ane kaTane e mArga karavA. 9. haTTa, dukAnanI zreNInA mAtra sALa dvAthanA karavI. 10. praddhi rAjamArgane e bAju vRkSArApaNu karavu, pratyeka rAjamAga ke yAnamAne me AvyuM. 189 11. jana padmamArga (phUTapAtha) manuSyane cAlavAneA karave te mA kula vistAMranA pe bhAga paheALI pada mA (phUTapAtha ) rAkhave, 12. jaLa nigama mArga rAjanA 13 nagara racanA vadhadeoSa rahita bhavaneAnI karavo. durgA 1. nagarane duga =prAkAra phillA khAra sALa ke vIza hAthanA uMcA ema trividhamAna haiAya che. 2. tene khAra, ATha ke dazAtha paheALe kille karavA, 3. duMne upara keDAraNI (uparanI parapaTa ) khakhkhuM duAtha uMcI karI. temAM18' AgalA kapiziSa kAMgarA karavA. 4. durgomAM praveza karavAnA cAra prakAra jANavA te dvAra para bahANukamALa karave utsa'ga pUrNa hInabhAhu pratikAya dveSarahita karavA. pa. durga nI UMcAIthI khamaNuM! aMtare traNa parigha khAI bahAranA bhAge kheAdI. dha 6. khUNe khUNe gALa suzobhita kAThA karavA. hajAra hajAra hAthe vidyAdharI ( vajerI ) karavI. cha. nagaranA cAra garbha dvAra AgaLa praalyA karavI, ATha khaTakI (khaDakI) dvArA karavA te khaTakIdvArane te pratImAMthI rathamAga nA praveza thAya. 8. nagaranA pravezadvAranA kamADa majabUta karavA tenA praveza para alANu ke DelI karavI. 9. siMhAvaleAkanAtha cAddhAone sAru vidyAdharI para sthAna karavA. 10. duga para judA judA jAtanA sUtraya'tro raudraka karanArA zatrusa'hAraka mUkavA, bhavananI racanA---- 1. cAra rastA rAjamAganA bhegA thAya te candvara kahevAya tyAM devasthAna karavA. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunighaMTe 2. nagaranA bhavane eka-be ke traNa bhUmi=mALanA udayavALA karavA. 3. bhavanene mattAvAraNa (kakSAsana-kaTheDA) gavAkSa, jarUkhAo, chajAothI, chatrIothI - suzobhita karavA. 4. nagara mahotsava, paTAMgaNe, vasaMtanA sAru, hiMDolaka ane nRtyazAlikA karavI. te nRtya zAlikA pUrva, agni, vAyavya ke pazcime karavI. 5. agni keNamAM satramaMDapa karavo. 6. jaLAzaye nagaramAM pRthaka pRthaka bhAgamAM aMdara bahAra karavA. vApikA kUpa, vApikA kUpane ghaTamALa karavI. nagara bahAra-sarovara ane udyAne karavA. 7. nagaramAM pIThanI upara vidyA vyAkhyAna maMDapa karavA. 8. pratalI upara vAdha samayasUcaka (ceghaDIyA) vartamAna ghaDiyALa vAgha yukta karavI. 9. nagaranI aMdara bahAra dhArAgayuM dhAna vATika jaLayaMtra vAghazALA karavI. dhArAgRha karavuM. 10. vAghazALA rAjazna ke udyAna (bagIcA) AgaLa karavI. 11. lekakriDAne sAru jaLAza karavA. 12. pRthapha pRthapha karmakAre ane varNa pramANe ane vastu vikraya vibhAga nagaranA amuka dizA lattAmAM rAkhavA. 6. kIti staMbha-kIrti staMbha 1. nagarane staMbha dhavaja staMbha ane nagaranI pUrve kIrti staMbha kare tene pITha ekavIsa bhAga udayanuM karavuM. 2. prate lyA kIrti staMbha 108 hAtha uMce kare ane vistAra 28 bhAgane kara. 3. kIti staMbhane sAta ke nava bhUmi mALa karavA temAM aneka devadevInA svarUpa karavA temAM cAre tarapha tera karavA. 4. kIti staMbhamAM devasvarUpamAM brahmA, janArdana, anaMta 36 yakSa gaMdharva, panaga- nAganArUpa, ekAdaza rUdra zivazaktinA aneka prakAra. ane pharatA masyAdi dazAvatAra, sapta mAtRkA, kalpavRkSa, muni, tApasa, vAyu. sUrya, caMdra, nakSatra, rAzi idra upendra brahmAnA svarUpe karavA. 5. kIrti staMbhane pUrva dvAre japatAkA caDAvavI 7. nagarane brahmaraMdha (madhya bhAga) 1. nagarane madhya bhAga 108 hAthane rakhavo Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedoSa vicAra 2. rAjabhavana sAta ke nava bhUmi udayanuM karavuM. tenA para suvarNa kaLaza dhvajapatAkA caDhAvavI 3. rAjabhavanamAM ATha prakAranA sabhASTaka maMDapamAMthI (dIvAne Ama dIvAne khAsa) karavA. 4. (ba) rAjya sananI vedikA ane tenA para siMhAsana 40, 50, 20 AMgula pramANanuM ka2vuM. (4) rAjyasananuM chatra 84-72 ke 60 AMgula pramANanuM karavuM. (4) rAjyasanane hemaraMDa, kaLaza, cAmara ane chaDI karAvavA. mahAbhAratanA paDadurgA - 1. dhanya durga-jyAM nirjaLa dezamAM, jyAM 4. manuSa durga--ghaNIja jana saMkhyA zatru herAna thAya. sainya baLa 2. bhUdurga - jamIna parane durga kille pa. mRda durga -dhUpa keTa mATe paheLA 3. giri durga-parvatanI madhyamAM majabuta kile 6. vana durNa -gADha jaMgalamAM vacce zahera heya te rAjavallabha kahela cAra prakAranA durga - 1. bhUmi durga jamIna 5 kille hoya te 2. jaLa-durga jenI cAre tarapha pANI hoya te (laMkAnI jema) 3. giri durga parvatanA mastake ke parvatanA madhyamAM agara pharatA parvatethI rakSAyela. 4, galDara parvate vacce hoya te guphA jevA. samarAMgaNa sutradhAra graMtha anusAra durga: ATha prakAranA durgomAM kRtrima durga ane AkRtrima durga ema be bhedo kahyA che. 1. pArvata durga:-~-parvata upara taLeTImAM ke DhALavALI bhUmi para sthita je nagara hoya te. tenA traNa bheda che. (4) prAskara:-parvatanA zikhara para hoya te-devI purANamAM che. prAratara durga te (4) nirAzcakaH-parvatanI DhALavALI bhUmi para sthira hoya te. (4) guhaH- je nagaranA pharatA pahADo hoya te. 2. jaLa durga:- jenI cAre bAju vahetA pANIthI surakSita je nagara hoya te temAM be bheda che. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunighaMTuM (ba) atadvapa durga - jenI be bAju saritA hoya agara agaranI vacce hoya te dA. ta. beTa (2) zabha durga-je bhUmi uMcA sthaLa para hoya ane jenI cAre tarapha pANI hoya te 3. marudurga (dhAvana) jenI pharatuM cAre tarapha retInuM rahyuM hoya ane pAMca ejana sudhInA vistAramAM jaLa na maLatuM hoyane maru durga 4. vana durga-jenI cAre tarapha eka ejanA sudhI gADha jaMgala hoya tenA be bheda che. (ba) khanija cAre tarapha nAnA jhADa ane te kAMTAvALA hoya ane jaLa na maLe te (2) ratao (gahana) ghaNuM uMcA vRkSonI gherI jhADI ane pANIne abhAva hoya. 5. mahi durga-tenA traNa prakAra che. () pArighana -kile zilAo ke ITane hoya, bhIte pahoLI ane bamaNI uMcI hoya. () paMka:-nAma pramANe evI bhUmi pradezathI rakSita hoya ke te pakIla (kAdavavALI) kSArIya ane retI vALI hoya. # gRdudurga maTIne bhAre pahoLo kile. 6 mRdurgA sainyadurga bahumukhI senAdvArA duganI bahAra ke aMdara sadeva sainike rAkhI rakSA thAya te 2 sahAyadurga-mitradurga-mitrarAjAnI duSkara kALamAM rakSA, sahAyanA 7. mizradurga- nagara durga ane vanadurga e beu mizrita rakSA. 8. devadurga divya du je nagaranA praveza dvAranI rakSA de dAna vaitAla, bhUta prete sadAya karatA hoya sAgara te devAdi dvArA pASANa ke ghanaghora jaLavRSTi ke mahA AMdhI tephAnA AdithI zatru trAsI ne nAse. 9. zivira-rAjAnI chAvaNI senA sthAna tema sainya yuhanI yuktithI rakSA vizvakama prakAzakta anusAra ATha prakAranA durga (1) mU mayadurga (2) jaLadurga (3) grAmakeTa (4) girigarahAra (5) parvatA ghare (6) keTa DAmara (7) vajIbhUmi (8) viSa bhAravya durganA praveza bhAga para pAMca, sAta athavA Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedoSavicAra nava mALane uMco (TAvara jevuM karavuM tenA para suvarNa kaLaza ane vija patAkA mukavI ghaTI yaMtra mukavuM prakAra che kile durga koTa vijha keka-kaTho killAnA aMtare AMtare goLa keThA vidyAdharI-beTheThA vacce carasa evI vidyAdharI lekabhASAmAM vajIra siMhadvAra-mukhya praveza dvAra daravAje argalA bhuMgaLa, moTA dvArane baMdha karI pAchaLa ADuM lAkaDuM bharAve che te kapi zirSa-gaDhanA durganA kAMgarA kuvida-sutara rezamanA kapaDA vahAnAra he--huMTa dukAna yaMtrabheda - saMgrAmanA yaMtre sATha bheda jaLa yaMtranA nava bheda aziyaMtranA cha bheda vAyuyaMtranA nava bheda kula bheda reryAsI kilA--prAkAra nA saMgrAma yaMtranA ATha prakAranA yaMtro (1) bhairavayaMtra AThahAtha lAMbu--bhairava (2) caMdrayaMtra nava hAtha lAMbu --bhAskara (3) arthataMtra dasa hAtha lAMbu mahiSAsura (4) bhImarAja agiyAra hAtha lAMbu gorI (5) yugmayaMtra bArahAtha lAMbu vArAha (6) zikhiyaMtra tera hAtha lAMbu mahAyaMtra (7) yamadaMDayaMtra cauda hAtha lAMbu (8) mahA bharavayaMtra paMdara hAtha lAMbu yaMtra vibhAga(1) phaNinI-gaphaNa (2) markaTikA mAMkaDI (3) maMjara-pAMjaruM Idhana-ITaDA baLataNa DhIkulI kavI, TIvI kAra Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa-9 jalAzraya cAra prakAranI vApikA-vAvaDI 1 naMdA-eka mukhavALI vAvane traNa phUTa heya te 2 bhadrAe mukhavALI vAvane cha phUTa hoya te 3 jayA-traNa mukhavALI vAvane navaTa hoya te 4 vijayA-cAra mukhavAtI vAvane bAra phUTa hoya te phUTa khaMDa-kIo jenA para taMbhe para staMbha mukI upara derIo zIkhara ke koIpara zAMgavarNa hoya che. daza prakAranA kUvA (1) zrI mukha-cAra hAtha sudhI pahoLA kUve. (2) vaijya-pAMca hAtha pahoLA kUve. (3) prAMta-cha hAtha pahoLA kUve. (4) daMdubhi-sAta hAtha pahoLo ku. (5) manahara-ATha hAtha pahoLo kU. (6) cUDAmaNa-nava hAtha pahoLe ,, (7) liMgabhadra-daza i che (8) jaya-agiyAra ,, , , (9) naMda-bArahAtha , (10) zaMkara-tera , (11) kuI-cArahAthanI ochI pahoLI cha prakAramAM savAra (1) sara-ardha caMdrAkAra sarovara (2) subhadra-bhadrayukta sarevara (2) mahAsara-vRttAkAra sarovara (5) parigha-nAnuM geLa saMvara (3) bhaTTaka-carasa sarovara (6) yugmaparigha-laMbagoLa sarovara za-parigha ) paripaSTa } taLAvapara pahoLA paTAvALA tarA eTalA hoya te Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedoSavicAra 15 baka sthaLa-taLAvanA maLe pakSIone besavAnuM sthaLa beTa. sarovara pramANa-dasa hajAra daMDa uttama-pAMca hajAra daMDa madhyama aDhI hajAra daMDa-kaniSTa taLAvanA cha prakAra (1) ardha-ardhacaMdrAkAra taLAva (4) catu keNa-cAra khUNAvALuM zekhaDuM (2) mahAsara-cAre tarapha bAMdheluM hoya (5) bhadra-AgaLa eka tarapha bhadra hoya te (3) vRtta-goLa taLAva (6) subhadra-jene cAretarapha bhadra heya ne zabda -parivAtaLAva para pahoLA paTavALA cAtarA eTalA baka sthala - taLAva vacce pakSIone besavA sAru beTa cAra prakAranA kuMDa, (1) bhadrA- caturastra, corasa kuMDa (2) subhadraH bhadravALo hoya te kuMDa (3) naMdaH- prati bhadravALe kuMDa, (4) parigha --kuMDanAM pagathIyAnA madhyamAM bhiM Ave che. zabda-kuMDamAM utaravAnA pagathiyA vacce ramazuM rAkhI araNanA udayamAM gokhalAo karavAmAM Ave te bhiTTa, paridhanA udayamAM gekhalA Ave te bhiTTa, te gokhalAomAM devadevIonI mUrtio mukavAmAM Ave che. zrIdhara maMDapa -- kuMDanA praveza dvAra pagathIyA para maMDapa karavAmAM Ave che. zrIdhara maMDapa praveza:- nagarake bhavananA praveze. 1. utsaddha- sanmukha praveza thAya te zreSTha je gharanuM mukha uttaramAM hoya temAM suSTi mArge thaI vAtu gharamAM praveza thAya te 2. pRSTha bhaMga - gharanI pachIte pharIne gharamAM praveza thAya te pRSTa bhaMga. 3. apasavya - prathama DelImAM praveza karyA pachI jamaNI tarapha vAstu gharamAM praveza thAya te zreSTha. 4. sarva-prathama telamAM praveza karI DAbI tarapha vaLIne vAtu gharamAM praveza thAya te sarva zreSTha che. pa. pUrNa bAhu-je gharanuM mukha pUrvamAM hoya ane gharanI DAbI tarapha vaLIne sabhya pradakSiNAe vAtu gharamAM praveza thAyate zreSTha pUrNa bAhu Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dahI: 196 vAstunighaMTu 6. hInabAhu-je gharanuM mukha dakSiNa sAme hoya temAM praveza karavo jamaNa tarapha vaLIne vAstu gharamAM praveza apasavya karavAmAM Ave te hanabAhu naSTa che. 7. pratikAya-je ghara pazcima mukhanuM hoya tene apasavya mArga praveza pRSTha bhaMga thayA te nidita pratikAya praveza jANa. suSTi mArga savya mArga-pUrva, dakSiNa, pazcima pachI uttara thaIne pAchA pUrvamAM phare te suSTi mArga apasavya saMhAra mArga-uparAnA savya suSTi mArgathI u. vizvakamAM prakAzakata anusAra vAstu dravya bheda sapta dhAnya paMcAmRta (1) maMdira-paththarathI bAMdhela prAsAda (2) bhavana-pAkI IMTathI bAMdhela makAna Dogare (3) sumana-kAcI IMTathI banAvela gRha kAMga madha (4) sudhAra-mATI gArAthI banAvela pIDhAranuMkara juvAra sAkara (5) mAsya-kASTa lAkaDAthI banAvela gRha rekhA (6) caMdana-veta (7) vijaya-vastrothI banAvela ghara (lAbu) (8) kAla-ghAsathI banAvela jhuMpaDI (9) kara -suvarNathI banAvela bhavana (10) zrIbhava-cAMdIthI banAvela bhavana (11) sUryabha-trAMbAthI banAvela bhavana (12) caMDa-lehathI banAvela ghara patarA gaDarathI (13) anila-lAkhathI banAvela gRha (14) prAyuSa-jaLabaMdha (harata kambIkA lakSaNa-mAnmAna mAnadaMDa vAstu vidyAnuM mahatvapUrNa aMgamAna ejanA che. bhavana, prAsAda pratimA ane anya sthApatya nA pramANe zilpazAstromAM ApelA che. AthI mAna-mApanI sUkrama pramANe ApelA che. chAparAmAMthI sUryane prakAza gharamAM avei ane tenA je sUphama rajakaNe ApaNe najare joI zakIe chIe te rajakaNene paramANuM kahe che. te sUma mAnathI AraMbha thAya che. 8 paramANuM - 1 reNuM 8 reNuM - 1 vAlA (vALane agra bhAga) ma ghauM Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadhaSavicAra 197 8 vAlASya - 1 likSA (mAthAnI lIkha) 8 zikSA - 1 sukA (mAthAnI ja) 8 yuko - 1 yava (ja) 8 yava - 1 AMgula (jayeSTha) 24 AMgula - 1 gajajhastakaLA A pramANa jayeSTha gajanuM kahyuM have te ja eTale hasta kaLA jANavuM tenA AMgula pramANathI anya prakAranA nAma pramANe saMketa rUpe nIce pramANe che, 1 AMgula - 1 mAtrA 14 gula - 1 anAhapada 2 ) - 1 kaLA 21 - 1 rani , - 1 parva 24 - 1 arani, gaja, hasta - 1 muThi 42 ) - 1 kiSka 5 - - 1 karatala 84 , - 1 puruSa (vAMbha) - 1 karapAra 96 , (cAragaja) 1 dhanuSya (nADIyuga) - 1 dRSTi 106 4 - 1 daMDa -- 1 tUNi 1000 dhanuSya -- 1 keza 1 pradeza 2 keza - gayuti (gA) - 6 zayatA 2 gabuti -- 1 pejana ,, - 1 gokarNa samarAMgaNa sUtra dhAramAM ,, - 1 viti (vaMta) 4 gadyuti - 1 pejanA kahela che. 100 ejana -- 1 pRthvI hasta mAnanA traNa bheda yava pramANuthI kahyA che. jayeSTha hasta madhyama ane kaniSTha, ATha ADA ja pramANane AMgaLa tevA vIza AMgaLano gaja hastane jyeSTha mAnane hasta, sAta A ja pramANane AgaLa tevA cevisa AMgaLane gaja te madhya mAnane hasta jANu ane cha AvA ja pramANane AMgaLa tevA covIsa AMgaLane gaja te kaniSTha mAnane hasta jANa samarAMgaNa sUtradhAra (a 9) mAM jayeSThamAnanA gajane prAzaya kahyo che. madhya mAnanA gajane sAdhAraNa kahyo che ane kaniSTha mAnanA gajane zaya - mAtrA zaya kahyo che. A traNe prakAranA gajane prayoga judA judA kAma karavAnuM kahyuM che. jeSTha mAnano pracaya hasta - gajavaDe nagara grAma kheTa, keza ane janAdi na mApa karavA hi ? 8 * 1 8 + 8 9 0 0 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 vAstanighaMTuM madhyama mAnanA sAdhAraNa gajavaDe prAsAde maMDapa pratimA ane sAdhAraNa gharanA mApa karavA kaniSTha mAnanA mAtrAzaya gajavaDe pAlakhI, palaMga, Amana, ratha, charI, siMhAsana, zastro, kuvA, gharanA vAsaNa ane jaLAzrayenA mApa karavA hasta, gaja caMdana, khera, mahuDA ke vAMsane (kASTanA) suvarNa rUpa ke gabAne banAva gajanA pratyeka gaNuM traNa AMgaLe eka parvanuM phUla tevA cheDA paranuM phUla na thatAM kula sAta phUle thAya tenA ekeke phUlanA para ekeka deva bane cheDAnA maLI ne nava deve kahyA che. prathama ruka, trIjA AMgaLe vAyu, chaThThA AMgaLe vizvakarmA, navamA AMgaLane trIjA kule madhyanA cothA phUle brahmamA, 15 mAM AMgaLe kAla, aDhAramAM agni AMgaLe varuNa, ekavIsamAM AgaLa sema, ane chele covIsamA AMgaLe viSNu, ema gajanA kulanA devenI kalpanA karI che. bhavana ke prAsAdanuM ke jaLAzrayAdi kA nA pratyeka mUhUrta zipI nuM deva rUpe pUjana karI vAstunA sthApanamAM gaja mukIne tenuM paNa pUjana thAya che. pUjana bAda A gaja upADavAnI ziSee ghaNuM kALajI rAkhavAnI hoya te gajanA kulanA devatAo dabAya te rIte gaja hAthamAM pakaDe nahi, paraMtu kula vaccenA bhAgamAM AMgaLAthI gajane zilpI e dhAraNa kara AvA mUhartAdInA prasaMga pachI gaja sAvacetIthI UpADayA pachI je chIMka thAya agara gaja hAthamAMthI paDI jAya che tenuM aniSTha phaLa yajamAna ane mukhyatve zipane maLe che. gajanA akeka AMgaLa para devenI kalpanA karI che tevA 23 deva 1 Iza 9 vizvakarmA 17 kubera 2 vAyu 10 aSTavasu 18 caMdramAM 3 vizvadeva 11 gaNeza 19 jaya 4 agni 12 varuNa 20 zrI vAsudeva 5 brahmA 13 kArakiravAmAM 21 baLarAma 14 IrAdevI 22 kAmadeva 15 kiyAdevI 23 viSNu 8 kAla 16 jJAna deva A pramANe gajanA tevIza denA nAma kahyA che. zilpIne aSTavidha sUtra dRSTi : karastAthA maujja kAryAsadyA valaM vakam / kaSThi sRSTi vilekhyAni sUtrApayaSTa vadantica // tra Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kitA vedeSa vicAra zilpIonA pAse aSTa sUtra hovA joIe (1) dRSTi (2) gaja (3) muMjanI phI (4) sutaranI dorI (5) avalaMbaka (oLaMga) (6) kASTa (kATakhUNe) (te lehanA hoya) (7) sRSTi (sadhaNI) levala jovAnuM mApana (8) vidhya = arthAta pukAra = kampAsa ema ATha sUtro ziSInA kahyA che. zabda tAla = bAra AgaLa dvitAla = gaja, hAtha nadarzanamAM mAna pramANa AMgula pramANu traNa prakAre batAvela che. (1) 4 AtmaguNa-manuSyanA pitAnA hAthanI AMgaLathI ekaso ATha AMgaLa gaNI uMcAI hoya che. mukha bAra abula (tAla) uMcAIthI navagaNuM zarIra hoya eTale 12 49 = 108 AMgula (2) ulleSAgula -upara kahyuM te vAtAvra, lakSA, yuka, yava ATha yavane AMgula te ulledyAla (3) pramANagula -cAraso ulledhAMzule eka pramANuM gula thAya te pramANa parvata pRthvI samudra devakathI mapAya uparakta traNenA traNa traNa bheda kahyA che. (1) sUrya AMgula (2) prastara AMgula (3) dhana AMgula kahyA che. (1) sarevara, kuvA nagara, durga bhavane, vastro, pAtra, AbhUSaNa sacyA, yAna (vAhana) zastra vagere kRtrima padArtha AtmAgula vaDe mapAya. (2) jenA zarIre uttevA gulathI mapAya. (3) parvata, pRthvI samRddha kevaka dvIpa ItyAdi zAzvata padArtho pramANagulethI mapAya Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praka2Nu-10 pratimA vidhAna samasta jagatanA utpAdaka brahmA, pAlaka,-niyatA viSNu ane jagatanA duSTa tattvAnA sahAka rudra A traNa mukhya brahmAnA cAra svarUpa : dhruve vaizvika saMpradAyanA kahyA che. Asana kamalAsana. brahmA pitAmaha viraci - brahmAnA AThe pratihAra-dvArapALa pU sattva, dhama pazcima- vijaya. yakSabhadra veda - Rgveda, yajuveda, mukha zubha kharA yuga. satyayuga tretAyuga dvAparayuga kaliyuga 1. kezava : 2. nArAyaNa :3. mAdhava :4. gAvidya = 5. viSNu 6. madhusudana - veda. Rgaveda sAmaveda yarjuveda vAnara va zveta pIta vilakSaNa zveta brahmAnu' vAhana huMsa che brahmAnuM bIju nAma duraNyagarbha che, brahmAnI patnIenu nAma sarasvatI ane sAvitrI che. viSNu dakSiNa- priyAnava, yajJa, uttara - bhava, zAntikara sAmaveda, athava veda muv athava veda viSNunA cAvIzanAma che. temanA AyudhA za kha, cakra, gadA, padya vagere dhAraNu karatA nAma karaNa thAya che. 7. trivikrama : -- 8. vAmana - -- 9. zrIdhara 10. RSikeza : 11. padmanAbha :-- 12. dAmAdara : : Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Bot pratimA vidhAna 13, saMkarSaNa - 19. narasiMha - siMha) | 14. vAsudeva - 20. ayuta :15. pradhumna : 21. janArdana - 16. aniruddhaH 22. upendra - 17. puruSottama : 23. hari :18. adhokSaja : 24. kRSNa:viSNunA prAsaMgika dazAvatAra 1 matsya 2 kUrma 3 varAha 4 siMha 5 vAmana 6 parazurAma 7 rAma 8 balama 9 buddha 10 kalkI (A anukrama gauDIya saMpradAya mujaba che. paraMtu bhAratanA moTA bhAgamAM bhAgavata saMpradAya cAle che ane temAM navamA avatAra tarIke zrIkRSNane mAne che. viSNunAM cAra mukha-- nRsiMha, puruSAkAra, varAha ane pAchaLa trimukha evA caturmukha viSNunA mukhe che. svarUpe ane temanI bhUjAo1. vaikuMTha - 8 bhUjA 3. anaMta - 12 bhUjA 2. vizvarUpa - 20 bhUjA 4. eNleka mohana - 16 bhUjA viSNunA vizeSa avatAre, bhAgavatamAM kahyA mujaba 1 rASabhadeva, 2 kapila, 3 dattAtreya, 4 haMsa, 5 kumAra, 6 yajJa, suyaza, 7 nArada, 8 pRthu, 9 trivikrama, 10 hayagrIva, 11 naranArAyaNa, 12 dhanvatarI, 1 mAhinI, 14 zrIkRSNa, 15 vyAsa ane 16 dhama. draviDa pradeza ane mahArASTramAM viSNunA svarUpe kaviDa pradeza ane mahArASTramAM viSNunA svarUpe nIcenA nAme pUjAya che. draviDa pradeza 1. vyaMkaTeza 2 varadarAja 3 raMganAtha 4 viThobA. mahArASTramAM -bAlakRSNa, vagepala, gavardhanadhAra, kAliyA mana. uttarabhArata-uttara bhAratamAM te bAla svarupe pUjAya che. vA. 21 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAvatArayukta puruSAkAra vizu E NAAAYAH . Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAvatAra sahu varAha bhagavAna, chaThTho zatAbdi 11: Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 viSNunA 24 nAma ane temanA AyudhA nIcenA uparanA jamaNe hAtha zakha padma caka gadA padma zaMkha gA caka cakra cA nAma 1 phezava 2 nArAyaNe 3 mArva 4 goviMda 5 viSNu 6 madhusUdana 7 trivikasa 8 vAmana hUM zrIdhara 10 RSikeza 11 padmanAbha 12 dAmAdara 13 sa ka Nu 14 vAsudeva 15 pradhamsa 16 anirUddha 17 puruSottama 18 apeAkSaja 19 narasihu 20 acyuta 21 janArdana jamaNA hAtha 22 upendra 23 ri 24 kRSNa padma zakha gadA cakra gadA ca padma zakha padma gA zaMkha padma gadA gadA caDha caka caka padma caka gadA padma zakha padma zakha zakha zakha zakha nIcenA DhALe! hAtha adA padma gA padma padma cA gadA zakha caDhe zakha gadA gamA caDha padma zaMkha zakha gadA caka gavA caka padma padma caha padma gadA padma zaMkha gadA zaMkha cA zaMkha zama gadA zakha carcA gadA zakha padma cakra gadA padma caka padma bhagavAna viSNunI vividha prakAranI pratimAe pUjAya che temAMthI keTalIka pratimAeAnA varUpe! A pramANe hAya che. keTalIka jagyAe viSNunI dvibhUjA, catubhUrjA ane aSTabhUjAovALI mUrti e padma zakha cakra gadA zakha uparanA DAmA hAtha caka gadA zakha padma zakha padma !! vAstunila kuM gadA padma cakra Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimA vidhAna 205 jovA maLe che. keTalIka jagyAe bhegezvara viSNu, kSIra samudramAM anaMtakALa sudhI sUtelA anaMta zayana ane zeSazAyI jaLazAyI paNa jovA maLe che. yugmamUrtiomAM lakSmInArAyaNa, rAdhAkRSNa ane gopAla suMdarInI mUrtio jovA maLe che. A uparAMta viSNunuM niraMjana nirAkAra svarUpa zAlIgrAma svarUpe paNa pUjAya che. te ke che . che & Ijha 1 You JAVA [ lakSmInArAyaNa ] viSNupratimAnA prakAra ane sthAna viSNu pratimAnA ga, bhAga, vIra ane abhicAraka ema cAra prakAra gaNAvyA che. te darekanAM sthAna judAM judAM che. sthAnanA 1 sthAna 2 Asana 3 zayana evA traNa bheda che. viSNu prAsAdanI cAre taraphanA dvAranA pratihAra ( dvArapAla) ATha kahyA che. teo vAmana svarUpanAM che. pUrvamAM--caMDapracaMDa, dakSiNamAM- jayavijaya, pazcimamAM-dhAtAvidhAtA ane uttaramAM-vighAta bhadra viSNunuM vAhana-viSNunuM vAhana garuDa pakSI che. tenI para virAsanamAM beThelA hAthamAM kuMbha dhAraNa karela viSNunuM eka svarUpa kahyuM che. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstuniTa lokapAla-kapAla pAMca kahyAA che. 1 iMndra 2 yama 3 varuNa 4 kubera 5 brahmA, zivapratimAo - caMDanAtha-prAsAdanI pITha jeTale UMce ziva nirmAlyanuM jaLanuM pANI pIta bhImakAya caMDa, tene caMDanAtha kahe che. (citra juo pA. naM. 56. kapAla mATe juo pAnuM 71, 72) avyakta karAvyA liMga 1. ratnaliMga-nava rane prasiddha che. jemake (1) mANeka (2) metI (3) pravAla () panu (5) padharAga [ piokharAja] (6) hIraka [hI] (7) IndranIla [ nIlama ] (8) gomedaka (9) IMDUrya. A sivAya phaTaka maNIne maNI tarIke ratna gaNavAmAM Ave che. zilpIe ratnaliMga mATe bahudhA nIce pramANenAM ratna vApare cheH 1 hiraka, 2 nuM, 8 vaiDUrya, 4 pavarAga, 5 IndranIla, 6 maNuM (phaTIka) 7 pravAla 2. dhAtuliMga-saptadhAtunuM, cAMdI, tAMbu, sIsuM, kalAI, jasata, leha A mizradhAtunA liMgane sapta lehaliMga kahe che. 3. kASTaliMga-kASTa eTale lAkaDAnuM liMga. 4. pASaNaliMga-pASANunA rAjaliMga prAsAdanA pramANasara thAya che. 5. vakatraliMga-mukhaliMga 2. pArthivaliMga-pUjA mATe mATInA karelA kSaNika liMga zAzvataliMga - 1 svayaMbhUliMga-bhUmimAM svayaM kudaratI devanirmita liMgane svayaMbhU liMga kahe che. 2 bANaliMga-kurkaTanA IDanI AkRtinuM kudaratI pavitra jaLasthAnamAMthI prApta thayeluM liMga. jaliMga (ghaTIta) liMganA 10 prakAra 1 samaliMga, 2 vardhamAna, 3 zaivAdhika, 4 svastika, 5 sarvadezika, 6 gerazika, 7 sahastraliMga, 8 dhArAliMga, 9 zeveSTaliMga, 10 mukhaliMga. rAjaliMgane catuvidha vikhaMbha 1 suragaNurcita 2 anAgha 3 Adya 4 sarvasama. mukhaliMganA pUrvadi dizA krame nAme- mukhaliMgane avyatA vyakta ane anya liMgane avyakta liMga kahe che. 1 sojAta 2 vAma 3 aghera 4 IzAna 5 tapuruSa A pAMca mukhane paMcabrahmanI sUnA ApI che. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimA vidhAna liMgazirevatana-liMganA mastaka bhAganI AkRtinA anya prakAre-chatrAbha, zrIvatsa, vapuSAba, zatrumardana karyuMrAMDaka, vizAlAkSa bAlabheda, paMDarika budabudAkuti. liMganA pAMca sUtra 1. liMganA pharatI parighanuM paheluM sUtra 2. jaLAdhArIthI upaDatuM goLAImAM bIjuM sUtra 3. jaLAdhArInI poLAInuM trIjuM sUtra 4. bhUmithI liMganA udayanuM cothuM sUtra 5. liMgathI pranAla sudhInI laMbAInuM pAMcamuMsUtra. rAjaliMga, ghaTitaliMganA udayanA traNa bhAga 1. nIce carasa brabhAga te bhUmimAM sthapAya. 2. madhyane aSTAMza viSNubhAga te pIThIkAmAM jaLAdhArImAM sthapAya. 3. uparane zivabhAga te jaLAdhArI upara rahe. 1. brahmazilArAjaliMga padharAvatA na bhUmimAM mUkavAmAM AvatI capaTa tharanI zilA (I). 2. kurmazilA prAsAdanA prAraMbhakALe zilAropaNa vidhimAM madhyamAM padharAvAtI ziva 3. viSkala-pahoLAI pIThikA, jaLAdhArInA dazaprakAra ane nAma svarUpa :1. DilA-carasa, eka mekhalA yukta. 6. pUrNacandrA-be mekhalAvALuM gaLa. 2. vApI-e mekhalA yukata cerasa. 7. vaja-aSTAMza. 3. yakSa-traNa mekhalA yukta rasa. 8. padmA-(soLAMza) zAMzanI eka 4. verI-eka mekhalA yukata laMbacorasa. mekhalA cuta. pa. maMDala-eka mekhalAvALuM gaLa. 9. ardhacaMdrA-ekamekhalAyukata ardhagaLa. 10, trikeNu-eka mekhalAyukta vikeNAkAra 1. avyakta-svayaMbhU bANaliMga, tene avyakta kahe che. 2. vyaktAvyakta liMga ane rAjaliMgane mukhaliMga kahe che. ziva (maheza)nA vyakata varUpazivanA pramukha vyakta bAra svarUpe kahyA che. (1) sojAta (2) vAmadeva (3) ara (4) tapurUSa (5) Iza (6) mRtyu kya (7) kiraNakSa (8) zrIkaMTha (9) ahibunya (10) virUpAkSa (11) bahurUpa (sadAzita) (12) caMbaka. aparAjitasUtramAM agiyAra ddha kahyA che. Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - 208 vAstunirvAha kaviDa pradezamAM zivanA nIcenAM svarUpa jAya che 1. candrazekhara 2. umAmahezvara 3. vRSabhArUDha 4, nATaya (naTarAja) 5. kalyANasuMdara 6. bhikSATana mUrti che. kAmadahana mUrti 8. kAlahara mUrti 9. mRtyuMjayamUrti 10 tripuzarimUrti 11 jalaMdhara haramUrti 12. brahmazirAchidramUrti 13. gajAsura saMhAra mUrti 14. vIrabhadramUti 15. hariharamUrti 16. ardhanArIzvara mUrti 17. kirAtAjuMnamUrti 18. kaMkAlasRti mUrti 19 caMDezAnugrahamarti 20. sAmAskaMda mUrti, 21. eka pada mUrti 22. sukhAsanamurti 23. dakSiNAmUrti 24. siMgabhavamUrti 25. zaramUrti 26 tAMDavamUrti. A sivAya 1 rAvaNanugraha 2 viSNu anugraha 3 saMhAra mUrti 4 aMdhakAsuramardana 5 mahAkAla ziva, viSNu, brahmA, sUrya ane caMdranI saMyukta mUrti hariharaviSNu ziva. ardhanArIzvara-umA mahezanuM saMyukta svarUpa eka rUpa, umA maheza-zivane DAbA khaLAmAM beThelA umAM harihara pitAmaha-viSNu, ziva ane brahmAnuM trIrUpa caMdraka pitAmaha-caMdra sUrya ane brahmAnuM trIrUpa zivanArAyaNa-ziva ane viSNunuM svarUpa. sUrya harihara pitAmaha-sUrya, viSNu rUdra ane brAnuM caturUpa. kRSNakArtikI-kRSNa ane kArtika zivanA aAvIzamAM avatArarUpa lakulIzane avatAra purANamAM kahyo che. te pazupata saMpradAyanA sthApaka kahyA che. liMganI AgaLa Asanastha mUrtinA eka hAthamAM daMDa, ane bIjAmAM bIjuM ke bhasma hoya che. bhairava e zivanuM svarUpa che. tenI upAsanA nIcalA tharanA samAjamAM pracalita che. saTha bhairava karmakAMDamAM ane dharmazAstramAM che. tenA svarUpe rudrayAmala granthamAM ApelA che. kSetrapAla ane bhairava e bhinna svarUpe che. 1. bhairava 9 baTuka bhairava 2. svachaMda bharava 10 vaNakarSaNa 3. caMDa bhairava 11 8 bhairava 4. krodha bhairava 12 asitAMga bhairava pa. unmata bhairava 13 kapAla bhairava 6. bhiSaNa bhairava 14 saMhAra bhairava 7. mArtaDa bhairava. 15 phAla bhairava 8. ucchita bhairava, Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimA vidhAna 209 aparAjita sUtramAM 21 tAlanA pracaMDa svacchaMda bhairavanuM' svarUpa pacAsa hAthavALu Apelu che. zivanuM vAhana nadI che. zivaprAsAdanA cAre taraphanA dvAranA pratihAra kahyA che te nIce pramANe che. pUrva-nadI mahAkAya, dakSiNa hera abhgI, pazcima-drumu kha pAMDura, uttara-zIta-asIta, cAragajanA prAsAdamAM khANu liMga padharAvI zakAya che. cAragajathI mATA prAsAdamAM prAsAdanA pramANathI rAjali ganu nirmANu karavu. ratnaliMge nAnA hAya to paNa doSo kahyA nathI. gaNeza-- omakAranuM pratika che, dharmo ane upAsanA kriyAkAMDamAM gaNezanuM prathama pUjana thAya che, mukha hAthInu sUMDhavALu, mATu' peTa, e netra, kAImAM traNanetra kahyA che. sAmAnya rIte cAra bhUjAo kahI che. paraMtu svarUpa bhede vizeSa bhUjAo kahIM che. vAhana uMdaranu` kahyuM che. te vighra hartA deva kahyA che. mugalapurANamAM gaNapatinA khatrIza svarUpa kahyA che. 1. mAla gaNapati ra. tarUNlR gaNapati. 3. bhakata gaNapati. 4. vIra gaNupati. 5. zakita gaNapati 6. dvija gaNapati 7. siddha gaNapati 8. ucchiSTa gaNapati 17 ekAkSara gaNapati 18 varada gaNapati 19 RkSara gaNapati 20 kSIpra gaNapati 21 haridrA gaNapati 22 ekadaMta gaNapati I 23 sRSTi gaNapati 24 uddaMDa gaNupati 25 RNamAcaka gaNapati 26 hRddhi gaNapati 27 dvimukha gaNapati 28 trimukha gaNupati 29 siMhumukha gaNapati 30 cega gaNapati 31 durvA gaNapati 32 saMkaSTahara gaNapati. sAmAnya rIte gaNapatinA cAra hAthamAM Ayudha tarIke 1. daMta 2. pazu 3. padma ane 4. mAdaka hAya che. vA. 27 9. viSra gaNapati 10. kSIpra gaNapati. 11. herama gaNupati 12. lakSmI gaNapati 13. mahA gaNapati 14. vijaya gaNapati 15. nRtta gaNapati 16. dhva gaNapati Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 vAstunighaMTu uparokata 32 svarUpamAM pAza, aMkuza, mALA, ratnapAtra, dhare, varada abhaya, bIjerU, nAga, zeraDI, dhanuSa, bANuM, phaLa, kuMbha, khaDaga, mudgala, zaMkha, cakra, puSa, talavAra, gadA ema Ayudho kahyA che. uparokata gaNapatinA varNa, rakatavarNa, siMdUra, piMgala, nIla, va gara, pItavarNa, zyAmavarNa ema judA judA kahyA che. gaNapatinI be bhUjAnI cAra bhUjAnI, chabhUjAnI AThabhUjAnI ane dazabhUjAnI mati maLe che. kArtika svAmI-kaMda subrahmaNya-tene 17 svarUpe vAgamazekharamAM kahyuM che. 1. jJAna zakti subrahmaNya 9. kamukhe subrahmaNya 2. skaMda subrahmaNya 10. tArakA subrahmaNaya 3. agni jAta subrahmANya 11. senAnI subrahmaNya 4. saurabheya subrahmaNya 12. gRha 5. gAMgeya subrahmaNya 13. brahmacArI che 6. zaravaNoddabhava subrahmaNya 14. dezika 7. kArtikeya subrahmaNya 15. kocabhedana che 8. kumAra subrahmaNya 16. ziprivAhana skaMda--kArtika svAmInuM vAhana mayUra che. aparAjita sUtramAM kahyuM che ke bAra bhUjAnA kArtikeyanI kheTa (nagaramAM)mAM sthApanA karavI. cAra bhUjAnA kArtikeyanI gAmamAM rathApanA karavI. be bhUjAnA kArtikeyanI vanamAM sthApanA karavI. devaparikara - toraNaM copariSTAttu vidyAdhara samanvitam / devadundubhi saMyukta gaMdharvamithunAnvitam / patravalli samopetaM siMhavyAghrasamanvitam / -marapurALa, ka. 218 devatAnI mUrtinI upara paridhinA bhAgamAM vividha AkRtiovALuM parikara karavAmAM Ave che. tevuM matsya purANamAM vidhAna che. temAM gaMdharva yudhine siMha, vAgha tathA devaduMdubhI ItyAdi AkRtio karavI. devI zakti - devI satva, rajas ane tamasa e triguNa prakRti svarUpa che. brahmA, viSNu ane zivanA parama tejamAMthI punarAvatAra pAmeluM teja e zakti manAya che. jagatamAM tenA ravarUpe seMkaDe nAmathI pUjAya che. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimA vidhAna sapta mAtRkAo - (1) brAhna (2) mahezvarI (3) kaumArI (4) vaNavI (5) vArAhI (6) cAmuMDA (7) IndrANI. A sapta mAtRkAonI mUrti eka paMkitamAM hoya che. tenI AgaLa virezvara ane cheDA para gaNapatinI mUrti hoya che. vIza gIrIravarUpa dipAvamAM ApelA che. (1) tetalA devI (2) tripurA (3) saubhAgya () vijyA (5) gaurI (1) pArvatI (9) zailezvarI (8) lalitA (9) IzvarI (10) nezvarI (11) umA (12) vINa (13) hastinI devI (14) trinetrA (15) kamalAdevI (12) kulakathA (17) jevA (18) gelekaya vijayA (19) kAmezvarI (20) rakta netrA (21) caMDI (22) jubhinI (23) javalaprabhA (24) bheravo. bAra gaurI svarUpa- devatA mUrti prakaraNamAM nIce pramANe kahyAM che (1) umA (2) pArvatI (3) gaurI (4) lalitA (5) zrIyA (6) kRSNA 7) hemavatI (8) raMbhA (9) sAvitrI (10) trikhaMDa (11) tetalA (12) tripurA. vividha devIo - (1) mahAlakSmI (2) kSemakara (3) harasiddhi (4) cAmuMDA (5) rakta cAmuMDA (6) kAtyAyanI (7) mahiSAsura mardinI (8) lamI (9) mahAlakSmI (10) mahAsarasvatI (11) annapUrNA (12) gaMgA (13) jamanA (1) zItalA (15) paMcalilayA (16) lilayA (17) lIlA (18) lIlAMgI (19) lalitA (20) lIlAvatI. sarasvatI svarUpa - dipAvamAM sarasvatInAM dvAdaza svarUpe kahyAM che te nIce mujaba che. (1) sarasvatI (prathama) (2) zrI sarasvatI (3) kamalA ramaNa (4) jyA (5) vijayA (6) sAraMga (7) tuMbara (8) nAradI (9) sarva maMgalA (10) vidyAdharI (11 sarva vidyA (12) sarva prasannA. dvAdaza sarasvatI svarUpa (devatA mUrti prakaraNa - (1) mahAvidyA (2) mahAvANI (3) bhAratI () sarasvatI (5) AryA (6) brAhmI (7) mahAdhenu (8) veda garbha (9) IzvarI (10) mahAlakSmI (11) mahAkALI (12) mahA sarasvatI. sarasvatInuM vAhana haMsanuM che. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sara vividha devIo - cAgezvarI kRzeAdarI kAlI khA akhikA bhuvanezvarI mahAkAlI bhadrakAlI bhUdevI pRthvI ceAsa, cAginIonAM nAma H-- hamAdrita khaMDa ane mayadipIkA pramANe : - harasiddha ne kA pIThavakSI $fh bhadrA--subhadrA maMgalA navadurgA : (1) mahAlakrmo (2) naMdA (3) kSemakarI (4) sa`tI (5) mahArudrA (6) pramANI (7) sa` ma`galA (8) revatI (9) harasiddhi jayA-vijayA ghaTAko raudrI kRSNA vAstunila'Dha Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa-11 jaina covIza tIrthaMkaranAM lAMchana tathA yakSa-cakSaNa krama varNa tIrthakara lAMchana yakSa yakSaNa 1. hemavarNa rASabhadeva vRSabha gomukha yakSa-gAyanuM cakTa-apraticakra cakezvara mukha-hAthInuM vAhana garUDanuM vAhana hemavarNa mALA-pAza-phaLa- caOM, pAza, bANuM, varada suvarNa-laI ATha hAtha-cakra, dhanuSa vaja, 2. hemavarNa ajitanAtha hAthI mahAmaNa-cAramukha ajItA-gaurava hAthInuM vAhana-zyAma gAyanuM vAhanapAza-mALA-mudagala, pAza-varda aMkuza va-zakita-aMkuza phaLa-abhaya. 3. hemavarNa saMbhavanAtha azva trimukha-tranetra duritAhI-veta pUravAhana-gadA, varNa-gheTAnuM nakula, abhaya, nAga, vAhana-mALa varlDa phaLa, zakti phaLa-abhaya. 4. hemaNe abhinaMdana vAMdaro izvara-zyAmavarNa kAlikA-zyAmavarNa hAthInuM vAhana-mALA kamaLanuM AsanaphaLa-aMkuza-nALiye pAza vada-aMkuza nAge. 5 hemavarNa sumatInAtha kIMcapakSI tuMbarU-suvarNa varNa mahAkAlI-hemavarNa garUDanuM vahana-zakti padmAsana-pAza varada-pAza-gadA varda aMkuza-phaLa che. raktavarNa padmaprabhu raktakamaLa kusuma-nIlavarNa azruta-naravAhana haraNanuM vAhana-phaLa zyAmavarNa-bANa-- abhaya-mALA-nakula varada-dhanuSa abhaya Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra14 krama varNa 7. hemavaNa yakSa tIrthakara lAMchana supArzvanAtha svastika mAtagAthInuM vAhana-lIlevarNapAza-phaLa-aMkurA nALiyo vijayalaleSaNa haMsanuM vAhanacakra mudagala 8. vetavarNa caMdraprabhu caMdra vAstunarvAha yakSaNa zAntA-hAthInuM vAhana senAvaNuM-mALAvaheM-zUla-abhaya bhUkuTi-pIttavarNa vAlanuM vAhanamudagala - khaDaga DhAla-pharazI sutArA-zvetavarNa naMdInuM vAhana-mALA -varda-aMkuzakuMbha azauDA-kamaLanuM vAhana-lIlevarNa -pAza-vade- aMkura-phaLa-mALA 9 zvetavarNa suvidhinAtha magara 10. hemavarNa zItalanAtha zrIvalsa achata-zvetavarNa kAcabAnuM vAhanaaMkuza-phaLa-neLiye brahmA-cAramukha-traNuM netra-kamaLanuM vAhana- mudagala-pAzIne bigadA-aMkuza mALA Izvara-trinetra-naMda vAhana gauravarNa-gadAphaLa-Liye, mALA 11. hemavaNa zreyAMzanAtha geDe- khanna pakSI 12. raktavarNa vAsupUjya pADe * kumAra-haMsanuM vAhana vetavarNa-bANu-phaLadhanuSa-neLiye, mAnavI-vetavarNa siMhanuM vAhanamudagala-varada e kurA-kamaLa pracaMDA-zyAmavarNa azva vAhanazakti -varada-gadA -maLa. vidItA-nIlavarNa --kamaLatuM Asana -pAza-bANanAga-dhanuSa. 13. hemavarNa vimalanAtha varAha SaSNumukha-chamukhameranuM vAhana-vetavarNa-phaLa-khaDaga-caka dhanuSa, DhAla, aMkuza abhaya-neLiyA, Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ covIsa tIrthakara krama varNa tIrthakara lAMchana 14. hemavarNa anaMtanAtha yena pakSI yakSa yakSaNI aMkuzA- kamaLanuM Asana-zvetavarNa khaDagapAzaaMkuza-DhAla. 15. hemavarNa dharmanAtha vA pAtAlakSatraNamukha traNa netra-raktavarNamagaranuM vAhana-pArA khaDa-kamaLa mALA-nakula-beTa-dvAla kinnara-traNa mukha- rAte varNa--kAcabAnuM vAhana-abhayagadA- phaLa-mALA-kamaLa-nakula garUDa-varAhanuM vAhana -zyAmavarNa--kamaLa-phaLa mALA-nakula. kaMdarpo-pinnagAgauravarNa-mAchalInuM vAhana-aMkuza -kamaLa-abhaya, nirvANa -kamaLanuM Asana-gauravarNa kamaLa-pustakakamaLa-kamaMDaLa. 16. hemavarNa zAMtinAtha maga 17. hemavarNa kaMthunAtha baka yakSa-gaMdharva-haMsanuM vAhana-zyAmavarNapAzavarda-aMkuzaphaLa bAlA- ayutAgauravarNa-mayUranuM vAhana- trizUla- phaLa-pa-bhUdaMDI dharaNa-kamaLanuM Asana-zyAmava-padya-kulamALA-pArA, 18. hemavarNa aranAtha naMdAvarta 19. nIlavaNa mallinAtha kuMbha yakSedra-chamukha-traNa netra-zaMkhanuM vAhana zyAmavarNa-abhaya-mudagala bANuM-phaLa-aMkuza trizula-DhAla-dhanuSa-mALA kubera-garUDaje vAcAra sukha-hAthInuM vAhana- abhaya-trizUla-pharazI varada-paMcaraMgIvarNaIndradhanuSa je varNa mALA-mudagala-zakuni kalaza veTayA-zyAmavarNa-kamaLa para Asana-mALAva-zakuni phaLa Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 krama vaNuM tItha kara 20. zyAmavarNa munisuvrata 21. suvaNu vaNu minAtha nIlamala 22. kRSNavaNuM temanAtha zama 23. nIlavarNa lAMchana kuma kAma 24. suva pArzvanAtha sap mahAvIra svAma vadhamAna svAmI siMha yakSa vIcArasukha-traNa maitra--na'dInuM vAhana- zvetavaNlR zakuni mANu-gadA phaLa pazu dhanuSa-kama DaLa nALize. abhaya -bhRkuTi-vRSabha avatAra-cArasukha traNa netra-yudagala-zakuni phaLa-mALA-vajrAkzI nALiyeA. memedha-trimukha-chamukha kRSNa-purUSAsana-caka parazu-mAliMgazakuni--trizUla--nakula pArzva yakSa-gajamukha- zyAmaNuM -dhUma vAhana sapa phaLa-nALiyA. mAtaMga--kRSNuvaNu - hAthInuM vAhana--nakula ~kuLa. vAstunila kuM cakSaNI vAradanA-bhadrAzana --mALA gauravaNu varada-trizUla-phaLa. gAMdhArI haeNsanu vAhana-zvetavaNuM - khaDag--varada-kuMbha -phaLa peDI-a'khikA hemavaNu -siMhavAhuna akuza-nAga Amratyu ma-putra padmAvatI-suvaNu - vaNuM -kuka TasarvAM-- sana--ma kuza-kamaLa phaLa. siddhAMkhikA- harindravaNa -sihunuM mAsana abhaya pustaka-vINA-phaLa jainanAM sthApatyamAM (1) samayasara! (2) magirI (3) aSTApada ane (4) naMdIzvara dvIpa racanA thAya che. A badhAnI vistRta samaja nIce pramANe che. 1. samavasaraNa : prabhune kevaLajJAna prApta thAya tyAre devA samavasArInI racanA kare che. eALa agara cArasa tene traNa pagathiyAM jevA vapra killAo thAya che temanI para mopITha para prabhu dezanA (upadeza) Ape che. maNIpITha upara azAka vRkSa hAya che. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavasaraNa 217 2, meragiri : gaLAkAramAM ujANInAM vane, parvata ane guphAnI AkRta kare che. te para culikA pITha para prabhune besADIne te para devo abhiSeka kare che. gulikAnI Toca para zAzvata jaina citya hoya che. 3. aSTApada : prathama tIrthakara RSabhadevanA nirvANa bAda agnisaMskAra aSTApada parvata upara karyo. tyAM temanA putra bharata cakravatI e siMhaniSadyA nAme prAsAdanI racanA vardhakI rana (sthapati) pAse karAvI. ATha pagathiyAM para maNi pIThikA karAvI. te para pUrvamAM be, dakSiNumAM cAra, pazcime ATha ane uttare daza ema 24 tIrthakaranI pratimAo padharAvavI. AvuM aSTApadanuM svarUpa kaheluM che. 4. naMdIzvara dvIpa - naMdIzvara dvapamAM bAvana phUTanA parvata che. pratyeka phUTa para cAramukhanAM cAra dvAravALAM caitya che. cAre dizAmAM cAra aMjanagiri che. tenI karatAM tera teranI saMkhyAmAM cAre bAju parvate che. te pratyeka para cAmukhanI caccAra pratimAo sthApelI hoya che. kula 13 4 4 = para * A bAvana phuTa para cAra cAra pratimAo maLI kula 208 pratimAo ane madhyamAM merU para cAra zAzvata jana maLI kula 212 biMbanI sthApanA thAya. zAstromAM ekekagiricaityamAM 124 biMba padharAvavAnuM kaheluM che. tevA bAvana (para) giri para 124452=448 kula cha hajAra cArase aDatAlIsa biMba naMdIzvaraddhapamAM kahelAM che. zAzvata jInamAM cAra, (1) rASabhAnana, (2) caMdrAnana, (3) vAriSaNa, (4) vardhamAna e cAra mukhya gaNAya che. jananI joDaza vidyAdevIe : - 1. hiNI 9. gaurI, 2. prajJapti 10. gAMdhArI 3. ujazaMkhalA 11. mahAjavAlA 4. vAMkuzI 12. mAnavI 5. apraticakrA 13, reDyA 6. purUSadattA 14. acchatA 7. kAlI 15. mAnasI 8. mahAkAlI 16. mahAmAnasI vA. 28 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunivaTuM pAMca pUjya vIrAdi - (1) maNibhadra (2) kSetrapAla (3) ghaMTAkarNa (ka) padmAvatIdevI, ane (5) siddhacaka. jena aSTamaMgaLa : 1. svastika 2. naMdyAvarta 6. zrIvatsa 3. darpaNa 7. bhadrAsana 4. matsyayuma 8. vardhamAna cauda svaM :1. hasti 8, devajA 2. naMdI 3. siMha 10. padmasarovara 4, lakSamIjI 11. kSIrasAgara 5. puSpamAlA 12. devavimAnagRha 2, caMdra 13. samudra 7. sUrya 14. dhUmra vagarane agni inAyatana - vIza inAyatana=8+8+8 deva, kula 24 jInAyatana. bAvana chanAyatana be paDakhe 17, + 17, pAchaLa nava, AgaLa ATha mukhya ane deva kula bAvana chanAyatana. chettara chanAyatana-bAjumAM 25-25 tathA pAchaLa agiyAra ane AgaLa daza mukhya deva maLI kula bottera jInAyatana. jana pratimA ane parikara : jana pratimA beThI ane UbhI hoya che. Asanastha=beThelI urva=UbhI mUrti. tene kAryotsarga kahe che. masUra=pATalI. Asanastha pratimAnI pahoLAI karatAM UMcAI savAI hoya che. baddha padmAsana-palAMThIvALelI hoya ane upara be hAtha rAkhelA hoya tevI mUrti. uSNuSa-jaina mUrtinA mastaka upara Topa jevo bhAga hoya che te. zrIvatsa-chAtImAM upasele bhAga. Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pratimA ane parikara 219 ahaMta-parikara sAthenI pratimA hoya te. siddhamUrti je jIna pratimAne parikara na hoya tevA jIna siddha kahevAya. kAryotsarga dhyAnastha, ubhI jIna mUrti, tene kAryotsarga kahe che. mRgayuma-chata parikaranI nIce Asana pATalImAM madhyamAM dharmacaka ane sAmasAmA mRgayuma hoya che. dharmacaka-jana parikaranA AsananA madhyamAM karAtI goLa cakAti dharmacakanI be bAju mRgayuma parikara parikaranA mukhya traNa bhAga che. (1) siMhAsana. (2) be bAju bAhika ane temAM Indra ke kAusaga (3) mUrti upara geLa, jene chatravaTe kahe che te. Ama jIna mUrtinAM, AvRtta- alaMkRta zilpa che. mallikA teraNa--parikaranA uparanA bhAgamAM hoya che. temAM virAlI tilaka ane nakra-magaranI AkRti temaja bAhikAmAM hAthI paNa thAya. - siMhAsana-madhyamAM dharmacakra, mRgayuma, be bAju be hAthI, tema ja be siMha thAya. tenA madhyamAM zAsana devInuM rUpa thAya. tenI nIce pATalImAM nAnAM navagrahonAM rUpe thAya. siMhAsanamAM be tarapha yakSa-akSaNanAM svarUpa thAya. jana pratimAnuM samacaturastra sUva-: jaina pratimA samacaturasmasUtramAM vigata nIce pramANe thAya che. paheluM sUtra=be palAMThInI laMbAInuM. bIju sUtra DAbA khabhAthI jamaNa gehaNa sudhInuM sUtra. trIju sUtra=jamaNA khabhAthI DAbA goThaNa sudhInuM sUtra. cethuM sUtra=gADI pATalI uparathI keza sudhInuM sUtra. jaina aSTa prAtihAryA 1. azeka vRkSa. 2. deva pupavRSTi. 3. divya bhavanI vAtra 4. cAmara Asana siMhAsana 6. bhAmaMDaLa 7. duMdubhi vAjIMtra. 8. chatra. A aSTa prAtihArya jana prabhunI sAthe hoya che. tethI tenA parikaramAM A aSTa prAtihAryane samAveza thAya che. parikaramAM nIcenAM lakSaNo hoya che. mAlAdhara=chatravaTAmAM be bAju mAladhAraNa karela deva svarUpa. bhAmaMDala= chatravaTAmAM mukha pAchaLa vRttAkRti, tejanuM vatuM hoya che te. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 vAstuniva'Tu chatravRttachatravaTAmAM prabhunA upara gALa chatra, lAmasA jevuM hoya te. maNibadha=1. chatranI nIce jhAlara. 2. hAtha ane kAMDA vaccenA bhAga pAvarI=paTTI pATalI. AzcarI=jhAlara-chatravaTAnI nIce thAya te maNimadha jevu', Damaru=DhAlavAjItra kevaLajJAna mUrti=ugra tapazrcaryone aMte jJAna prApti thAya te avasthA. zikA=chatrapaTanI, chatravaTA upara paDelI rUpanI ga Mdha paMkti, bIjI haMsa pakti, ane trIjI azeka patranA pAMdaDAnI pati ema rathikA thAya che. AhikA-vAhikA. parikaranI e bAjunA bhAga jemAM madhyamAM kAusagga ke IndranI mUrti ubhI thAya tenA cheDA para gaja, siMha, viAlikA, cAmara, kaLazadhArI nAMnAM svarUpa thAya te. DhakadhArA=DhAMkaNInI AkRtinuM chatra. galatInA AkAranA uparA uparI traNa chatra thAya. devAnucara-asurAdinAM ekavIza strarUpA : devAnucara judA judA prakAranA che. devakeTa, RSikoTi ane kSetrapAla kakSAnA hoya che. anucara kakSAnAM pAMca (hanumata, yakSa yakSiNI, pitR ane vaitAlAnuM uttara pUjana thAya che. te pachInA cAra uttarAnuMcara, vidyAdhara, kinnara, gaMdhava, apsarA, devAMganA e madhya kATinA manAya che. devatAomAM traNa pratispardhI, dAnava, asura ane rAkSasa e adhama keTinAM gaNAya che. bhUta, preta pizAca, zAkinI e cAre preta ceAnimAM bhaTakatA ane lupta thatAM nIca yAninAM jIva che. A satranu varcuna zigraMthAmAM kahyu' che. devAnAM anucara yakSa, yakSaNI, nAga, hanumaMta ane vaitAlanI pratimA, bhAvikleka phaLanI AkAMkSAe maMdira khAMdhI pUjana kare che. ceAsaTha ceginIe ane khAvana vIra, vaitAlanAM maMdirA bAMdhelAM jovAmAM Ave che, vaitAlanuM eka madira uttara gujarAta UMjhA gAme ekAMDika zikharavALu vamAnamAM vidyamAna che. AvAM maMdiranI bAhya bhIMta para dAnava, asura, rAkSasa, bhUta-pretanI pratimAMe utko' hAya che. paratu AvAM marda bahu ja alpa maLe che, evA prakAranI mUrti khanatI hatI tenA aneka pramANe zilpazAsromAM maLe che. tevAM citrakamanI racanAnA Adeza zilpa granthAmAM maLe che. jaina sapradAyamAM Agama granthAmAM devavAdanA cAra pradhAna varga kahyA che. 1. khyAtiSI (sUrya navaprAda) ra. vaimAnika (indrAdi dveSa ) 3. bhuvanati (asura ane nAga ema va) ane 4. vyaMtara (jemAM yakSa, yakSaNI, gAMdhava, vidhAdhara, rAkSasa, pizAca ane bhUtAdi Ave che.) Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *2Na-12 bhAratanA prAcIna pradezeAnAM vartamAnamAM nAma sindhupradezasa dha khumANu=apasiMdha, mulatAna. sovira=siMdhanI uparanA pradeza. gujara,saurASTra=gujarAtanA vibhAga Ana takaccha sahayAdrida=kAMkaNaparanA pazcima ghATa * daMDakAraNya=paMcavaTI, nAsika, dakSiNApaya karNATakannaDa, dhAravADa vijApura, badAmI, aDela, ennura, hulIbaDa, seAmanAthapura DhAMkaNutAgirI, aparapazcima ghATa vida =madhyapradeza, varADa dazANa madhyapradeza, uttaramAlavA, mukhyanagara vidizA. mahAkezala= jakhalapura najIka DAhula nA pradeza. kauzAMbI=macAyAnI nIcenA pradeza vatsadeza dakSiNa eriyA, kaeNligauDiyA, utkala=uttara erisA dakSiNukezala=utkalanI pazcimane pradeza. janasthAna=kaliMgathI pazcimane bhAga uttarakAzala kAzI, acaiAdhyAnI uttarane pradeza. magauttara ma'gALa, mukhyanagara caMpA abhadakSiNa bagALa, suvarNa goD. puDu=pazcimama gALa tAmralipI nagara=vata mAna kAMgeAdama Dala dakSiNamAM gajAma kiSkiMdhA=belArI jillA, hampI, vijayanagara caula-tAmilanADu, madrAsane! pradeza. tAMjora, mukhyanagara, kAMcI, mAMDaya-rAmezvara taraphane pradeza,madurAI kerala=malakhAra kalakattA 21 magadha= raTaNA ane gayA jIllAnA pradeza, dakSiNu bihAra, vaizAlI=uttara biDAra, ga MgApAra vide deza-mithilA surasena=mathurAnA pradeza sAvarAjasthAna zAka bharI rAjasthAna vairATa=matsyadeza=jayapura, alatrara, bharatapurane pradeza rAjadhAnI virATanagara. kuruene deza='stinApura, prAcIna AryaMtra sthANezvara=dilhInI uttare zrIka pradeza mukhyanagara sthANezvara madradeza-pa jAba,mukhyanagara zAkalanagara, siyAlakoTa avasthA=paMjAba kaiyapa jAma bIyAsa ane sidhu nadI pAsene pradeza jelama para rAjagRDa gAMdhAra=pa jAmanI vAyavyanA pradeza mukhyanagara takSazilA. takSazilA-takSazilA. puruSapu =pezAvara Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 vAstunighaMTu turAya=aphaghAnIsthAna nAgadvIpa=nikebAra pAtAlanagara=nagarakoTa, pAtAlanagara varuNa dvIpa=bena kAnyakuja=kAja, pharukhAbAda thavadvIpajAvA vamIone pradeza videhadezanI prajAnuM malayadvIpa malAyA prajAtaMtra. buddha ane mahAvIra kALa prAgajyotipUAsAma maladeza=orakhapura jille. mukhya nagara pAvA puM baMgALane pazcimabhAga ane kezAvatI pAMcAla adhyodhyAne mathurA vacceno pradeza cedI=budelakhaMDa pAsene pradeza mukhyanagara . keTalAka vartamAna jayapura ane aMbarane sukatImatI pradeza mAne che. jayaMta avaMti-mALavA, mAlavadeza brahmAvarta= paMjAbamAM saptasiMdhune pradeza temAM surASTra=Anarta gujarAtane bhAga. vartamAna sarasvatI pavitra gaNAtI te taraphane pradeza kAThiyAvADa | pAMcAladeza=hAlanA badAuna, pharakAbAda pAsene pradeza mukhya zahera kAMpilya nagara kAmarUpa AsAma himAzraya = himAcala pradeza kaliMjara=madhyapradeza, khajurAho, kane janagara sAMbhara=jayapurathI dakSiNane pradeza aMtarvedi=gaMgA jamanA vaccene uttara pradeza lA gujarAta IndradvIpa brahmadeza vairAjya=varADa prAnta lakSa=tAmrapaNuM kAzIdeza=mukhyanagara vArANasI kAzI, gabhastimAna=sumAtrA, suvarNadvIpa ' | mahAnala=draviDa, zrIzaila parvatane pUrva kinAre saMkhyAsaMjJA-saMketa (1) eka zabda, rUpa, caMdra, mUti, Indu, mokSa, vizvabhara, zazi, kalA, bhU, bema, bhUmi, (2) be, pakSa, yugma, kara, akSi, vihaga, viprANa, nayana, yama, bhuja, hasta, tAna, yuddha, - dhuMgalika dama. (3) traNa, agni, rAma, kAla, vidhi, haranetra, guNa, drAkSa, zaiva, varga, bhuvana, trika naya, tu, vidhi (4) cAra, yuga, veda, dizA, bhAga, jAti, varNa, turya, turIya, nigama, vAkya, vAva, abdi khyAti. (5) pAMca, IrSA, tatva, indriya, zaMbhu, cakra, kSetra, bhUta, bANa, vAtu, zara. (6) cha, darzana, rasa, rAga, Agama, Rtu, karma, aMga, tarka zatru cakra, mukha, Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhyA saMjJA-sa kRta 13 (7) sAta, pAtAn, muni, dhAtu, leka, nA, samudra, RSi, svara, paryaMta sAgara, adri sUzva straga (8) ATha, nAga, aga, vastu, gaNu, zaila, padmattala gaja (9) nava, aMga, dvAra, graha, naMda, sUtra, khaMDa bhakti, (10) daza, dik, nAauM, pakti, prAdubhAva, digdazA (11) agiyAra, rudra, triSTubha, ekAdaza (12) khAraza, vitasti, mukha, tAla, yama, arka, rAzi, jagatI sUrya, bhAnu, bhAskara divAkara ravi mAsa, Ina (13) tera, atijagatI, vizva (14) cauda, manu, zaka, indra, bhuvana. lAka (15) padara tithi paMcadraza (16) seLa, aSTi, IndukalA, kriyA, kheDaza seALakalA, (17) sattara, aSTi, saptadaza, dhana (18) aDhAra, smRti, dhRti, aSTAdaza purANu (19) egaNIIza, atizrRti, ekana vizati (20) vIsa, kRti, viSNu, vi'zati, nakha, aMgulaya (21) ekavIza, prakRti, ekavi zita, mUrchAnA traMga (22) khavIsa, AkRti, zrIvijJati (23) trevIsa, vikRta, tratrya vizati, (24) cAvIsa, jIna, (25) paccIsa, pa Mcavi'zati, tattva, atikRti, (26) chavIsa, SaDavi'ti, aTThAkRti, (27) sattAvIza, saviza ti, nakSatra, bha, vrukSa kASTa blekSa, azvattha pI paLe khAdi2=khara majuna=rUkhaDo sAgara Amra: kAmukamo, ati saurabha muaudra=astiyA skrU ka-kA _TI'kharave', kAlaka dha, ritisAra, sAraka dheALA kAla tivruka ka zamI=khIjaDa vajulA, azekA Ase pAlava sarja-sAla-zAka kArya azvakarmAM sasya =mAga sa`kharA zAlazALa madhuvrukSa, madhuka=mahUDI sarala =devadAra devadArU Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 agara, zIzapa=zisama, zi zaSA, ta`rI, haridra=haLadaravA ga MdhasAra, malayaja-caMdana=sukhaDa surataruM, kalpavRkSa,=mAMbe. rasAla, sahakAra, atisaurabha Amra nimma=lImaDe rakta caMdanaTMrakta ca Mdana (ratAMjalI) hintAlahuratALa aguru=magara khAlatanaya--gAyatrI daMtadhAvana-maMdira -khera titaDI=mAMmalI amlikA nakarI-zIzama tilapaNI za=mukhaDa kukubha, zApali=sAjaDa, arjuna vRkSa, pUraNI, meAmA, sthirAyu tiSTha klA-AmalaDI-AmalI cicA, astri, asmikA amalI padmaka=pataMganu' lAkaDuM', lAlara'ganuM' kapU=kapUra zrIpaNI "kAzmIrI =sIvaNI bhadra kahyuM kAveda kulaka-lAlaTI kharavA picchilA} agara =zIzama zirISA zirISA)=zirISa-kALA sarasaDA sthirakAmamAM kapilA vAparavuM. bhaDiya rahi-rAhitaka jhIH-zatru viliA =rAhiDA, tilapaNI, patrAMgama=ratAMjaLI. rakta caMdana. vaziSTham agaru,rAjAhu sa kalAguru raMbhA keLa khajurI=khajurI dADami=dADama badarI=mAraDI khIjapura=mItterU' (lImbuDo) udumbaraOM kharA vaTa=vu kA~dhAra=kaNerI karaNa munidra=agasti, agIye. Isuda DarazeraDI palAza=khAkharA ca'paka-ca peDa, kudra=mogarA, vAstu nighaMTu =ra tagatagara juta=rUkhaDe AMjaNa zakapAdapa=bhadraka nirmAlika=naramAmI, senA jevA pILAMvRkSa. zrIpa =zovaNI,sana, sapheda ra'ga. padmapata'gatu lAla lAkaDu ketakI=ketakI (kevaDA) plakSa=pI paLa bhadrAra drakitisama=pItadArU, lAlapena svAdu kaSTaka--vikakata navAvRkSa zirISA-kapitarU sarvata maNuiDala--zirISa Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstu-nighaMTu zilpazAstrIya kASa (vAstu nizcaMTumAM AvatA zabdonA artha) a akSa saM. (puM-ta.) (1) mALAnA maNuko, drAkSanI maNakA, (2) ramavAnA pAse (3) dharI (4) AMkha (5) jJAnendriya (6) (pu') u. dhruvathI 6. dhruva sudhI jatu garbhIya sUtra, akSAMa (cha) zilpInA gaja kAmaDu (sa. vA uparathI) (8) baheDAMnu vRkSa (9) trAjavAnI dAMDI. akSaka : sa. pu, (1) AMbalInu jhADa (ra) baheDAMnuM vRkSa. akSamAlA : sa. (strI) strAkSanI mALA, a thI kSa sudhInA akSarAnI kapelI mALA, akSara : sa. (5) varNa, harapha, daskRta (vi) (na.) avinAzI. (dhAma) (pu) brahmaloka, mekSa akSatra : sa. naM. rudrAkSanI mALA, mukhya sUtra akSi : saMna. (gujarAtImAM strI) AMkha, kAza (pu) AMkhanA gokhalA, DALA, tAraka. akhaTa : puM. (zi. kA.) pIpaLAnuM vRkSa aga : sa. (pu.) vRkSa, parvata, (vi) gamana na karI zake tevu. agamyuM. agama : sa'. (vi) (lma + TF) agamya, IndriyAtIta (ra) (na) bhaviSya. agaruM H (na) agara, ca'dana, sukhaDa, sIsamanuM vRkSa, gUgaLa' vRkSa. aganizapA : sIsamanuM vRkSa. magAra H sa. (na) ghara, nivAsasthAna apavAda. } phruTa, agni H saM. (pu) (1) Aga, UrjA (ra) prakAza ane uSNatAnA ke AgrAnA adhiSThAtA deva, (3) pA~ca mAbhUtamAMnu" tejatattva (4) jaherAgni, mAnyatattva. agnikubhAra / (pu') agni bhASkRta utpanna thayelA putra -kAtiya (2) jArAgnine vadhAre evuM eka auSadha. 29 agnigarbha : (vi) jemAMthI agni janme evuM, (ra) araNI, (3) cakamaka, (4) sUryakAnta maNi, agni caka : saM. na. pAMca prakArane agni, annA hA` pacana ke dakSiNa,gApatya, AhavanIya, sabhya ane AvasacyuM. agniprastara : sa. pu". agni janaka pASANu, cakamaka. agnizikha : sa. vi. dIpaka jevuM khANu, tIra. anyastra H (saM.) puM. agni varase tevuM eka bANu, anmASTa : (zi.) yajJa yAga karavAnI jagyA. adhera : sa. (vi) atibhayAnaka, dhAtakI, bhAnasAnavagaranuM, huM sakhata ke muzkela, adhi : sa. pu. (1) paga, (ra) vRkSanuM mULa, (3) padyanu caraNa, vastune caturthAMza. aja saM. (vi) nahiM janmeluM, anAdi, (pu) bakarA, brahmA, kAmadeva, caMdra, rAmacaMdrajInA dAdAnuM nAma. ajA : sa'. (o) mAyA, kudarata, bakarI, ajitA H sa. (strI) nahi jItAyelI strI, () (2) zrI abhinaMdana svAmInI mukhya sAdhvI. ajina : (1) mRgacarma, kALiyAranu ca, kAIpaNa ca. ajira : (na) baranuM AMgaNuM, phaLiyuM. ajirukSa : (sa'. vi.) rUkSagativALuM, kaDha MgI cAla vALu . a-la : sa, (pu) (1) pAlava, vasranA cheDe, (2) cheDe!, (3) AMkhane khuNA. aTTa : saM. (vi) (1) ghaNu' UMcuM, meTu, (2) pruraja aTArI, killA uparanI devaDI, (3) mahela (4) anAja. aTTaka : sa vi NuM mATuM, khuraja, mahela, adRna : sa. na. (1) eka jAtanuM hathiyAra, (2) anAra. aTTAsaka H sa. pu, jharukhA, aTArI, sauthI uparane mALa Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstu nizcaMdra anantaH saM. (vi) apAra, (5) viSNu, 3, brahmA, zeSanAga, baLarAma, AkAza, jenenA caudamAM tIrthakara antarvedI : saM. (muM) zeSanAga para piDhanAra adAli : saM. strI. raveza, galerI, chaju. aTTAlikA : sa. (strI) (1) aTArI, nIcI agAzo (2) IMTa vaDe banAvela rAjamahela. atigRhaka : saM', na. ghaNuM ucu dhara, agAzI. aticAra saM. () atikrAnta, atikrama. atimarma : saM. na. vAstu kSetranA nADI vaMza anu vaMza, zira rekhAnuM saMdhi sthaLa, mahAcarya. atiSama : saM. vi. atyaMta samathaLa, sapATa. atIta : saM. (vi) para thayeluM, vaTAvI gayeluM, gata, viteluM. atRSaNa : saM. (strI) tRSNAne abhAva. atyAyata : saM. vi. ghaNuM lAMbu, ghaNuM dUra. atharvaNa : vi(1) atharvavedane lagatuM, (2) athavaMdane puhita-AtharvaNa. aditi : saM. (strI) (1) devAnI mAtAnuM nAma, (2) pRthvI, (3) vANo. adri : saM. (muM) (1) parvata, (2) patthara, (3) vRkSa, (4) megha, (5) sUrya. addhija : saM. (vi) parvatamAM upajeluM, pattharamAMthI thayeluM.. aMsAra : saM. () lokhaMDa. adhara : saM. (vi) nIcenuM, (5) nIcalo heTha,-heTha. adha: : saM. e. nIce, nIcenuM sthaLa, taLe. adhivAsa : saM. (5) mukhya raheThANuM, khuzabe. adhivAsana ke saM. na, devanI pratiSThA karavI te, kArI sugaMdhI lagAvIne vastro paheravAM te, pratiSThAmAM AvatI kriyA. adhiSThAna : saM. na. sthaLa, rahevAnI jagyA, vasati, nagara. adhomukha H saM. (vi) nIcA mAM vALuM, (na) nIce anantasanu saM. (5) ziva (anaMta)nA putra kArtikeya. anantA H saM. (ai) pRthvI, (2) (vi. strI.) pAra vinAnI, (3) apArapaNuM. anaHzayana : saM. (strI) gaMgA ane yamunA vacce pradeza, brahmAvarta. anAmikA : saM. (strI) TacalI AMgaLI pAsenI AMgaLI anAhatapada : saM. na. yogInI bhASAmAM anAhatayakanuM hRdaya pAsenuM sthAna. zilpamAM mUrtinA hRdaya pradezano bhAga. aniddha saM. (vi) (na) rokeluM, rokAya nahiM tevuM, (5) kRSNane pAtra. anila : saM. (6) pavana. anuga: saM. (vi) pAchaLa cAlanAruM, anucara, anu kULamitra, atravyavahAra : saM. (pa) khAnapAnane saMbaMdha. anyonya : saM. (vi) paraspara, ekameka. anvAyatana : saM. na. mukhya devAlayanI sAthenI nAnI derI; (vi.) vistRta. anveSaka : saM. (vi) tapAsanAra, (5) hisAba tapA sanAra, zodhaka, anAbha : saM. (vi) nAbhi-kendra vinAnuM. anugraha saM. (muM) kRpA, upakAra, anukULatA. anugAmina : saM. (vi) anugamana karanAruM, anuyAyI, anucara, sevaka, sahAyaka mitra. anucara : saM. (5) pAchaLa cAlanAra cAkara, sahAyaka anuja : saM. (vi) pachI janmeluM, (pu) nAno bhAI anudara : saM. vi. jenuM udara bahu ja ochuM che ke, jenuM peTa phulyuM na hoya te. anurakti : saM. (sI) Asakita, sneha, prIti. anurahyA H saM. vi. anurAga karavA yogya, grIti pAtra. mukha, arka : saM. vi. pUjaka, pUjA karanAra, adhadha : saM. na. jeno ardho bhAga thaI zake tevuM, (2) ardhA karatAM vadhAre. adhyarvazata : saM. na. deTanI saMkhyA, (2) de, akhA : (8) (5) prakaraNa, adhyAya. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjyanA a anura jana : sa', (na) khuza karavuM te, vinAda, prasanna karavuM te. anurAdhA : (strI) vizAkhA pachInuM nakSatra, te nAmanuM nakSatra. anuveza : sa. puM. (1) paDezInI pAsenuM dhara, (2) meTAne cheDIne nAnAnA vivAha karavA te. anuSThAna H saM. na, zAstra anusAra karavuM te, vrata vagere AcaravuM te, vidhAna, vidhi. anUpaH sa'. (vi) jaLamaya pradeza, jaLanA kinArAnA pradeza. acara : saM. (vi) hrIMchuM AcaraNa karanAra, kumA` gAmI. padmAra : sa'. (na) pAchallu' khArazuM; gudA. apapaNuM : saM. (vi) pAMdaDAM vinAnuM, jenAM pAMdaDAM kharI paDayAM hAya tevuM. aparAjitA H (strI) eka auSadhI, (sa') durgA, durvA, azvagaMdhA, IzAna dizA, aparAnta sa puM, pazcima dizAnA cheDe, pazcima cheDe Avele pradeza. aparNA : sa. (strI) pAvatI. apakSa : saM. vi. mAMsarahita, dubaLu apava : naM. (apavaraka (sa. na.)) gharanI aMdaranuM vAsagRha, Ara. apava ! sa". (5) samApti, aMta, mekSa, pUrNatA. apavezma : sa. na. zaucAlaya, nikRSTa ghara. apsarA : saM. (au) svarganI vArAMganA, (vi) ati suMdara strI. akharasa : saM. (strI) svarganI vArAMganA. apasavya H sa. naM. zarIrane jamaNe| bhAga, (vi. na.) pratikULa, viparIta, viru. apAcI : sa. (strI) pazcima dizA, (ra) dakSiNa dizA. api : saM. (a) paNu, vaLI, saMbhAvanA svIkAra. aplasa : sa. naM.ra, kriyA, aprasAritapAda : sa. vi. jenA pAyA vistArelA na hAya tevu mAna, jenA paga phelAvelA nathI tevuM. 227 abja (vi) (sa') sakhyA sA karADa, (pu") tenI : saMkhyA, (na) jalaja, kamaLa. abdu (sa) (pu`) cephera pANIthI rakSAyele killA. abdhi H sa. (pu) samudra. abhaya (saM.) (vi) nIDara, (puM) (na.) bhayane abhAva sarakSaNa, Azraya. abhyasana : saM. na. punarAvartana. eka ja kAma vAra vAra karavuM te, Avana karavuM te. anna H (sa) (ta) vAdaLa. AkAza, abhicAra : (sa'). (pu) trune nukasAna karavA sAruM te maMtra prayAga, abhiSeka : (pu) (sa) jalasacana ke tenI vidhi, (mUrti athavA navArAjA upara); snAna. abhisRja : sa`. kri. tajavu, cheDavuM, dAna karavuM, AvuM. abhisati : sa. kri. te Ape che, dAna kare che, cheDe che. abhAsita : saM. (tri) icchelu, priya. abhIra : (sa) (pu)gAvALiyA AhIra. amla : (sa) (vi) khATu' tejAba, esiDa, khaTAvALu. azlala : (sa) (na) AMbalInuM vRkSa. amedhyatA : (vi) yajJa mATe ayeAgyatA, apavitratA. pavitra hAvApaNuM . ayana : (sa') (na) ti (na) viSuvavRttanI dakSiNamAM ane uttaramAM dekhAtI sUryanIgati, e gatine lagatA vakhata cha mAsa. yasa : (sa) leAkhaMDa (pu) pAse, citrAnuM vRkSa, agni. ayaskAra : saM. mi. lAkhaMDa ghaDanAra, luhAra. ayeAmukha : sa', vi. lekhaDanA kaLAvALu hathiyAra, haLa, khANa vagere; majabUta cAMcavALuM pakSI. ayuta : (sa) (vi) joDAyeluM nahi evu` chuTu' (vi) (na.) daza hajAranI saMkhyA. ayuSya : sa', puM. lImaDA, jakhIra, lIMbuDI (vi) yajJa mATenA thAMbhale jemAMthI na thAya tevu vRkSa ke lAkaDu Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ta ara : (vi) (sa) utAvaLuM, tvarita (pu) ArA (paiDAnA) paiDAnuM lAkaDuM. arabaTTa : (pu) (sa) TraeNTa; meTa phUA. aNu : (sa) (strI) eka jAtanuM vRkSa arara saM. na. kumAra, bAraNuM', DhAMkaNa, vAMsane poTo. asara : saM. na. kamAya, bAraNuM. aralI : (ararine apabhraMza) araviMda : (sa) (na) kamaLa, (pu) eka chaMndra, sArasa pakSI, tAMyu. aravi`daphlaprabha : kamaLanA phUlajevuM. aritaH sa. vi. utAvaLiyuM, tvarita. ariSTAgAra : sa, na. sUtikagRha, sUtikAne rAkhavAne ADA. arka : saM. pu. AkaDe, aragatuM vRkSa, sUryAM, viSNu, uttarAphAlgunInakSatra, khAranI saMkhyA. anu : sara pu. zani, yama, kaNa, sugrIva, azvi nIkumAra, yamunA nadI. agalA : saM. (strI) sAMkaLa, AgaLA, bhAMgaLa, te nAmanuM devIstotra. kSa`likA : sa'. (strI) nAnI sAMkaLa, nAnA AgaLo, ardhya : saMva, pUjAyeAgya, sakArayeAgya; pUjA satkAranI sAmagrI. arcana : sa'. ne. pUjana; pUnta, satkAra. asthyaH saM. strI. pujA, satkAra, pratima, mUrti sa H sa`. strI. jvALA, kAnti, teja, arjuna : sa. pU. trIjo pAMDava, sAdanu vRkSa. arjunadhvaja H sa, puM. arjunanA rathadhvajamAM rahelA hanumAna. aNu : saM. vi. gatizIla; (na.) pANI. aNula : sa. pu.... samudra; ardha : sa'. vi. aDadhuM, A bhAga. a-caMdra H sauM. pu. AThamane caMdra, apAMcadranA AkAranuM; ardha gALa, agALaphaLAvALuM bhANuM. adhi : sara, aDadhA aDadhAbhA; eka caturthAM za. vAstu nighaMTu ardhazata : saM. vi. seAnA aDadhA bhAga, pacAsanI sakhyA ardhuM da : sa. pu. Anu paryaMta, zarIramAM paDeluM cAMduM gAMTha, (na.) dasa karADanI saMkhyA. aMta pu. (saM. at ) tItha kara, jaina deva; (vi.) pUjavA yeAgya. ari : zatru. aricitta : saM. naM. zatrunuM citta ? aridhenukA (asidhenukA) : saM. strI, nAnI talavAra; charI; alaMkAra : sa'. pu. zilpamAM racAtAM AbhUSaNo, ala karaNe. alidUrvAra ali dvAra H sa. naM, AMgaNAMmAMthI gharamAM pravezanuM dvAra, mukhya bAraNuM. alida : sa". ajida na. prAsAdanI zukranAsAvALA bhAga; na. bharataka; kapAlaka (vi.) jU uN. alida : sa. pu. eTale; bAraNA bahArane ceka, AMgaNuM. avakhAta sa. naM. UDe khodelA khADA, avagAha : sa. pu`. snAna; aMdara pesavu te, nahAvu' te. avATTa : sa'. pu. jamIna aMdaranI guphA ke chidra, khATu. avata sa NH sa`. pu. mastakanA alakAra, kAnane alakAra, vi.) sarvocca. avaka : sa. kSatradaM pu. upanAma, aTaka, arjuna : sa, strI. bhUmi, pRthvI, AMgaLI, avanti H sa. strI. ujayanI nagarI. avyaya : saM. vi. vikArarahita, avinAzI, avyakta : sa`. vi. spaSTa na thaelu, khulluM na thaeluM, (na.) nirAkAra brahma, paramAtmA, avyagra : saM. vi. svastha, vyAkuLatArahita, avalaSaka : avalakSaka pu. nakazA vageremAM nizcita sthAna batAvanAra paTI; seTI; avala : sa'. puM, Teka, AdhAra, Teke levAnuM sAdhana, avala'bana : sa`, na, Teka, AdhAra, TekeTa levAnI kriyA. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zadonA artha avelekana: saM. na. AgaLa pAchaLa jovuM te, cAre bAju jevuM te; jevuM, anusaMdhAna karavuM. avazeSa : saM. muM. bAkI raheluM, baceluM, bAkI. avaskara : saM. puM. viSTA, maLa, mela. avastAraH saM. puM. paDado, kanAla, Dera, pAtharavuM te. avasthA : saM. zrI. daza; sthiti; AkAra. avasthA catuSTaya saM. na. jAgrata, svapna, suSupti ane turIya ema AtmAnI cAra avasthAe. avAna : saM. vi. sUkuM phaLa, sUkomevo. avAmi. (saM. avAzina vi.) anukULatAvALuM, jamaNI bAjunuM; beDALa. avAryataH saM. strI. viruddhArthatA, ulaTo artha hovo te. aviSya saM. zAvi AviSkAra kara, utpanna karavuM, zodhI kADhavuM. aviSTana: Avedana: na. (zi) prAsAdanI maDavara mAMnI mekhalAo, vIMTALavAnuM vastra. azati : saM (strI) eMzInI saMkhyA. azeka : saM. pu. AsopAlava, bakula; (vi) zeka vinAnuM, (na) pAre. azva : saM. 5. ghoDe; puruSanI eka jAti. azvagaSTha : saM. na. ghoDAra, gheDAne tabele. azvattha : saM. muM, pIMpaLe, pIparanuM vRkSa. azvinIkumAra : saM. pu. ghoDInA rUpe rahelo sarasyuthI thayelA be sUryanA putro; devonA vaidya. azlIla : saM. na. asuMdara, abhadra, lajajAspada; zaibhArahita. azlaSTa : saM.na. saMbaMdharahita, na joDAyeluM. amana : saM. pu. patthara, khaDaka, parvata. aramasAra : saM. vi. patthara jevuM kaThaNa; loDhuM. aSTadikSAla : saM. puM. pUrvAdi ATha dizAonA pAlaka de, anukrame indra, agni, yama, niRti, varNa, vAyu, kubera ane IzAna (ziva). aSTadiggaja : saM. muM. ATha dizAonA rakSaka ATha hAthIe-airAvata, puMDarIka, vAmana, kumuda, aMjana, puSpadaMta, sArvabhauma ane supratIka e nAmanA anukrame pUrvAdi dizAonA rakSaka hAthI, aSTadhAtu : sa. puM. ATha dhAtuo, sonuM, rUpuM, tAMbuM, raMga (jasata) yazada (kalAI), sIsa, leDuM ane pAre ke dhaka. aSTapratihArya : ATha dvArapAla. aSTamaMgala : saM. na. ATha maMgalakAraka padArtho, siMha, vRSabha, hAthI, kalaza, vyajana () vaijayantI (puSpamAlA), bherI bhera), dIpa (dIva). akharasa : saM. pra. kAvya nATakAdimAM prasiddha ATha rasa - zRMgAra, vIra, karUNa, adbhuta, hAsya, bhayAnaka bIbhatsa ane rodra aSTaleha : saM.na. suvarNa vagere ATha dhAtuo - suvarNa, rajata, tAmra, sIsuM, kalAI, baMgaleha, tIrNa leha ane leha. aSTasUtra : sa. na vAstu maMDaLanA marma, upamarma Adi batAvatAM ATha sUtra; zirA, mahAvaza; anuvaMza, vaMza, bharma, upamarma, saMdhi, anusaMdhi. aSTAdazana : saM. vi. aDhAranI saMkhyA. aSTAdazapurANa: saM. na. aDhAra purANe--brahma, pada, viSNu, ziva, bhAgavata, nArada, mAkaDeya, agni, bhavikhyat, brahmavaivartA, liMga, varAha, kaMda, vAmana, kUrma, masja, garuDa, brahmAMDapurANa. aSTApada : saM. pu. segaThAbAjIno pATa citareluM pATiyuM; suvarNa, koLiyo, zarabha, kRmi, khIle. (je) eka parvatanuM nAma. aTAMga : (a) (na) ATha aMga : ATha aMgavALuM. astra : saM. na. pheMkI zakAya tevuM hathiyAra, bANa vagere. agni: vi. anna pAraNa karanAra, asala : saM. na. laTuM, astra; astra pheravAmAM upayogI dhanuSa vagere. asman : (saM. zaramana) pathara. asi: saM. puM. talavAra, asita : saM. 5. kALAraMga, vi, kALAraMganuM asthi : saM. na. hADakuM, Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asidhenuM ? saM. strI. charI, nAnI talavAra. asura H saM. pu. devanA virodhI; daitya, tame guNa: jIvaMdhAraNa karanAra. asurAcAryaH sa. pu. zukrabhArgava, asurenA purohita, ekaRSi. aganapriya : saM. pu. : azeka vRkSa (vi.) strIone priya padArtha AgaLa saM. gura: pu. na. AMgaLa; AgaLuM, AMgaLI, jeTaluM mApa. aMgAra : saM. puM. agnino aMgAre, taNakha; kolase. ahiH saM. 5. sarpa, sUrya, rAhu, vRtra, duSTa, Thaga, pRthvI, gAya. ahicchatrA : saM. strI. ahirachatrA ke ahicchatranAmanuM nagara je prAcIna kapIle dezamAM hatuM. ahira saM. : vi. zArI-AmIra bharavADanI eka jAta. (saM. ahiha-ahine mAranAra Indra, sarpane mAranAra garuDa, mera, neLiyo.) ahorAtra : saM. na. rAtrI ane divasa, aMkura : saM. puM. bIjane phaNage; pANI, phUlanI kaLI. aMga: saM. na. zarIra; zarIranuM avayava; bhAga, avayava, gauNa. aMgada : saM. 5. bAjubaMdhane alaMkAra; vAline putra, aMganA-saM. jI. strI, nArI. aMgAraka: saM, pu. aMgAra; maMgaLa; bhAMgare. aMgirI: (saM. aMgiksa-pu) te nAme eka RSi; temanuM gotra. aMgula : saM. pu. AMgaLI, AMgaLuM; AMgaLAnuM mApa. aMgulimudrA : saM, strI. nAmanA akSara kotarelI AMga LInI vIMTI. aMgulIya : saM. : na. AMgaLI; teTaluM mApa; vIMTI. aMguSTha : saM. pu. aMgUTha. aMjali : saM. paM. be; aMjali-bAnuM mApa. aMtakadha : saM. antarrA 5, vastunA aMdaranA bhAganuM vAstu nirvAda mApa; tevA mApa mATenuM sAdhana; tevuM mApa karanAra; aMtarvedhane badale zilpIomAM vaparAte azuddha zabda. aMtarAla : saM. tri. madhya, vacale bhAga; aMdaranuM; be dizA vaccene khuNe. aMdhaka : saM. puM. te nAmane asura, eka yAdava. aMbaka : saM. puM. pitA, (na) AMkha, AMdhyuM. aMbaraH saM. na. te nAmanuM sugadhi dravya, AkAza, abarakha. aMbaramaNi : saM. 5. sUrya. aMbarika saM. zazi tri, aMbara nAme sugaMdhita padArtha vizenuM, gharanA vitAna aMgenuM. (caMdara) aMbAlikA: saM. zrI. hAthInI aMbADI, kAzirAjanI putrI, pAMDurAjAnI mAtA. aMbikAH saM. strI. hAthInI aMbADI; kAzirAjanI putrI, dhRtarASTranI mAtA. abu saM. na. pANI. aMbuja : saM paM. zaMkha, sArasa pakSI, (na) kamaLa, (vi.) pANImAM utpanna thanAra, (5) caMdra. aMja : saM. pu. zaMkha, caMdra; sArasa pakSI; (na) kamaLa; vi. pANImAM utpanna thanAra. aMbhe sahaka saM. na. kamaLa, upara pramANe. aMzu: saM. puM. kiraNa, prakAza, prabhA, bhAga, kuMpaLa, sUrya; AkaDe. Akara : saM, ne. khANa. AkarNa : saM. a. kAna sudhI, karNapayata. AkarNati (zuddha bALacari-sAja-sAMbhaLavuM) te sAMbhaLe che. AkAza : saM. pu. AkAza, aMtarikSa, paMcamahAbhUtamanuM zabdaguNavALuM eka mahAbhUta, zunya, khAlI, chidra, parabrahma. AkraMda : saM. pu. moTethI raDavuM, moTethI bolavuM, duHkhathI vilApa karavo, moTethI bolAvavuM. AkhuH sa. pu. uMdara, bhUMDa, cera. Agama : sa. pu. prApti, utpatti, dastAveja, tatva Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdanA artha Abhyantara saM. vi. aMdaranuM, vaccenuM. Amalaka : saM. pu. AmaLAnuM vRkSa, AmaLAnuM phaLa. AmalasArA : paM. AmalasA, zikharanI upara Avato cakrAkAra bhAga, eka jAtane gaMdhaka. AmAzaya : saM. 6. hojarI; zarIramAM rahelI kathaLI jemAM khAdhe khorAka ekaTho thAya che. Amukha : saM. na. prastAvanA, zaraAtanuM. AmA = saM. AnAtha, pu. zAstra paraMparA, veda paraMparA saMpradAya. Amba : saM. da vi. khATuM. Akhuza : saM. zAkRSTa tri. uDakeluM, ujaLuM kareluM, dhaseluM; ghUMTeluM. Amra : saM. puM. AMbAnuM vRkSa; (na) AMbAnuM phaLa, samajAvanAruM zAstra, veda, vyAkaraNamAM pratyaya vagerenI AgaLa lagADAtA eka ke vadhAre vargone samUha, taMtrazAstra. AgAra : saM. na. ghara, mahAlaya, gRhasthAzrama; Avyu : AgiyuM ? na. dhUpa pAtra; Aga lakhavAnuM patra. Atapatraka : saM. 5. chatra, chatrI. Amaja : saM. puM. putra, kAmadeva. AbhAMsala : saM. paM. pitAnI AMgaLI, pitAnI AMgaLI pramANenuM laMbAInuM mA5. AdhAna: saM. na. vidhipUrvaka sthApana karavuM te, anyAdhAna, garbhAdhAna. AdhAH saM, bAdhA AdhAna karavuM te, AdhArazilA : saM. strI, pataranA AdhAra tarIke pAyAmAM mUkela zilpa, paththaranuM mukhya AdhAra. Adhibhautika : saM. tri, paMcamahAbhUtanI sRSTi aMgenuM, sRSTine lIdhe thanAra'. Anaka : saM. puM. dudubhi, moTuM nagAruM, mRdaMga, garajato medha. anana : saM. na. mukha, kapALa gAla AMkho vagere jemAM hoya evo mastakano AgaLano bhAga. anita : . . nRtyazALA; nRtya; te nAmane deza: pANa, jaLamaya pradeza, uttara gujarAtanuM prAcIna nAma. ApaNAH saM. zrI. nadI, meTe jaLapravAha. ApaNa: sa. puM. hATa, dukAna, pITha, bajAra. ApapaNaH na. pitApaNuM. Apavasa : saM. pu. vAstu. maMDaLamAM AvatA eka devanuM nAma. ApyAna: saM. na. prIti, vRddhi, puSTi. AbharaNaH saM. na. alaMkAra, ghareNuM, bhA. AbhA : saM. strI. zobhA, bAvala(La) nAmanuM vRkSa. AbhicArI: saM. vi. mAraNa prayoga karanAra, te vizenuM. AbhUSaNa saM. (na) alaMkAra, ghareNuM. Aya ; saM. puM. aMtaHpurane rakSaka, kacukI, lAbha, Avaro. strI. ghara banAvatAM tenI zubhAzubhatA mATe kADhavAmAM Avate akasaMjJA. Ayata: saM. vi. lakhuM, dIrdha, kheMceluM; vistAreluM. Ayatana : saM.na. sthAna, nivAsa, devAlaya, agni zALA. Ayati : saM. strI. laMbAI, dIrdhatA, pariNAma, bhaviSya. Ayana : zAcara na. ayana saMbaMdhI, yati saMbaMdhI. Ayama : saM. zAcam laMbAI, niyamana, kheMcIne laMbAvavuM te. Ayasa ayana ne. loDhuM. Ayasa : saM. tri. leDhAnuM baneluM, leTuM. AyAta : saM. vi. vistareluM, lAMbuM, kheMcIne lAMbu kareluM, dUranuM. AyIna : vi. (saM. Ari ) lAbhakAraka, janA. Ayudha : (1) hathiyAra; AyudhAgAra : saM. na. zastra rAkhavAnuM sthAna. ArakUTa : saM., paM. na. pittaLa, pittaLanuM ghareNuM, pittaLanuM baneluM. ArAma : saM. muM. bAga, kRtrima vana. Aracita : sa. tri. raceluM, suMdara racanA vALuM, banAveluM. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 ArUDha sa. vi. ugelu, caDheluM, utpanna thaelu.... AMzapa : saMpu.Are.paNa, ALa, caDhAvavuM, AreApavu. te, mithyA jJAna. ArApati : sa. te Ape che. AraN; sa. na. caDhavu, savAra thavuM, caDhavAnu sAdhana, pagathiyu. Aryo : saM. strI. uttama strI, mAna ApavA gya strI, sAsu, pAvatI devI; AryAM nAme chaMda. Alaya : sa, pu. meTu makAna, AdhAra, sAMdhA, AlApa : sa. pu.... vAtacIta, khelavu' te, sa'gItamAM svara sAdhanA karavI te. Ali : saM. ratrI, zreNI, pati, pALa, setu. likhita : sa. tri citareluM, AlekheluM, doreluM, Aliya/liMda (saM. jJAhIDha) eNka prakAranuM Asana; bANa katAM karavAmAM AvatI eka prakAranI zarIra sthiti. AlInaka : sa, na. kalaInI dhAtu, (vi.) bheTeluM', saMdhAelu', cAMTelu, mizra, ekaThuM thaelu'. Alekha : sa. pu. nakaraze, lekha, dastAveja. lekhana : sa. na. nakaze deraveza, citraNa karavuM te, lakhavuM te. Alekhya : saM. na. citra, citaravA yogya, kAtaravA, lakhavA yogya. Alekina : sa', na. dana, cAre bAju jovuM te, tapAsa. Alekhana : sa. naM. AdhAra. AvaraNa : saM. na, DhAMkaNa, AcchAdana, chAI devu' te, chupAvavu te. AvatA : sa. pu. saMzaya, saMsAra, cintA, pANImAM thatI bhamarI, Avana, pAchuM lAvavuM te. Ava te H pAchu phare che, bhamarIo utpanna kare che. AvAri saM. vi. pANI bhareluM, pANI vALuM, pANInA uMcA taLavALu. AvAsa : sa. pu. dhara, nivAsa. AvAhanaH saM. na, kheralAvavuM, samAnapUrvaka ekalAvavuM. vAstu nizva Tu AviSkara ( avivAra ) : zodhI kADhavuM, khullu karavuM, bahAra kADhavuM. AviSkarAti : te bahAra kADhe che, zodhI kADhe che, khullu kare che. veSTata : sa. na. vI TALavuM, DhAMkaNa, AvaraNuM. Azara : sa, pu. agni, rAkSasa, Azutra : sa. pu. bANa, (vi.) jhaDapathI janAra, (pu.) vAyuM, sUrya, AkaDAnuM vRkSa cyAzrama : sa. puM. tapasvI muninuM nivAsasthAna, tapAvana, brahmaca vagere jIvananI cAra avasthA, ma. AzleSa sa. pu. sabdha, sAMdhA, Ali'gana joDANa Asana : ( maiM. bANaMgana) sabadha, joDANa, yAjanA; gAThavaNI. stanaH sa. a. sUtinA stanasudhIne bhAga, suM bAsthAna maMDapa Asana : `. na. sthiti, mesavAnA AdhArarUpa lAkaDAne pATale, UnanuM vastra vagere AsanapaTTa : sa. pu. besavA mATenA Una meM lugaDAne paTTo. (vastrI) AsandI : saM. strI. nAne pATalA, khurazI, mAMcI vagere; ATalI; AsandrikA saM. zrI. nAnI khurazI, khATa sa H saM. na. mukha, mADhuM. mukhanI aMdaranuM, mukha mAMnA uccAraNanAM sthaLA AsthA : saM. strI, besavAnI sthiti, sthiratA, Asita : saM. vi. beThADelu, sthApeluM, geAThaveluM. AstI : sa'. tri. pAtharelu, bichAvelu, phelAveluM, AMgaNu : na. (saM. baMnam ) AMgaNuM, ceka, iyA : sa'. strI. yajJayAga, hAmAbhakapUjA, dAna, chaMdAnIm H sa`, a. atyAre, hamaNAM, vata mAnasamayamAM. dAnatana : sa. tri. atyArethaeluM; vamAna samayamAM thaeluM, atyAranuM IndriyA : sa'. pu. te te jJAnendriyanA anubhavapradeza. dA. AMkha--jovuM, indriyane viSaya Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdanA artha 225 ina: saM. . sUrya, svAmI; mAlika; AkaDAnuM vRkSa. indu : saM. pu. caMdra, inka: saM. puM. devAne mukhya, devarAja, prakAzamAna. InDiya: saM. na. jJAnaprAptinuM sAdhanabhUta AMkha, kAna vagere; kriyAnA sAdhanabhUta hAtha paga vagere. Irita na (saM. IMrita.) prereluM, phekeluM. kaheluM; gaeluM. IzA saM. strI. pRthvI, gAya, vANuM, vavaravata manunI putrI ane budhanI patnI. ilikAkAra: saM. paM. mATInI vastuo ghaDanAra, IlI : saM, strI, talavAra, kaTAra. ileka 9 (rU4) pRthvIleka, IlikA saM. strI, IkSaNa, darzana, jevuM; vicAravuM. zALa: saM na. daSTi, netra, jovuM te, idataraH saM. tara : tri. vadhAre AvuM, A prakAranuM; ghaNuM sadazyavALuM; dhana : saM. na. baLataNu, lAkaDuM uddIpana karanAra vastu. INitaH saM. didAsa tri. IccheluM, chevuM: saM. muM. bANa. ISTika : saM. sI. IMTa, chaSTi, nAne yajJa, ISadhi : saM. muM. bANa rAkhavAne bhAtho. iSTa : saM. tri. IracheluM, (na.) yajJAdidharmakRtya, ucaya : saM. puM. UMcAI uNaya : sa. pu. UMcAI uti : saM. strI, UMcAI ucchita : saM. tri. UMce uThAveluM; UMcuM thaeluM; UMce goluM, kicuM. udhi : saM. 5. UMcAInuM mApa uccheda : saM. 5. kApavuM, chedavuM, mULamAMthI naSTa karavuM, uchAlaka : vi. uchALanAra, UMce caDhAvanAra, phekanAra. ujajavalaH saM. vi. UjaLuM, mAMjeluM, svaccha, sonuM; zaMgArarasa, uja: saM. vi. du:khamAMthI utpanna thaeluM. uDupa : saM. puM. heDI; tarApa. utkaraH saM, Dhagale; samUhaM; phelAvavuM te, ukaraDe. utkala : saM. vi. bhAra upADanAra; (kuM.) eDIsA pradeza, ukIrNa : saM. vi. kotareluM, kotarIne lakheluM, vI gheluM, utkRSTa : saM. vi. uttama, utkarSavALuM, aDeluM, vakhANavA yogya. ukUTa : saM. pu. chatra; utakhanana : saM. na. khodakAma, saMbhALapUrvaka e prAcIna avazeSa khodI kADhavAnI kriyA. ukhAna saM. rAja na. mULamAMthI khodI nAkheluM, deluM caNatara mATe khAdelo pAyo. uttara: saM.na. javAba, AkSepane pratyuttara, UtaravuM te, (5) uttara dizAne pradeza, tri) pAchaLanuM, UMcenuM, uparanuM vadhAre. uttarakauzala pu. ayodhyA nagara AjubAjunA pradeza, uttarAsaMgaH saM. puM. uttarIya vastra, sArIre eDavAnuM vastra, uttara dizAne saMga; uttarIya saM. na. zarIranA uparanA bhAge paheravA evAnuM vastra. uttaraMgaH saM. na. otaraMga, bAraNAne upara bhAga. tenuM lAkaDuM, uttara ( n + 2) : saM. a. uce; uMcANamAM uttAna : saM. tri. catuM, chatuM, upara rahelA mukhavALu. uttAnapAda : saM. tri. catA pagavALuM, (5) svayaMbhU manane putra, Iha : saM. a. ahIM, A sthaLe. iyam : saM. strI. A. ukSara : saMzaya: pu nAne baLada, vAcharaDe; saM. vAvara: pu. uttama baLada. zreSTha baLada, ugra : saM. tri. tIkSNa, utkaTa, mahAdeva, saragavAnuM vRkSa, - dhANA, vachanAga viSa: uca: saM, vi. UMcuM, mahAne, grahonI uccarAzi, UMcuM sthAna. uccasaH saM. a. UMce, UMcuM, UMcAI uccATanaH saM. na. sthAnabhraSTa karavuM, useTI devuM, kADhI mUkavuM, e prakAranuM abhicAra karma. 29 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstu nighaMTu udapAna : (saM. rAna) ne. jaLAzaya, vAva, ku. u6 : saM. a, UMce, cuM. ubhinna : saM. vi. khodI kADheluM, jamIna phADI nikaLeluM, phADeluM, deluM. udaca (saM. 2) uttara dizA taraphanuM, UMcuM, uttaga : saM. tri. ghaNuM UMcuM. ati unnata; mahAna. ulya : saM. tri. UMcuM, UMcuM uDanAruM; UbhuM rahenAra; utpanna thaeluM. utthala : ( rajU + tha) ne. UMcuM sthaLa; utpaya saM. vi. UMce mArga, ulaTa mArga, nyAya viruddha mArga, utpala : saM. na. kamaLa; vi. mAMsa rahita, dubaLuM, sake. utpalA : saM. strI. kuSTaroga maTADanAra auSadhi vizeSa. utsarga: saM. 5. sAmAnya vidhAna; usedhaH saM. puM. UMcAI, unnati, (tri.) UMcuM.. udhAMgula : saM. puM. UMcAInuM AMgaLamAM mApa, UMcI AMgaLI. usaMga: saM. pu. boLo, zarIra ke makAnano madhyabhAga, uparano bhAga. utrasa: saM. 5. kAna ke mastakano alaMkAra, dvAra upara karelI AlaMkArika kataraNa, uparane suzobhita bhAga. uthamarma : tharSa na. u*ce rahele marmabhAga, sAthe joDANa. utharasa : pu. othAra; uparA uparI AvatA para. udaka : saM. na. pANI, jaLAzaya. udakajama : saM. 5. pANImAM thato Avata, pANInI jAmarI. udakAntara H saM. na. jaLAzaya ane bAMdhakAma vaccenuM aMtara. ukhala : (saM. savA ) na. eka prakArano sugaMdhita 5dArtha, udgabha : sa. pu. utpatti, UMce javuM, UMcAI. ugAla = saM. 6. pANI jaLAzayamAMthI kheMcI kADhavAne kAMThe uSya : saM. 5. ugavuM, uThavuM, UMcA thavuM, UMcAI udadhi : saM. 6. ghaDe, samudra. udana : saM. pharaka che. jaLAzaya; pANI. udara saM.na. peTa, aMdara bhAga, vacale bhAga, (tri.) DuMka, alpa. udrama : saM. (ghara ) . caDhate krama. udAtta saM. vi. UMcuM, meTuM, bhavya, samartha. udiya : (saM. harizca) vi. uttara dizAnuM, uttaramAM thaeluM, uttaramAM rahenAra. udIcI : saM. strI. uttara dizA. udyAna: saM. na. UdyAna, bAga, vADI. unnata : saM. vi. UMcuM'. unnati : saM. strI. UMcAI, caDhatI. unmAnaH saM. na. UMcuM mApa, UMcAInuM mApa, mApavAnuM sAdhana gaja kATalAM vagere. unmila : (saM. 3rapI) vikAsa, phulavuM, khulavuM. unmilana : (saM. ravInara) na. vikasavuM, khulavuM, ughaDavuM. unmiSitaH saM. vi. vikaseluM, khIleluM, UghaDeluM. umeSa : saM. pu. ughADa, vikAsa, upakArya : saM. vi. upakAra yogya, puM. taMbu. upakAryA : saM. strI. rAvaDI, tabu, upakulyA : saM. strI. nAnI nIka, nAnI paranALa, - gaMdA pANInI nIka, upatyakA : saM. strI parvatanI taLeTI, UMcANa pAsenI sapATabhUmi. upagrIvaH saM. vi. grIvA pAsenuM, garadana pAsenuM. upanayana : saM. na. samIpa lAvavuM te, te nAmane saMskAra, janoI upaniSad : saM. strI. brahmavidyA, rahasya, vedanA atima bhAga. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 udvitaH sahita tri. leluM phuleluM; saphaLa; zabadanA artha upanikara: saM. puM. rAjamArga, dhorI rastA, moTe rasta. upabhadra : saM. na. nAnuM maMDaLa; nAnuM suzobhana; upamAna : saM. na. sAdagdha vaDe thatuM jJAna, jenI sAthe sarakhAmaNI karavAnI hoya te, samAna guNa-sAdhamya vaDe thatuM jJAna. upamAtRH saM. vi. upamAna vaDe jJAna grahaNa karanAra, sAdharyuM ke sAdara dvArA thatA jJAnane grAhaka, upala : saM. 6. pattharane TukaDe, kAMkaro, me. upavana : saM. ne. bAga; vana pAsene pradeza. upaveda : saM. pu. veda samAna zAstra Ayurveda dhana veM da gAMdharvaveda vagere upavaMza : (saM. pu. vAMsanuM kAMDa, zeraDInuM kAMDa) moTA kula kuTumbane piTAvaMza, bara; vastu maMDaLamAM AvatI rekhA; nAnIvaLI. upasthaH . pu. na., madhyabhAga, vacale bhAga, puruSanuM guhandriya; (vi.) pAse-samIpamAM rahenAra, upasthAna saM. na. samIpa jaI stuti karavI; sevA karavI; samIpe rahevuM; upAsanAnuM sthAna-maMdira. upAnahaH saM. strI. pagarakhuM, joDe, mojaDI vagere. upAMga : saM. na. mukhya a gane upayogI nAnuM aMga. ubhaya saM. tri. dvitvayukta; be paraNAvALuM; be aMgavALuM. banne urasa : saM. na. chAtI, vakSa:sthaLa, baLa; baLavALuM. urastrANuM: saM. na. chAtInuM rakSaNa karanAruM bakhtara. urasija : saM. stana. u) : saM. vi. vizALa, paheLuM, vistAravALuM, moTuM. ughaMTa : saM. zrI. vizALa ghaMTa, ghaMTa AkAranuM. ubaMdha : saM. paM. vizALa baMdhana, majabuta baMdhana. umaMjarIH saM. strI. zikharanI jAMghamAM mukAtuM mAMjaranuM suzobhana; uga : saM. na. vizALa zikhara, UcuM zikhara. urusUtra : saM. na. bhApamATenuM meTuM sUtra-dorI. Urva saMtri UMcuM, uparanuM, upharuM, na gaThavAeluM. UrvaH saM. tri. UMce raheluM UMce beTheluM. ulUkhala : saM. na. khAMDaNiye; ulUkaH saM. puM. ghuvaDa; Indra (na.) eka jAtanuM vAsa. ulloca : saM. pu. caMdara. ulya: saM. puM. garbhanI era, garbhanI AsapAsa rahelI mAMsanI gAdI. uSaH saM. 5. gugaLa, rAtrIno zeSabhAga, (na.) eka jAtanuM lavaNa. saMdhyAkALa, kAmI uSaka : saM. muM. gugaLa uSNISaH saM. paM. pAghaDI, mugaTa, Toca uparaH saM. na. khAravALI bhUmi, khArApATa, ana upajAu bhUmi. uSTra : saM. 6. UMTa, baLada, Akhale. usa (saM. 6) jue uSa. usavedha chuM. usanuM mApa. kaH saM. pu. brahmA, agni, kAmadeva, rAjA, citta, zarIra, morapakSI, jaLa, medha, (na.) kalyANa, maMgaLa kakSa: saM. puM. ; oraDe, aMtaHpura; makAnano aMdara ne bhAga, chevaTane bhAga, uttarIya vastro che, deraDuM, pApa. kakSA : saM. strI. era, kaMdora, kAMcIne alaMkAra, madhyabhAga kaTimekhalA, kalyA : saM. strI. mahAlayanuM AMgaNuM, uttarIya vastra, kaMdare, kaTImekhalA; kakhAla : saM. zrAva : na. paDakhene khaMDa; pakhenuM makAna kakSAbhavaH saM. tri. uttarIyanA cheDAnuM. kAca : saM. puM. kAca kaTa : saM. pu. hAthIne lamaNa, gaMDasthaLa, pAnInuM. ghAsa, sAdaDI, zreNI, madhyabhAgane pAchaLanA bhAga. kaTaka : saM. na. kaDu; hAthe paheravAne alaMkAra, madhya bhAga; rathacakra; kaTakalevuM- parvata zikhara uparanI sapATa bhUmi. kaTi : saM. stro. kaDa, madhyabhAga, katri : saM. na. keDa uparanuM vastra, kare. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 kaTizaMkhalA: saM. strI, kaTimekhalA, kaMdare. kaTisUtra : saM, na. kaTimekhalA, kaMdoro koMba : saM. 5. cheDA, prAntabhAga, kapa saM. muM. goLI vagere kaNapheMkanAruM eka yaMtra, katAlI ; strI. bhIMtamAM caNelI, pakSIone besavAnI dANA caNavAnI jagI. kalipaya: saM. tri. siva keTaluMka, amukamApanuM, mApeluM. kasUvara : saM. na khabhe, khAMdha. kaMdha. kAtyAyanI : saM. strI. strI yati, saMnyAsinI, durgA, kadala : saM. puM. keLa, zimaLe; (na) keLuMkadalikA : saM. zrI. keLa kadalI : saM. zrI. keLA kadaMba : saM. pu. kadaMbavRkSa; haLadarane choDa, (na.) TeLuM, samUha kanaka : saM. na. suvarNa; (pu.) sona caMpa, khAkhare; lAkhanuM vRkSa, kaniSThA : saM. strI. nAnI batta, sauthI nAnI strI, TacalI AMgaLI, kaniSThikA : saM. strI. TacalI AMgaLI, kanInikA : saM. strI, AMkhanI kIkI; TacalI AMgaLI - kAnyakuja : saM. na. eka nagaranuM nAma, kanoja. kaMDavANI : saM. strI. (khANiye?) kaMda: saM. puM. gAMdamULa, kaMda-sUraNa baTATA vagere, kaMdamULa. kaMdara : . 5. parvatanI guphA, UMDANavALa pradeza, kaMdharA : saM. strI. grIvA, garadana kapATa : 5. : kamADa, baMdha karavAnuM sAdhana, dvAra, kapATapuTa : saM. ne. kamADanI joDa bAraNanI joDI. kapATAkaya : saM. tri. kamADane AdhAre raheluM kapAla : saM. paM. na, mATInAvAsaNane nIceno bhAga, khe parI, bhAlapradeza, mATInI tAvaDI. kapAlabhUta : saM. tri. parI ke rAmapAtra dhAraNa kare nAra bhikSuka (pu.) ziva, bhairava. pAlina : saM. puM. ziva, bhairava. kapiraDha : saM. pu. hanumAna vAstu nighaMTu kapizIrSa:saM. na. prAkAra ke durgane agrabhAga, kAMgare, kapilehaH saM. na. pittaLa. kapilA : saM. zrI. rAtApILA-piMgaLA raMganI gAya, zIzamanuM vRkSa. kapila : saM. 5. gaMDasthaLa, gAla, lamaNe. kApAlika: khoparI ke rAmapAtra dhAraNa karanAra bhikSaka, te nAme eka zaiva saMpradAyano saMnyAsI, kamaDa : (saM vAha) pu. kamaMDaLa, jaLapAtra kAcae; kamADa. kamala : saM. na. kamaLapuSpa, kAMsuM, tAMbuM. kamalAkara : saM. 5. kamaLAvALa jaLAzaya, kamaLAnA samuha. kamalAsana : saM. paM. kamaLa para sthita brahmA. kamalAsanA : saM. strI. lakSmI. karapAtra : saM. na. karavata, vaheravAnuM hathiyAra, eka prakAranI jaLakrIDA. karapallava : saM. pu* khullI hatheLI, hAthanI AMgaLI, hAtha rUpI kamaLa pAMdaDuM, hAtha rUpa kamaLa. karapAtra : saM. na. hAthane be, hAtha rUpa pAtra, eka prakAranI jaLakrIDA, karapuTa : saM. na. joDelA be hAthano saMpuTa, be hAtha jeDI karela namaskAra, bebo, hAtha rUpa paDi. karabha : saM. pu. hAthI UMTa ke keI jAnavaranuM baccuM. kAMDAMthI AMgaLI sudhIne hAtha. karasaha : che'. . nakha, talavAra, karavIra : saM. dhoLI kareNa ke kaNera, eka prakAranI talavAra, e nAme tItha. karAla : saM. vi. ati bhayaMkara, khuba UMcuM, (5) yAma tulasI. karIra : saM. pu. keraDo, vAMsano aMkura, game te aMkura. kareNu : saM. pu. hAthI, kareNanuM vRkSa, (strI) hAthaNI. koTa : saM. na. mAthAnI parI. koTaka = saM. puM. eka prakArane sapa. karAroTa : saM. 5. vIMTI, AMgaLInuM AbhUSaNa. karka : saM. puM. eka jAtanuM kSaka phaLavALuM ; karacale nAmanuM jaMtu, trAjavAnI dAMDIno khIle Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdanA artha rahe kakaTaka : (vaMTa) saM. pu. zeraDIne sATha, kapAsa karmakAra : saM. tri. luhAra, sevA karanAra kArIgara. levAnuM yaMtra, kSudra phaLavALuM vRkSa, karacale. karmara : . pu. vaMzalocana. karca : saM. pu. zilpamAM kamAnanI be bAjuo-kamAne karmAntika : saM. tri. vidhine aMte thanAra ke karAnAra mATe zipIoe vAparelo zabda. kArya, sevaka, cAkara. karNa : saM. 6kAna, bhUmiti pramANe cArasanA karmazAlA : saM. zrI. kArIgare kAma karavAnuM sthaLa, sAmasAmA keNane joDatI rekhA; vahANanuM sukAna. kahADa, kArIgarI zikhavAnI zALA. karNadhaMTA : saM. strI. kAne pahereluM ghaMTaDI AkAranuM kamendriya saM. na. kriyA karanAra Indriya, jIbha, hAtha, AbhUSaNa. paga, gudA ane upastha e pAMca karmendriya. karNavepTana : saM. ne. kAnanuM eka prakAranuM AbhUSaNa. karvara : saM. muM. na. ghaNAM gAmaDAMvALA pradezanuM mukhya karNadardarikA : saM. strI. kAnane madhura lAge evI nagara, prAMtanuM nagara, paragaNAnuM mukhya nagara. vAMsaLI; deDakAnI jema phUlI gaele kAna. kaladhUta : saM. vaTa pauta na. rUpuM, cAMdI. karNa pIpalI H saM. strI. ( pipI ) pIpara ke kalaza : saM. puM. ghaDe, kuMbha, moTo leTe, batrIsa pIpaLanA AkArano kAna. zeranuM eka mApa. karNa : saM. strI. zikharamAM khuNAomAM paDatI rekhA kalA kalADiye : saM. strI. candramaMDaLane soLame bhAgaH karNarekhA. e paLane samaya; kaLA; kapaTa, karNAka : saM. pu. karNarekhA. kalAnidhi : saM. yuM. caMdra; kapUra. karNATa : saM. muM. karNATaka deza. kalApa : saM. 5. samUha, ja, mera piccha, kaMdorAnuM karNika : saM. na. zikharamAM AvatI karNarekhA. AbhUSaNa, bANane bhAtho; metInI se. kartana : saM. ne. kApavAnI ke kAtaravAnI kriyA, kAtara kalApina : saM. pu. mera; vaDanuM vRkSa, caMdra. vAnuM sAdhana; kAtara kApaNI. kalAbhata : saM. tri. kaLAo jANanAra, caMdrakartAnI : saM. stro. kAtara, kApaNI, chedavAnuM sAdhana. kalAvid H saM. tri. kaLA jANanAra. kartavya : saM. na. avazya karavA yogya kAma, pharaja. kaliMga : saM. 5. moTe sapheda popaTa, kAkAkauvA, kati kA : saM. strI. kApavA -- chedavAnuM sAdhana. katuM : saM. tri. karanAra, kartA, kApanAra, chedanAra, nAnI pIMpaLo, kAMcakAnuM vRkSa, Indra java. talavAra. kaliMja : saM. pu. caTAI, sAdaDI. kakA : saM. strI. nAnuM khaDjha, kApaNI, chare. kaliMjhara : sa. puM. kamaMDaLa, pANI rAkhavAnuM sAdhana. kaI : saM. 5. kAdava, paMka, kalevara : saM. na. zarIra. karSa8 : saM. pu. na. phATeluM vastra, cIMtharuM, jINuM " kalaba : sa. pu. kadaMba vRkSa, bANa, phaLanuM DIMTuM, vastra, gerUA raMganuM vastra. phaLanuM chADiyuM. kSara : (saM. ) . ghaDAnuM ThIka, ghaDAnI kalpa : saM. muM. racanA, goThavaNI; vikalpa, kalpavRkSa, ThIba, khoparInuM goLa hADakuM, uMbarAnuM vRkSa. brahmAnI divasane kAla; vidhizAstra. karmAsa : saM, puM, kapAsane choDa, kapAsa, kalpataru : saM. pu. ITa ApanAra vRkSa; IcchA pUrI karmaka : saM. tri. kaDiye karmacArI. karanAra deva vRkSa. karmakara : saM. tri. mahenatANuM laI kAma karanAra, kalpalatA : saM. zrI. vAMchita vastu ApanArI devI pagAradAra sevaka, yama, paga. latA; dAnamAM apAtI suvarNanI vela. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 kalika : saM. 4. viSNune daza avatAra je have pachI thaze te. kalikaza : saM. puM. kali athavA pApano nAza, dUra karanAra.. kavaca : saM. pu. zarIranI rakSA karanAra, bakhtara, DhAla, bhojapatranuM vRkSa; tenI tvacA-taja; maMtradrArA rakSA karavI te tenuM stotra. kavaTI : saM. strI. nAnuMkamADa, kapATa: dvAranuM DhAMkaNa, nAnuM bAraNuM. kavasa : saM. 6. kavaca; bakhtara; kavATa : saM. na. kamADa, dvAra. kavIndraH saM. 6. kaviomAM zreSTha. kazala : (saM. zAstrAti ) : tricAbuka dhAraNa karanAra, azvapAla; azvone zikhavanAra) kAyapa: saM. 5. kazyapa RSi; eka prakArane mRga; (tri) mA pInAra. kaSAya : saM. paM. na ture svAda ke rasa; mananI nirmaLatAno bhaMga karanAra deSa; Asakti; bhagavo raMga, karatIra : saM. na. kathIra, loDhuM. kaca: saM. . karakacanuM vRkSa; kera : karavata; kayAroha: saM, pu. maMDI; bajAra; dukAne. Fra kAka: saM. tri. kAgaDA jevuM nirdaya. doDa saM. pu. vakSasthaLa; vRkSanI bakhola; be bhujAnI vaccenA bhAga. kAkA : saM. strI. cAkIdhoLI piDI. kAkapada : saM. puM. kAmazAstramAM gaNaveluM eka Asana. kAkapakSaH sa. pu. zrIvAnI nIce pahoMce evA keza; oNDiyAM; japhAM. kAdaMba : saM. puM. eka prakArane haMsa; (tri.) samUha vAstu nigha kApAlI : (saM.. jasijhana): eka mAhezvara saMpradAyane yogI. kAmadapITha : saM. na. vAMchita vastu ApanAra sthAna vizeSa; deva ke gInuM tevuM sthAna. kAmada vAstuH saM. na. ITa ApanAra sthAna. kAmarUpa: saM. 5. tenAme eka deza, AsAma; (tri) IcchA pramANe rUpa dhAraNa karanAra. kAya : sa. pu. zarIra; kaniSThikA ane anAmikAne vacala mULabhAga; samudAya. kAyotsargaH saM. pu. zarIrano tyAgagadvArA zarI rano tyAga karyAnuM sthaLa. kArAgAraH saM. na. baMdhanAgAra; kedakhAnuM. kArAgRha: saM. na. kedakhAnuM. kAra : saM. tri. kaviH kalAkAra: kArIgara; zipI. kAraka : saM. tri. kalAkAra; kArIgara. kArtika : saM. 6. caMdra pUrNimAe kRttikAmAM hoya te mAsa-kArataka; kArtikeya. kArtikasvAmI : sa. pu kArtikeya zaMkaranA putra, devasenApati. kArpeTa : saM. 3. jIvastrano TukaDe, jIrNa vastra pahe rela daridra, kAmuMka saM. tri. kAma karavAmAM samartha; (5) dhanuSya; dhavala ke dhoLA kheranuM vRkSa, mahAnibavRkSa kASapaNa: saM, pu. na. ezI ratibhAranuM mApa; saLa mAsAbhAranuM mApa; teTalA vajanano suvarNamudrA. kArNayasaH saM. pu. kALuM lekhaMDa; (tri.) kALA leDhAmAMthI banAveluM. kAla : saM. pu. samaya; yuga; avadhi; kAsamad vRkSa; (tri) kALuM; (na.) kALuM letuM; kRSNaga. kAladaMDaH saM. 5. tiSazAta eka coga; yamano daMDa; mRtyunI sajA. kAlaleha : saM, na. kALuM lokhaMDa. kalAyasa : saM. na. kALuM lekhaMDa. kAzmazarkazaH saM. zrI. kAzInI sAkara; kAzImAM banelI sAkara, kAzInI gaMgAnI kAMkarI. kAnta saM. tri. pati; priyatama kAmadeva; caMdra: vasaMta; kapUra, suMdara; manarama, Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdanA artha 23 kaSTa : saM. na. lAkaDuM, IMdhana; bAMdhakAma upayogI kIrtirataMbha : saM. pu. kIrtisUcaka staMbha. lAkaDuM. kukakuTa : saM. muM. kUkaDe kukakuTAsana. kASTakarNa (saM. tri. lAkaDAnA kAnavALuM, baheruM) kukubha : saM. (kujhama) . jaMgalI kuko. kASTadArU : saM. pu. devadAranuM vRkSa kula : saM. puM. paMkha; peTa. kASTanakSaH saM. na. lAkaDAnuM pagarakhuM, cAkhaDI; kukSiH saM. pu. phUkha; peTa. khAuM. kuca: saM. pu. stana; mAnela. kASThA : saM. strI. dizA; AMkhanA palakArA jeTalo kuTaH sa. pu. gaDha parvata para kille, keTa, ghaDe, kaLazi. samaya; hada; sImA; kAsAra: sa. pu. taLAva; jaLAzaya. kuTala : saM', na. gharanuM chAparuM. kAMsya : saM. na. kAMsAnIdhAtu, kAMsAnuM vAjiMtra, kudima: saM. paM. na. ratnajaDita bhUmi; cunAnA chovALI kAMsAne pyAle. bhUmi; dADamanuM vRkSa, pharasabaMdha bhUmi. kAMsyavAta ; cAvAra kuTuMba : saM. na. kuLa; jJAti; eka pUrvajano parivAra kIcaka : saM. 5. pAlAvAsavAMsaLI bane e vAMsa: kuThAra : saM. muM. kuhADe. kirAta: saM. pu. eka vanavAsI manuSyajAti; bhila; kuya : saMna. bhIta. te rUpamAM rahela ziva; eka jAtane jagalI lImaDo. kula : saM. puM. pu5nI kaLI. kirITa : saM. muM. eka prakArane muka, mugaTa; pAghaDI; kunarikA : saM. strI. nAnI-zudra nadI; nahera. kupatha : saM. 5. kharAba bhAge, dUSita mArga, ayogya philisa : saM. diti tri. khIlA mAreluM; jaDeluM; vyavahAra.. kizoraka: saM. tri. dasathI paMdara varSanI vayanuM, tevaDe kupada : (sa. vinTa) pu. vaNakara, sALavI. chokare ke che karI. kuja : saM. tri. khudha, khudhavALo mANasa, vAMkuM, kikidhA : saM. strI. kiSkidhA nAmanI vanarAja vAMkI talavAra. vAlInI rAjadhAnI. kinkaH saM, strI, eka vahetanuM mApa, bAra AMgaLanuM - kubera : saM. pu. yakSarAja; dhanapati deva; kurUpa zarIra vALuM. bhASa; kiMcit : saM. vi kaMIka thavuM; kumAra : saM. zuM kArtikeya, rAjaputra , pAMca varSane kintu : saM. a. paratuM; paNa; bALaka. kIla : saM. pu. khile, khUTa. kumAraka : saM. 6. upara pramANe. kIlaka : saM. pu. khile, (na.) eka prakAranuM stotra, kumuda : saM. na. piyaNuM, gheLuM kamaLa; dakSiNane diggaja; gUgaLa. kIlakA : saM. strI, amuka prakArane kAmazAstra vihita ratibaMdha; agnijavALA kumudAma : saM. sumurAma tri. kumuda jevuM. kIlavedha : saM. 5. khilAmATenuM chidra; khilAne lIdhe kumudAkAra. . tri. dhavala kamalanA AkAranuM. thaeluM chidra, kurasa : saM. 5. kharAba rasa, eka prakAranuM mA, (tri) kIrtimukha : saM. puM. eka yakSanuM nAma. kharAba rasavALuM. kIrtivaka : saM. zarvivatra pu. kIrtimukha kuraMga : saM. puM. mRga, hariNa, Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 kuraTI : saM. strI. pILAM phulavALA kAMTA LiyA nAme vanaspati; kuOra : sa. pu". kAlI; dvI caNa; ghuMTaNa. kulatilaka : (sa'. tiruda) tri. kuLanI zAbhArUpa manuSya. kulAla : sa'. pu. kuMbhAra; jaMgalI kukaDA. kuliza : sa. pu, indranu vaja, eka jAtanuM ratna" theAranu vRkSa. kuvala : saM. na. kamaLa, meAtI, kheraDInu vRkSa, pANI, savuM. peTa. kuvira : sa'. ve tri. kadarUpuM . kusaritA : sa. zrI. kSudranadI; vaSaeNLiyu kulyA : sa'. strI. nIka, paranALa; adhele dhariya kuza sa. pu. da; khetaruM; pANI; rAmaneA putra. kuzasthalI : sa`. strI. kAnyakubja nagara, te pradeza. zUla : sa. pu. dhAnyanA kAThAra. kuMja sa'. pu. latAthI Dha kAeluM sthAna; latAmaMDapa. kuMjara : sa`. pu. hAthI; uttama hAthI. kuSTha : sa'. pu. eka prakAranA vacAroga: dhoLA lAkaDAvALu' eka vRkSa; kuhura : sa'. na. zukrkA, chidra, bAku, ratikrIDA, kRlidavedha : ( saM, rudhrUiya? ke veiSa?} kUca: sa`. pu. kuca; stana, thAnelA. phUTa : saM. na. parvatanI Toca; tyAM rahelA killo, phLa phUTAmAra ( saM. Tar ) guptagRha, agAzI, phUnta (sa. zruta pu. bhAle, kharachI ) krUpa : saM. pu. kuvA, moTAkhADe, naukAne madhyasta bha. rUpavedha : ( saM. pu. kuvAnu` mApa ke nirIkSaNlR ) ? phUmaH saM. na. saravara dhUma : sa. pu. kAyamA, viSNunA avatAra, kU zilA H sa". strI. makAnanA pAyAmAM mukAtI mU devanI pUjA karelI IMTa vAstu ni'Tu kRkavAku : sa. pu. kukaDo, mera, kAkIDe, kRNu : sa, pu. citrakAra, raMgareja kRta : saM. tri. kareluM, sAdheluM, bhaNelu, puratu, pUrNa, satyayuga, sevaka, kRtAMjali : sa. tri. jeNe hAtha joDI namaskAra karyAM che te; (pu.) lajAmaNIne cheDa. kRSANu : sa. pu. talavAra, kirapANa, kRpANikA : saM. strI. nAtu karapANa, kRzna : saM. tri. pAtaLuM, dubaLu, gheADu zvetu: sa. pu. patAkA, daitumaDu, cihna, (tri.) UMcuM, zreSTha keyUra H sa'. pu. bAjuba'dhanu' AbhUSaNa, ThUMbadha. kairava : sa, puM. huM sa. likA : sa, strI, kroDA, ramata, azekavRkSa, kevalazivamUti OM sa. naM. mAtra zivanIja mUti hAya evu. `dira, mAtra ziva ja sate aMte che evI mAnyatA. keza : sa. pu. vALa, aMbADe, sugaMdhIvALA. kezakalApa : sa', pu. dezanA jaththA, akheDA. kezarIka : sa`, naM. kesariAtinu zikhara manAvavAnuM kAma kesarIzikhara saM. na. eka jAtanuM devAlayanuM zikhara kezAnta : sa'. pu. dADhImUchanA vALa sarvaprathama utAravAnA eka dhArmika saskAra *kara : sa. zi tri. sevaka. kaikeya : sa`. pu. kaikayadezanA rAjA. koMkaNa : (sa.. josA ) pu. kAkaNapradeza. kilA : saM. strI, mAdA kAyala; kADhelI nAme vanaspati. kATara : sa. pu. makhela, vRkSa bhIta vageremAMnI akhela. koTi : sa. strI. agrabhAga, cheDAne bhAga, dhAra, dhanuSyatA agrabhAga, se| lAkhanI sakhyA, prakAra,va kAz; saM. pu. khuNA, vINAvagADavAneA mijAya, sAragIne gaja, e dizA vaccenA bhAga, Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - zabdanA artha 241 kaNadha: saM. pu. khuNAnuM mApa, khuNe mApavo te kuMbha: saM. 5. dhaDe; hAthInuM lamaNu; gUgaLa; na. kadaDa: saM. 5 dhanuSa ' tara nAme vanaspati. hola: saM. 6. beraDI, cavaka ke kola nAme vRkSa, kuMbhakAraka saM. . kuMbhAra; rAnI kukaDe, ghaDe kola nAme vanyajAti, tIbharIne choDa banAvanAra kavidaH saM. 5. vidvAna, jJAtA, paMDita bhI : saM, arI. nAne ghaDe, hAMDalI; eraMDA kevAH saM. paM. talavAranuM myAna, khajAno, DhAMkaNa nepALAnuM vRkSa. Avara, zabda saMgraha khagaH saM. 5. pakSI, sUrya, bANa, AkAzacArIvAvuM; kAzapAlaka saM. pu. khajAnAne rakSaka, adhikArI (tri.) AkAzacArI ThAgAra: mUlyavAna vastuo rAkhavAnuM makAna khagendra : saM. 5. paNirAja barDa koSaH saM. puM. kAza khagezvara: saM. 5. garaDa kASTha saM. pu. koThe; gharane vacale oraDe, koThAra; khaTakIdAraH saM. naM. be bAraNAvALuM dAra? phoDI; rAte koDha. khaTTI: saM. jI. nAne khATalo, khATalI.. keka saM. 5. kaThe, vakhAra, keDAra, khA : sa, strI, khATalo kosaMbI (saM. charrI) strI. vatsadezanI rAjadhAnI khAMga : saM. naM. khATalAnuM aMga, Isa, upaluM madhyadezanI eka nagarI vagere zivanuM eka Ayudha. kIberaH saM. tri. kubera vizenuM, kuberane lagatuM; eka khagaH saM. paM. talavAra; geDAnuM zIMgaDuM. eka jAtanuM sapheda lAkaDAvALuM vRkSa dUdhI ke dhave. khada: saM. pu. sthiratA; AchAdana; bhakSaNa kaumodaka saM. 5. virU; pRthvIne AnaMda ApanAra. khadiraH saM. pu. kheranuM vRkSa kodarI saM. strI. viSaNunI te nAmanI gadA, khana: saM. tri. khedanAra, uMdara khAtara pADanAra; kaulika saM. pu. taMtrazAstra prasiddha kula saMpradAyane davAnI koza, kodALI. anuyAyI; te saMpadAyanA pravartaka ziva. khanana : saM. na. davAnI kriyA. jaya : saM. ne. rezamI vastra; khanika saM. zrI. khANa, khADe; dhAtu vagerenI khANa. kaMka: saM. puM. eka jAtanuM pakSI tenuM pAchuM; mATe khanI saM. zrI. dhAtu vagerenI khANa. A; kSatriya; khanitaH (saM. sAta) tri. khADe; khANa; deluM. kaMkaNaH saM. na. hAthanuM AbhUSaNa; mukaTa; jalakaNa. kharaH saM. tri. kaThora, tIvra, ua; (pu.) gadheDe, kaMkamAM 24 H saM. zrI. pakSIone samUha, khaccara, dhamAse nAme vanaspati bANAvaLIonI senA; kha: saM. tri. kuM, ThIMgaNuM; nIcuM; nAnAkadanuM; kaMkaraH saM. tri. niraM; kharAba; (na.) chAza; kAMkaro. dasa abajanI saMkhyA kuMThitaH saM. tri. buddha; gati karavAne asamartha avaruddha. kharvaTa saM. 5. parvata ane nadInA sAMnidhyavALuM nagara, najIkanuM gAma kuMDaH saM. na. pANI saMgharavA caNelo khADe; agni kharazilA : saM. strI. kaThaNa pathara mATe caNela khADe; tAMbAnuM nAnuM kuMDapAtra khava: saM. puM. eka jAtanuM dALavALuM anAja, jaraja saMtAna caNA; vAla kuMDalaH saM. pu. kAnanuM AbhUSaNa; kuMDaLa, gaLAkAra; khavAzALA saM. strI, caNA, vAla vagere kaThorane kAhAra niH saM. tri. kuchapiyaNa vizenuM khalIpATa : saM. pu. kheLa, telIbiyAMnA kucAne ra te 41 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 vAstu nibaMdu khAtaH saM. na. bedANa; boluM; taLAva; khAI gajapRSTa saM. ne hAthInI pITha gharane AraMbha karatAM pAyA mATe kareluM khodANa gajavidhi: e. puM. mApavAnI kriyA khAtaka : sa. pu. khodanAra devAdAra; ene cIranAra gajasta saM. 6. hAthInI saMta phATaphuTa paDAvanAra gajasthi: saM. zAkAharitana tri. hAthInI sUnA vAtasiddhi: saM. strI. makAna mATenA pAyAnuM kheta- pramANunuM zilpamAM mApasAdhana gajaprabhANanI kAma; tenI pUrI thayelI kriyA hAthavALI mUrti, dIrghabAhu, khAdika (saM. nAra) vi. khAudhare; bhakSaNa karanAra gaNeza : saM. pu. gaNonA svAmI ziva; gaNapati devAdAra. gadA:sa. strI. eka prakAranuM Ayudha; pATavRkSa khAnaH saM. . bhejana; bhakSaNa: khAvuM te gabhastimAnaH saM. matir 5. sUryaAkaDAnuM becara: saM. puM. pakSI AkAzagAmI deve surya; graha, nakSatro; ariSTa : saM. tri. vadhAremAM vadhAre vajanavALuM bhAre kheTaka : saM. . kheDUtonuM gAma; AkAzacArI; zikAra vALuM; atyaMta bhAre; atyaMta uttama zikAra karanAra; garUDa : saM. 5. garUDa pakSI; viSNunuM vAhana rAjamahAlabera saM. zani 5. kheranuM vRkSa tenuM lAkaDuM; ne eka prakAra; eka prakArane sainya yuha kherano kA; garbhamaMDapa : saM. pR. devAlayanI aMdarane maMDapa; kheraka: (saM. 14 pR. ghoDAne tAva ?). gabhAre khaMDa: saM. puM, TekaDe; khaDI sAkara; kAMkarA mITha; garbhalepa: saM. pu. garbhane nAza; garbhapAta; aMdarane khaMDadala : saMdana, TukaDAne bhUke; daLelI sAkara mIThuM eraDo na dekhAve te Adi, garbhArikAgarva saM. , abhimAna khaMDita: saM. tri. tuTeluM; bhAMgeluM; teDeluM; garvavahe: saM. tri. abhimAnI khaMchada : saM. pu. vRkSaparNane TukaDe; pakSInI pAMkhane gaNa: saM. puM. samUha; nAnI senA, TukaDe tamAlapatrane TukaDe gavaraH saM. na. guphA UMDI khINa; latAkuMja; khubajaka (sa. . devatADanuM raNa gabhUti : saM strI. be gAunuM aMtara; khuraka: saMvuM. talane choDa gavAkSa: saM pu. gekha; jharUkhe, vAtAyana, gokharuM khurapANa ; se, tri. astro ke charI jene hAthamAM che te gavekSaka: saM. tri. tapAsa karanAra tapAsa rAkhanAra; kharamANa: (saM. suvALa) saMzodhaka gaja: saM. 5. laMbAInuM eka mApa-gaja, hAthI; gasiyuM: na. ojAra ghasavAne pahANa. auSadha pakavavAnI bhaThThIne khADe, gajakarNa: saM. 5, gajakarNa nAme vanaspati; gahana : saM na. gADha vana: durgama, kilaSTa samajAya gajatAlu: saM'. naM. hAthInuM tALavuM. tevuM dudhi. gajadaMtadha: khIlI ke khurI mATenuM kANuM; hAthI tha grahaH saM. 5. saya' vagere graha sUryacaMdranuM grahaNa, dAMta utAravA te; grahaNa karavuM; samajaNuM; gajadaMta saM. puM. hAthIne dAMta, muM; khITI gAthA: saM. strI. gIta; eka prakAra chaMda cAya vAMkIkhuMTI; vagere; padha; gajapUchAkRti : saM, tri hAthIne pUchaDA jevA grAma : saM. puM, gAma; saMgItanA svarene samUha, AkAravALuM samudAya Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zinA artha gAyatrI : saM. zrI. eka vedika da: eka vaidika gegaMdha : saM. tri. gAya jevI gaMdhavALuM; te nAme maMtra; kheranuM vRkSa; eka vanaspati; cAvA : (saM. zAvara) 5. patthara; parvata; ' gageraka : saM. naumo chuM. gavAkSa; vAtAyana; giri : saM. 5. parvata; medha; vRkSa; bArI jALiyuM. giriza : saM. 5. ziva. godAraNa : saM. na. kheravI te davAnI kriyA girijA : saM. zrI. himavAna girinI putrI pArvatI. gAdhi : saM. pu. eka jAtane sApa; ; kapALa. gItadinI : saM. zrI. gIta vaDe AnaMda karanAra gopati : saM. pu. Akhala; eka vanaspati; ziva; yakSI; yakSake gaMdharva jAtinI stro. gopana : saM. na. gupta rAkhavuM te; rakSaNa karavuM te. rIvA : saM. zrI. Doka; kaMdharA. gopanadhI : saM. tri. chupAvavAnI buddhi-vRttivALuM; kArapaTa saM. zAhI : devAlayamAM AvatA vicitra gepura : saM. na. killAnuM mukhya dvArake nagaranuM makarAkRtino thara; pravezadAra. guNaga : saM. tri. guNane svIkAra karanAra; guNadharI garA : saM. bI. bAroca; gIracaMdana. vaDe nirvAha karanAra, kaDiye; govizI (saMpa : stra. gAyanuM chANa ) guNinI : saM. strI. guNavAna strI; dhanuSyanI pratyaMcA gauNa saMpuM. lAkSaNika artha; apradhAna. gurjara saurASTra : saM, . gUjarAta ane saurASTra, gauDa: saM. tri. geLano dAsa; goLanI rasI. guru : saM. tri. bhAre vajanadArapUjya moTu dIrdha gauDapuddhaH (saM. zauge: gauDemAM zreSTha svara, gaurI : saM. zrI. gauravarNavALI strI; himAlayanI putrI gupha : saM. puM. paganI ghUMTI; pArvatI dhaLI durvA; kethamIra. guSpa : . pu. nAnI senA, vala velAonuM jhUMDa; gaDArga (saM pAchA puM. geDa ) darbhakAsa vagere dhAtu. gaMdharva : saM. pu. Do; stUrImRga; devAti gAyaka guha : saM. 5. kArtikeya; eka niSAdarAja; guhya - gAMDita : saM'. na. ajunanuM dhanuSa, kaI paNa dhanuSa guphA; gAMdharva : saM. tri gaMdharva saMbaMdhI; paraspara saMmatI gUDha mArga : saM. pu. gupta mArga, bheMyarU vagere strI purU karele vivAha; devajAta; gAyaka, gAyana DhaMkAyelo rasto, gAMdhAra : saM. 6. gAndhAra deza; gAndhAra svara; gRha : saM. na, dhara. gAMdhAravAsI; gRhyA : saM. zrI. maLadvAra, gudA; gharakAma karanArI strI; guThana : saM. na. vITavuM; DhAMkavuM; asvataMtra strI; gharamAM pALela menA vagere mAdA. guMpha : saM. pu. bAju baMdhanuM AbhUSaNa ; gUthI . aMthi : saM, strI. gAMTha; vAMsa vagerenI gAMTha; gRhAramana : saM. pu. vATavA sArU gharamAM rAkhela ghaTa : saM. 6. dhaDe, kuMbha rAzi; patthara; gRhasaMdha: saM. 5. eka bIjA sAthe saMkaLAelAM thatA : sa, strI, nAnA evArA-dhAra; dANa levAnuM sthaLI dharone samUha. vaTapadrava : saM. na. dhaDAmAM mukeluM pallava-pAMda. greveya : saM. na. grIvAmAM paheravAnuM AbhUSaNa; ghaTamALa : saM, strI. rahuM TayaMtra, satata aMta vihIna gokarNa : saM. puM. sarSa; eka prakArano mRga; khaccara; prakiyA. te nAmanuM eka tIrtha; gAyane kAna, vATikA : saM. zrI. eka ghaDIne samaya; nAvaDo; gokila : saM. pu. mUsaLa; sAMbeluM; haLa. sAITha paLanuM eka samaya mApa; Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstu nighaMTu dhana: saM. pu. megha; dhaNa; (na.) loDhuM; kAMsAnuM vAdya candraH saM. rAtre kAMsI joDA vagere. (tri.) gADha, nibiDa, laMbAI catvara : saM. na. AMgaNuM; AMgaNumAM karele yajJa pahoLAI, uMcAIno guNAkAra sarakhI bAjunI maMDapa, cAre kera bAMdhele ghara AgaLa phaLiyA AkRti; ne bhAga. dhana kSetraphaLa H laMbAI, UMcAI ane UMDANa ema cavArdizata : saM. tri. cAlIsanI saMkhyA. traNa mApane guNAkAra; caturaMga : saM. na. pATanI ramata; zataraMjanI ramata; dhanatIsI : na. vIsa ghana jeTaluM mA5; te ramavAnuM sAdhana; cAra aMge azva, ratha, dhanI : saM. zanina tri. ghana mApavALuM; gaja, paddhativALuM sainya. dhRNA : saM. strI. dayA; tiraskAra. caturagula: saM. na. cAra AgaLanuM bhApa; (f) ghANaH saM. na. nAka; gaMdha levAnuM Indriya suMdheluM teTalA mApanuM. vRSTa : saM. na. caMdana; ghaseluM, vATeluM. . caturajha : saM. tri. khuNa; catuSkoNa. ghoTakAnAM gRha : saM. na. ghoDAra; azvazALA caturguNa: saM. tri. cAragaNuM. dhroNA (saM. dhoLA zrI.moTuM nAka, ghoDAnuM nAka; caturdazaH saM. tri. caudanI saMkhyA baMTI : sa. zrI. ghaMTaDI, jhAlara, , caturdiza : saM. tri. cAreya dizAo cAreya dizAmAM ghaMTAdhara : ghaMTa dhAraNa karanAra; caturdhA: saM. a. cAra prakAra: cAra bhAgamAM. TA patha: saM. puM. moTA mArga rAjamArga. caturmukha : saM chuM. cAramukhavALA brahmA; (tri.) cAreya ghaMTAluMba : strI. ghaMTa laTakAvavAne AMkaDe; ghaMTanI tarapha khule tevuM; cAreya tarapha mukhavALuM. kaDIvALuM jhumaranA AkArane ghuMmaTa. catuvarga = saM. puM. dharma, artha, kAma ane mokSa e ghaMTAvedha : pR. ghara laTakAvavAnuM chidra- cheda. - cAra puruSArthone samUha. ghaTikA : saM, strI. nAnI ghaMTaDI, caturvarNa : saM. muM. brAhmaNa, kSatriya, vaizya, zudra e ghuMTa : saM. 5. paganI ghUMTI. cAra varNo. caktiH sa. tri. bhayabhIta; AzcaryamU; zika; dhaLuM caturvidha: saM. tri. cAra prakAranuM. caka: saM. pu. cakravAka caka pakSI; paiDuM; samudAya; caturvidhA : saM. strI. cAra prakAranI. vartuLAkAra; caturAnana : saM. puM. cAra mukhavALA brahmA. cakrika: saM. strI. zilpamAM jalebInA AkAranuM catuSkaH saM. naM. cArane samaha suzobhana, catuSkoNa : saM. tri. cAra khuNAvALI AkRti; jene cakradhAra: saM. 5. te nAme eka parvata; goLAIvALuM cAra praNA hoya tevuM sthaLa. kAra, catuSkiA : saM, strI. cAra vastuone samUha. . cakadharaH saM. . viSNu, grAmapuzahita; cakravatI rAjA catuSTaya saM. na. cArane samUha. cakrapANi : saM. 5. viSNu. cakrapAda : saM. 5. cakro vaDe cAlanAra gADuM ratha Adi Si catupatha : saM. puM. cAra rastA bhegA maLatA hoya hAthI. tevuM sthAna. cakravatina: saM. tri. aneka rAjAonA samUha para catuSpadI : saM. strI, cAra caraNavALuM pagha; copAI para sattA bhogavanAra samrATa sArvabhauma rAja, cAra pagavALAM pazunI mAdA gAya ghaDI vagere. zreSTha saM. tri. ati krodhI; ati uSNa; (pu.) catu : zAla saM. na. cAre dizAmAM rahelAM sAmasAme AmalInuM vRkSa; kokamanuM vRkSa. AvelAM ghara jemanI vacce coka hoya. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdanA artha dhara. catuzAlagraha : saM. na. vacce ekavALA nivAsavALuM cAmuMDA : saM. strI durgAdevInuM eka svarUpa, caMDa ane muMDa daityane haNanArI devI. capaTa: saM. 5. capeTA; lapaDAka; thappaDa. cArapatha : saM. pu. rAjamArga; mATe raste; jyAM sI caya = saM. pu. Dhagale; samUha, keTa prakArane pAye pharI zake e raste. cayana, puSpa vagere viNavAne; cAla : saM. pu. gharanuM chAparuM; caraNa : saM. pu. paga, caturthI; vedanIzAkhA; (4) yAlikAkAra saM. tri. koI viSaya samajavA sAru te anuSThAna, AcaraNa; vize zaMkA karanAra, capaTaH saM. 5. lapaDAka thappaDa; tejasvI tIkhuM; citya : saMpatri. bheguM eka karavA yogya; vINavA meTuM yegya, citA saMbaMdhI. carma : saM. na. cAmaDAnI DhAla, citraka: saM, vi. citrakAra; (muM) citto eka prakArane carmana: saM. na. tvacA, cAmaDI; mRga; (na) tilaka, cAMllo. carmakAra : saM. tri, cAmaDAnuM kAma karanAra, mAcI citrAlaya : saM. na. citronI saMgraha zAkhA, citrakalA calAcala : saM, tri. asthira; caMcaLa; capaLa sthAvara ziSyAnuM sthAna. jaMgama kAgaDe. citralekhA : saM strI. citranI rekhA; te nAme eka bI. caMDa : saM. vi. tIkaNa; atikrodhI. citrazikhaMDaka saM. pu. saptarSinA sAta tArA; (tri) caMdana : saM. 5. na. sukhaDanuM vRkSa, sukhaDa dhasI banA suMdara kezavALuM; jaTAdhArI. vela tilaka vagere mATe anukULa lepa. cipiTa : saM. tri. cibA nAkavALuM, caMdra : saM, pu. caMdra, caMdra graha; senuM; kapUra; cipikA : saM. strI. rAtre vicaranAra eka kITakADe caMdrAlA : saM. strI, maTanI chatamAM mukAtI putaLA; cibuka : saM. paM. adharoSTha nIcene bhAga; dADhI ThaMDI caMdrabhAsa : sa A caMdra evI kaI-:. dhavala cIra : saM, na, vastra, vastrane TukaDe; cha vastra; ujavala, vRkSanI chAla. caMdrabhUti : saM. na. cAMdI; 35. cIvara : saM. na. bhilukanuM vastra: laMgoTI Adi. caMdramauliH saM paM. caMdrane mastake dhAraNa karanAra cUDolaH saM. tri. zikhAdhArI; eTalIvALuM (na.) ziva; tri, mastake caMdrakanuM AbhUSaNa dhAraNa karanAra, mastaka. caMdrazAlA : saM. strI. agAzI, cAMdanI anubhavAya cUDAmaNe: saM. 5. maratake dhAraNa karavAne maNi; te gharane bhAga; caitya : saM. na jinamaMdira, bauddha maMdira game te maMdira; caMdrazekharaH saMpu. ziva. - (pu) azoka vRkSa. 1 : sa. pa pa. cAMdI, ravApAtI te e cela : sa. nuM vastra; kApaDa, vastra aMgenuM. talavAra. ailikA : saM. zrI. celI; ziSyA. caMdrAvalikartA: caMdrAvalI graMthane lekhaka chavaraH saM. pu. chAMdana; DhAMkaNa; ghara; nivAsa caMdrAsa : jamA kRtrima caMdra caMdra jevuM; channa : saM. na. chatrI; AcchAdana; cAturthya: saM. na. brAhmaNa kSatriya, vaizya, zudra e chatravIra : saM. 5. chatradhArI vIrapuraSa? cAra vaNe cAra varNone samUha temane dharma, chakka: saM. pu. AcchAdAna; vRkSanuM pAMdaDuM pakSInI gAma : saM. . na dhanuSa, vRtakhaMDa; vi. adhULa. * pAMkha; tamAlapatra, tamAlavRkSa. cAmara saM. yuM. na camarI. gAyanA vALane paM; chada : saM. strI. gharanuM AcchAdana; chApara, ne vAyu keLavAnuM sAdhana. paDade DhAMkaNa. Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 vAstu nighaMTa choda : saM, na. baranuM AcchAdAna, chApara'. jayaMtikA : saM. zrI. IndranI putrI; durgAdevInuM eka chAdhI strI. chAdaDI; chAparuM; svarUpa; patAkA; chAya : saM'. na. AcchAdanavALuM ghara; ? chatavALuM jalaMdha : saM. pu. samudra aMkevALI saMkhyA ghara ke maMdira; chata; chAparuM; jalapaTTika : saM. bIjamInamAM paDelo jaLanI padI. chAyA : saM. stro. chAMyaDe, paDachAya; aMdhAruM; sUryanI jalavIthI : saM. strI. jaLamArga; gRhamAMthI bahAra patnInuM nAma, pANI kADhavAne mArga; chAyAgraha chAMyaDAvALuM, chAMyaDAmAM raheluM ghara, jalazAyina H saM. 5. viSaNu; nArAyaNa; tri.) pANI aMdhArAvALuM ghara para sunAra. chIdra : saM.na. kANuM; khADa; bAda doSa; nabaLuM jalAdhAra: saM. puM. jaLAzaya; sthAna jalASTilAH saM. strI. catuSkaNa meTuM taLAva, chidi: saM. tri. kuhADI; kApaNI, chedanakaranAra; vaja. javanikA : saM. strI. paDadA, apaTI; caka; kanAta. khubuka : saM. na. cibuka, haDapacI; lamaNa. jalAntaraH na, jaLane aMdaranA bhAga churikA = saM. strI. charI; nAnI talavAra; jalAdhipa : saM. 6, jaLane svAmI varuNa chaMda : saM. puM.mara; sveccho; abhilASA; abhiprAya; jalAsAya : saM. na. taLAva, kUve vAva vagere jaLanA ekAnta AdhAra, chAMdana : (saM. chatta) na. khaDiyAnuM DhAMkaNa. jADaya : saM. na jaDatA; ALasa. jagatI : saM', strI. pRthvI; bhUmi; bAra akSarane eka jAnu : saM. ne DhIMcaNa; ghuMTaNa. vaidika chaMda; gaDha; kille. jAhanavI : saM. strI. jahununI kanyA gaMga; javana saM.na. jAdha; nitaMba (vi) chevaTanuM jAmada : saM. 5. jamadagninA putra rAma, parazurAma, pAchInuM. jAlaMdharaH saM. puM. te nAme eka daitya; tenAme eka yogI. jadhanA : saM. bI, baMdha, jina : saM. tri. vijaya; jItanAra; atyaMta vRddha, jaina jaghanya : saM. triI. chevaTanuM; pAchaLanuM' siMgha; nIca; tIrthaMkara; adhama. jidUvA: saM. strI jIbha. jaya : saM. zrI. vALane samUha; gucavAelA vALane jijJAsu : saM. tri. jANavA IrachanAra jaththa; vaDanI vaDavAI. jImUta : sa. pu. metha; te nAme eka malla; vi. jaTAjI: saM. na. jaTAne ja; moTI jaTA. pAlana karanAra, jaTila saMpatri. jaTAvALuM; jaTAdhArI. jImUtavAha: sa. puM. te nAme eka vidyAdhara: pavana; jaTina : sa. tri. jaTAdhArI. jIrNa : saM. tri. junuM, vRddha; ghasAeluM; phATeluM tuTeluM. jaThara : saM. na. peTa, udara, (vi.) kaThaNa; bAMdheluM. jIrNoddhAra: saM. puM. jUnAne samArI navuM karavuM; jana ; saM. puM- manuSya; mAnavasamUha; manuSyaleka; jUnAne uThAravuM. janArdanaH sa. pu. viSNu, Izvara; zAlagrAma vigu; jIvAH saM. strI pratyaMcA, gherI; jIvatI nAme vela; DeDI; (tri.) lene pIDanAra. jIvAyatana : saM. na. jIvanuM nivAsa sthAna-zarIra. jaya : saM. 5. vijaya; ta; vaza karavuM; jaina : saM. trijinane anusaranAra; eka jaina tIrthakara. jayaThA : sa. zrI. vijaya ApanArI. jadhA : saM. zrI. jAMdha; prAsAdamAM pITha upara bhAga jayaMta: saM. pu. Indrane putra; ziva; (vi.) jAdhika : saM. zrI. jAdha; prAsAdamAM pITha vizALI; uparanA bhAga. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdanA artha jAMgalaH saM. muM. vanacha pradeza; moTuM vana vanya tanidhi : saM. puM, moTo tapasvI, tapanA bhaMDArakapa pazunuM mAMsa, ochA pANI ane ghAsavALA tapiniSTha saM. tri tapamAM niSThA rAkhanAra; tapamAM garama pradeza, magna rahenAra. jhalaka (saM. pu. zaharo: khaMjarI ?) kAzIjaDAnuM tapavana : saM. na. tapa mATenuM vana tapasvI jyAM vAdha. rahe che vana; jhAlara : saM. jJAtrI : zrI. jhAMja; khaMjarI. taraNa : saM. tri. yuvAna, tAju; navuM; TaMka: saM. paM. talavAranuM mAna; jAMgha sAthaLa: (na.) tarjanI: saM. strI. aMgUThA pAsenI hAthanI AMgaLI eka cAMdIno sikko ca; zikhara sAdezikA. TaMka : saM. puM. cAMdIne eka calaNI sikko. tala : saM. na. taLiyuM; UMDANa; pramANa; mApa. TaMkAraH sa. puM. dhanuSanI dorIne avAja; yaza; talamAna : saM. na. taLiyA sudhInuM mApa. Azcarya, talata : saM. tri, sthApeluM; daDha kareluM. TAMkara : sa. 5. te nAmanuM vRkSa (tri.) khela; luccuM; talima : saM. na. chata; caMdara; paryaka; zrA vyabhicArI. talama: a. prAsAduM taLiyuM; bheya taLiyuM; TAMkRtaH saM. na. TaMkArane pani; talarUpa: saM. tri. sapATa; samatala; taLiyAnA rUpanuM hiMga hiMga : Tana Tana dhvani. talachada: saM. pu. caMdarave; Damara: saM. puM. Damaru vAdha; taladha: saM. 5. taLiyAnuM mApa; tenuM avalokana DAhala : saM. 5. tripura pradeza, talavaka : saM. 5, tAvaDe, ta. taka: saM. 5. dharmazALA Dhaka Dhaka avAja; guNa tahAsara ? vihIna. tAraMka: saM. puM. eka kaNa bhUSaNa, karNAla DhakA : saM. strI. Damaru; moTu Dhela. tAdeza : saM. tri. tenA jevuM. TuDi: (saM. TuDhi) paM. kAzImAM AvelA eka tAna : saM. paM. vistAra, phelAva; gAyananuM eka aMga. gaNeza gaNapati; tAmra: saM. na. tAMbuM; tri.) tAbA jevA lAlaraMganuM hIM kulI: baM. strI. pagathI calAvAya e khAMDaNiye; rakta caMdana; DhaMkadhArA : strI, gaLatImAMthI TapakatAM jaLabiMdu tAmrakuTa : saM; pR. 4. bAka; gaLatI; tAmrarasa : saM. muM. tAMbAne rasa. taTaH sa. puM. UMce kinAre; (tri.) UMcuM. tArAdhipa: saM. . caMdra TAka: saM. puM. taLAva. tAjya : saM. pu. garuDa tAga : saM, puM. taLAva tAla : saM. yuM. laya yukta dhvani; tADanuM vRkSa. tattva : saM. 1. sAra; rahasya; mULa; satya; citta; tAladhvaja : saM. puM. jenA dhvajamAM tADanuM cihna che te tattvajJa : saM, 5. tatvane jANanAra; tatratya: saM. tri. te sthaLanuM; tyAMnuM. tAlapatra: saM. na. tADanuM pAMdaDuM; lakhavA mATe tati : saM. strI, paMkti vaparAtuM tADapatra , samUha tathAgataH saM. pu. buddha; tri) te pramANe gayeluM. tAlAvana : saM. na. tADanuM vana tana: saM. paM. vistAra phelAya talavaMtaH saM. 5. tADane vIMjhaNe; paMkhe tanuja : saM. tri. aurasa saMtAna. tAlika : saM. pu. hAthane khule ; apaDa; ta: saM. naM. zarIra tALI; mudrA-mahAra; Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstu niraMtu tAlikA : saM. strI. yAdI; nAmAvalI; tALI; tulA : saM. strI. trAjavuM, samAnatA, samadhAraNA, tAmravaralI ke kALI mUsaLInI vanaspati, trAjavAnI dAMDI, kATalAM, tulA rAzi, bAMdhakAmanuM tAlu : saM. na. tALavuM. mApa, gharano mobha. tAluvedha ? tulAkeTi : saM. strI. strInA paganuM jhAMjhara, napuranuM tAvat : saM. e teTaluM; teTalA samayamAM puratuM; AbhUSaNa. tyAre; te samaye; tyAM tulAvAra : saM. tri. tala karanAra vepArI, tulA rAzi, tikta saM. pu. kaDavo rasa; kuTaja kSa; tri.) sUrya, trAjavAne pakaDavAne muDe. kaDavuM; sugaMdhavALuM; tuvara = saM. puM. turo rasa, turuM, mUcha vinAne purUSa, tikAka? tuvara dhAnya, ziMgaDAM na ugyAM hoya evuM nAnuM tigmAMzu saM. 5. sUrya, AkaDo (tri.) uSNa pazu.' kiraNa vALuM. tUNI : saM. strI. bANane bhA, gudA bhAge thatI titiDI saM, strI, AmalInuM vRkSa, AmalI. titiSI : saM. strI. AmalI tUNIra : saM. muM. bANane bhA. tiram : ? turIpa : saM. tri, varita prasaranAra, phelAI janAra. tithvIna: saM. tri. A vAku, tirachuM, nUrya : saM. na. vAjiMtra, game te prakAranuM vAgha, tiraskariNuM : saM. zrI. paDado; AcchAdanataMbunI caturtha, cothuM. kAta. tUlikA : saM. strI. citrakAranI pIMchI, diveTa, rUnI tirthaka saM. a. tirachuM. taLAI ke rajAI, dhAtu gALavAnuM pAtra, dhAtunI tIraH saM. dhuM. jalArAyane kAMThe; kinAre; taTa. (pu.) saLI, kalAIsIsuM; bANa tRNa : saM. na. ghAsa, taNakhaluM. tIrtha : saM. na. pavitra kSetra nadI vagere oLaMgavAne tRNaketu : saM. uM. vAMsanuM vRkSa, vAMsa, tADanuM rakSa. ghATa; pavitra jalAya; pUjanIya; tRNapheda : saM. 6. dhAsa kApavAnuM dAtaraDuM, ghAsa tIrthakata : saM. pu. bhava oLaMgavAne rasto batAva- kApavAnuM kAma. nAra tIrthaMkara; jJAnI upadezaka tRNachAgha : saM. na, ghAsathI chAI zakAya tevuM chAparuM tIrthakara : saM. puM. tIrthakRta tRpala : saM. na. patthara, kAMkare, haraDe baheDAM AmaLAM tIrNadhAra : saM. pu. talavAra e triphaLA, turaga : saM. pu. ghoDe, varAgAmI azva. telayaMtra : saM'. na. dhANI, telIbiyAM pIlavAnuM yaMtra. turIya : saM. tri. caturtha, cothuM, jAgrata svapna taDakA : . puM. toDanAra, cUMTanArI. susupta pachInI cothI avasthA. tedana :saM. na. AravALI lAkaDI, paraNe, bhekavuM, turaMga : saM. puM. azva, gheDe. bheMkavA-cUMTavAthI thatI pIDA. turaMgama : saM. 5. azva, gheDe. laya : saM. na. jaLa, pANI. turaMgamukha : saM. . ghaDA jevA mukhavALo yakSa, teyAdhAra : saM. na, jaLAzaya. kinnara. toraNa : saM. paM. na. mukhya dvAra, moTuM dvAra, hAranuM tulA : saM. pu. Indra, (na) tela, vajana. suzobhana, bAraNe TAMgeluM taraNu, grIvA garadana, tuvidha : saM. 5. tulAdAnano vidhi. taMtraka : saM. na, vastra, vaNeluM vasa. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabadanA artha tuMga : saM. 5. ziva, punnAga vRkSa, nALiyerI, UMcuM trimUrti : saM. puM, brahmA, viSNu, ziva e traNa ucca sthAna, gaMDa, puSpanAM kesara, mUrti svarUpavALA paramezvara, traNa mUrti samUha. tuMDa : saM. 5. ziva, (na.) mukha, cAMca, suMDha. gelekaya : saM. na. traNa loko samUha. tuM DikA : saM. strI. mukha. cAMca, suMDha, vile, trilocana saM. pu. traNa AMkhavALA ziva. tene velo. (tri.) traNa AMkhavALuM, suMda: sA. na. peTa, phAMda, (trI.) TUMkI. tvaSTa : saM. puM. tvaSTA deva, vizvakarmA, suthAra. tuM da : saM. na. peTa, phAMda. trivikrama : saM. 5. traNa pagalAM bharanAra sUrya tuMbarU : saM. na. te nAme eka gaMdharva. viSNuno vAmana avatAra, baladeva. trika saM. na. traNane samUha, pIThanuM eka hADanuM, trivarga : saM. puM. dharma, artha ane kAma e traNa gokharUM. trikoNa saM. tri. traNa khuNAvALA padArtha, AkRti, ja purUSArthane samudAya. aukAlika : saM. tri. traNe kALamAM hoya tevuM, trizUla: saM. . na. traNa aNIvALuM zaLa, bhAle. sanAtana, triza : (saM. trizata) vi trIsa. trapu : saM. na. sIsuM, kalAI trizata saM. vi. trIsa. : trapuSa : saM. kalAI, sIsu, kAkaDI. triziSa (saM. triza) na. traNa mAthAMvALuM, trizUla tripurAntaka : saM. 6. tripura asurane mAranAra zita graMTata : saM. tri. tUTeluM. pala : (saM. rota na. eka prakAranuM yaMtra?) dakSiNa : saM. tri. anyanI IcchAnusAra vartanAra, tripuTa : saM. . bhAInuM dhAnya, bANa, kAMThe, udAra, saraLa, catura, dakSiNa dizAnuM, jamaNuM, kinAre, mogarAne choDa, mahilakA. dakSiNAgni. tripAda : sa. tri. paramezvara, tAva. dakSiNAcala : saM. puM. dakSiNa dizAne parvata, malatridaza: saMtri. traNa gaNA dasa-trIsa, yuM. tetrIsa yAcala. devA. dakSiNAmUrti : saM. puM. ziva, zivanI eka mUrti. tridhA : saM. a, traNa prakAre, traNa bhAgamAM dakSa = saM. tri. catura, cabarAka, hoziyAra, vidvAna, traya : saM. na. traNane samUha, traNa aMga bhAgavALuM cogya, (muM) dakSa prajApati, mahAdeva, agni, travuM: travuM . TIna, kalAInI dhAtu, tenuM pataruM, naMdi, kukaDe. kalAI caDhAveluM vAsarA. dakSA : (saM. rasorna yuM. madhya dezamAM eka pradeza?) trayam ? saM: na. TIna, phalAI dakSiNa kezala : saM. puM. dakSiNa taraphano kesala deza triyaSTi : saM. strI te nAme eka kSudra vanaspati (na) udasAdhana : saM. na. dizA nizcita karavI, dizA traNa pAyAvALI beThaka. jANavAnuM yaMtra. cakUla ? daka : saM. na. udaka, pANI, sphaTika. yugana : saM, ne. strIonA AvAsanuM AMgaNuM dagdha : saM. vi. baLeluM. tridaza : saM. vi. tenI saMkhyA. digaMbara : saM. tri, dizArUpa vastravALuM, nagna, (5) trANa : saM. na. bakhtara, rakSaNa karavuM te. jenene eka saMpradAya. tribhuvana : saM'. na. svarga, aMtarikSa, pRthvI e traNa 2 digdha : saM. tri. leluM, copaDeluM, viSalipta. leke. timira : saM. na. aMdhakAra, aMdhApa, AkhanI phimUDha: saM. tri. bhrAnta, kaI dizAe javuM, ka mArga jAkhane roga. le e viSayamAM jene bhrama thayela hoya tevuM. divya Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 vAstu nighaMTu diphamUkha saM. na. dizAno AraMbhane bhAga, (tri.) darzavi4: saM. tri. darazAvanAra batAvanAra, preraka, dizA tarapha mukha rAkhanAra, te tarapha vaLeluM. mArgadarzaka dadhA : saM. strI. e nAmanI tithi, sUrya je karava: saM. tri. lAkaDA vizenuM lAkaDAmAMthI banAveluM dizAmAM hoya te dizA, eka suvAsita ghAsa. dAru : saM. na. lAkaDuM, haLa, devadAra vRkSa, pittaLa, diva (vitra ? je te dizA tarapha mukha hAya dastaleha ? tevuM, tevI rAzi !) dIrgha : saM. tri. lAMbu, be mAtrAne akSara, guru akSara digUzadra : saM. hijaDA pu. je te dizAne svAmI durga: saM. muM. kille, keTa, tri.) javAM javuM kaThaNa * di5ti, dipAla hoya tevuM thAna, dIrdhamAna : saM. na. laMbAInuM mApa dugha : saM. tri. bhedavuM kaThaNa, na bhedAya tevuM, na darada saM. pu. dAMtane DhAMkanAra ATha daMta76. bhAMgI zakAya tevuM. dADhikA : sa. zrI. dAdI, dADhane dAMta, dADhI mUcha dvArakaMTaka : saM. 5. na. kamADa, bAraNAnuM DhAMkaNa. daMtachadaH saM. suttajI pu. ATha dukha: saM. pu. ne nAme eka vAnara, mahAdeva, (vi) data : saM. muM. dAMta aNagamatA mukhavALuM, kurUpamukhavALuM apriyadatta : saM. tri. ApeluM kaThera bolanAra, daitya : sa. puM. ditine putra, daitya, daiteya, rAkSasa daIrI: saM. strI. muralI, vAMsaLI dAnava: saMpuM. danune putra, dAnava, rAkSasa darzana : saM. na. AMkha, buddhi, darpaNa, zAstra, darzana didine : saM, a. divase divase, dararoja karavuM te. tatvajJAna zAstra, dundubhi : saM. pu. moTuM dela, meTuM nagAruM dvAratha : saM. muM. bAraNAnuM mApa, dina: saM. na. divasa dRSTi : saM. strI. AMkha, jovAnI kriyA dIpacIna : saM. na. kapUra, kapUrane dIve dIrdhatA : saM. strI. laMbAI, laMbAInuM mApa dIpAlaya : saM. 5. dIpagraha, dIvAdAMDI darI : saM. strI. guphA, khINa dIpAlavedha saM. puM. dIpastaMbhane vedha, devadarzanamAM dAruNa: saM. tri. bhayaMkara, nirdaya, tIkSaNa, kaThora dIpastaMbha ADe Ave te. dIrdhakA : saM. zrI. nAnI vAva, dipadha: saM. puM. upara pramANe dIrNa : saM. tri. vidhAreluM, cireluM, phADeluM, teDeluM. dIpa: saM. puM. dIva, citrAnuM vRkSa duradara: saM. pu. jugAra, dhUta, jugArI, jugArane dAva dIpaka: saM. pu. dIva, jIruM, citrAnuM vRkSa, jaTharAgni dravya saM. nI vastu, dhana pradIpta karanAra auSadha, dugrahaH saM. tri. pakaDavuM muzkela, na samajAya tevuM, dIpamAlA : saM. zrI. dIvAonI zRMkhalA, dIvA goTha. meLavavuM muzkela. vavAno staMbha kAdhiSTha: saM. tri. atyaMta dIrdha, vadhAremAM vadhAre lAMbu daubArika : saM. tri. dvArapALa, pratIhArI drAdhiyAna : saM. pu. vadhAre dIrtha, benI sarakhAmaNImAM dAmana: saM. na. dAmaNa, pazune bAMdhavAnuM deraDuM, vadhAre lAMbu - deraDA aMgenuM drAviDa: saM. tri. draviDa dezane lagatuM, draviDa dezamAM dara: saM. puM. bhaya, trAsa, (na) zaMkha, viSa (strI.) guphA rahenAra, darIka : saM. na. muralI, vAMsaLI, mukhavAi kuma : saM. pu. vRkSa, darpaNa: saM, pu. darpaNa, arIsa, Ayana, AMkha, droNa: pu. eMzI tolAnA evA batrIsa zeranuM mApa, (tri.) garva karAve tevuM. pAMdaDAMne paDiye kaurava-pAMDavenA zastrAstra guru Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdanA artha 251 droNa cAra dhanuSa lAMbu pahoLuM jaLAzaya, dvAdazabhUkhyodaya : saM. dvArazatru; bAra bhALa kAgaDe, vIMchI, jalapUrNa madha, lAkaDAno ratha, araNi majalI thAya teTalI UMcAI droNa : saM. zrI. eka adAvIsa zeranuM mApa devI svarUpa : saM, na. devInI mUrti devIne AkArarUpa droNanI panI, be parvato vaccenI UMDI khINa, tri. deva samAna rUpavALuM. nAne paDiye, nAnI nAvaDI, gAya vagere gRha- devAMga : saM. naM. devanuM aMga, (tri) devasamAM aMgepazuonI gamANa. vALa, droNi: saM. paM. droNAcAryane putra azvatthAmAM devakanyA : saM. zrI. devanI putrI dalita: saM. tri. khuleluM, vikaseluM, phADeluM, daLeluM, divyAMganA : saM. zrI. devI devakanI patnI, dUlAza : saM. 5. dhanuSa, kAmaThuM, cApa - svarganI strI, dala: saM. na. TukaDe, ardhobhAga mAna, senAnI TukaDI deva: saM. 5. divyalokamAM rahenAra, sura devatA, rAjA, khAkharAnuM vRkSa, tamAlapatra svAmI, dalA : saM. ratrI, hiMDoLo, pAraNuM, delAyaMtra devakula : saM. na. devaLa, devAlaya, maMdira, devasthAna pAlakhI, meje devakSetra : saM. na, deva vAsa jyAM hoya tevuM sthAna dola: saM. pu. hiMDaLa, hiMcavAnI kriyA, dala utsava divaMkara : divasakara; sarya, devatA : saM. strI. deva devasthAna: saM. na. devenI pratiSThA jyAM hoya tevuM devadAsa : saM. puM. devadAranuM vRkSa maMdira, Aliya, devayoSA: saM. strI. devAMganA, devalekanI strI, devanI patnI, devakulikA : saM. strI, nAnuM devaLa dizAlagRha : saM. naM. be oraDAvALuM ghara devasenA : saM. zrI. devonI senA devAlaya : saM. na. devasthAya divyA: saM. strI. AMbalI, kennatAvarInuM vRkSa, brAhmI jIrUM ke zveta durvA haraDe daivajJa: saM. 5. jyotiSI, bhaviSyavettA revaMtarI : saM. na. devAlaya, garbhagRha daya : saM. na. be ne samUha. dvipa : saM. puM. hAthI nAgakesaranuM vRkSa, dvArapAla : saM. . pratIhArI, ThArarakSaka. dvi : saM. tri. be . dvAra: saM. na, bAraNuM, praveza sthAna, mukha pravezane diguNa: saM. tri. bamaNuM, begaNuM. 1 upAya, dvitIya : saM. tri. bIju, bIjA kramanuM. vija: saM. paM. seLa khuNAvALuM ghara didhA : saM. a. be prakAre, be bhAgamAM. dvAradha: saM. paM. dvAva ane mUrti sIdhI rekhAmAM na hoya te; daipAyana : saMpuM. dvipamAM janmela vedavyAsa paNa daipAyana. deva pradakSiNA : saM. naM. devAlayano pradakSiNa bhAga pradakSiNA karavI te dasyu : saM. puM. dasyunAme prAcIna mAnavajAti, (tri) lUMTAre, duSTa, cera, karmabhraSTa. draviDa: saM. pu. vi.deza draviDavAsI dazA : saM. strI sthiti, dIvAnI vATa dvija : sa. tri. brAhmaNa kSatriya vaizya jeo joI dazAvatAra: saM. paM. viSNunA dasa avatAro. pahere che, pakSI, aMDaja dazArNa : saM. pu. dazArNa nAme pradeza. devasthAna vedya : saM. pu. devasthAna banAvavA sArU dizA : saM. strI, pUrvaAdi dasa dizAo. bhUmimAM pAyAnuM khodakAma deza saM. puM. sthAna, bhUmibhAga, pradeza. Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 vAstu nighaMTu dazadiphapAla : saM. pu. dasa dizAonA rakSaka devo. dudubhiH sa. pu. nagAruM', dazaka : saM. na. dasano samUha, sanI saMkhyA, dasa Thagna : saM. tri, jenAra, darzana karanAra. pramANanuM. kriSad : saMstrI. patthara, vATavAne nisAsare, dazana: saM. pu. dAMta, bAra, parvatanuM aNiyALuM draSTi : saM. strI. darzana, najara, jovAnI kriyA. bi6 draSTi vikSara : saM. pu. kaTAkSathI jevuM, javAmAM vitA dazanacchada saM. ! dAMtane DhAMkanAra oTha, oSTha. AvavuM. dazama : saM. tri. dasamuM, dasamA kramanuM. dhAtu : saM. pu. zarIramAM rahela sAta to mAMsa, dasa : sa. puM. hAtha, kara asthi majajA, meda, rakata, vIrya, meda e dhAtu draSTivedha : saM. 5. AMkha vaDe mApa samajavuM te, khanija suvarNAdi, vastu, AtmA, tri.) dhANa daSTi vaDe avalokana karavuM, nizcita karavuM te. karanAra. deSan : saM. paM. na. hAtha. dhAtrI : saM. zrI. vAva, mAtA, upamAtA, AMbaLAnuM daSAtana : saM. tri. rAdhanAra honAra. kSa. dehali : saM. zrI. gharane umare. dhAtuvi6 : saM. na. sIsuM, kalAI. deha : saM paM. zarIra, lIMpaNa. dhanada : sa. pu. kubera, (tri.) dhana ApanAra. dehabaddha : saM. tri. zarIramAM baMdhAeluM raheluM. dhanapati : saM. pu. kubera, dhanane svAmI. dehalI : saM. strI. gharane umare. dhanuSa: saM. naM. bANa pheMkavAnuM yaMtra, kAmaThuM, cAra daMDa: saM. pu. daMDe, cAra hAthanuM mApa, zikSA, hAthanuM mApa. - prAyazcita. dhanu kAMDa: saM, na, dhanuSanI Toca, cheDe. daMDala: saM. tri. moTA dAMtavALuM, hiMsaka. dhavaMtari: saM. 5. devonA vaidya, AryuMvedanA adhi. ThAtA deva, uttama vaidya, daDahasta : saM'. tri. jenA hAthamAM daMDa che tevuM daMDapANi : saM. tri. jenA hAthamAM daMDa che tevuM. dhAnI : saM. strI. AdhAra, piluDAnuM vRkSa, daDavAsina = saM, paM. dvArapAla, gAmane daMDanAyaka, dhanu : saM. na. (dhanuSa) dhanuSa phajadAra. dhAnyagAra : saM. pu. dhAnya saMdharavAno ke ThAra. dhAnya : saM. ne anAja, dhANA, talabhAranuM eka vajana daMDavadina : saM.paM. dvArapAla, senApati, dAMDa, nyAyAdhIza dhanAgAra : saM. na. dhana saMdharavAne kaMThAra daMta : saM. pu. dAMta dhamaka : saM. pu. dhamaNa vaDe kAma karanAra luhAra. daMpati saM. puM. (dvivacana) patipatnI. dhaumaka : sa. tri. dhumADAvALa, dhumADAvALA sthAne daMtadha : saM. pu. dAMta ukhADavo te. thanAra honAra. daMDakAraNa : saM. na. daMDa thavAnuM ke karavAnuM kAraNa, ghara : saM. tri. dhAraNa karanAra, AdhAra, aparAdha. daMDakAdhi ? dhArAgRha : saM. na. phuvArAvALuM ghara, snAnagRha. daMtapatra : saM. na. eka prakAranuM kAnanuM AbhUSaNa. hAthI dhArAyaMtra: saM'. na. phuvAre. dhuraMdhara saM. pu. dhUsarI vahenAra baLada, mahAna, samartha dAMtanuM karNabhUSaNa, kaMda puSpa. daMtavastra: saM. naM. Tha. dharmacakra: saM. naM. dharmanuM pravartana, te sUcavanAruM caMdra daMtelI : (daMtALaf4). dharmayajJa : saM. 5. dharmajanaka thA, dharma mATe karela yajJa daMbha : sa. pu. DALa, beTa dekhAva, kapaTa, zatA, dharaNIzilA : saM strI. AdhAra zilA, pAyAmAM pUrelA luccAI, abhimAna. patthara, Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdanA artha , 25 dhAraNAzilA : saM. strI, AdhAra zilA. nigraha : saM. 5. rokavuM, maryAdita karavuM, parAjaya; dhruva : saM. tri. sthira, acala, 5. te nAme rAja. nAgadaMza : saM. pu. sarpadaMza. dhAraNA : saM. zrI. smaraNa yukta buddhi, sthiratA, nAgavItha saM. cI. nAgeno mArga kalpane, mananI sthiratA. nighaMTa : saM. niTu pu. zabda keza, paryAyakeza dhAra : saM. strI. pravAhInI dhAra, pravAha, satata gati nivra : saM. tri. adhIna, guNAkAra kareluM, parata pUjiTi: saM. . mahAdeva, ziva. naTavara : saM. tri. zeTha naTa dhavalagraha: saM. na. moTuM mahAlaya, mahela. niTala : saM. puM. kapALa, bhAla pradeza, vajadaMDa : saM. puM. vajA bhATene daMDa. nATikA: saM. strI. cArekanuM eka uparupaka; dhvaja : saM. 5. dhajA vAvaTo. nAnuM nATaka. dhvajAdhAra: saM. 5. dhajA dhAraNa karanAra, dhajAdhArI. nila: saM. pu. kapALa, bhAla praveza, dhIvana : saM. tri. buddhimAna. nADIyuga saM. na. be ghaTikA jeTalo samaya. dhIvara : saM. 5. mAchImAra. nitaMba : saM. pu. zreNI, kaTi-keDanI pAchaLa bhAga maya, kaTa. napha : saM. a. rAtre. nitaMbanI saM', nitathinI jI. suMdara kaTipradezavALI nakula: saM. pu. ziva, neLiyo, pAMDamAM eka - strI, suMdara nitaMbavALI strI, deya. nRtyAMganA: saM. strI. nartakI, nAcanArI strI. nikaTa saM. vi. najIkanuM, pAsenuM, najIka, samIpa. nada: saM. pu. moTI nadI nikAya: saMpuM. nivAsa, samUha, laya. nAda : saM. 5. dhvani, zabda. nikaraNa : saM. na. nizcaya, du:kha utpana karanAra) nidhAna : saM. na. AdhAra, AdhAra para mUkela, nikuMja : saM. pu. latAmaMDapa, latA gRha. nidhi: saM. puM. bhaMDAra, mATe ja, kaThora, niketana : saM. naM. nivAsa, ghara, nUpura : saM. naM. paganuM jhAMjhara trikUTa : saM. 5. traNa zikharavALe parvatra, (na.) nipa : saM. pu. kadaMbavRkSa, kaLaza, ghaDe. traNa TekarIvALuM sthaLa. nabhazvara: saM. tri, AkAzamAM gamana karanAra, deva nikApya : saM pu. ghara, nivAsa. gaMdharva Adi, vAyu, pavana. nikRSTa : saM, tri, adhama, nIca, halakuM, nAbhi : saM. strI. dUrI, madhyabhAga, (pu) caMdrane nakha : saM, puM. AMgaLAnA nakha. madhyabhAga, kastUrImRga, mahAdeva, tene mane rAjA nipAta : saMtri. khAdIne dATeluM, khADo. nAbhijIMda: saM. tri. kendrAnusArI, prasAdane eka nikharva: saM. tri. nikharvanI saMkhyA. prakAra, naga : saMpuM. parvata, vRkSa, tri,) sthAvara. nAbhidaya : saM. pu. nAbhi chaMdanI ke teTalI nagara : saM. na. nagara, zahera. UMcAI nagarI : saM. strI, nagara zahera. namuci : saM. 5. kAmadeva, Indrane zatru asura eka nAgapAza : saM.pu. nAgA vaDe baMdhana karavuM te; varU. nameru : saM. paM. drAkSanuM vRkSa, sura putvaga vRkSa, zunuM Ayudha; nimna : saM. tri nIcuM, nIcenuM, uMDu, halakuM, nIca nigaleka saM. pu. nAgone nivAsa deza pAtAla. nema : saM. tri. samaya, avadhi, vAyado, aDadhebhAga, nAgadata saM. pu. khITI, khile. TukaDe kapaTa, dhUrtapaNuM, nAgara : saM. tri. nagaramAM rahenAra, sabhya. nimiSa : saM. 5. AMkhano palakAro, teTale samaya, nigama : saM. pu. samUha, vahepAra; Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 vAstu nighaMTu nimIla : sa, na. AMkha baMdha karavI nAlika saM. sI. nAsika, ghaTikA, eka ghaDI nimIlana : saM. na. AMkha baMdha karavI, nidrA karavI jeTalo samaya, naLI, nALa, nimeSa : saM, puM. AMkhane palakAre nakola: saM. 5. paganA naLAne AdhAra DhIMcaNa, naya : saM. naM. nIti, rAjanIti, tarka niyamana : saM. 5. aTakAvavuM,rokavuM te, vaza karavuM te. tomara : (na) bhUrA raMganuM AkAza nivRta : sa. naM. uttarIya vastra nAlimaMDapa : saM. puM. sthaLa kamaLo ne maMDapa, niyokatR: saM. tri, nijana karanAra, nimaNuka nilaya : saM. naM. nivAsagRha, ghara, raheThANa karanAra, kAme lagADanAra, vyavasthA karanAra, nAvihIna : tri. naLI vinAnuM, pilANa vinAnuM, narayAna: saM. naM. manuSyavaDe cAlatuM vAhana niliMpa: saM. tiSThiA 5. deva. nArAma nAroja : saM. pu. bANa, tIra, navakAra: saM. na. nava chidrovALuM zarIra, nava dvAra nigama : sa. pu. bahAra nikaLavuM, bahAra javAnuM vALuM zarIrarUpa nagara. dvAra, cAlyA javuM. navarasa : saM. 6. zugAra Adi nava nA rasa nida2 : saM. tri. nirbhaya, bhaya rahita. navadhA : saM. a. nava prakAre, navarIte, nava bhAgamAM, nirdiSTa : saM. tri. nirdeza kareluM, batAveluM, jaNAvelu nAvi: saM. zrI. keDe bAMdhelI vastranI gAMTha, nAbhi, nirvANa: saM.naM. zAnti, zAnta thaela, asta, vastranI gAMTha, vinAza, mokSa, mukita, vizrAnti navadurgA: saM. strI. durgAdevInAM nava svarUpo nirvAda : saM. pu. lakavAda, niMdA. navagraha : saM. pu. AkAzayArI nava graha, nibUDha : saM. tri. saMpUrNa thaeluM, taiyAra thaeluM, nivaDA: saM. strI. vAMkAnAkavALI strI, cIbAnA apratibaMdha, yatheccha. kavALI strI, nirAkAra: saM. tri. AkArarahita, Izvara nirbIhaMka: saM. tri. zeThavaNI vinAnuM, jo vihIna nirupaNa: saM. na jovuM, tapAsavuM varNavavuM. navAMga prasAda : saM. pu. zi95 prasiddha nava aMge naya : saM. naM. bhAvadarzana pUrvakanuM nartana, vALuM mahAlaya nadana : saM. naM. garjana, moTe avAje bolavuM, nivasati : sa. zrI. nivAsasthAna, ghara, nirmalA : saM. zrI. baLa vinAnI strI, abaLA, niveza : saM- 5. praveza, chAvaNI, nivAsagRha, nirAdhAra: saM. tri. AdhAra vinAnuM, Azraya vinAnuM nivezana : saM. pu. praveza, chAvaNa nAkhavI te, nirAgasa : saM. tri. niraparAdha, niSpApa; nizAgraha : saM. naM. zayanagRhuM. nirodha : sa. puM. rUkAvaTa, rokavuM te, rUMdhI rAkhavuM. nizita : saM. tri. tIlA, tIvra, dhAradAra, pakaDI rAkhavuM te niyaNuM : saM, strI. nisaraNI, sIDI, niti saM. puM. mRtyune deva, Rtya dizAne sanI nizAtaTa nizAtaTa : saM. puM. rAtrIne chevaTa bhAga, adhipati, strI pApa, adharma, azubha. nizA : sa. zrI. rAtrI. nirgama: saM. pu. bAraNuM, nikaLI javuM te nikAsa. nirdara : saM. tri. nirbhaya, nirlajaja, (5) jharaNuM, nizAcara : saM. tri, rAtriyANI, rAkSasa bhUta, di, rame nirdari: saM. strI. parvatanI guphA pharanAra pazupakSI nizApati : saM. puM. caMdra. nimaNuM: saM. na. racanA, banAvaTa nirvANa : saM. naM. zAnti, mRtyu, mekSa, nizAMta : saM. pu. rAtrIne aMtabhAga, rAtrIne niragha : saM. nIrakta tri. pilANa vinAnuM, nakkara, chelle pahora, Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdanA artha 255 niSka : saM. pu. eka tolA senAne sikko, suvarNa pakSa : saM. puM. pakhavADiyuM, pAMkha, pIMchuM, ghara muddA, ekaso sATha ke eka sATha telAnuM picumanda : saM. pu. lImaDAnuM vRkSa. vajana, eka pala, pIca : saM. na. nIcenuM jaDabuM. na : saM. strI. nAka, nAsikA piccha : saM', na. pIchuM. nAsA : saM. nAsikA piMjara : saM. na. pAMjaruM mALa nAsikA : saM. strI. nAka paTa : saM. puM. vastra, citrita vastra, tAmrapaTa, nisarga : saM. pu. svabhAga, kudarata, sRSTi. . . chAparuM, beThI nizciMza : sa. puM, khaga, moTI talavAra. paTala : saM. na. chAparuM, chaju, vAMsanI TopalI, ni:zathaNI : saM, zrI. nisaraNI, sIDI, tilaka, TIluM, AMkhanuM paDaLa, pada graMtha, Dhagale ni:zreNI : saM. zrI. nisaraNa, sIDI.. paTalaka : saM. naM-samUha, jaththA, Dhagale, niSadho : saM. strI. niSadha dezanI sajadhAnI paTaha : . puM. na Dhola, nagAruM, (pu) AraMbha, naSTazIla : saM. tri. jenI ca-agrabhAga bhAgI AghAta, gayela hoya tevuM, jenuM mAthuM tuTI gayuM hoya tevuM. paTTa : saM. puM. raMgeluM vastra, rezama, amado niSNAta : saM. tri. kuzaLa, pravINa siddha hasta, pAye, hAla. , hoziyAra. - padana: saM. na. nagara, zahera, paNa. A niSpanna : saM. tri. baneluM, taiyAra thayeluM ghaDeluM. paTikA : saM. strI. paTTI, pATI, lAlu naMdaki : saM. zrI. pIpara auSadhi. vastra, paTTo. naMdanI : saM. naMdinI strI, durgA devI, vaziSThanI puTa : saM. paM. be keDiyAM ke zakerAM upara nIce gAya, kanyA, putrI, mUDI banAveluM pAtra, saMpura, AcchAdana, peTa, naMdIzvaradIpa : saM. na. mahAdevanA nivAsarUpa dIpa, pAMdaDAMne paDiye paraspara joDANa, meLa. prasiddha nRtyAcArya naMdIzvaranA nivAsarU5 dipa. puTabheda : saM. puM. pANImAM thato vamaLa, nagara, naMdavardhana : sa. pu. ziva, mitra, putra 5khavADiyAne nadIne vAMka, chello divasa, AnaMda vadhAranAra. puTabhedana : saM. na. nagara, zahera. naMdana : saM. 5. putra, ziva viSNu. peTa: saM. 6. netara vagerenI peTI, TeLuM, bheguM karanAra, naMda : vidyA saM. strI. khAtamAM sthapAvI eka laMbAvele hAtha, zilA, . piTa : saM. puM. gharane pAye, makAna mATenI bhUmi naMdiza : saM. 5. naMdipara besanAra ziva. paTTodara : . naM DhAlana aMtargoLa bhAga, paTTAne naMdA : saM. zrI. durgAdevInuM eka svarUpa pANInuM vacale bhAga. moTuM vAsa-nAMda-naNaMda piTaka (saM. peTa +) pR. paTAre, beTI peTI; naMda : saM. puM. AnaMda, Izvara, mRdaMga, eka prakAranI paphaTI : saM. strI. nA taMbu. vINA, paTala : saM. na. samUha, chAparuM, vAMsanI TopalI, nadI : saM. strI durgAdevInuM eka svarUpa, svarganuM Dhagale. udyAna, AnaMda. paraha = saM. na. puM. Dhela, nagAruM, dubhi . naMdikA : saM. strI. naMdA tithi, pANInI mAMda, pATa : saM. strI. pahoLAI vistAra, AnaMda, harSa. piTa : saM. 5. paTAre, dhAnya mUkavAne dAbaDa-Dabe, pakSadvAra : saM. na. gauNa dvAra, mukhanI bAjunuM dvAra, chAparuM, Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 vAstu nighaMTu paTavAsa : saM. 5. taMbu, rAvaTI, pAdAMguSTha : saM. 5. pagano aMgUTho. paTTI : saM. strI. kApaDanI paTTI, ghoDAne bAMdhavAne taga pAdabANaH saM. 5. pagethI phekeluM bANa paTa saM che. vastra, paDade, chajuM, chApara. paddhati : saM. strI, mArga, rastA, ri, prakAra paTIra : saM. na. cALaNI, khetara, caMdana, khera. vidhi krama. padabaMdha : sa. puM, pAghaDI, phero, mAthe bAMdhavAnuM vastra, pidhAna : saM. na. AchAdana, DhAMkaNuM. grahaNa piTikA : saM. strI. peDhI, nAnI peTI. pannaga : saM. muM. sa. pITha : saM. na. Asana piMDa : saM. paM. piMDe, goLa, bheguM kareluM, zarIra. paTTikA : prA. strI. peTI, nAnI peTI, pinAka : saM. na. zivanuM dhanuSa. pIThikA : saM. strI. nAnuM Asana, bAjaTha - pinAkina saM. 5. pinAka dhAraNa karanAra ziva. pasyakAra : saM. pu. vepArI, pIna saM. tri. jADuM, sthUla. pANi : saM. pu. hAtha, pAnapAtra : saM. na. madyapAna karavAne kaTore. pUrNa caMdra : saM. 5. pUrNimAne caMdra, saLeya kaLAno prAnta : saM. 6. cheDo, chevaTane bhAga, pradeza. pUre caMdra, pipala : saM. pu. pIpaLAnuM vRkSa. patAkA : saM. strI. praja, nAnI dhajA, cihna, pA5kSaya : saM. puM. pApane nAza. patana : saM. na, nIce paDavuM, paDatI thavI bhraSTa thavuM. paurvAparya saM. na. karyuM prathama ane karyuM tyAra nIce sthAnamAM AvavuM. patita thavuM. pachI e prakArano krama, te prakArano viveka. patrina : saM. paM. bANu, pakSI, bAja pakSI rathI, pA : saM. na. kamaLa, rakta kamaLa. patrazAkhA : saM. strI. pAMdaDAM bharI DALI. padminI saM. zrI. cAra prakAranI strIomAM sarvazreSTha strI patrachAdha (saM. patrazAda ne. pAMdaDAnuM zAka ?) padmaka : saMna. kamaLane samUha, padmakuSTa nAme putra : saM. pu. dikaro, purUSa saMtAna, vanaspati. pAtAlanagara : saM. na. pAtAlalekanuM nagara. paMkaja saM. ne. kamaLa. patradrAraka : saM. pu. karavata, paghagarbha : saM. pu. padmayoni brahmA. patraparazu : saM. 5. chINI padmazilA : saM. strI. padmAkAra patthara pratiSka : saM. pu. guptadUta, jAsUsa pavachatrapa : saM. tri. kamaLanA AkAranA chatra jevuM. pacina : saM. pu. bhAga rasta, patha. saM. na. padma AkAranuM AbhUSaNa. patha : sa. . mArga, raste. padma chaMda : saM. paM. prAsAdane eka prakAra. paddha : saM. na, mArga, pagaluM, sthAna, adhikAra padmapaNi : saM. pra. vipazu hAthamAM kamaLavALA buddha, pAda : saM. puM. paga, caturthAza, jenA hAthamAM kamaLa hoya te kaI paNa pAdanala : saM chuM. paganA naLAnuM hADakuM, pAila : saM. ne. kamaLanI pAMdaDI, pAdukA : saM. strI. page paheravAnI lAkaDAnI cAkhaDI, parthaka saM. puM, palaMga, Dholiye. pAdena : saM. tri, paNa bhAga, AkhAmAM eka paryAya : saM. samAnArthI zabda, vika95. caturthAMza bhAga che. pIyuSa : saM. na. amRta, pula: saM. puddADhane. AkRti, zarIra, mUrti, paryata : saM, puM. cheDe. palepa : saM. yuM. sthAna lepa, mahimA vaMza, payaMka : saM. pu. palaMga, Dholiye. pAdajAlaka : saM. na. jALa jevAM mULa, jALa jevo payaTI : saM. strI. mukhya prAsAdanI cAre kera joDele paga, AvelI kuTIo, nivAsagRha, nAnI derIe. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdanA artha 257 paryata: (saM. varSanA yuM. cheDo, kinAre, strI purI: saM. strI. nagara, zahera, zarIra parazu: saM. pu. kuhADe, pharasI. puruSArtha : saM. pu. manuSya meLavavA yogya bAbate, paradha: saM. puM. kuhADo, pharasI dharma, artha, kAma ane mekSa e cAra puruSArtha, parAmarza : saM. paM. vicAraNa, vivecana, sahana pUrta : saMkana. vAva kuvA dharmazALA AdilekagI karavuM, kSamA karavI. bAMdhakAma pUrNa kareluM, parAsu : saM. tri mRta, gataprANa, mareluM prAjhivAdi: saM.pu. pragadiva vagere prasAdanA prakAre, parikara : saM. puM. parivAra, samAraMbha, taiyAra thavuM. pratyaMga: saM, ne zarIranuM avayava, hAtha paga Adi kaDa bAMdhavI, sajajatA, viveka. prAsAdapurUSa (saM.pu. mahAlaya ke devamaMdira rUpI parikhA : saM. strI. khodelI khAi, cAre bAju purUSa jemAM purUSanI jema vividha aMge heya. khele khADe, parva: saM. rvana na. gAMTha, asthI, usava, tahevAra, pariva: saM. pu. mudAra, gadA, lokhaMDanI lAkaDI, darya pUrNamAsa yAne samaya. pratihAra: saM. pu. bAraNuM, dvArapALa, jAdugara, pasthira : saM, tri. saMva, pratimA (strI) 1 mUrti, AkRti, parigAha: saM. 5. vistAra, pahoLAI parikaraH sa. pu. devamatinI cArebAjunuM suzobhana, paridhAna : saM. naM. paheravAnuM varSa, nAbhi nIce te mATenuM sthAna, paheravAnuM vastra, prAra: saMpuM. bheda, prakAra, viziSTatA. paripATI : saM. strI. anudrama, paddhati, praNAlI, prasAdanA chaMda: saM. pu. bheda prakAra, rivAja, paraMparA prAsAda pura : saM. 6. prAsAdanA addhiSThAtA deva parivAra : saM. 5. kuTumba, mitravarga, AchAdana, jenuM sthApana devAlayanA zikharamAM kalazana nIce viMTaLAI raheluM. Amala sArAmAM karAya che. parivAha : saM. 5. pANIne pravAha, morInIka, pUra prahAra: saM!. AghAta, mAra. pariva: saM. 6. gherAva, lekhana, gaLAkAre viMTaLAvuM pUrNa bAhu: saM. tri, lAMbA AjanuM hAthavALuM pariSa: saM. tri. sApha karavuM. zaNagAravuM, pratikAya: saM. 5. lakSya, nizAna, pratimA, bI. zobhAvavuM. praveza: saM. 5. aMdara javuM te, pesavuM te. parjanya: saM. 5. medha, vRSTi, InDa, viSNu su prAdeza : saM. 5. vaDuMta phelAvelI tarjanI ane agaThA mela garjanA, vaccenuM aMtara, pArada: saM. puM. pArA, vi, pAra pamADanAra puruSa : saM. 5. nara, manuSya, AtmA, paramAtamA, sevaka pAritoSika : sa. naM. yogyatAnA svIkArarUpe ApelI pramANukuMbha : saM. puM. mApane ghaDe, kalaza bheTa, InAma, bakSIsa puraMjara: saM. 5. kAkha, bagala. pArihArya : saM.tri. tajI zakAya evuM, tajavAyogya, puraskAra : saM. 5. sarakAra, svIkAra. pAyava : saM. tri. mATImAMthI banela, (5) rAjA, purA: saM. a. pahelA, pUrvanA samayamAM pRthvIpati prakIrNa : saM. na. vareluM, vistAreluM paracUraNa, vistAra pura : saM. naM. moTuM nagara ke killA partha zora, ghara, praSTi : saM. pu. hAthane pheNathI kAMDA sudhIne agrabhAga, bhAga, gharanA daravAjA pAse bhAga, purajara: saM. pu. Indra, zilA teDanAra, jagare pragaMDa : saM. puM. khabhAthI keNI sudhIne hAthane bhAMganAra, bhAga, Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstu niva, praga DI : saM. zrI. vaiddhAonI chApaNuM, ki, puSTacaMdra : saM. puM. pUrNa caMdra, pUnamane pUre caMdra, : tevuM gAma. pUNa : saM. strI. pAMcama, dazama ane pUrNimA e palAza : saM, pu. khAkharo, kemU, mAMsa bhakSaka; tithio. palava : saM. na. pAMdaDuM, tAjuM pAMdaDuM, paLa, pUrNa chaMda : (saM. . na. : pUrepUruM DhAMkaNa? - kuMpaLavALI DALa, pRthapha : saM. tri. judu, bhinna, (a.) judI rIte palika : saM, sI, thANuM nAnuM gAma, ghara, jhUMpaDuM patha : saM. tri. puSTa, meTuM, vizALa, (5) te nAme plasa : saM. pu. pIMpaLo, rAjA bahuphaLI vanaspati; lava = saM. puM. heDI, tarApa, jaLacara pakSI deDake, pRSTha : saM. tri. chAMTeluM, chaTakAreluM, sIMceluM. patra : (1) saM, pu. IndranuM vaja, vadhArI Idra, paMcana : saM. tri. pAMcanI saMkhyA : pIvara : saM. 2 skUla, puSTa, meTuM, paMcagavya : saM. na. gAyanA dUdha, dahIM, chANa, mUtra pavIra : saM. pu. Ayuddha, haLanI aNI. ghI e pAMca padArtho pUrva : saM. tri. AgaLanuM, agrabhAganuM, pUrva dizAnuM paMcatattava : saM. na maraNa; pAMcapaNuM; paMcamahA bhUtamAM maLI javuM. pazupati: saM. pu. mahAdeva; pazuo rAkhanAra paMcatatvaH saM. na. pRthvI, jaLa, teja, vAyu, AkAza pazina: saM. tri, pArAdhArI, phAMse banAvanAra ke e pAMca tatve vAparanAra, pAzanuM Ayudha rAkhanAra . paMcAmRta : saM. na. dUdha, dahIM, ghI, sAkara ane pAzupata: saM. tri. eka zaiva saMpradAya zivane mAnanAra madha e pAMca madhura padArthonuM mizraNa pazupati aMge nuM. paMcAyatana: ziva, viSNu, zakita, gaNapati ane pAza: saM. puM. phAMse sUrya evA pAMca devanuM maMdira, pirAMgikA : sa. strI phikkAza, zyAmatAvALI pILAza pAMcajanya : sa. puM, kRSNane zaMkha, pAsu : saM. dhULa, raja paMjara : saM. na, pAMjarU, bhALe. pustaka : saM. na. pothI, pustaka paMcalIlayA ? puSkara : saM. na. hAthInI sUMDhane agrabhAga, kamaLa, puMgava saM. pu. vRSabha, Akhale, zreSTha : jaLa, suzira vAghanuM mukha, te nAme tIrtha, pAMzu : sa. pu. dhULa; raja; khAtarane bhUka, khAre, bilInuM vRkSa. pAMDurachada : saM. 5. pAMDupatrInAme sugaMdha, vya, pupikA : za, strI. pustakane aMte paricayAtmaka piMDa : saM. pu. le, geLA, piMDe, samUha upasaMhAra, dAMtanI chArI, pAMDava : saM. puM. pAMDaya dezano vAsI, pAMDaya deza. puSyaghAtaka: saM. tri. pune nAza karanAra, te roga pAMcAladeza : saM. puM. pAMcAla pradeza, uttaramAM "padata : sa. pu. zivane eka gaNa, jeka, diggaja aricchanna pAse pradeza. eka nAga pura dvArane adhipati deva; paMkti : saM. zrI. rekhA, paraMparA, zRMkhalA, puSpaka : saM. na. karinuM vimAna, ratnakaMkaNa, samaDI paMcadhA : saM. a. pAMca prakAra, pAMca bhAgamAM prasAdane eka prakAra pAMcAlikA : strI. DhIMgalI, lugaDAnI putaLI, puSya : saM. na. eka nakSatranuM nAma, paMcAMga : saM. na. tithi, nakSatra, karaNa, yoga ane puSpaka : saM. ne, maMjarI, vAra e pAMca aMgovALuM tithipatra. puSpAdi : saM. 5. puSpaka vagere prAsAdanA bheda, pAMDa : saM. tri. piLAza paDatuM phika, (5) te pUNa : saM. vaudA vi. pUSA viSenuM sUrya viSenuM, nAme rAjA. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sastuM atha prathA : sa'. traparA . eka mAtRkA devI. pracchaMda : (Rk ?) ekADa, DhAMkaNuM) ? prajanana : sa'. na. yeAni, utpatti, janma, (pu'.) utpanna karanAra. praNAla : sa. pu. mATI nI, nALuM, nA, paranALa. pratikRti : sa, strI, sAdRzya, pratimA, citra. pratiHkhA * saM. zrI. ArAkha sAthe mukAtI nAnI zAkhA. pratimacikA : sa, strI, nAnI mAMcI, nAnuM pIDha, pratiSThAna : sa.na. tasamAptinA vidhi, nagara, sthAna ThekANu'. pratisara : sa. pu'. hAthanu eka AbhUSaNa, rAkhaDI, sainyanA pAblo bhAga. prasara : sa. pu : prasaravu. vistaravuM' te. pradyuta : sa. tri. vistareluM, prasareluM.... prabhutA : sa'. strI jAga, sAthaLa. prastara : sa. pu, patthara, khaDaka prastAra : sa. pu. vistAra mATe phelAvA prAkAra : sa'. pu. kille, kATa, phADhanI bhAta; bhIMta; vADa prAcIra : sa'. na. iMTeTanI divAla, kille. prAvezana : saM. na. zilpazcALA, kAma zALA; zilpa kAma mATenuM sthAna. prema : sa. vela : yu. jhulela, hiMcake, dolA prettuMga :sa, tri. ghaNuM uMcu, ghaNuM naDDa', priyaM u-gurU sa. jI. priyaMgu latA, kAMga, pIpara parindrikaH (sarave tri. thIDhanAra, gheranAra !) pratihAra : sa. pu. bAraNuM, dvArapALa, pratAthI : sa`, strI, zerI, pALa, zaheramAMne bhAga, dhvajAra rAmA. tyAlIDha : sa. na. DAmeA paga pAchaLa ane jamaNe AgaLa e rIte UbhA rahevAnI sthiti prA : sa.. strI. paddhati, paraMparA, khyAti. prabhu : sa. pu`. viSNu, ceAkhAnA po'vA. pradeza : sa. pu. sthAna, vibhAga, hAthanI veta, prayAtha : sa. pu. mA, rastA dhArI mAga praSAta : sa. pu. sIdhA UMcA kinArA, the, sIA TekarA paDavuM te. prabhutha : sa. pu. goThavaNI, racanA, meTA nidha: prabhA : sa'. strI. teja, dIpti, kAryanta, zrInuM nAma, prabhAkara : sa. pu`. sUrya, cadra, agni, kapUra AkaDe. prayAga : sa. pu. gaMgA yamunA saMgama, te mATe yajJa sthAna, pralaMba : saM. tri. laTakatuM, laTakatAM phaLa; pariziSTa : sa. tri. vadheluM, bAkI raheluM, pracanI lAMbu': vi. praleAmanI ! pravadha ? pravANA : sa. zrI. pAtakhI, kSibhika, mAphI. praveza : sa. pu`. pesavu, aMdara javuM te. prAsAda : sa'. pu. devAlaya, rAjamahAlaya; parazu H sa. pu. pharasI kuhADI. vistara : sa. pura meATA vistAra 15: prahAra : sa. pu. vAta, mAra, dhA. pratAlyA : roNI parameSThinlR : sa, pu. brahmA. parAka : sa. puM. patthara, pASANu. parAsa : sa'. strI. kyureTa, mATI sthalI. parikaraH sa. puM. parivAra, keDa, taiyArI, sahAyaka pirakUTa : sa. pU. nagaranA daravAjA AgaLa DhALa. parikhA : sa`. strI. khAI, killAnI cAre taraphane khADA. pariSThaha : sa. puM. svIkAra, grahaNa karavuM te, pariNAddha saM. huM. vistAra paramANu : sa, na. mApa. : puravANI. parisaha : sa. rbaMdu pu. bhUkha tarasa Ade sahevAM te parivAra : saM. huM. vistAra, phelAva, kuTumba Adine samUha. paMca : sa. puM, samudra, sva, vAMsa vagerenI gAMTha Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 vAstu nikaTu paripAka : sara huM. nATakamAM sUtradhAranI sAthe prAMtA ; sa, o, sthApana, sthiti, sthiratA, gaurava, rahenAra nara meTAI, mAna, khyAti pAribhASika : sa. tri, paribhASA anusAranu parikha : sa. strI. khAI pratiSThApana : sa. na. pratiSThA karavI, sthApanA karavI pratika - saM. yu" kAryAMpaNanAme suvarNamudrA pratAlikA : saM. zrI. puradvAra, nagaradvAra, moTA daravAne prajA : saM. ae, sati, lAkasamUha pracaya : saM. puM, pratyaya : saM. pu paridha paridhaSTha H sa. pu. lekhaDanA dA prArUM H sa. tri. pUrvanuM, pahelAMnu (a.) pahelAMnA samayamAM, pUrvamAM, pradeza : sa. pu.... dezanA bhAga, deza, prAsAdaputra : sa. pu. vAstune eka deva vizeSa, pratiratha sa.yu. thastha yAddA sAme lanAra bIjo thI. prati : sa. pu`. catuSkoNamAM ka sAmenI rekhA. pratibhadra : sa'. na. prAsAdamAM cAre bAju mukavAmAM AvatA surobhana gavAkSAnI racanA. prakIrNa : sa. tri. paracUraNa, vistarelu' phelAeluM, verAeluM. prakeSThi : sa. pu. nAnI oraDI, eraDAnI aMdaranI raDI, kaheNI, prakhara : saM, tri. dhaNu` kahera, paNuM tIvra. pracUra : sa'. tri. puSkaLa, dhaNuM', prajApati ; sa. pu. brahmA prajJA : sa'. strI. uttama smRddhi, buddhi praNAla : sa. yu. paranALa, nALacu, nIka, pratikRta : sa. ii. chammI, nakala, citra, mUrti pratigraha : sa. pU. svIkAra, grahaNa pratidaH sa, puM, pratikRti, pratibiba, pratipurUSa : sa. pu'. koI ne badale rahelA puruSa, (a.) pratyeka puruSa dITha pratibhA : sa. strI. navAM sarjana karanArI buddhi, pratyupannati, prakharabuddhi, hAjarajavAbI, pratimA H saM. strI. sAdRzya anukaraNa, citra, mATI, patthara ke dhAtumAMthI anAvela mUrti, pratibiMba, pratimAna : sa. naM. samAnatA; sAdazya, pratibiMba, mUrti pratiyAtanA : saM. strI. mUrti, pratimAM, chavi, citra Dhagale, ekaThuM kareluM, samUha vizvAsa, zraddhA, pramANu pUrNAMkanA nizcaya, jJAna, prakRtine lAgatA pratyaya zUi : sa'. zrI, e dizA vaccenA muA, mukhya dizA pravAta : sa. pu`. puSkaLa pavana, pavanavALu sthAna prabhA : sa, strI, teja, kiraNa, dIpti prabhutha : sa. tri, poSaNa karanAra, bharaNapASaNa karanAra, pramatha : sa, pu. zivane gaNa, gheADo pramANa H sa. na. jJAnaprAptinuM sAdhana prala kha : sa tri. laTakatu, lAMbuM, UMcuM prIna H sa. tri. DhaMkAeluM, chupAeluM, ceSTArahita mRta, pravAla : sa'. na. pu. paravALu, navA aMkura, vINA'Da prasara : sa. pU. vistAra, phelAva, mAga nIkaLavAnu sthAna: vaga prastara H sa. pu. patthara, zilA, khaDaka prAcI : sa`. strI. pUrva dizA, pUrve thayelI prAtaH sa. tri. uttama buddhavALu prAla H sa, na. gaLAmAM paherelI laTakatI mALA, hAra Adi prAvAraka : sa. pu`. eDhavAnuM vastra, cAla, khasa prAsa H sa. pu`. phekavAnu` Ayudha, eka prakArane bhA prAsAda : sa'. puM. mahAlaya, devadira prAsAdatava : sa. na. mahAlayanI agAzI prauDha: sa. tri. pUrNa dazAmAM rahelu, pAva, pUruMvadheluM pATa, khuba UMcu' paura : sa. tri. nagaravAsI, puravAsI paurasya : saM. tri. pUrva dizAnuM, prAcInakALanu. oNlaka : sa'. ta. pATiyuM', lAkaDAnuM Asana, DhALavALuM DhaLatuM, (pu) pala'ga Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdanA artha 26 phaNinaH saM. pu. phaNAdhArI nAga, sarpa balaja: saM. na. nagaradvAra, khetaranuM pravezadvAra, dhAnya, phira : saM. 1, DhAla, pATiyu yuddha, baLathI utpanna thanAra phiphaka: saM. tri. laMgaDuM, vyartha, nirarthaka balika : sa. . gharanA pirA chevaTane bhAga phAla: saM. na. haLanI keza, aNI, sutarAu vastra, bAlukA : saM. strI. retI, kAkaDI mahAdeva, baladeva, bijerAnuM baja bAhuka: , . kesara phalakachAghaH saM. na, pATiyAnI chata, bulya : saM. tri. tirachuM. vAM, ADuM. phAsAkAra : saM. 6. capaTo zaMku AkAra bahula : sa. tri. puSkaLa, asaMkhya, (pu) kRNupaDhA, zAsanAkAra: saM. pu. devAlayanA zikharane eka prakAra kArtika mAsa, kALo raMga, AkAza kAsanAdi: saM. pu. zikharane eka prakAra bAhu : saM. pu. bhujA, Akhe hAtha, bAhu, bAMya pharazI : (saM. 1 , puM) trI. kuhADI, parazu. bAhulya : saM. na. bahupaNuM, puSkaLapaNuM, baheLApaNuM bakatA : saM. na. jaLAzayanI vaccene dvIpa jyAM bAhuzAlina : saM. mi. parAkramI, baLavAnuM, suMdara, jaLacara pakSIo virAma karI zake te hAthavALuM bIjapUrapha; saM. na. birAnuM phaLa, tenuM vRkSa brahmara dha : saM'. . bAhyakarNa nAme eka nAga bANa ; saM. pu. dhanuSathI pheMkAya tevuM zAstra, tIra brAhma : saM. stra. vANI, bhAvI, sarasvatI, brAhmIbadara: saM. na. bera, beraDI latA, somalatA. badarikA badarI : saM. strI. beraDI bAdarAyaNaH saM. . badarI vanamAM rahenAra kRSNa bAhA : saM. zrI. hAtha. bAhu kaipAyana. bAhika : saM. tri. bahAranuM, paM. :vAhi4 vi. buddha : saM. tri. jJAnI, puM, bhagavAna surata bAhilaka dezanuM buddhi : saM. bI. bodha, jJAna bRhataH saM. tri. meTuM, vizALa, mahAna, puSkaLa, bodhi : saM. tri jJAnI, buddha, (pu.) surata, jJAna, vastRta upadeza brahmagarbha : (saM. brahmacaryA) puM. surajamukhInuM puSpa bodhisatva : saM. 5. buddhane avatAra, jJAnayukta jIva brahmA : (saM. brahmana) puM. prajApati bAdhya : saM. vi. nivAravA , nivArI zakAya brahmazilA : saM. rurI. mUrtinI nIce AdhAra tarIke tevuM, zekavAgya, paDavA gya. mukAtI zilA. badhira : saM. tri, baheru brahmAvarta : saM. 5. madhyadezamAne pradeya vizeSa baddhapadmAsanA : saM. bI. padmAsana bAMdhI beThelI mUti, bahaghaMTA : saM. zrI. meTo ghaMTa dhAraNa karanAra devI, - strI, Adi biMba saM. na. pratikRti, sAmya, samAnatA, sarUpatA, bIbhatsa. saM. vi.siMgha, jugu , ghaNAjanaka, baMdha : saM. paM. baMdhana, racanA te nAme nAyarasa baMga : saM. paM. baMgALa deza, kalAI, sonuM baKi : saM. puM. darbha bhakti : saM. strI. ArAdhanA, sevA, pUjA balabhadra : saM. pu. zrIkRSNanA merAbhAI, nIlagAya, bhIka 2 ledharanuM vRkSa bhaga: sa. na. ATha prakAranuM aizvarya, mahanA, pada, bila : saM na kANu, dara, rADo, beya3, guphA, sthAna, enI netara, khaDe bhAga : saM. pu. TukaDA, vibhAga Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAra bhAgaya : sa'. yu. karaverA, (na.) bhAgya, nasIba, bhugna : sa'. tri. vaLeluM, vakra; namelu, vaLageluM bhRgu : sa. pu, te nAme eka mahiSa bhRguna naM : saM. yuM. bhRgutramAM thaela rAma jAma danya, parazurAma bhRgupati sa puM, parazurAma bhRgRha : sa. pu. bhRguomAM zreSTha parazurAma bhagAkSa : sa'. tri. bhaga AkA;nI AMkho vALu bhagna : saM. tri, bhAgeluM. bhAvI : saM. strI. bhRgu gAtramAM janmelI bhuja : sa. pu.... hAtha bhujaMga : sa chuM. sApa bhujamakSa : muLa : sa. naM. gAMtamAM bhuja vaDe ANelu pariNAma. bhRt H sa. pU. svAmI, mAlika, bhitti ; saM. zrI. bhIMta, dIvAla, bhRta : saM. tri. rakSelu, bharaNapoSaNa kareluM, pagAra lenAra, nRtya : sa'. tri. sevaka, bhautika : sa. tri. pRthvI vagere tattva'; te sabaMdhI bhittikA : saM. . bhIta. bhUti : sa'. yu. mahAdeva. bhUtala : sa'. na. bhAMya, bhoMyataLiyuM, sapATa bhUmi, bhUtikIla : sa. pu.mInamAM kheAdelI khANa turttiA : sa. na. bijorU bhUtavIzI : sa. mrutAnozI ii. te nAme eka vanaspati bhadrikA : saM. ratrI. bhadrAtithi, nava ke agiyAra akSara caraNavALA chaMda. bhadrA : sa', strI. khIja, sAtama, bArazae bhadrA tithi zveta durvA, nAgaravela, kALA kharA. bhadrakA : sa'. strI. bhadrA, devadAra vRkSa, bhadra : sa. na. caMdana, leTu, bUruM kamaLa, kalyANa, magaLa, kada MbaTTA, thAra, devadAra.. bhadrAvalekina : sa'. tri; maMgaLa dazanavALuM. bhadrakA : (manamaSTa ? devadAra) bhadrAsana : saM. na. devatuM Asana, rAjAnu Asana. vAstu ni'Du bhAminI : sa'. strI, kApa karanArI zrI. bhUmi : saM. zrI. pRthvI, bhAMga, bhauma H sa`, tri. bhUmi 'baMdhI, (pu.) bhUmiputra maMgaLa grahe. bhaumavAsara : sa. pu.... magaLavAra bha : sa. naM. suvarNa, pILA dhatUrA, vRtti, pagAra. bhramaDala : sa" nA samagra pRthvI. bhUmikA : sa, strI, bhUminA nAnA TukaDo, AdhAra, racanA, veza. prastAvanA, cittavRtti, patharAya eva brUmyArAhasu H saM. pu jamIna para vanaspati. bhUminari : sa. pu`. bhUmiputra narakAsurane SNanAra kRSNu. bhAra : saM. huM. vana gurUta paramANu, vajananuM eka Apa. bhAratI : sa`, au, bhASA, vANI, sarasvatI, bharata utpanna karela, lakhela batAvela. bhAva : sa. puM. bhUtRtrane, parazurAma. bhUri : sa. tri, puSkaLa, suva. bhramaH sa'. huM. bhamavu', mithyAjJAna, bhrAnti, pANInI bhamarI, bhUH . zrI. bhamara. bharitra : saM. na. e bAhu jeTalo laMbAinuM mApa, e vAMbha, bhera : sa. dhuM. nagAruM, bherI, tAbata. bherI : saM. strI. gArU, bera, bata bhrAmara : sa. tri bhamarA ke bhamarIone lagatu'; (na.) madhu. bhratikA : sara strI. devAlayanI aMdara garbha gRhana pradakSiNA mArgo. bhramavedha : sara pu. pANInI bhamarInuM UMDANa, bhairava : sa` chuM. te nAme zivate eka gaNa, bhayaMkara dhvani, bhayAnaka rasa, horavanAbha deva. bharaNI : saM. strI. te nAme nakSatra, eka prakAranI latA. bhuvana: saM. jagata, jagatanA leka, AkAza, jaLa. bhavana H sa`. na. nivAsa sthAna, ghara, janma, astitva bhauvana : saM. yuM. bhuvanane putra, vizvakarmA, Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandUnA a bhuzuDI : sa. strI. cAmaDAnI gAma bhASya: sa, na, sUtragranthanI vyAkhyA. bhiSana : sa'. pu'. vaidya, rAmanI cikitsA, cikitsaka bhISaNlR : sa. tri, bhayAnaka, dAruNa, (pu.) bhayAnaka rasa, mahAdeva, hAlA. bhUSaNa : saM. na. alaMkAra, AbhUSaNa, dAgInA bhUSA : saM. stro. zaNagAra, zAlA, zaNagAranu karavI. zAlA bhAskara : sa. pu. sUrya, agni, mAkaDA, mAdeva, suvaNaeN . bhRMgAra : sa. pu-sunahlaza, sAnAnI jhArI bhRMgAra vanaspati lavI'ga, sAnu . bhaga : saM. strI. vakratA, taraMga, prakAra, bheda, khahAnuM bhagi racanA, goThavaNo, kuTilatA. bha'gura : sa'. tri. bhAgI javAnA svabhAvavALu, vinAza zIla, nAzava`ta, vakra, kuTila bhAMDAgara : sa. naM. bhaMDAra, vAsaNA rAkhavAnuM sthAna, kAThAra. bhAMDAra : saM. na. bha`DAra, koThAra, bhrAta: sa`, tri. mithyA jJAnavALu, bhamI gaela', bhamatuM, bhrAnti, bhrama, (pu.) ga MDe hAthI, dhatUrA. 'jIta sa. naM. bhaga, nAza, tADaphAra bhraMza : sa pu. nAza bhraSTatA, patana. bhRSA : sa'. zrI. bharaNapoSaNa, cAkarI, strIcAkara, bhRkuTi saM. strI. AMkha uparanI bhamara vAMkI thaI te bhavAM caDhAvavAM te bhrakuTI. bhrukSepa : saM. pu. bhamara caDhAvavI, bhamara vAMkI karI kAi saMketa karavA. bhuMbha'ga : sa. pu. krodhathI bhramara caDhAvavI, bhUbheda : sa. pu. bhamara caDhAvavI. bhUlatA : sa . strI. bhramara makara : sa. pu, magara, magara AkAranI paramALa, kubera nA eka bhaDAra, akara rAzi. makaradhvaja : sa. pu; kAmadeva. makarA : saM. pu. va Nudeva. kuTasa' pu. mukuTa, mugaTa. 23 bhagava : sa puM, te nAme deza, bhATa cArazu. maTha : sa. pu`. vidyArthI, yAgI, saMnyAsI, brahmacArI adittu" nivAsa sthAna. ratha, devAlaya, maNidha : saM. pu. kAMDuM ane hAthane sAMdhA, kAMDu maNi'dhana : sa. nA kAMDAnuM mAbhUSaNa. mataMga : sa pu te nAme eka RSi, mela, zakaraputra sttavAraNa : sa'. pu. mayukta hAthI, makkaratA hAthI gAMDo hAthI. mattAlakha : saM.pu. mahelane pharatA keTa bhasaMdeza : sa', matsya za yuM. hAlanA rAjasthAnamAM prAcIna videzanI paDezane deza matsyaka : sara huM. mAchaluM mati : sa. puM. muddhi ApanAra, (strI.) mAlakAMkaNI sthAna : sa'. tri. 'cana jharanAra, leAvanAra mahala : saM. mi. mavALu`. madhyasthAna : sa. na. mukhya sthAna, AgaLa hatuM sthAna, vacaluM sthAna. madhyA : sa, au. maLyA nAyikA, pathama rajUna thayuM hoya evI . manu : sa. pu.... eka prajApati, eka yajuveda zAkhA kAra, dharmAM cAstrakAra, svayaMbhuva Adi cauda manumAMnA koI eka manvaMtara : sa.naM. cauda paikI kAIeka manunA adhikArane gALA, manuja : sa. tri. manuSya, mAAsa. manujanmana : sa'. mi. mANasa manuSya. manahara : sa, tri. cittane AkarSe tevuM sudara maya : saM. yuM. eka dAnava zilpI, UMTa, khacara madhu : saM. yuM. krira, mRga, marIci : sa. yuM. te nAme eka RSi, kiraNa, kRSNa marut : sa. puM. vana; eka devasamUha, deva marutvat : sa pu. Indra matsakha : sa'. huM, Indra, agni, citraka vRkSaka maTAnana : sa. tri. mAMkaDA jevA mukhavALuM. rAtA rAnuM. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstu niraMTa markaTikA : saM strI. agheDe, ajamo, karaMja vRkSa, mahAbhUta : saM. na. pRthvI vagere pAMca tattavo emanI vAMdarI. dRzya sthitimAM marI : saM. strI. vAMdarI mahAratha : sa. pu. anekanI sAthe laDI zake che bharkaTa,sya : saM. tri. bhAMDA jevuM mukhavALa , rathastha yuddho, bhaIla : saM. pu. eka vAgha mahArAja : saM. paM. nATayamAM rAjA mATenuM saMbodhana marma : saM. pu. zarIrane kemaLa bhAga, jIvana sthAna meTo rAjA, rahasya, tattva, tAtparya mahArtha : saM. puM. vANInA pAMtrIsa guNomAMnA eka marmavedha : saM. pu. zarIranAM ati kemaLa bhAgane thoDA zabdomAM meTo artha kahevA te; vIMdhavuM te, rahasyaphoTa, tAtparya jJAna. mahira : . puM. pADo, malana : saM. na. oLavuM, maLavuM, darzana karavuM ghasavuM mahiSI : saM. strI. paTarANI, bheMsa bhalaya : saM. pu. te nAme dakSiNane eka parvata; mahI : saM. bI. pRthvI, mahI nadI bhalayadvIpa : saM. puM. te nAme eka beTa, mAladIpa mahIbhUta : saM. 5. rAjA, parvata dvipasamUha, mahendra : sa. pu. Indra malAla : saM. na. akhADe, mallayuddhanuM sthAna; bhAga : saM. tri magadha dezanuM, (pu.) stuti pAThaka maladeza : saM. puM. te nAme eka prAcIna deza stutigAnathI nirvAha karanAra, gheluM jIruM bhalachAghAma ? bhATa, cAraNa mahilA ? mAca: saM. puM. mArga, rastA, bhajala ? saM. na. zyAma raMganuM pANI, zyAhI mADha: saM chuM. mArga, rastA. masta : saM. tri. UMcuM, (na.) mAthuM. mADa: saM. puM. mApaNI. mastaka : saM. na. mAthuM mAtaMga saMpu. hAthI, cAMDAla, bhilla, pIMpaLe. mastakamUlaka : saM. na. garadana, grIvA, Doka : mAtrA : saM. strI. pramANa, mApa, alpa, DuM akSara mahAra : saM, pu. vadhAre mahAna. uccAraNa kALanuM mApa. mahAkevAla ? meTIvAla, zikhara ane raMga maM mAtulaka: mAtra 5. mAmo, dhatUro. eka prakAranI ghummaTanI vacenuM bAMdhakAma DAMgara, mIMDhaLa. mahAkezala : saM. muM. uttara dakSiNa kesala maLIne mAna pramANa: saM. ne, mApanuM pramANa, judAM judAM mApa banela pradeza, mAnasatra: saM. na. mApavAnI dorI mahAdeva : saM. 5. moTA bhAgyavALa. meTI samR. mAnahIna = saM. tri. bhAnarahita, mAnavI darakAra ne | divALe. karanAra. mahAnasa : saM. 6. rara mAnasya : sa. tri, (manaviSenuM, manamAM thanAra vicAra bhAva Avi che. ) mahApatha : saM. pu. rAjamArga dhorImArga. mAnAdhika : sa. tri, vadhAre paDatuM mAna abhimAnI; mahAkura : zikharane bheda, ghaNa ucuM zikhara mAmalasAra? juo AmalasA mahAma : saM. na. zarIrane atyaMta kamaLa bhAga mAmalasArIkA? : juo Amala sAro mAruti : saM. puM. vAyuputra hanumAna; bhImasena mahAmAMDalika : sa. pu. meTa mAMDalika rAja bhAga saM, 5. raste, mArga, mRgasabaMdhI, Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdanA artha milita : saM. tri. maLeluM, joDAeluM, bheguM thayeluM melI : saM. strI, pRthvI, bhUmi, vanaspati. mukuTa: saM. puM. mugaTa. maMdAraka : saM. puM, pArijAta, lImaDe, kaTapavRkSa,ekatIrtha - mukuraH saM. pu. Arase, darpaNa, puSpanI maLI, beraDInuM mudhA : saM. a, nirarthaka rIte, niSphaLa rIte. vRkSa, mogara. medhA : saM. zrI. smRti zaktivALI buddhi. mukatA: saM. strI. motI, rAtAnAma vanaspati. meghAdhIna : saM. mi. buddhijIvI. muktika: saM. nauDhi na. motI. mUrvakaNIperI mUI jaLacarala chatrInA AkAranA mukhaH saM. na. meluM, javAne ke nIkaLavAno mArga, kAMThAvALo vaDo) bAraNuM, nATayamAM eka saMdhi, pradhAna, mukhya. mUrdhAna: saM. pu. keza, vALa. mukhara: saM. bilakuM, apribhAvI, AgaLathI murdhara : saM. puM. mastaka, mAthuM. belI janAra, kAgaDe, zaMkha. muniparasa niri4 : saM. na. tAMbuM; mukhavAsa: saM. pu. moDhuM suvAsita karanAra padAtha mArgazIya mAsa vigaNu. elacI vagere. mArjana : saM. na. mAMjavuM; sApha karavuM. luchIne mekhalA saM. strI. keDane kaMdora, muMja vagerenuM kaTi sApha karavuM, chAMTavuM. lehya vRkSa, sutra, parvatane madhyabhAga, hAmakaMDana karo. mata 3 saM. pu. sUrya, cAkaDe, bhuMDa. mukhyamaMDalika : saM. pu. 5 vaNaags cAra mUrta saM. strI. zarIra, AkRti, mUta paNuM, pratimA, }kahenatA; yajana bhUmine rajAomAM mukhya. mRtimata: saM. tri, zarIradhArI, AkAravALuM pratyakSa, mukhya: saM. tri. agraNI, pradhAna, AgaLa paDatuM. mUrdhana : saM. puM. mastaka, mAthuM. mudraH saM. puM. maganuM dhAnya, jaLakUkaDI, mUrdhAbhiSikta H saM. puM. jene rAjyAbhiSeka thaye maTha-sAtamaTha ? hoya tevA kSatriya rAjA. meThi ? mRga : saM. puM. haraNa; mRgazIrSa nakSatra; mIDa ? mRgadaza 1 : saM. strI. mRganA jevI goLa meTI mRganayanA AMkhevALI suMdara strI; mauktika: saM. na. motI. mRNAla : saM. . na. kamaLane daDe, kamaLanALa; mitta : saM. mi. ApeluM kamaLanALamAM rahela te tu. menakA : eka apsarAnuM nAma - mRNAlI : saM. bI. kamaLa nALane taMtu kamaLa nALa mithuna : saM. na. strI purUnuM joDuM, te nAmanI rAdhi mRttikA : sa. bI. mArI tuvera methi : saM. 5. khaLAmAM pazune bAMdhavAne khIle. mR6 : saMjI, strI. mATI.. maithuna : saM. na. strI puruSane saMbhALa mRdaMga : saM. 6. pakhavAja vAdya modaka: saM. pu. lADuM, ehasiTara jAti, mauvI saM. zrI. dhanuSanI derI; maraDAsiMga mudagara : saM. pu. bhagaLa, jADe cheke, gadA, meTuM : upastha IndrIya, puruSanI gRhya IndrAMya, loDhAnuM Ayudha, meru giri : saM. 5. meru parvata mudrA : saM. zrI. sikko, mahera, nRtyamAM hasIne mRgava : mRn4tra ! mRganu meTuM AkAra vizeSa kotarelI vIMTI, mRNAlapatra : saM. na. kamaLanuM pAMdaDuM': . muraja: saM. muM. mRdaMga, pakhavAja, eka prakAranuM mRgayumsa : (mRgayu ?) pratimAnI pATalImAM kotaravAmAM Dhola, nadhavAdya AvatA be mRga, mRganI joDI. medasa: saM. na. carabI. merU bhaMDevara : maMDaDarano eka prakAra 14 ja che, Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstu nighaMTuM meravAda : mera Adi prAsAdane bheda, bhASa : saM. paM. aDada dhAnya; eka mAsAnuM vajana; bhAgavela : saM. 5. rastAnI mApaNI bhaNIyAna? mRthvI : (phI: bhamarI ?) muSTi : saM. . hAthanI mUThI murA : (mR. 2) mizrakAdi : ? prAsAda zikhara AdinA bhedo, marIci : saM. 5. kiraNa, te nAme ;i mRddhachodha : bhATInuM chata sRSTi : saM. zrI. ghasIne karelI saphAI, uDAvuM te, cakra : saM. pu. caMdra nAme devA, majana; mAta : saM. pu. vAyu, prANa amAna Adi zarIranA mUsala : saM. na. sAMbeluM vAyu, (tri.) pavana vizenuM, (na) svAti nakSatra mUsalAyudha : saM. 6. baladeva . mAruti : saM. pu. mane putra, vAyuputra hanumAna, mUsalin ! bhImasena, mAsurI : saM. zakI. dADhI bhAga : saM. paM. rasta; patha, mRgasaMbaMdhI, mArga, mahAnasa : saM. pu. rasoDuM, rasoI para zIrSAsa, mAhika : saM. na. bheMsanuM dUdha ghI Adi. muralI : saM. strI. vAMsaLI vAdya, mihira : saM. 5. sUrya, megha, vAyu, cakra, mRmaya : saM, tri. mATInuM baneluM. yuhUrta : saM. muM. aherAmane rIsamo bhAga, be ghaDIne samaya, mRttikA : saM. strI. mATI. mahAdeva : ? mRga : saM. pu. pakhavAja mRdAkara : saM. paM. mATIne Dhagale, Tekare mahiSI : saM. strI. bheMca; mahArANI. bhAlatI : saM. bI. jAInI vela, vela mogare, mahendra : saM. pu. Indra madela : saM. pu. eka vAgha; mRdaMga. yuvatI, cAMdanI rAtrI; milana : saM. na. saMga, maLavuM te, mitta : saM. tri. ApeluM nauli : saM. pu. mAthA upara eLIne bAMdhelAvALa, mithuna : saM. na. strIpuruSanuM je, te nAmanI rAzi milana . saM. na. saMyoga, maLavuM te tukuTa, mastaka, bhUmi; meTA ? miliMda: saM. 6. bhamaro mAlA : saM. Sa hAra mizrakAdi: prAsAda zikhara AdinA bhede mAlAdhara : saM. tri. hAra dhAraNa karanAra mihira : saM. pu. surya, megha, vAyu, caMdra mUlaka ( ) . saragavAnuM vakSa ?). muktA : saM. strI. motI rAsnA nAmanI vanaspati. mUkSazikhara : mukhya zikhara, mukha : saM naM. moTuM, javAne ke nIkaLavAno mArga, mulaghaMTA ? mukhya dhaMTA bAraNuM, nATayamAM eka saMdhi, pradhAna, mukhya. mUla : saM. na. AraMbha sthAna, uma sthAna, jaDa, mukhara : saM. bola, apriya bhAsI, kAgaDA zakha mULa, mUDI, AgaLathI belI janAra. bhAla : sa. puM. eka deza vanaprade, kapaTa, viSa, mukhavAsa : saM. zuM moTuM suvAsita karanAra padArtha mAlava : saM. pu. mALavA deTA, mALavAno nivAsI: elacI vagere. miliMda : sa che. bhamaro mukhya : saM. tri. agraNI, pradhAna, AgaLa paData. mUlasthAna : saM. na. mulatAna nagara; AkAza Izvara mudagara: saM. chuM. magadaLa, jADA, dhoke, gadA, leDhAnuM paka : saM. 6. uMdara, cera; Ayudha, Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdanI a muddA : saM. zrI. sikko, mahera, nRtyamAM hasIne hasIne AkAra vizeSa katarelI vATI, sudhA : saM. a. niraMka rIte, niSphaLa rIte. munipittasa : sa'. na. tAMbu. muraja H saM. yuM. mRdaMga, pakhavAja, eka prakAranu DhAla nathavAgha. muralI : sa, strI. visaLI, vAgha. mRtaH sa'. huM. ahorAtranA 30mA bhAga e ghaDInA * samaya. mUrti : sa. sI. zarIra, AkRti, mUpa, pratiSThA, DInatA. mUrti mata : saM. tri. zarIradhArI AkAravALu pratyakSa. mUna : sa', puM. mastaka, mAthuM, mUrdhAbhiSikataH sa'. huM. je rAjyAbhiSaka thayA heya tevA rAjA. mUkaNIka perI : mUtra kayavarI, chatrInA AkAranA kAMThAvALA ghaDA. mUla H saM. na. AraMbha sthAna udgama sthAna, jarDa, mULa, mUDI. mUlaka : sa'. yuM. saragavAnu' vRkSa. mUlazikhara H mukhya zikhara Saka: sa chuM. uMdara, cAra. sUlasthAna : saM. na. mulatAna nagara, Indra, Izvara, mUsala : sa'. na. sAMkheluM, mUsalAyudha mUlina : sa puM. baladeva. mRga H sa. yuM. haraNa, mRgazIrSa nakSatra. mRgaddA : sa', strI. mRganA jevI gALa meTI mRganathanA AMkhAvALI suMdara strI. mRgyayugma : (mRgayu) pratimAnI pATalImAM kAtaravAmAM AvatA me mRga, mRganI joDI, RRgava : sa'. mRganuM moDhuM mRNAla : sa. pU. kamaLanA Do, kamaLanALa, kamaLanALamAM rahelu tatu. mAlapatra: sa. naM. kamaLanuM pAMdaDuM, mRNAvI sa`. strI, kamaLanALanA taMtu. kRttikA : sa'. strI, mATI tuvera. 267 mRdaH saM strI mATI. mRdAkara : saM. huM. mATIneA DhagalA, TekarA. mRdachAduM : mAtAnuM chata, sRSTi : saM. o. ghasIne karelI saphAI, uDakavu' te majana. methi : sa. pu. khaLAmAM pazune bAMdhavAnA khIle. medasa H sa`. na. carakhI, medanI : sa' strI. pRthvI, bhUmi, vanaspati. medhA : saM. strI. smRti, zaktivALo buddhi, medhAdhIna : sa. tri. buddhijIvI menakA : eka apsarAnuM nAma. meravAdi : meru Adi prAsAdanA bheda. mehaMgaCra : sa`, puM. merUparvata merUma DAvara : maDavarane prakAra maithuna : saM. na. puruSane sabhAga meka : saM. puM. lADu eka jAtanI jAti, mauktika : sa. na. meAtI. mauvA: sa', strI, dhanuSanI derI, bharaDAsIMga. maulI : saM pu. mAthA upara ALIne khAdhelA vALa, mukuTa mastaka, bhUmi. mAraka : sa, pAriAta AkaDo dhatUro rAga hAthI ma'ca : sa'. puM. mAMco, khATale, UMcu Asana; macikA saM. strI. nAnA maca, mAMcA, nAne ATale, nAnuM Asana. machara : sa. pu`. nUpuranuM AbhUSaNa, jhAMjhara, valeNu AMdhavAne thAMbhalA. mAyA H sa. zrI. peTTI, paTAre, alakAra mATenI peTI, majITha. maMDapa : sa, puM, mAMDavA, devamaMdira, vizrAma cAna maMDaLa H saM. na. vartuLa, goLAkAra, meTA rAjAnI cAre mAjunA rAjAo. maDita : sa, tri. surobhita, alaMkRta 'Dovara : prAsAdanI pIThikAthI laI chata sudhInu bAMdhakAma tenI upara zikhara Ave che, mAMDalika : sa". pu. base yojana bhUmine svAmIramaMjA maMdAraka : sa`. pArijAta, AAkaDA, dhatUrA, svarga, hAthI Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 maMdArakara chaMdodabhava : chaMdanuM bAMdhakAma, maMdira : sa` na. mahAlaya, rAjAmahela, devamaM dira. ya yaka : sa. tri. je yutanu pratyanta rUpa) yala : sa. pu. kukheranA sevaka, eka manuSyajAta yakSarAja : sa pu. kubera yakSiNI : sa. strI. yakSanI strI. yakSI : sa. zrI. yakSa zrI. yakSAdhipa : sa' puM. khera yuja : pu yajJa, pUjA. yatama: sa. na. nigraha karelu, vaza karelu, bAMdheluM. yata : sa, tri. je a, je mATe jethI, yatara H sa'. tri, je emAMthI eka emAMnu eka. yaMtrataMtra : sa.a. jyAM-tyAM. yathAkrama : sa, a. krama pramANe AnupUrvI pramANe, yathAyatha : sa'. a. yathAyathama jemanuM tema, jema heAyatema yatheccha : sa yatheccham a. marajI mujaba IcchA pramANe yuvadhi : saM. a. jyAM sudhI. yadA H sa, a. jyAre yadi : sa. ma. jyAre, yama : sa. pu. mRtyunA deva sUryane putra yama, niyama, vrata, adhana. yatA : sa. pU. joDiyA bhAI e. yamavAra : sa. pu.... e dhArI talavAra, vALu zastra. yamalo : sa. pu. joDiyA bhAI e. yamana : pu'. yamadeva (na.) aMdhana. yarmAnA H sa. strI. taMbunI divAlanuM vastrI pado. yamaculIveSa : vedhanA eka prakAra. yamatrIthI : yasana mArga dakSiNa dizA tarAne mAra yava : saM. pu. java, dhAnya, yatranI labAinuM mApa. vana : sa. tri, yavana dezanA rahevAsI, yavanadeza viSe yavadvIpa : sa. pu`. te nAme prasiddha eka paurANika eTa STi : sa'. strI. lAkaDI, seTI, yajJakuMDa : sa. pu, hAma mATenA kuMDa me bAju dhAra vAstu nighaMTu yajJapuruSa : sa. pu. yajJa dvArA jete pUjAya te deva. yAvita : sa. pu. yudgha karatAM dhAraNa karavAnuM upavastra, jane upavIta. yAna : saM. na. vAhana, ratha, gADI, Adi. yAnakara : saM. pu. vAhana veza. yAnayAtraH saM. na. vahANu naukA. cAmya H sa. tri, yama saMbaMdhI dakSiNa dizAnu yAta : sa. a. jeTaluM jayAM jeTalAmAM. yukta : sa. tri. joDeluM, sa'yejita, ceAgya. yuga : sa, pu, rathanI dhUMsarI, dhUMsarI, satya, tretA, dvApara, kalie cArayuga joDaku' yugala. yugala : sa'. na. joDaku' drandra, yugma. yugma : sa, na, joDakuM', yugala, yugmaparidha : sa, puM, e lehudaDa, cUpa : sa`. pu. yajJamAM pazu AMdhavAnA khIle. yUpadruma : sa. pu. yajJa mATenA khIlA banAvavA mATe upayogI vRkSa. yutaka : saM. na. yugma, joDaku, ane joTo, strInA pAlavatA cheDe vivAhamA mitratA, Azraya, virAma Apelo bheTa, sUpaDAnA agrabhAga caraNate aMgre bhAga. cetra : sa. na. jotara, dhUsaroe bAMdhavAnI derI. yoga : sa. pu'. joDANu, meLApa, saMdhi, samaya. cegya : sa', tri, lAyaka, heAMziyAra, yAgya. yogamudrA : sa`. tri. yoga sAdhanAmAM vaparAtI hastamudra yeAjana : sa'. na. cAra gAunuM aMtara. yeAjanA : sa, strI, joDANa, goThavaNI, nimaNUM ka. yAni : sAstrI, utpatti sthAna, strInuM guyAMga khANa yauvana : sa, na. yuvAnI. yauvana lakSaNa : saM. na. yuvAnInI nizAnI. yaMtra : sa. na. yaMtra, phaLa, yaMtraka : sa. na. 2'tra, kaLa. yaMtra ka`kRta H saM. tri. yatrakAma karanAra mikenika, maMtra baMda : sa. pu.... yaMtra bhAMgo javu yaMtranA nAza. ra rakta : sa'. pu. rAte raMga, Asakta thayeluM, kasue, (itra) anurAgavALu, hiMgoAka, lehI, Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAhanA artha raktadhara: saM. zrI. lehInI dhAra, rAjaprasAda: saM. 5. rAjAne mahela, raktabIja : saM. tri. raktamAMthI janmanArA, eka rAkSasa rAjata : saM. ci. cAMdImAMthI baneluM. riktA : saM. strI, riktA nAme tithi, cotha, nabha, rAjadvAra : saM. na. rAja darabAra, rAja mahelane daravAjo caudaza e traNa tithio. rADhA : saM. zrI. saM. zrI. rADha dezanI rAjadhAnI zobhA. rajaja: saM. strI. derI deraDuM. rAma saM pu. dazaratha putra, jamadagni putra, vasudeva rajata saM. na. cAMdI rUpuM. putrarAma. rati : saM. strI, Asakti, prIti, ramaNa, kAmadevanI rASTraH saM. na. eka rAjyAdhikAra taLe deza, deza. . patnI.. rasa bhAna-saM. tri. gadheDA jevA mukha vALuM. rani : saM, pu. mUThIvALelA hAthanuM pramANa, mApa, rAsabha : saM. 6. gadheDuM. nAkara : saM. zuM : 2nI khANa, samudra rAkSasa : saM. . rAkSasa jAtinuM ratha : saM. pu. : gheDa DeluM yAna, ratha, zarIra, ritiH saM. strI. zailI, prakAra, baluM le senAne netara, paga. mela, pittaLa, racanA. rathapAya : saM. sathavAra () cakravAka pakSI, riSTi : saM'. strI. amaMgaLa azubha (6) talavAra rathikA : saM. zrI. rathamAM yAtrA karanAra strI. rekhA : saM. strI, paMkti, lITI (38) rukama-saMna. rayA : saM. strI. rorI, ratha jAya evaDe bhAga, senuM, nAga ke saravRkSa dhaMtUra, leTuM. rayA : saM. zerI. retya : saM. na. pittaLa. rApatha; saM, pu. ne madhyabhAga, rathamAMthI beThaka, rukSa : saM. tri. cikAza vinAnuM, lUkhuM sneha vinAnuM. ra6 : saM. 5. dAMta. pya: si. tri. rUpayukta suMdara, (na) rUpuM, cAMdI, upameya ramA : saM. strI. zobhA, lakSmI. caka : saM. ne. kAnanuM AbhUSaNa, suvarNanuM AbhUSaNa. ravileha : saM. na. tAMbu, kRSNalehathI juduM raktaleha, rudhira : saMdana, lohI, rakata, lAlaraMganuM maMgaLa graha. raktAyasa. rudana : saM. rodana : na. revuM te. rarimaH saM. pu. kiraNa, AMkhanI pAMpaNa, ghoDAnI 3pa : saM. na. saudarya, AkAra, ghATa, raMgIna. lagAma, kamaLa. ruhaka saM. na. chidra, kANuM, bAkoru. - pu. svAda, puNya phaLa Adine rasa, Rtu : saM. 5. vasaMta, varSa Adi samaya vizeSa zarIramAM annajaLa, AdinuM thatuM pariNAma, ziyALo Adi. sAra, satva goLa, nATayarasa.. RSabha : saMvuM. uttama, vRSabha, kaSabhadeva jaina tIrthaMkara rasAyana saM. na. zarIrane rakta Adi rasanuM rudra: saM. puM. ziva, agni, moTe avAja karato uddhava sthAna rUpa auSadha ke padArtha, pAre vAyu, sUsavA pavana. Adi dhAtu kimI pu. vAvaDiMga garaDa. raivataka: saM. paM. ne nAmane saurASTrane eka parvata, rahita : saM. tri. vinAnuM sivAyanuM abhAvavALuM giranAra. taje, varjita rodana : saM. na. revuM te rudana karavuM te. rAjagRhaH saM. na. rAjAne rahevAnuM dhara, rAjamahela. rodhaH saM, tri. rUMdhanAra, ekanAra, aTakAvanAra rAjadhAnI : saM. strI. rAjA jyAM rahetA hoya te nagara. rodhasU : saM. na. kinAre, taTa, kAMThe. rAjamArga : saM. muM. mukhya raste, mATe raste. ra5 : saM. 5. ropavuM te bANa, chidra rAjasevaka : saM. 6. rAjAne sevaka-rAjapurUSa, rahaNa: saM. 5. pAra, vIrya, caMdananuM vRkSa, ugavuM rAjyAdhikArI. pragaTa thavuM. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 vAstu nirdhA raMgazAlA : sa. bI. nRtya nATaya Adi mATenuM liMgapaMca sUtra : sa, na. te nAme eka grantha. bhavana nATaya gRhamAno eka bhAga. liMgamukha : liMgAkAra prAsAda raMgabhUmikA-saM. o. nRtya nATaya mATenI bhUmi, sTeja liSa: saM. kri. levuM, cepaDavuM. dUSita karavuM. raMDikA : saM. strI vaMdhyA strI, vidhavA, vadhyA lipiH sa. zrI. mULAkSara, lekhana, lakhANuM, dastAveja. vanaspati. lisA : saM strI meLavavAnI IcchA, lobha 2che : saM. na. chidra, kAchuM, pAtAla. lilAsana: saM. nI sukhAsana, ArAma mATenuM Asana. lihA : sa. zrI. cAraNa. laMDikA : saM. strI, sadAcAra, sadavartana, mAre vahevAra, ' laka: saM, na, kapALa, bhAla pradeza, cerI karanAra strI, nokaraDI. lakuTa : saM. 6. lAkaDI, moTI seTI, mugara. lupta : saM. tri. khovAyeluM, nAza pAmeluM', adITha, lakulIzaH saM. puM. zivane eka avatAra. reluM dhana, lUMTa ladhu saM. tri, halakuM, nAnuM, tvarita, rtivALuM, lubikA : saM, strI. te nAmanuM ekavana. pacavAmAM halakuM, (a) jaladI, tvarita rIte. 2. lekha saM. na. lakhavA gya, citaravA gya, lekha, laghutA : saM. zrI. halakApaNuM, nAnA hovApaNuM dastAveja lattA : saM. strI, vele, vela, nAnI DALa, magara, dUrvA. lekhinI : saM. strI. lakhavAnuM sAdhana, lekhaNa. lalATa : saM. na bhAla pradeza, kapALa, mastaka lejika (lijha mahAvata) lalAma saM. tri. alaMkArarUpa, bhAve tevuM, levika : saM. jela lahiya, saM. ziva mahAvata maratanuM AbhUSaNa lalitakalA : saM. strI. saudaryanI abhivyakti, karatI leza sa. pu. TukaDe, bhAga, DuMka, kaNa, lava. kapAla : saM. pu. rAja, pRthvI Adi lekanA pAlaka kalA nRtya, citra gIta Adi. deva, (tri.) lokanuM rakSaNa karanAra lAdhavaH saM.na. TUMkANa, halakApaNuM, ti, Arogya, lATaH saM. 6. te nAmane deza, narmadAne mukha lekamRNa : saM. tri. lekamAM jagatamAM vyApanAra, vistaranAra, jagatane AnaMda ApanAra. * pradeza, vastI, vastIne thAna tAke-catura purUSa lAlitya : saM. ne. saudarya, kamanIyatA. lepita saM. tri. eluM, chupAyeluM, adazya kareluM. lalita : . vi. suMdara, AkarSaka, ramaNIya. lemana saM. na. rUvATuM, zetra. lehaH saM. paM. na. leTuM, koI paNa dhAtu, Ayudha, lAsa : saM. 5. nRtya, rAsa, rAba, kAMjI. lehIM, bakare, amara, caMdana. lAsya : saM. na. kemala nRtya, madhura nRtya, nRtya, lehabaMdha : saM. pu. gADha baMdhana, beDI, nRtya gIta. lehakaraH saM. puM. luhAra, leTuM ghaDanAra lAMghana : sa. na. haLa. laMdhana , na. oLagavuM, pAra karavuM te, anAdara laMgUla : saM. na. pUMchaDuM, pUchaDI kare che, lAMchana : saM. na. ci, dAga, mela. laMbedara saM. tri. moTA peTavALuM, (pu.) gaNapati likhaH saM. vi. lakhanAra, lekhaka, lahi. lAMca : saM. ne. lAMca rUzvata. zivajInI mUrti ke je laMbagoLa AkAranI laMba: saM. tri. laTakatuM, lAMbu, dIrgha, (pu.) naTa, hoya che. ane avayava rahita hoya che. sIdhI UbhelI rekhA laMbarekhA. liMga : saM. na. cihna, nizAna, pramANa, purUSanuM laMbaka : saM. pu. laMbarekhA, sIdhI UbhI rekhA, gRhandriya. laMbamAna : sa. tri. laTakatuM. Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdanA artha kSakSa : saM. na. cihna, nizAna, lAkhanI saMkhyA, khANu vagerenu" lakSya. lakSaNlR : sa, na, cihna svarUpanuM pratipAdana karanAra, zabda ke vAya, lakSya : sa'. na. nizAna lakSya. lakSmI : sa' strI. viSNunI bhAryAM, bhA, kAnti, vapuna : deva, pila, pitA. baLadara. v vakra : sa. tri. vAMkuM, khAM, ramaNIya. vatra : sa. naM. mukha, aMdarane vatrAMta : sa. pu.... mukhane iMDA, mukhane bhAga, heTha. vakatavya : sa'. tri. kahevA yAgya, varNavavA keAgya, pracana. vakratuMDa : saM. puM. gaNapati, vAMkI sUMDhavALA gaNapati vakrana : saM. huM. vAMkuM, vAMkAmukhavALu, viparIta. vajIe pradeza : pu`. najIone deza, licchavI rAjyanA pradeza. vajra : sa. pu'. na. hIrA, indranuM Ayudha, bALaka, dhALu le, kaThaNa majabUta. vajraka : sa'. puM. hIrA. vakIla : sa. pu'. vajranA khIle, majabUta jaDe. vajralepa : sa. pu, Dhabudhane vaTa : sa. pu-* vRkSa, vaDu', kerI, geLA, majabUta dorI. vaTI : sa. zrI. gALA, dorI, eka prakAranuM vRkSa. vartuka : saM. pu. bALaka, brahmacArI, eka bhairava. vase : vatsA : vahAlI dikarI, e zabdanu sodhana. vatsadeza : dezamAMnu eka rAjya, seALa sa. pu` nadInA taTanA pradeza. va : sa. khelavu. vana : sa. na. mukha. varSI : sa'. zrI. vahu, patnI, navapariNItA, putranI, patnI, zayana : saM. na. khArI, gAkha jALiyuM, na : sa. na. araNya, vRkSa samudAyavALA pradeza jaLa. 271 vanamAlA : sa. ii. sa` RtunA puSpAvALI vacce vacce kadakha Dhau caNu sudhI laTakatI pALa. vanAyu : sa. arabastAna Adi deza. vapuSkRta : sa. tri. suMdara zarIravALu, zarIradhArI mUrtimAna sAkSAta. vayuna : saM. na. jJAna yuddhimatA pratyakSa jJAnanI zakti devana dira. yeraMga : sa. na. sIsu. vara : saM. pu. uttama, zreSTha, pati varada : sa`, tri. icchelI vastu ApanAra, prasanna. varaNa : saM. na. pasaMdagI, niyukti. varaNapriya : saM. tri, vAne priya, phrendrane priya, vaSNune priya. varuNu : sa. pu. pazcima dizAnA dikpAla deva jaLanA adhipati deva. vaTA : saM. strI madhamAkha varAMga : sa. tri. suMdara aMgAvALuM, varAha: sa pu. bhUta, viSNune eka avatAra. vatra : saM, ta. uttarIya vasI, presa Adi upavastra. naruca : sa. naM. akhtara, vAla, ca, nivAsa. va : sa'. pu. zreNI, prakAra, samuha, samAja vaDIyA : sa'. strI. nAnI vaMDI. varaMDA : saM. strI varaDA, bhAta, vacalA bhAga dvipa, vareNya : sa. tri. varaNIya, pasaMda karavA yogya, svIkAra ceAgya, zreSTha stuti karavA yeAgya kesara. varAha H saM. viSNunA avatAra. vaTa : sa, pu. khile, AgaLA, vakha` : sa. varlDa m a. vinA, sivAya, (pu.) varjanA tyAga. varNana : sa`. na. citraNa, zabdothI vavavuM' te. varSAMsa kara : sa N, tri. judA varNanA strI purUSathI thayelI sa'tati. vaSNu tUlikA : sa. strI. raMga pUravAnI pIchI, citra mATenI pIMchI. vana : saM. na. AcaraNa, upAya, badhA, vanAra, Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 vAstu nighaM vata : saM. tri. varatanAra, (na.) letuM. vArimadhyAta : saM. pANI vaccethI, pANImAMthI. vAkaya : sa. na. AkAMkSA, yogyatA, sanidhi yukta vAriraha: saM. na. kamaLa. pedAne arthabedhaka samUha. vAraH saM. strI. eka prakAranuM madha, madiza varUNa vartamAna: saM. tri. hAla raheluM, astitvavALuM jIvatuM devanI dizA pazcima. cAlu kALanuM. vAraMga : sa. puM. talavAranI mUTha. vartana : saM, strI, mArga, vAsa : saM. 5. raheThANa mahAle. vamena : saM. na. mArga, raste. vAsagraha : saM. na. rahevAne eraDe, kakSA. vartula : tri, gaLAkAra, vAstava : saM. na. yathArtha sAcuM, kharU. vardhaka : saM. zrI. vAdha, varSanI heDakI, hikkA. vAstavya: saM. tri. rahenAra rahevAsI. vadhAna : saM. na. bakhtara, kavaca () kSatriyana vAstukarmana : saM.na. bAMdhakAma nAma cheDe AvatuM vizeSaNa. vAstu : saM'. na. vasavATa karavAnI jagyA, ghara, mahela varSatra : saM. na. chatra, chatrI. vAlaya, Adi, zAstra, vIratuM, saMbadhI zAstra, vAgdavI : saM. strI, vANInI devI sarasvatI. eka devanuM nAma vAgamaya : saM. na, vANIne vikAra, sAhitya. vAstuvidyA : saM. zrI. bAMdhakAmanI vidyA. vAcaspati: sa. pa. bahapati, vANI vitAmAM vAstudravya : saM. na. bAMdhakAmamAM upayogI vastuo. vAstuzAMti : saM. bAMdhakAma puru thayA pachInuM zAnikarma. nipuNa, puSya nakSatra. vAjinaH sa. puM. gheDa, baLavAna dhAnyapUrNa. vAhA : saM. zrI. bahu bhuja vAtra : saM. vAritra na. vAgha, vINA, veNu, mRdaMga vAhistha : saM pu. bhAravAhaka yAne. kAMsAdi vAdya vAhika saM chuM. bhAra khecanAra baLada, gADu. vAjida : prAsAdane eka prakAra. vikaTa : saM. tri, bhayaMkara, vizALa, vikaseluM eka vATikA : strI. vADI, bagIce. prakAranuM vRkSa. vAtAyana : saM5. na. dhArI, jaLiyuM, gokha. vila : saM. tri. asthira, du:khI kaLA vinAnuM. vika5 : saMzaya vividhakalpanA ekane sthAne evI vAdana : saM. na. vAgha, vAdya vagADavuM te. kalpanA vAgha saM. na. viNA, muralI, kAMsya, mRdaMga vagere vikalA saM. strI. kaLAne chako bhAga. rajavAlA strI saMgItamAM vagADavA yogya vAtra. vihavaLa thayelI stra. vAma: tri. DAbuM, (pu.) kAmadeva, mahAdeva, eka vikAraH saM. muM. rUpAntara, pheraphAra, bagADa, Aveza, tAMtrika saMpradAya. lAgaNI, bhAva. vAmana : saM.tri. ThIMgaNuM, nAnuM, hRke, dakSiNa vikIpa : saM. strI veravuM, pAtharavuM astavasta karavuM. dikSAne diggaja. vikRti : saM. strI. vikAra, pheraphAra, rUpAMttara. vAyavya saM. tri. vAyu devatA aMgenuM vAyusaMbaMdhI, : saM. strI. nAka, vAyunuM vigrahaH sa. pu. zarIra, mUrti, yuddha, virodha. vAyu: saM. puM. pavana, vAta, vAyudeva, zarIramAnI vigraNaH saM. tri. nAsikArahita. eka dhAtu. viche: saM. puM, kApavuM te judA karavuM te, vibhAga vAra : saM. pu. divasa, vAre, anukrama, madirA pAtra, viyAga, pANInuM pura, pANIne jaze. vijaya saMpuM. arjunanuM eka nAma, jaya, jIta, vAri; saM. na, jaLa pANI, jItavuM te. varUNa Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdanA artha 273 vijayA: saM. strI. durgAdevI Iga, eka mAtRkA, haraDe vIthi : saM. strI. galI, zerI, bajAra, nAne mArga, viDa : saM. paM. anukaraNa, varDa banA, satAmaNI, rasto, zreNI 5 kita, peLa. vIrabhadra: saM paM. zivane eka gaNa, azvamedhane vita saM. tri. jANeluM, jANItu, prasiddha, prasiddhi, gheDe, suMgadhIvALe. vitaMDA: saM. zrI. mithyAvAda, pakSanuM maMDana karyA vIra mukSA: saM.strI vacalI AMgaLIe paheravAnI vIMTI vinA ja parapakSanuM khaMDana karavuM te vyartha vivAda vI sana : saM, na besavAne eka prakAra, aDhelAvanA paradoSanuM varNana, kaNeranuM vRkSa. besavuM te. vitAna: saM. 5. yajJa, avasara, vistAra, AkAza, vIrya : saM, na. parAkrama, zarIranI sarvazreSTha dhAtu ba", caMdara, chata, ghumaTo. - teja, prabhAva, vitAnaka: saM. paM. caMdara chata. vIza : saM. puM. pakSione rAjA, garuDa, vita: saM. zrI. vistAra, phelAi, vistaravuM te. vIkSaNa : saM. na. dRSTi najare AkhA vitathaH saM. vi. baTuM, mithA, asatya vRta : saM. tri pasaMda karelu, ravIkAreluM, vareluM, vina-vitaneti : vistAre che, phelAve che. nimeluM, jeluM thaeluM. vidarbha : sa. . madhya pradezamAM eka pradeza. vRta : saM. tri thayeluM varseluM goLAkAra DhAMkeluM (na.) vidabha: saM. strI. vidarbhanI rahevAsI strI. chaMda, vRtAnta itihAsa sadvartana. vidAraka saM. ni. vidAranAra, phADanAra, cIranAra, kRNAti : saM. kri. vivaraNa kare che. spaSTa kare che. vibhAga karanAra, pANIne baMdha. vidita : saM. tri. jANeluM, prakhyAta, jANItuM. vRthA : saM. a. nirarthaka, nakAmuM. vidizA: saM. zrI. daza pradezanI rAjadhAnI hAlanuM vRzvana : saM. na. kApavuM, chedavuM, chedana, kartana, bhilasA.. vRzcika: saM. pu. vAchI, eka prakAranuM DaMkha mAranAra videhadeza saM. 5. magadha dezanI uttare Avela eka jaMtu, karacalo, vIMchInuM vRkSa. vRSa: saM. pu. vRSabha, Akhalo - vidra : saM na chidra, kANuM. vRSa devatA : saM. vi. vRSabha deva mAnanAra vRSabha vikma : saM. pu. pavALuM, paravaLanuM jhADa, jene deva che tevu. vidyA : saM. bI. jJAna, zAstra, durgAdevI, taMtrazAstrI vija: saM. pu. ziva. vidyAdhara : sa. puM. eka devayoni, vidyA jANanAra, vRSabha : saM. 6. Akhale. vidyA : saM, strI, prakAra, bheda, vidhAna, karma, kAma. vRkSadha : vRkSane lIdhe Avate vedha. vidyAdevI : saM. jI. zAnadevI, sarasvatI. vRkSAdana saM. pu kuhADI cAroLInuM vRkSa vidyAdharI : saM. zrI. vadhAdhara trA. : saM. pu. vAMsanI vAMsaLI vidyuta : saM. vijaLI. tAla : sa. puM. e nAme zivane eka gaNa tAla vidhana : sa. tri. nirdhana. dhanahIna bhairava. vidhAna saM. na. vidhi karavuM te hAthIne rAka. tradhara : saM. paM. kacukI, antapurano vaDo, netaranI vinasa : saM tri. nAka vagaranuM. AMTI dhAraNa karanAra. triyadika : saM. strI. netaranI peTI vinA: sa.a. sivAya, vagara, vinA. verina : saM. tri. netaranI soTI dhAraNa karanAra. [1 thakA : saM. strI. galI, zerI, piLa, paMkti, bajAra, veda : saM. pu. jJAna, veda Adi veda Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 vAstu nighaTTa vedAMta : saM. puM. vedanA aMta bhAgarUpe upaniSadamAM vipakSa : saM. tri. viruddha pAse raheluM zatru. (5) heluM jJAna vedika: saM. bI. nAnI eTalI, hema mATenuM vipatha : saM. pu. ulaTa mArga, kumArga, khoTe rastA Dila. vipatti : saM. strI. Apatti, saMkaTa, vipadAne vedha saM. pu. vadhavuM cheda karo UDAI UDANanuM mApa vipacikA : saM. zrI. viNa. vibhUti : saM. strI. bhasma aizvarya samRddhi vipula : saM. tri. puSkana, paryApta, ghaNuM. vibhUSA : saM. strI. subhana, zobhA karavI ne vipAzaH sa. tri. vipAzA, biyAsa ke vyAsanAmanI alaMkAra paravo alaMkRta karavuM, alaMkAra, 5 enA nadI. AbhUSaNa. vibhA: saM. strI. teja, pramA, zobhA, kAnti. vizvama : saM, paM. brAti, strInI gArikA e vibaMdha : saM. 6. kabajIyAtane rega. vizvamavedha : saM. puM. utAvaLamAM kareluM avalokana, vibudhAgAra : saM. na. devAlaya, devasthAnA vimAna : saM. muM na. AkAzagAmI vAhana, ghaNA vibhAga : saM. pu. nAno bhAga, bhAgane bhAga, TukaDe majalAvALuM mahAlaya, devAlaya (vi) mAnarahina, vibhakti : saM. zrI. vibhAga karavAnI kriyA vibhAga apamAna (!) gheDo. bheda, nAmane lakhAte kArakIrtha sUcaka pratyaya. vimukha : saM. vi. virUddha dizAmAM mukhavALuM, udAsIna vibhadra : . pu. suMdara, kalyANa kAraka, maMgalakArI, viredhI. A devAlaya, viraMcI : saM. muM. brahmA vibhu : saM : vyApaka, paramAtmA, Izvara, rAjA samartha. vastra : saM. na. kapaDuM paridhAna virUpAkSa : saM. 5. traNa AMkhavALA ziva vilekha: saM, na. bedI kADhavA gya, bhUsI nAMkhavA virecana saM. pu. surya, balirAjAne putra, agni, kapura, citrAnuM vRkSa, zehiDAnuM vRkSa, piluDAnuM vRkSa vilaMbina : saM. tri. laTakatuM, AdhAra rahita. virADu : saM. . vijha : kSatriya, brahmanuM khUna vivikha: saM. di. khedavuM, bhUsavuM, kADhI nAMkhavuM. | svarUpa, vizeSa zobhatuM. vikana : saM. na dhyAnathI jovuM, cera jevuM virakata : saM. vi. virAga pAmeluM jenI Asakita jovuM. daSTi, najara, AMkha jatI rahI che. tevuM. vilekti : saM. na. najara, daSTi. vila : saM. na. bila, chidra, kA, khADo, aMdhAre vivecana : saM. na suMdara lecA, suMdara AMkha, pradeza, meTI AMkha vilAsa : saM. pu. strInI manahara ceSTA, kAni, * dhiratha : saM. pu. bhAravAhI pazu, rastA, mArga, zabhA, meja zokha bhAra, ghaDe. dilupa sa. puM. (vikToya) saMpUrNapa, vinAza. vivara : sa. puM. %i, bherU, gupha. vinimeSa : saM. puM. AMkha ughADavA mIMcavAne vivarta : saM. pu. pANImAM thatI bhamarI, kedragAmI vyApAra, teTale samaya vartuLa gati vinimaya : saM. paM. badale kara. vastu mATe vastu levI vivasti : saM. zrI. dezanikAla, vivAsana, niSkAsana. viniyoga : saM. 5. kAryamAM joDavuM te pravRtta karavuM vizAla : saM. tri. : vistAravALuM, moTu, vistRta joDavuM anukrame karavuM. vizArada : saM. bi. vidvAna, jJAnI, pragabha, paMDita vibhU Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdanA artha 275 vizirNa : saM. tri. karNa thaI gaLI paDeluM, naSTa vikSepa : saM. pu. phekavuM, uce nAMkhavuM, dUra karavuM, thayelu, kharI paDeluM. varata tyAga kare, vina, tyAga vizikha : saM. tri. zikhA vagaranuM, beDa, kApelA vINA : saM. cI. eka prakAranuM taMtuvAgha, taMbUra, mastakavALa, bANa. sitAra vagere. vizikhA : saM. stro, zerI, piLa, kodALI, pAvaDA, vItarAga ; saM. tri. rAga rihita, Asakita rahita, daradIne eDo. veza : saM. pu. vezyA, gaNikA, vezyAvADe, vizipa : saM. na. devAlaya, maMdira, vezya vezana : prAsAdamAM praveza dvAra pachI AvatI vizvakarmana : saM. . sarva, dene thakAra deva, DAbAjamaNI beThako. paramezvara, suthAra, kArIgara. mana : saM. na. ghara, nivAsa vizvAvasu : saM. puM. te nAme eka gadhava (tri) veSa : saM. muM : vastra paridhAna, pAtra bhajavavuM te sarva prakAranA uttama sAdhanano svAmI vesTa : saM. pu. veSTA pAghaDI viTALavuM te viSama : saM. tri: samataLa na hoya tevuM durgama. khAnasa : saM. brahmacArI, vAnaprastha, brahmacarya, viSamapada : saM. tri, ekI caraNavALa chaMda gAyatrI vagere. vAnaprasthavrata, tapasvI, tapasyA. viSama saMbhavedha eka saMkhyAnA staMbhane lIdhe vaijayaMtI : saM. strI. dhajA, patAkA, zrIkRSNa paherelI AvatA vedha deva vanamAlA. vikhyAtina : saM. tri: vipane rokanAra auSadha. vaijya : (vaikali) pu. eka cakravartI rAjA) viSANu : saM. na. ziMgaDuM, IMga, aNa cheDe vaitAla : saM. pu. vetAla eka bharava, bhUtanA Ave viSNu : saM. pu. jagatanA piSaka trimUrti mAnA vALuM eka chaMda eka deva. vainateya : saM. 5. vinatAne putra, aSNa, garuDa viSkabha: saM. pu. te nAmane paMcAgane eka ga, vairATa : saM. tri virATa aMgenuM, virATane putra, vistAra, pratibiMba, nATayamAM vastu sUcanane Indrapa kIDe. eka prakAra, rokanAra, khIle. vairukhya : saM. na. kurUpabhA, kadarUpApaNuM, bhinna viSaya : saM. 6. rU5 rasa Adi IndrIya viSaya, deza. svarUpa hetu te. upabhoga yogya vastu jJAnane AdhArarUpa vastu, vaivasvataH saM. pu. vivasvAnane putra, te kuLanuM saMtAna, padArtha. vaizravaNa: saM. pu. kubera. vikTara : saM. 5. artha pUjana vakhata ApavAmAM vaizAlI : saM. strI te nAme ziva pradezanI rAjadhAnI AvatA darbha, bistare, vIMTe vaizvAnarI: sa. zrI. agra vidyA visara : saM. 5. prasAraka, phelAvo vaMga: saM. pu. gati, jhaDapa, asthiratA. visarjana: saM. na. sarjanane nAza. vinAza pralaya vaMzaja : saM. tri. baMgALa dezamAM utpanna thayeluM. visaMvAdina : saM. virodhI, samAna na hoya tevuM vaMTa : saM, pu. vAM, avivAhita, dAtaraDAne hAtha vistaraNa : saM. tri. phelAyelu. vistareluM. vaMTala : saM. pu. vaMTArA: vahANanuM sukAna, pAvaDe vistRta : saM. vi : vistarelu, virUpa : saM. pu. rogacALo, phelAI janAraroga, vaMjula: saM. 5. netara, veza, azeka kSa, sthaLa kamala, phelAI janAra, cAvanAra vaMdanA : saM trI. jJAna; pIDA du:kha virSara : Asana vaMdI : cuM, strI nA oTale, agni rAkhavAnI vihAra : saM. pu. bhramaNa AnaMda eTalI. yuddha Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' para vAstu nighaMTu chaMda : saM. na samudAya, samUha, ToLa zakana : saM. puM. pakSI, gIdha pakSI (na.) zubha zubha vaMza : rA. . vAMsa kuLa, gea. sucaka nimitta vaMzI : saM. strI vAMsaLI.. zatakoTI : saM. pu. e aNuvALuM IndranuM vaja vaMza chAdha saM. tri kapaDAMthI DhaMkAI tevuM eka karoDanI saMkhyA. vyakta : saM. tri. spaSTa, dekhItuM', dekhAya tevuM. zanaghI : saM. strI. sekaDo mANasone mArI zake tevuM vyagra : vyAkuLa, asthira, Asakata ekAgra topa jevuM ke beMba jevuM Ayudha. vyaMga : saM. tri vikalAga, khoDavALuM zatadhAH saM. a. seMkaDo prakAre, seMkaDo TukaDAmAM. vyaya : saM. pu. vaparAza, kharaca, vAparavuM kharca karavuM te zanaisa saM. a. dhIme, haLave. vyAdhAna : saM. paM. vizva aMtaratha, pratibiba, zabda : saM. puM. dhvani, Arthaka varNa samUha, prahAra te nAme alaMkAra saMjJA, nAma vyatara : saM'. na. manuSya nimAMthI nIkaLI gayeluM, zama : saM. kri. zAnI thAya che, TharI jAya che. elavAya che. vyAdhra : saM. puM. vAgha, lAla eraMDe, citrAnuM vRkSa zamI : saM. zrI. khijaDAnuM vRkSa. vyakta : saM. vi. grahaNa kareluM, pakaDeluM choDeluM phoDeluM zamyA : saM. strI. ratha therenI dhUMsarIne khIle, vyApa : saM. di. phelAvuM, vistaravuM. eka yajJapAtra vyAsta : saM. tri. phelAeluM, vistareluM phamazrA : saM'. strI. dADhI, maMcha. vyAma : saM. puM. pahelAM karelA be hAtha jeTaluM mathu : saM. na. purUSanI dADhI mUcha, phaLI, zIMga, aMtara, vAMbha. zaka: saM. pu. zavyA, pathArI, palaMga, nidrA hAtha, arpa, vyAla : saM. pu. surya, duSTa hAthI hiMsI prANI. zayana : saM. na. pathArI, nidrA, zayA, maithuna vyAsa : saM. pu. vartuLane dubhAgatI rekhA samAsanuM zayatIya : saM. tri. suvAgya, (na.) pathArI, zavyA vigraha vAkaya vedanI vizeSa vyavasthA karanAra zayanIya : saM. ne. pathArI. kRSNa dvaipAyana vyAsa zA : saM. strI. pathArI, palaMga, khATale, vyAsapITha : saM, na. kathAkAra ke pravacana kAranuM Asana gU thaNakAma. maMca. zyAmaH saM. strI. kALuM, gAduM, lIluM, (pu.) sAmAnuM mane : saM. na. AkAza. dhAnya, zyAma ke lIlAraMganuM medha, kacala. jema maMDaLa : saM. na. samaya AkAza. phera AkAza zara : saM. 1, bhANuM, baMsanuM ghAsa, malAI, hi sA. bhayAna : saM. na. AkAza mArge janAra vAhana, vimAna zarajanmana : sa. puM. kArtikeya. zakaTa : saM. pu. na. gADu,ratha, vajananuM eka moTuM mApa zarAsana : saM. na. dhanuSa. zakaTAkAra : sa. tri. gADAnA jevA AkAranuM zarAva : saM. paM. mATInuM koDiyuM, mATInuM rAmapAtara zakaTikA : saM. tri, nAnuM gArDa, gAlI, gADI. sarAveluM, e kuDavanuM mApa. zaka : . pu. Indra kurajakSa, ghuvaDa zarAsana : saM. na. bANa pheMkavAnuM yaMtra, dhanuSa zakala : saM. paM. na. TukaDe, bhAga ava, vRkSanI zaravAra : saM. pu. bANa pahoMce teTaluM aMtara, chAla, taja. bANa phekavuM te. zata : saM. zrI. samartha zabdanI artha bodhaka vRtti, zarkarA : saM. . paththaranI kaNavALI retI, sAkara eka jAtanuM zastrI, devI, rAjAnI prabhu maMtra sAkarano roga. utsAha e zakti. zare : saM. muM. bANa, vaja kaI paNa Ayudha, krodha. Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdanA artha zarkarAla : sa. tri. ratALa. zaikSa : saM. na. zeLAnA kAMTe, bhAlA, UMTa, brahmA. zalAkA : saM. strI, saLI, bANa, citaravAnI pIMchI, vaidyanuM eka saLI jevuM zastrI lilAnA : pANI aMdara zakya : ta. jamInanI aMdara rahelAM hADakAM, rAkha, Adi padArtha je vasavATa karanArane hAnikAraka manAya che. kA. Atha : saM. tri. DhIlu zithila bhra : sa. na. kAza, palANa, riktatA zAka sa. puM. sasale. zruta : sa` tri. prazna sA yogya, svIkAryAM zastro : sa'. na. prahAra karI zakAya evuM AyuSya. zAkinI : saM. strI. durgAdevInI eka sahucarI devI, zAka thavA yAgya bhUmi, zAkaMbharI : sa. na. durgAdevI te nAmanuM eka prAcIna nagara. zAkhA : saM strI. nRkSanI DALI, mukhya jAtanA upa vibhAga. zAkhA sthA : saM. zrI. mukhya zerInI nAnI zerI, mATI poLamAMnI nAnI zerI. jJAna : saM. pu. sarALu, seTIne patthara maNinA pahela pADavAnuM yaMtra, karavata, cAramAsA khAkhara eka vajana mApa zAztra : sa. na. viSNunuM dhanuSa. zAradA : saM. ratrI. vidyAnI devI sarasvatI, durgAdevI, zaraRtumAM thanAra zAkara : sa'. tri. retALa pradeza, zeraDI thatA hoya pradeza (puM) zeraDImAMthI aneluM, dUdhanuM phINa. zAlA : saM. rI. ghaNA eraDAvALu ghara, oraDe. zAztra : saM. huM. zAztradeza, siMdha deza ekabhAga, te dezane nivAsI, tyAMnA rAjA zAla bhajikA : sa, strI, lAMkaDAnI pUtaLI dezyA. zAzvatajIna : tIya karInI gaNanA eka bheda zAsaka : sa. tri. zAsana karanAra, rAjya karanAra, upadeza karanAra niyamana karanAra. 277 zAlAra H saM. na. nisaraNI, dAdara zlAdhA : ma. zrI. praza'sA, lakhANa, yaza zikhara : saM. na. parvatanI Toca, cheDe, aNI,vRkSanI Teca. zikhI : saM. zirin pu .mAra, agni, kukaDo, bANa, parvata, baLada zikhaDinU : sa. tri. pu. meArI, dhrupadanA eka putra, merapiccha, kukaDo, khANuM. zibikA H saM. strI. pAlakhI, mene. zitamA : sau, strI, dheALI sAkara jevI. zikhara : sana, chAvaNI kAma calAu karelA nivAsa chAvaNInA takhU. zira : sana. mastaka, mAyuM. zayyA ajagara, pIparI mULa : ziras H sa, na, bharataka, Toca, zikhara, mukhya, pradhAna. ziri : sa. tri hiMsaka, (pu.) talavAra, bANu, pataMgiyuM. zirAdharA : sa. strI, garadana, grIvA, DaoNka. zivekTara : sa. naM. pAghaDI, phaeNTe. zilA : saM. strI. patthara, khaDaka, sapATa, patthara, mana : zila, UMbare, staMbhanI Toca, bharataka zilAMja : saM. na. zilAjita, zirasa, leATTa zilATaka : sa'. pu. dharatI agAzI rADa, ghara. zilAva : sa. tri. pattharathI DhAMkI zakAya tevuM. zilAnyAsa : sa. pu'. navAlaya, makAnanA pAyAmAM sarva prathama patthara ke IMTa, vidhipUrvaka caNavI mUkavI te. zilArepaNu : saM. na. uparane a. zilApaTTa : saM. na. pATa jevI zilA. zilAvezmana : saM. na. pattharanuM makAna, parvatanI guphA zilI : sa', strI, ubharAtuM vRkSa, chaprAka pukhta, rataMbhanI Toca, deDakI. zilImukha H ma`, tri. jaDa, (pu.) khANa, bhramara, yuddha. zilpa : sa'. na. kArIgarI, kaLA, cilAcyaya : sa', pu. pattharane Dhaga, pata. Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vAstu nighaMTa zilpakAra : saM. 5. kArIgara, mUrtikAra citrakAra, zubha saM. tri. sAru,maMgaLakAraka, maMgala, kalyANa, kASTakAra. zubhakAraka, samaya vize, zipakAraka : sa. pu. kArIgara. zuja : saM. tri. chel" svaccha, pavitra, tejasvI. zilpayaMtra: saM. na. zilpakAryamAM upayukta yaMtra. zravaNa: saM. na. sAMbhaLavuM te. (5) te nAme eka zipa zAlA : saM. strI, kArIgarI kAma karavAnuM muni kumAra. sthAna, koDha, TuDiyo. zruti : saM, strI, veda, jJAna, zravaNathI thatuM jJAna, zilpana : saM. 5. kArIgara, kArIgarI. zravaNathI thatuM jJAna. rAgane svara, zravaNa. briSTi : saM. strI, AliMgana, bheTavuM te, ceTI zulya : saM, na ApavAnuM sUtra, derI, tAMbu, javuM te. vedI banAvavA vidhi, dharma. zivanAdAdi : ! zivanAda. mura : saM. pu. zaranama, yajJapAtra, yajJa. zivikA : saM. strI, pAlakhI. mene. suSaka: saM. tri. sukAeluM. zivAlaya : saM. na. zivapradhAna deva hoya tevuM devAlaya, zuSI : saM. zuSi strI, patthara, rAphaDe, chidra. zizupAla : saM. pu. eka prAcIna cedI. zukara 1 saM. paM.-bhUDa. ziSTa : saM. tri. sajajana, zikSita, keLavAyeluM jJAnI. phUla : saM. 6 na. bhale, trizula, zULI, pIDA, zrI, : saM. strI, lakSmI zobhA. mAMsa zekavAne saLiyo, zrIkaThezvara saM. 5. ziva, mahAdeva. zekhara : saM. 6. zikhA zikhA, agrabhAga, caTalI, zIta : saMtri, ThaMDu, kapUra, ziyALa, aLasu. mastake dhAraNa karelI mALA, phulake metI cAMdInA zrIdharI : saM. strI, zrIdhare racelI, TIkA Adi. tero, eka AbhUSaNa. zrIdhara : saM. 5. vizu. zreNI : saM. strI, paMkti , hAra. zrI.pUjya : saM. pu. lakSmIe zreNIbhaMga : saM. pu. pati teDavI te. lakSmInA pati. ta : saM. tri. dhavala, dhoLa, ujavaLa. zrI mukha : saM. pu. sATha saMvatsaramAM eka. zala mitti : saM. strI, patthara kotaravAnuM DhAMkaNuM. zIrNa : saM. tri. gaLI paDeluM, jIrNa thaeluM, zaila : saM. pu. zilAone samUha, parvata, khaDaka. ghasAIgaeluM jaLa. zaileya : saM. na. pattharamAMthI thatu. zilAjIta, eka zIrSa : saM'. naM. maskaka, mAthuM. sugaMdhI dravya, zilAsaMbaMdhI. zIrSaka: saM. na. mastaka, mathALu, pAghaDI, pheTa, zeSa : saM. puM. sukAvuM te, sukavavuM te, kSayaroga, phesale, mastakanuM hADakuM. - dubaLApaNuM, kuzatA. zrIvasa : saM. 5. viSNunA vakSasthaLamAM raheluM nA vakSasthaLamAM rahela zauna: saM. tri. vedokata zAstrokata vedavihita, dharma karma, dhaLI ruMvATInuM caka. zrauta : saM. zrotam : na. pANIno pravAha pANI, zuka: saM. pu. pipaTa, vedavyAsane putra vastra kaNendriya, cheDe, zirISakSa. zaMkara : saM. tri. kayANakara kuM. ziva. gunAsa: paTanI cAMca jevA ke nasAgra vALuM. zaMku: sa. pu. khile, thAya, mela, chAyA mApavAne lAkaDAne khIle, sAganuM rakSa. zuka-zuka: saM. pu. popaTa-popaTI, kutarU saM. paM. sAga vRkSa. zuci: saM. tri. zuddha, pavitra, dhavala, svaccha kha: saM. . eka jaLajaMtunuM ghara, saMkha, kuberane zuddha : saM. tri. zedheluM, cekabu, pavitra. eka nidhi, kapALanuM hADakuM. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdanA artha 23 III. zaMkhapAla : saM. 5. sUrya eka nAga, AkaDe. jema: kSema kalyANa ddhAra : saM. pu. zaMkha nAme rAkSasane jyAM poDa : saM, tri. soLanI saMkhyA uddhAra thayo te dvArakA pAse eka dipa. ghoDaza mAtRkA : saM. strI. soLamAtRkAo, soLazaktio zaMkhalA saM. strI sAMkaLa, beThI, paMkti, hAra, gaurI, padmA, zucI, medhA, sAvitrI, vijyA, jyA, kaMdoro, kaTimekhalA. devasenA, svadhA, svAhA, zAnti, puSTi, tuSTi, zaMga : saM. na. ziMgaDuM, Toca, zikhara, aNI. dhRti, mAtara, lekamAtara, e seLa devIo zRMgATakaH sa. puM, cAra rastA maLe te ceka, ThaMDaka : saM. tri. napuMsaka, baLada ziMgoDAne vele, ziMgaDuM. vararaka: cha khUNAvALuM pabhuja, AkRti dhu saM. 5. buddhi, gudA, siMgha, jurAsita. kRli : saM. strI, aMkuza. sakiya : saM. biga vi. kAma karatuM kriyAzIla IMpikAgra : saM. na. suMDhane agrabhAga, kamaLanArane gatizIla, ALasu na hoya tevuM. agrabhAga, sajI : saM. strI, hAra-mALA DhaH saM. na. napuMsaka vAMjhiye purUSa aMtaHpurane sataH saM. tri. satya, sAdhu, pUjya, astitvamAM eka sevaka baLada. raheluM, astitva, abhAva viruddha bhAva (na) brahma sava : saM. na. astitva, bhAva, prANI, jantu, SaTaka : sa. na. pha saMkhyAnA samUha, cha avayavovALuM. 5za, baLa, satva guNa, SaTakamana : saM. na. brAhmaNe AcavAnAM cha karma, saptadhA kema e mAta rIte sAta bhAgamAM adhyApana, adhyAyana, vajana, yAjana, dAna ane sapta dhAnya saM. na. sAta prakAranAM dhAnya, vahi, pratigraha. va, gedhUma, (ghauM) mudaga (maga) bhASA (aDada) koNaH saM. tri, cha khUNavALuM. taMtrazAstra prasiddha, caNaka (caNA) Adi. paNa yaMtra, vajanI auSadhI. satatama : saM. tri. na. siteramuM paddarzana : saM. na sAMkhyayoga, nyAya, vaizevika, saptati : sa. zrI. sitera mImAMsA ane vedAnta e cha Astika darzane. satatrizat : saM. tri. sADatrIzanI saMkhyA. SaDraga saM. paM. na. zikSA, ka5 vyAkaraNa, niskata, satAMga : sAta aMgavALuM. tiSa ane chaMda e aMge sahitane veda. saMtadaza : saM. tri. sattaranI saMkhyA vedanA cha aMge. cha aMgavALuM, be hAtha, sapTana : saM. tri. sAtanI saMkhyA be paga, mastaka ane kaTi e cha aMga gAyanAM sapta mAtRkA : saM. strI sAhelIo, sAta mAtRkAo dUdha, dahIM, ghI, chANa ane gauracanA e cha aMga. variyuH saM, puM, kAma, krodha, lobha, moha, mada saptarSi: saM. ! marIci, atri, aMgirA, pula ane masara e mokSamArgamAM viza karanAra. satya, bharadvAja, vasiSTha, vagere sAta purAtana zatru samA bhA. RSio saptarSinuM maMDaLa paDa vaka: saM. tri cha sthaLe vAMku, jevA che saptazata : saM, tri. sAtanI saMkhyA vAkA hoya te. saptA : saM. puM. sAta azvo jene rathe chete sUrya vividha : saM. tri. cha prakAranuM che jAtanuM. sarbha : saM. na. makAna, dhara, nivAsa pATha : saM. tri. chaThTha chaThThA kramamAM raheluM. sa : saM'. navuM makAna nivAsa ghara SaSTi : saM. strI, sAThanI saMkhyA, sATha. saghana : saM. na. makAna, nivAsa ghara Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 sanAtana saM, tri, nitya, traNe kALanuM kAyamanu mrapAda : sa', tri. caturthAMza sahitanuM satra sama : sa. tri. sarakhuM, sapATa, samAna sama catura strI : sa'. tri. sama cArasa samaddala : sa`. tri. sarakhA bhAgavALuM, sarakhAdaLavALuM jenA andheya bhAga sarakhA hAya tevuM. samaya sUcaka : sa . tri. samayane eLakhatAra, prasaMga pramANe kAma karanArI pratyutpannati. samasUtra : saM. na. samAna rIte mApa thavuM' karavuM te samaglR : saM. na. seAMpI devu, ApI devuM, sAra rIte arpaNa karavuM. samantatasa : sa. a. cAre tarapha, cetarapha, satra samAsIna : saM. tri. eTheluM, virAjelu samAtRtta : sa. tri, vITaLAeluM, gherAelu parivArita samApana : saM. na. samAptI kriyA, samApti, pUruM karavuM te. 'samudra saM. pu. sAgara, dariye, samudra bhRNu : sarve na. jaLAzaya vacce rahelu' mahAlaya, garamInI RtumAM nivAsa RtumAM nivAsa karavA gya dhara samuccaya : sa. yu. samUha, sakalana, meTA DhagalA samulita : sa', tri. khUba uchaLeluM samu^ : saM. puM, uMcAI pragati, samRddhi, samu`cchita : saM. tri. uMce gaeluM pragati pAmeluM samRddha samutsedha : sa`. puM. u'cAI samasaddhi : sa'. tri. barAbara joDAeluM sarakhAM joDAvALu samAnatakavALu samulAvadha : samUtravadha : sa. pu mULamAMthInAza, sa pUrNa nAza mAjI same vasaNu : jenI cAre tI'kAnI mUrti AvatI hoya tevu zikhara kRta zikSa samRddha : saM. tri. dhaNuM vadhelu, vRddhi pAmeluM samRddha thayeluM mATA vaibhavavALu, sara : sa. na. taLAva, pANI, dahInI tara, khANa, mIThuM, saravuM, khasavuM vahevu' te. vAstu niru vele, kamaLanu sarpaTTikA : (sarapatrikA) kamaLane pAMDu', mukhya paTTI sarala : satra sIdhu, niSkapaTa, sAduM', udAra (pu') vAyu sarpa : sa. pu.... sApa, peTe ghasaDAI cAlavuM te vakragati sarasa : sa. tri. rasavALuM banuM pANIvALuM taLAva sarasI : sa, strI. taLAva AMdhelu' taLAva sarevara sarasvatI : sa. zrI. vidyAnI devI eka prAcIna pavitra nadI sarezavara : '. na. meTu' taLAva, uttama taLAva. savitA : sa. savitR pu. sUryAM, utpAdaka, sRSTinA utpAdaka savitra H saM. na. utpattinuM kAraNa janmanuM kAraNa, mAtA-pitA. sarvAMtaH sarvAMta : a. cetarapha sarvAMtra. A sasthaLe satA bhadra : sa'. pu'. na. cAreya dizAmAM kAra hAya tevuM makAna deva pUjAmAM upayukta sarphIMga : sa. tri. game tyAM jaI zake tevu sa vyApI catura au maMDaLa sabhya : sa. tri. kAjI savaNuM : sa. tri. samAna raMganu' eka jAta prakAranuM sarakhu savyamArga : sa. pU. DAkhI khAjIne rasto, ulaTA raste. sala : saM. na. pANI, jaLa saliza : sa, na. jaLarUpANI samakSu sa`, tri. dADhIvALuM meTA rUMvATAvALu sra stara H sa. pU. sAtha, zayyA, paca rI sahucara : sa. tri. sAthe rahenAra, pharanAra, citra sahyAdri : sa, puM. satyu paryaMta, mahArASTranA eka parvata sahasrI : saM. na. hajAranI sakhyA sahasrAkSa : sa. pu. Indra sahiSNu : sa. tri. sahana karavAnA svabhAvanuM sahanazIla. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zabadanA artha skaMdha ; saM. 5. khI - khAMdha, vRkSanuM thaDa AkhalAnI smazAna : saM', ne, mR1 zarIra baLavA-dAvAnuM sthAna khUdha, zarIra bauddha tattvajJAnane pAMca rakaMdha svayaMbhuva : saM, svAyaMbhuva pu. brahmA, prajApati mArga, vRkSa vagerenAM moTA vibhAga zikSaka, putra. ' DAhyo mANasa maTI DALI, vibhAga svayaMvara : sa. pu. svayaMpate ja pasaMdagI karavI aMdhadha : saM. pu. dha semI uMcAInuM mApa, te te eka prakArane eka vivAha pramANa vagata : sa vi potAnAmAM raheluM manamAM rahetu alayati : saM. di. vartamAnakALa, te khalita pitAne aMge, nATayamAM eka prakAranI ukita, kare che. pADe che. bhraSTa kare che. halAvI nAMkhe che pote ja potAne bele tevI ukti stabdha : saM. tri. thaMbhI gayeluM jaDa, halana calana svastika: saM. 5. sAthiyAnuM cihana tevA AkAranuM na karI zake tevuM aTakeluM rokeluM thara te AkAranuM cauTuM eka prakAranuM Asana stana : saM. 6. strIne padhara, dhAI - svara : saM. muM zabdavedha avAja UparathI laya stara : ', pR. thara, tara, pathArI, AcchAdana ratUpa : sa. pu. Tekara, deva, gura vagerenAM pagalAM svarga : saM. 5. aMtarikSamAM rahela divyaleka,devonuM ke smRticihna saMgharela sthAna vAsa sthAna rajyAna : saM. na. ghanatA, ghatA, sneha, cikarAtA svarNa : saM. na. suvaNa sonuM staMbha : saM. pu. thAMbhale, AdhAra, jaDatA, stabdhatA vRdhiti : saM. strI kuhADI, vAMsa staMbhatala : saM. na. dATelA ke calA thAMbhalAne sAkAra : saM. tri. mUrta, sthUla, rUpa, AkAravALuM nIcene bhAga. sAkSAt staMbhana : saM', ne. jaDatA, thaMbhAvI devuM stabdha karavuM sAketa : saM. ne dhyAnagara jaDa karavuM taMtra prasiddha eka jAtane abhicAra sAda : saM. na. sarU patA, samAnatA, samAna AkAra prayoga. rUpa hovuM te khaMbha : sa. puM. staMbhanuM mApa sAdhAra : saM. tri. AdhAravALuM', pramANa sAthenuM khaMbhika ; saM', strI, thAMbhalI, nAne AdhAra, staMbha sAdhAraNa : tri sAmAnya khaMbhAsana: saM. na. taMbha para racelI beThaka Asana sAdhya : saM. 5. eka devanati, sAdhanA yogya, sthapati : saM. muM, suthAra, gRhazilpI, kASTakAra puAra karavA yogya, sAdhavAne maMtra (tri ) sthANezvara : saM'. na. te nAmanuM kAnyakunjanuM nagara banAvavA yogya, siddha karavA yogya sthApatya : saM. na. sthapatinuM karma, suthAranuM kAma, sAna H saM. puM. zikhara. Toca tenI kalA, gRharacanA bAMdhakAmanI vidyA, zilpa- sAmaMtadAja : saM. pu. aneka khaMDiyA rAjA ane zAstra, bAMdhakAma adhipati samrATa mukhya sAmaMta sthAvara : saM. tri. sthira, jaDa, acala, heraphera na sAyaMka : saM. bANa tIra karI zayAya evI parvata ghara vagere saMpatti sAyujya : saM. na. joDANa, saMmilana, saMbaMdha, skaMda : saM. 5. hilacAla, pharakavuM te hAlavuM sahayoga eka prakAranI mukti saMcAra karavo te. sAtha : saM. tri. arthavALuM (tri vepArIone samUha, spandana : saM. pu. zya. (na) karavuM TapakavuM rahevuM te ' ToLuM vepArI. . sphaTika : sa. pu. eka prakArane ardhapAradarzaka sAraMga : saM. 5. cAtaka bapo eka prakAranA mRga * mUlyavAna pathara maNa hAthI bhamara, eka jAtanuM taMtuvAdya, Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 sAlAra : sa. na. khIMTI abherAI sAlA : sa. zrI zAlA-ghara. sAva : sa'. pu. te nAme eka deza tyAMne nivAsI tyAMtA rAjA sAMSTAMgapAta : ATheya aMge bhUmine aTake evI rIte nIcA paDIne te prakAranA namaskAra sikatita : sa'. tri, sikatAmaya, retALa sikatA : sa', strI, retI, veLu, retALa pradeza. sita : sa, tri. dhavala, ujjavala sthita : sa. tri. ubhelu, sthira, jaDe sthira zilA : sa'. strI. gharanI pAyAno AdhArazilA siddha : sa'. tri. taiyAra thayelu, niSpanna nIpajeluM banelu nitya, Izvara, siddha meLavanAra tapasvI muni eka devati geLa, saphara thaelA bhatra siddhAtu: sa. puM, pAro pAraka siddhi: sa. zrI. purNatA, samApti, saratA, rAMdheluM aNimA Adi zakti meAkSa, sa Mpati, gniSA : saM. strI. snehALa strI. snigdha : sa'. tri. snehALa, cikaNa', suMvALuM, su'dara. ci : saM. sI nita kha, zreNI, kulI. si'huM : sa. pu`. vanarAja siMha, si'harAzI, saragavAnu vRkSa,) tri.) zreSTha. siMhasthAna : sa, na. sihAsana. siddhaThAra : saM. na. meATu' dvArA, mukhya dvAra. siddhAsana : saM. na. siMhenI kotaraNuMIvALu Asana rAjAnu sana. mehuM si'hvAvalokana : sa'. na. cotarapha dhyAnathI jovuM smIta : saM. tripuMLa paryApta, vRddhi pAmelu', te. vAstu ni'Tu cuTI : sa. sI. cIpiyA, sANasI, suca : sa. zrI. saravA, yajJamAM vaparAtI kheratI kaDachI. suva : sa. pu. putra (tri.) janmeluM, utpanna thayelu niyeAveluM. sudhA : saM. zrI suna, amRta, dUdha, kaLIcunA, rasa, rasa, AMkhe, haraDe. suthIra : saM. maMtra. khuba dhaiyavALu. dhIratAvALu suSThita * saM. strI. kuhADI, vAMsale, pharasI. sunaMdana : saM. na. baladevanu mUsala, (tra.) ghaNA AnaMda ApanAra. supa : sa. pu.... sArI pAMkhavALuM pakSI garuDa. supatha : sa. naM. samA, sauMdara mA, sArA rastA. supatAka H sa', tri. sura pAtAe dhajAe vaDe zaNagAreluM . supUra : saM. tri. sahelAIthI pUrAya, bharAya tevuM, jevAM jaladIpUra Ave tevA nAne vaheLe.. suprabhu : saM. tri. suMdara prabhA, krAntivALu ghaNu tejasvI, sphuTa : sa' spaSTa phuTelu vikaselu', tUTeluM.... subhadra : sa`tri kalyANakAraka, maMgalakAraka (pu) viSNu. sabhAmA` H sa. pu. sabhAkhaMDamAM javAnA mArgo, mahAlayamAM javAne mA lIlIdhA. subhagA : sa. strI saubhAgyavatI strI, tulasI, TameAgarA, patite priya strI, haLadara. subhagI : saM. zrI su Mdara racanA, su dara goThavaNI", sajjana : saM. na. dhara nivAsa sthAna. sumana : sa'* sumananU na. puSpa phula suyaza : sa. muzaklR tri. paNa yazasvI moTI kirtivALuM. surasena : sa pu. devatAenA nAyaka, devAnI senAnA nAyaka kArti keya. sthULa. sImana : sa' strI, maryAdA hrada. sImA : sa, strI, sarahada, maryAdA, sImADo sIma che vRkSaNa. sIra : saM. pu. sUrya' (na.) haLa sIrina : saM. tri. huLadhArI (pu) khaLadeva. sura : saM. pu. deva, sUrya, vidvAna. sugrIva : sa. tri. suMdara garadanavALuM, (pu) tenAme suraMga : sa` tri. suMdara raMgavALu. (pu. na.) bheyara: eka vAnara. hiMgaLAMka, pataMga, Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdanA artha 283 surAMganA : saM. strI. devalekanI strI, devI. pAna : sa. na. pagathiyuM, nisaraNuM. suSira : saM. na. chidravALuM, phukathI banAvAya evuM sema saM. pu. caMdra somalatA, kubera, yama, vAyu, vAgha muralI Adi. kapUra, ziva, samayAga. sukara : saM. puM. bhaMDa, varAha, eka prakArane muga, sAmatIrtha: saM. na. prabhAsa tIrtha, prabhAsa pATa. kuMbhAra. saukata : saM. na. retALa pradeza. sUcI : sa. zrI. seya, roTalIne agrabhAga, yAdI, saubhAgyavatI : saM. A. saubhAgyavatI, jene pati - koThe, racanA, darbhanI aNI. darbha aNI, jIve che tevI strI, agrabhAga. saubhAgya padyadvAra : saM. na. sAsa bhAgya prAta sUcimukha : saM. paM. na. Li, udara, macchara. karavA mukhya upAya. saDikA : saM. sI. suDI. sIdha: saM. na, dhoLeluM mahAlaya, rAjamahela, rUpu sUtaH sa. puM. pAro, sArika kSatriyapitA ane kaLIcunAne dudhi patthara brAhmaNI mAtAne putra. sUrya, AkaDe, baMdi, saumya saM. tri sama deva aMgenuM, manohara, zAnta stuti gAyaka, (tra.) utpanna thayeluM. japaluM. - tejasvI, buddhigraha, sUtra : saM. na, sUtara, derI, bhApamATenI derI, ara sauri : sa. puM. sUryane putra zani, yama, karNa, zabdovALI arthadhana ukti. - sugrIva Adi eka vanaspati. sutrapAta : saM. puM. mApaNI. sauvIraH saM. puM. te nAme deza, siMdhamA eka sUtrasaMpAta : saM, pu. mApaNI. pradeza (na) bAre netrAMjana, suramo. sUtradhAra : saM. pu. mApa lenAra zilpI, nATayamAM saMkara saM- pu. mizraNa, zuddhi bhraMza, bheLaseLa. mukhya naTa, suthAra, Idraka. saMkaSarNa . pu. baladeva (na) becaluM kheMcIne skUla : saMtri, jADu, meTuM pRSTa, (pu.) pharAsanuM vRkSa sthAnAMtarita karavuM. chUNA : sa strI, thAMbhale, khUTe, khile, mena. saMkrAMti : saM. strI. saMkramaNa praveza, gati, grahane sUnu : sa. pu. putra. eka rAzimAMthI bIjI rAzImAM praveza. suri : saM. 5. sUrya, vidvAna, ADe. saMkIrNa : saM. 2 seLabheLa, azuddha, apasthita sUpa : saM. naM. surajamukhInuM puSpa, sidra mAthI saMkAza : saM. - sadAza, samAna, tulya, samIpanuM; paDatuM nAnuM tejavartuLa. saMkula : saM', na. giradIvALuM, avyavasthita sAMkaDuM, sUryAzva : saM. pu. sUryanA rathe joDela ghoDe je - samUha, yuddha. saMkrama saM. . eka sthaLethI bIje javuM. praveza harita gADha. sUrya : saM. 5. sUraja, sUrya, AkaDe. kare, grahane rAzi prateza, gamana, pratibiMba sa krama : saM. strI. praveza pratibiMba. suka : saM. na. piyaNuM kumuda, rAtri vikAsI kamaLa. saMgama : saM. 5. milana, saMyoga joDANa. sRjana saM. sarjana na. utpAdaka, banAvavuM te sarjana, sRSTA : sarjanahAra, Izvara. saMcaya : saM. puM. Dhagale bheguM kareluM. saMcara : saM. pu. gati. (sarita) laM, kri. khasavuM sahavuM sahavuM, vahevuM, hAlavuM. saMcayana : saM. ne, bheguM karavuM, ekaThuM karavuM. sRSTimArga : savaLA mArgathI, savaLomArga. saMcAra : saM. pu. gati, halana calana. setu : saM. puM. pula, be kinArane joDatA mArga, sajIvana:sa, saMjIvana : saM. na. sArI rIte jIvavuM, paspara pALA, pALa, dhozyio. samukha hoya evA cAra tharane samUha Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 vAstu nighaMTu saMtAnaH saM. pu. vaMzavardhaka putra kuLa, vistAra, saMvIta: saM. 2 joDAeluM, saMyuko, maLeluM, kapakSa. gherAeluM AvRtta DhAMkeluM, chupAyeluM. saMdarbha : . . nA, graMtha, sarva saMgraha, saMvidhA saM. sI. prakAra, karma, racanA. jJAnakoza. saMvidhAna : saM. na. karma, racanA saMdigdha : saM. tri sArI rIte lepeluM sa dehavALuM saMvRtta : sa. tri. DhAMkeluM, chupAeluM, gupta, surakSita kAspada, saMveda : saM. 5. sahAnubhUti saMdhAna : saM. pu. joDANa, saMyoga sthAna cere saMvAsa : saM. pu. zayana, sUI javuM te bhIMtamAM karela cheda, khAtara, saMdhAna, salAha sa vyAna : saM uttarIya vastra, oDhavAnuM vastra saMpa, eka prakArane rAjanaitika upAya. saMzravaNa : saM. naM. svIkAra, aMgikAra saMdhA. : saM. strI. sthiti pratijJA, sAMdhavuM te, sa sAraNuM : sa, strI, saMsAra sAthe cAlavuM te pravAha anusaMdhAne. dherI mArga, sariyAma raste, yuddhane AraMbha saMdhipAta: saM. pu. cheda kara, phATa pADavI, saMskAra : saM. pu. keLavaNI, ghaDatara, navA guNe khAtara pADavuM. mUkavA te, rAI sadhAra prasAda : jemAM garbhagRbanI pharate pradakSiNAne saMsada : saM. sva. sabhA, sabhAsthAna mArga hoya tevo prAsAda. saMsthA : saM. strI. sthiti, vyavasthA sAdagya nAza sana : saMtri sajaja bakhtaradhArI, zastra, sajaja saMsthAna : saM. na. cArarastA maLe te cauTuM sthiti, bhUhamAM goThavAela. - cinha, AkAra, caraNa siMdhupradeza : saM. pu. siMdhu nadInA kAMThAne pradeza, saMsthApaka saM. zuM mUkanAra, goThavanAra sthApanA, siMdha deza. AraMbha karanAra saMpuTa : saM. 5. be pAtra bhegA karI banAvela saMsmaraNAH saM. strI. saMbhAravuM te smaraNa karavuM te dAbaDa, paTAro.. smRti cinha saMpAta : saM, pu. bhegavavuM, ekaThA thavuM samUha. saMhitA : saM, stra saMgraha maMtra saMgraha veda, dharma saMprati : saM. a. hAla atyAre. saMgraha, smRti Adi samajanI : saM. so sAvaraNI, sihala : saM. puM. te nAma eka deza saMyamana : saM. na sArI rIte joDavuM, bAMdhavuM saMhAramArga : saM. zuM vinAzane raste saMkSepane upAya kAbumAM rAkhavuM. saMstara : saM. pu. pAMdaDAnI za SA, pAMdaDAvALo DaLI sava : . 6. pANInuM pUra, taraboLa karavuM te zavyA, pathArI, sArI rIte taravuM te. stabha : saM. 5 thAMbhale, jaDatA AdhAra saMyukta saM. tri joDeluM, joDAeluM, bheguM maLeluM. hada : saM. na. hATa, dukAna, bajAra, hADakuM saMyoga : saM. puM. joDANa, milana, prasaMga. hI : saM. sI. hATaDI, dukAna saMvaraNa : saM. sI. saMvaraNa, (DhAMkavuM te, AcchAdana hati : saM. rajhI. AghAta, prahAra, haNavuM te guNAkAra saMva vana : saM'. na. sAthe maLI bolavuM, yAcavuM karavo te vinA vicAravuM, sneha karo. hana H saM. ki. haNavuM, mAravuM. saMvajJaH saMvajJa badhu jANanAra, tIrthakaranI eka hanu saM. na. haDapacI, jaDabuM saMjJA, Izvara, hanavaTI : saM. strI haDapacI, jaDabuM, jaDabAnuM hADaku saMvasatha: saM. puM. sAthe nivAsa kare che. haya: saM. muM, thoDe Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zabdanA artha hayagrIva : saM. puM. ghaDAnA mukhane eka gaMdharva, hiyamALA : zaramALa eka rAkSasa hiSkAsura : saM. heDakInI paraMparA hayAnana : saM. 6. hayagrIva, ghoDAnA mukhavALuM hiMDolaka: saM', pR. hiMDaLa, hiMcake, khATa hara : saM, pu. mahAdeva, agni hiraNya : saM. na. suvarNa uttamadhana, avya na khUTe hari saM, 5. viSaNu siMha kiraNa gheDe popaTa tevuM dhana sarya, deDako, vAnara, yama vAyu, Indra, sUrya, caMdra hiraNyagarbha: saM. puM. paramezvara, jenA peTALamAM kAyela; haMsa, lIluM, suvarNa tevuM. hIna: sa. tri, chu, tala, choDalu halakuM, niMda harita : saM. 5. lIlAraMganuM tAju hIraka : saM. puM. hIra ratna hampa : saM, ne. havelI, mahAlaya hati saM. strI, talavAra, bhAle, astra, javAlA, haryA prakAra : saM. puM. "hAlayanI bhIta cAre kiraNa, teja pharate keTa heramba : saM. pu. gaNapati, hAthI hasya zAkhA : saM. strI mahAlayane eka vibhAga, he : saM. tri. tyAya, tajavA gya, niMdya mahAlaya no vadhAre hasa : DuM haMsa pakSI, surya, viSNu, paramAtmA, guru hasta : saM. puM. hAtha ekahAtha jeTaluM mApa, hAthInI ekajAtane ghaDe ziva. sUDha, hasta nakSatra haihaya : saM. ! te nAme eka kSatriya jAti, te hastakriyA : saM. strI hAthe karAtuM kAma jAtine rAjA hastali : saM. zrI, hAthanI AMgaLI kSaNa : se, muM. utasava samayano ekranA vibhAga hastina : saM. strI hAthaNI kSAnita : saM. strI kSamA, sahanazIlatA hastamudrA : saM. strI hAthavaDe karAto AkAra abhinaya mA : saM. strI. pRthvo, bhUmi hRdaya : saM, ne, hRdaya sudra : saM. tri tuccha haha : saM. 6. te nAme eka gadhava bha: saM. DuM taralatA, caMcaLatA astharatA hada : saM', ne, hRdaya DahoLAvuM te huthIka : saM, na Indriya lobhana : saM. na. asthiratA karavI te Ksva: saM. tri. TUMkuM nAnuM kSama : saM. na. rezamI varasI. samApta Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zilyavizArada sthapati zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA dvArA anuvAdita saMpAdita ane prakAzita zilpazAstranA amUlya graMtho 1 dIpArNava : vizvakarmA praNIta prAsAda silyano mahAna graMtha 76 +488=554 pRSThone moTI royala sAIjhane 350 Alekha (3cho) hApharona bleka, pheTA bleka 110, mULa saMskRta adhyAya 27 tene gujarAtI anuvAda artha ane DipaNa sAthe, bharapUra saMpUrNa vivaraNa samAja sAthe daLadAragraMtha jemAM aneka devade rI enI zipakRti che ane kSAne Izana sAthe apekSA che. sthapati prabhAzaMkarabhAInA dIrdhakALanA sakriya anubhavanA niveDa rUpa A graMtha bhAratamAM sarva prathama anArA taraphathI prakAzita thayela che. temanA anubhavanI prazaMzA vidvAnoe karI che. 50 pRSThonI vidvatApUrNa prastAvanAnuM paThana karavAthI saMpAdakanI kuzaLatA, anubhava ane vidvatAne paricaya thAya che. rASTrapati DaoN. rAjendraprasAde A graMthanI prazaMsA karI cAra hajAra rUA. pAritoSika sanmAna sAthe zrI somapurAcho ApIne temanuM bahumAna kareluM che. nA jAmasAheba bI, bhU.pU. gavarnara zrI. ka. mA. munazIjI, purAtattavaijJa zrI vAsudevazaraNujI, zrImad zrI zaMkarAcArya che ane jenAcArya zrI vijayodaya surizvarajI be graMthanI pramANikatA ane upayogitAnI prazaMsA karI che. graMthanA utarArdhamAM jaina prAsAda, pratimA, parikara, yakSarakSaNa AdinAM Alekhane ApelAM che. A graMthanI prati be akaya rahI che. hAla tenuM mUlya nIce pramANe che. sTeja alaga. dIpAva bhAga -1 pUrvArdha che. 100 dIpArNava bhAga-2 uttarArdha rUA. 4 2 mIrAva : vizvakarmA praNIta. nArada ane vizvakarmAnA saMvAdarUpa A graMtha mahAprAsAdanI racanA mATe abhuta advitIya mahAna graMtha che. savAra prAsAdo, caturmukha mahAprAsAdo viSaya savistara Apela che. be traNa bhUmi udayanA meghanAda maMDapanI racanA, Tha daza bhUmi udayana prAsAdanI racanA aneka prakAranA maMDapo pRthaka pRthaka prakAranA kahyA che. graMthanA 22 adhyAya prApta thayela che. temanA 800 saMskRta mULa leka tathA tene gujarAtI ane hindI anuvAda vivaraNa sAthe che. temAM artha samajaNa ane Alekha, citro nakazAo sAthe Apela che. aneka devadevIonAM svarUpa, batrIsa devAMganAo lakSaNa-svarUpe sAthe tenA Alekhane nakazAo-phaTAo vagere ApelAM che. 58+324=42 pRSThone alabhya duprAya avarNanIya graMtha che. tenI bhUmikA parAtA vidvAna De. metIcaMdajIe lakhI saMpAdakanI ane graMthanI prazaMsA karI che. mUlya rU. pa0 posTeja alaga - 3 prAsAdama jarI : mULa saMskRta sAthe hindI anuvAda Apela che. 80 rekhAcitro, ra0 hAna bleka che. paMdaramI zatAbdi mevADanA mahArANA kuMbhAnA sthapati maMDana sUtradhAranA kaniSTha baMdhu nAtha" e A graMthanI racanA karelI che. tenuM prasAdastabaka-prAsAdamaMjarI nAme anuvAda sAthe, tene. te sahita saMpAdana karela che. abhyAsanI dRSTie uttama graMtha che. aneka zi95maMthanAM pramANa ApelAM che. mUlya rU. cauda, sTeja alaga. 4 prAsAda maMjarI : upara mujaba gujarAtI anuvAda che. cauda, pisTeja alaga. 6 vedhavAstu prabhAkara : mULa saMskRta, judA judA zilpa graMthanA vedha vicAranA saMgrahita karelA Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavasaraNa saMskRta zleke tathA temane gujarAtI ane hindI anuvAda. prAsAda, bhavana, pratima Adi paranA vedha de (aneka prakAranA) ApelA che. sthApana, zalavijhAne ThAra, staMbha, pATa, muddata, caMdra, vAstu, vejalepa, saMkSipta pUjAvidhimaMtra, sUtradhAra pUjana, gaNita koSTaka Adi aneka viSathI bharapUra alabhya suMdara graMtha rekhAcitre phaTAo sAthe Ave che. A graMtha dIparNava, kSIrArNava ane prAsAda maMjarI graMthanI pUrti rUpe che. mUlya rU. ra0, pisTeja alaga. 6 bhAratIya duvidhAna: aneka prAcIna graMthamAMthI durga viSayanuM sAhitya ekatrita kareluM che. zilpanA judA judA graMthe. puNe, rAmAyaNa, mahAbhArata, kauTiva arthazAstra,. agatya Adi RSi munionA ma mAMthI mULa saMskRta pATha parathI durNa lakSaNa, durganI paDoLAI, UMcAI, durganI AkRti, tenAM nAme, pratyAdi Li) tenA aMgenAM nAme, zAstrIya rIte AkRti, citro, phoTA vagere sAthe samajAyela che. A graMtha zrI somapurAjI ane purAtatva zrI madhusudanabhAI DhIe saMyukta rIte lakhela che. tenuM muMbaInA sImevA prakAzana taraphathI prakAzana thayeluM che. mUlya rU. 35, pisTeja alaga. 7 prAsAda tilaka : teramI sadImAM thayela sUtradhAra vIrapAla racita suMdaramaMtha vividha chaMdamAM saMskRta kAvyamAM lakhela che. A abhUta graMthInI prati bI semapurAjInA hastalikhita graMtha bhaDAramAMthI phakta tenA cAra adhyA jeTalI prApta thayelI. (mULa graMtha dazeka adhyAyane hevAne saMbhava) che. mULa cAra adhyA pachI prAcIna graMthonA AdhAre graMtha pUti ApIne saMpUrNa graMtha ApavA prayAsa karyo che. A graMtha prAcyavidyAmaMdira taraphathI baroDA yunivarsiTI presamAM temanA trimAsika svAdhyAyamAM chapAvelo hate.mUlya rU. 10 paTeja alaga. 8 ane darzana zi95 : dIpArNavanA utarArdha rUpe che. jenaprAsAda, zikharo, pratimAmAo pratimA lakSaNa, varNa, lAcchana, parikara lakSaNa, 24 yakSa, 242kSaNa, 16 vidyAvIe, daza dipALa, navagraho, jainonA cAra dizAnA ATha pratihAra, maNibhadra, kSetrapALa, padamAvatI, ghaMTAkarNanA zAstrIya pATho ane te pratyekanAM Alekhane rekhAcitro, jainanA zAzvatatIrtho, samavasaraNa, aSTApada, giri, naMdIzvaradvIpanA zAstrIya pAThe temanA anuvAda, te pratyakatA Alekhana, jainanA 24-para-72 ane 108 AnAthane, temanA nakazAo, traNe kALanI vIzIo temanA nAma, lAMchana, siddhacakra, gaNadhara saMkhyA, OMkAra-lhIkAramAM vIsa tIrthaMkara, varNa pramANe, aSTamaMgaLa, caudasvani tathA mANekastaMbha Adi jaina zipane lagatuM saMpUrNa sAhitya. mULapATha tathA tene anuvAda ane rekhAcitra sAthe. Avo alabhyagraMtha prathama prakAzita thayela che. mUlya rUA. 20 pesTeja pRtha. 9 bhAratIya zi95 saMhitA : pratimavidhAna aMgeno addabhuta graMtha. prAcIna zi95 graMthonA AdhAre be vibhAgamAM Apela che. pUrvAddhamAM mUrtipUjA, pratimAmAna, pratimA tAlamAna-varNa vAhana hastamudrA, pAdamudrA, Asana, zarIramudrA, pIThikA (siMhAsana), nRtya, paDazAbharaNa, alaMkAra, Ayudha, parikara, vyAla svarUpe, devAnucara, asurAdi 19 svarUpa ane batrIsa devAMganAe A sarvane mULa saMskRta pATha sAthe anuvAda ane temanA vistRta Alekhane, hajI sudhI AvA sAhityanuM prakAzana balabhya ane amUlya che. graMthanA utarArdhamAM devadevIo Adi svarUpe Apela che. brahmAnAM cAra sva, viSNunA daza avatAra uparAMta 24 avatA, viSNunAM anya ravarUpe, kRSNanAM svarUpa, caturmukha viSNu, lakSmInArAyaNa Adi svarUpa, ziva-sudranAM avyakta, vyA, vyaktavyakta svarUpa, jyotirliMga, bANaliMga, rAjaliMga Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstunighaMTu sahastraliMga, zataliMga, dhArliMga, pAyA parIkSA, rudranAM bAra varUpa, umA-maheza, daza saMyukta svarUpo zivanA anya svarUpa, naveka bhairava svarUpa, naMdI, devI, zakti rasarUpi, navadurgA, saptamAtRkAo, caMDI Adi svarUpa, dvAdaza gaurI svarUpe, caturvizanI gaurI svarUpa, dvAdaza sUrya, trayodazAdiya svarUpe, gaNesanA 25 svarUpa, kArtika, kaMda, vizvakarmA, yajJa vRSabhamUrti, hanumaMtanAM svarUpa, dazadiphapALa, navagrahe, jainatirthaMkara, yakSa-yakSiNI, vidyAdevI, maNibhadra, ghaMTAkarNa, kSetrapALa, padmAvatI, ATha dvArapALa, pratihAra, cauda svaM, aSTamaMgaLa Adi A sarvanA mULapATha sAthe tenA seMkaDe Alekhana ApavAmAM AvelAM che. A graMtha vartamAnamAM prathama prakAzita thAya che. te muMbaI semeyA pathikezanamAM prakAzita thayela che. 10 vAstusAra : sUtradhAra maMDana viracita ajupayogIna laghugraMtha che. gujarAtI bhASAMtara ane vivecana sahita mUlya rU. 30, pisTeja alaga. 11 vAstunighaMTa : vAstuzAstramAM vaparAtA zabdonAM vivecana sAthene abhUtapUrva zrI somapurAjI viracita zilpazAstrane zabdakoza. jenuM saMpAdana AcArya De. himmatarAma jAnIe karyuM che. prastuta pustaka. have pachI 12 prAsAda maMjarI mULa sahita. aMgrejI anuvAda prAsAdanI jAtio saMpAdakanI (hastalikhita zilpa graMthanA vivecana AdinI) vistRta noTa ApavAmAM AvI che. 13 vAstutilaka : sAtamI AThamI sadImAM paMDita kezave lakhela suMdara graMtha. vividha saMskRta chaMdamAM te kALanA zilpane lagatA che. graMthamAM vividhatA che. teno vidvAna kartA zilpane jJAtA jaNAya che. sakala lokopayogI zipa evuM teNe prathAne nAma ApeluM che. 14 vRkSArNava : 2000 zloka pramANa A graMthanAM prakaraNa prApta thayelA che. te mahA prasAdane lagate abhyagraMtha che. 15 prAsAda maMjarI (aMgrejI anuvAda) 16 vAstu tilaka (425 kaleka pramANa) 17 jayapRchA (600 maleka pramANa) - prAptisthAna :zrI caMdrakAnta baLavaMtarAya somapurA, zi95kSAstrI 3, prathika sAsAyaTI, nAraNapurA, amadAvAda-380013