________________
ભાગ: લાપનાનું એક પક્ષી
કર
ભારડ પક્ષીની જેમ અપ્રમત્ત કહ્યા છે. (સુમેાધિકા સાથેની કે લા. ની આવૃત્તિ, સં. ૧૯૬૭, પત્ર ૩૨૩) તથા ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર'માં આધ્યાત્મિક જાગ્રતિ ઉપદેશ આપતાં કહ્યું છે—
सुत्ते आवी पडिबुद्धजीवी, ना विस्ससं पंडिय आसुन्ने । धारा मुहुत्ता, अबलं सरीरं, भारुडपक्खी व चरऽप्पमत्तो ॥ ( અધ્યયન ૪, સૂત્ર ૬ ) અર્થાત્ ખીજા ઊંધતા હોય, છતાં તું જાગતા રહે ! આશુન પંડિતની જેમ કાઇના વિશ્વાસ ન કર; મુર્તી-કાળ ધાર છે અને શરીર નિર્મળ છે, માટે ભારુંડ પક્ષીની જેમ અપ્રમત્તપણે વિચર.
મહીસુર રાજ્યના ધ્વજ ઉપર ભારુડનું ચિહ્ન છે. ત્યાં એની સૂચકતા, ઐહિક અમાં, આવી જ કંઇક હોઈ શકે.
આ સાહિત્યપ્રસિદ્ધ કાલ્પનિક પક્ષીને લગતી કેટલીક સુન્દર કથાઓ પણ મળે છે. ગુણાચ કવિની પૈશાચી બૃહત્કથા'ની પદ્ધતિએ પાંચમી શતાબ્દીના અરસામાં સંધદાસગણિએ મહારાષ્ટ્રી પ્રાકૃતમાં રચેલ કથા
(२) भारुण्डपक्षिणा: किलेकं शरीरं पृथग्रीवं त्रिपादं च भवति, तौ चात्यन्तमप्रमत्ततयैव निर्वाहं लभेते । एकोदरा: पृथग्ग्रीवा० ।
–વવાઇઅ ટીકા, શ્રુ. ૧, અધ્ય, ૫ (३) जीवद्वयरूपा भवन्ति, ते च सर्वदा चकितचित्ता भवन्तीति । एकोदरा: पृथग्ग्रीवास्त्रिपदा मर्त्यमा षिणः । भारुण्डपक्षिणस्तेषां मृतिभिन्नफलेच्छया ॥
-કલ્પસૂત્ર; જિનચરિત, ક્ષણ ૬, ટીકા
(४) भारण्डश्चासौ पक्षी सभारण्डपक्षी स यद्वदप्रमत्तश्चरति तथा त्वमपि प्रमादरहितश्चरxx अन्यथा हि भारण्डपक्षिणः पश्यन्तरेण सहान्तर्वर्त्तिसाधारणचरणसम्भवात् स्वल्पमपि प्रमद्यतोऽवश्यमेव मृत्युः ।
-ઉત્તરાધ્યયન, પાઈય ટીકા, પત્ર ૨૧૪. દેવેન્દ્રસૂરિની ટીકામાં પણ આ જ શબ્દો છે, અને વિશેષમાં Ìોવા:૦ એ લેાક ઉતારેલા છે. (૧) ગતસ્ય તય ચૈજોર આજા: પદ્મરોત:
द्विजीवात्र्यं यो व्यास्याः एष्यन्त्येकावराः खगाः ॥
આવશ્યકથા, મ
