________________
१८
વિશેષશતમ્ - दिशि, आदिग्रहणाद् उत्तरादिः परिग्रहः । एतद् उक्तं भवति- अतिहिमाऽतिदुर्दिनरहितो या प्राच्यादिवायुः स व्यवहारतः सचित्तः (४)। इदानीमचित्तः- “अक्कंतादीय अचित्तोत्ति” यः कर्दमादी आक्रान्ते सति भवति सोऽचित्तः, स च पञ्चधा “अक्कंते १ धंते २ पीलिए ३ सरीराणुगमे ४ समुच्छिमे ५ तत्थ अक्कतो चिखिल्लादिसु १ धंतो दितिमादीसु २ पीलिओ पुत्तचम्माइसु ३ ऊसासनीसासवाऊ उदरस्थाणिओ ४ संमुच्छिमो तालविंटादीहिं जणिओ ५” इदानीं मिश्र उच्यते, आह किं पुन: कारणम् इह मिश्रः पश्चाद् व्याख्यायते, 'उच्यते' अचित्तेनैव साधुर्व्यवहारं करोति, स च गृहीतः सन्नेव मिश्रीभवति, अस्य अर्थस्य प्रदर्शनार्थं पश्चाद मिश्र उच्यते।
–વિશેષોપનિષ ઘેરાયેલા હોય એવો દિવસ) હોય, ત્યારે જે વાયુ હોય તે નૈચયિક રીતે સચિત છે. વ્યવહારથી જે પૂર્વ વગેરે દિશામાંથી ‘વગેરે'થી ઉત્તર આદિ સમજવી. આશય એ છે કે જે અતિહિમ અને અતિ દિન સિવાયનો જે પૂર્વ વગેરે દિશાનો વાયુ હોય, તે વ્યવહારથી સચિત્ત છે. ‘અને આક્રાન્તાદિ અયિત છે એટલે કાદવ વગેરે દબાવાથી જે વાયુ થાય તે અચિત છે. તે વાયુ પાંચ પ્રકારે છે. (૧) આકાત (૨) ધાન્ત, (૩) પીડિત (૪) શરીરનગમ (૫) સમૂચ્છિમ.
તેમાં (૧) આકાન્ત કાદવ વગેરેમાં હોય છે. (૨) ધાન ધમણ (ઘમણ = ચામડાની કોથળીરૂપ લુહારનું ઉપકરણ) વગેરેમાં હોય છે. 3) પીલિત વસ, ચર્મ વગેરેમાં (૪) શરીરાનુગમ ઉચ્છવાસ-નિઃશ્વાસ રૂપ ઉદર સ્થાનીય હોય છે. (૫) સમૂચ્છિમ પંખા વગેરેથી થયેલો. (ઓઘનિર્યુક્તિ ll૧૬૧ી વૃત્તિ) હવે મિશ્ર કહેવાય છે.
શંકા :- મિશ્ર પછી કહેવાનું કારણ શું ?
સમાધાન :- સાધુ અયિત વાયુથી જ વ્યવહાર કરે છે. તે લેતાની સાથે જ મિશ્ર થાય છે આ અર્થ બતાવવા માટે પછી મિશ્ર
- વિશેષરીત છે “हत्थसयमेगगंता दइओ अचित्तविइयए मीसो। तइयम्मि ओ सचित्तो वत्थी पुण पोरिसिदिणेहिं त्ति।।१।।"
श्रीभगवतीसूत्रवृत्तिप्रथमशतकदशमोद्देशकेऽपि, यथा “वाउयाएणं" इत्यादि । अथ उच्छ्वासोऽपि वायुत्वाद्, अन्येन उच्छ्वासवायुना भाव्यम्, तस्यापि अन्येन, एवम् अनवस्था, नैवम्, अचेतनत्वात् तस्य, इति तालवृन्तादिजनितवायोरचित्तत्वम् ।।७।।
ननु- पूर्वं ज्ञाताधर्मकथायां कति कथानकानि पुनरुक्ताऽपुनरुक्तानि, कति चापुनरुक्तानि आसन् ? 'उच्यते' शृणु, पुनरुक्तापुनरुक्तानि
-વિશેષોપનિષદ્ કહેવાય છે. સો હાથ સુધી દતિ જાય ત્યાં સુધી તેનો વાયુ અચિત હોય, બીજા સો હાથ જાય ત્યાં સુધી મિશ્ર હોય છે અને ત્રીજા સો હાથ જાય ત્યારે સચિત્ત હોય છે. બસ્તિ = ચામડાની ખાલ. તેને અયિત વાયુથી ભરવામાં આવે તો તે ઉત્કૃષ્ટ સ્નિગ્ધકાળે એક પ્રહર જેટલા સમય સુધી અચિત્ત રહે છે. એમ કરતા યાવત્ ઉત્કૃષ્ટ ઋક્ષ કાળે તર્ણ દિવસ સુધી અચિત્ત રહે છે. (ઓઘનિર્યુક્તિ ll39રા વૃત્તિ) llll'
શ્રી ભગવતીસૂત્રના પ્રથમ શતકના દશમાં ઉદ્દેશામાં પણ કહ્યું છે – “વાયુકાયથી’ ઈત્યાદિ. ઉચ્છવાસ પણ વાયુ છે. માટે તેનાથી અન્ય ઉચ્છવાસવાય હોવો જોઈએ. એ ઉચ્છવાસ જેનું શરીર છે. એવો ‘ઉચ્છવાસવાયુ” અલગ જીવ માનવો પડશે. તે પણ વાયુ છે. તેથી અન્ય ઉચ્છવાસવાયુ માનવો પડશે. આમ અનવસ્થા થશે. આવો દોષ કોઈ આપે તો તે ઉચિત નથી. કારણ કે ઉચ્છવાસવાય અચિત્ત હોય છે.’
આ રીતે પંખા વગેરેનો વાયુ અચિત હોય છે. ll૭ી.
(૮) પ્રશ્ન :- પૂર્વે જ્ઞાતાધર્મકથામાં કેટલી કથાઓ પુનરુક્તઅપુનરુક્ત હતી ? અને કેટલી અપુનરુક્ત હતી ?
