________________
ઋવિશેષશતમ્ -
- ૬૨૩ इति सचित्ताऽचित्तलवणपानीयपरिष्ठापनविधिः ।।५०।। ननु'बारस जोयणमुसभे समवसरणं च नेमिजिण जाव। दो दो गाऊऊणं पासे पण कोस चउ वीरे।।
इयं गाथा छुटकपत्रे लिखिता प्रवर्त्तमाना च दृश्यते, परं प्रमाणम् अप्रमाणं वा ? 'उच्यते' अप्रमाणमेवेति सम्भाव्यते, महत्प्रमाणीभूतशास्त्रानुक्तत्वेन आगमविरुद्धत्वाच्च । ननु- श्रीआवश्यकनियुक्ती श्रीभद्रबाहुस्वामिना भगवत्समवसरणस्य
- વિશેષોપનિષદ્ આ રીતે સચિત-અયિત્ત લવણ અને પાણીને પાઠવવાની વિધિ કહી. પII
(૫૧) પ્રશ્ન :- છૂટક પત્રમાં લખેલી એવી ગાથા દેખાય છે કે ઋષભદેવનું સમવસરણ ૧૨ યોજનાનું હતું. નેમિનાથ સુધીના જિનોનું સમવસરણ તેનાથી બે-બે ગાઉ ન્યૂન હતું. પાર્શ્વનાથનું સમવસરણ પાંચ ગાઉનું અને મહાવીરસ્વામિનું સમવસરણ ચાર ગાઉનું હતું.
આ ગાથાની પ્રવૃત્તિ પણ થાય છે. પણ આ ગાથાં પ્રમાણ છે. કે અપ્રમાણ ?
ઉત્તર :- અપ્રમાણ જ હોય એવું સંભવે છે, કારણ કે તે ગાથા મહાપુરુષોને પ્રમાણ એવા શાસ્ત્રોમાં નથી, માટે તે ગાથા નિરાધાર છે, તથા એમાં પ્રતિપાદિત અર્થ આગમવિરુદ્ધ છે. માટે પણ આ ગાથા અપ્રમાણ છે.
શંકા :- શ્રીઆવશ્યકનિર્યુક્તિમાં શ્રીભદ્રબાહુ સ્વામિએ ભગવાનના સમવસરણનું શું પ્રમાણ કહ્યું છે ?
સમાધાન :- એક યોજન જ પ્રમાણ કહ્યું છે. આવશ્યક્યૂર્ણિમાં અને શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિકૃત સમવસરણસ્તોત્રમાં પણ એ મુજબ જ છે.
१२४
–વિશેષોનિષa कियत् मानम् उक्तम्, इत्याह- योजनमात्रमेवोक्तम्, एवम् आवश्यकचूर्णावपि । एवं श्री देवेन्द्रसूरिकृतसमवसरणस्तोत्रेऽपि ।
ननु- श्रीआवश्यकनियुक्त्यादी भगवतां समवसरणं सामान्यतया योजनप्रमाणं प्रोक्तम्, परं क्वाऽपि ग्रन्थे श्रीऋषभदेवस्य नामग्राहं योजनप्रमितं समवसरणं प्रतिपादितम् अस्ति न वा ? 'उच्यते' श्रीहेमाचार्य स्वकृते श्रीआदिनाथचरित्रे तृतीयसर्गे योजनप्रमाणस्यैव उक्तत्वात् । तत्पाठश्चायम्
ततः समवसरणस्या-वनीमेकयोजनाम् । अमृजन् वायुकुमाराः स्वयं मार्जितमानिनः।।
इति पुनरपि आह परर, ननु भवद्भिरियं गाथा ग्रन्थसम्मत्या यथा अप्रमाणीक्रियते, तथा पूर्वसूरिभिरपि कैश्चिद् अप्रमाणीकृताऽस्ति?
-વિશેષપનિષદ્ શંકા :- આવશ્યકનિર્યુક્તિ વગેરેમાં જે ‘ભગવાનનું સમવસરણ એક યોજનાનું હોય છે' એવું કહ્યું છે, તે સામાન્યથી કહ્યું છે. પણ કોઈ પણ ગ્રંથમાં શ્રી ઋષભદેવનું નામ લઈને એક યોજનનું સમવસરણ કહ્યું છે ? કે નહીં ?
સમાધાન :- કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે સ્વરચિત શ્રીઆદિનાથચરિત્રમાં તૃતીય સર્ગમાં એક યોજનાનું જ સમવસરણ કહ્યું છે. તેનો પાઠ આ મુજબ છે –
પછી સ્વચ્છતાની માન્યતાવાળા વાયુકુમાર દેવોએ પોતે જ સમવસરણની એક યોજન પ્રમાણ ધરતીને સમ્માજિત કરી.
શંકા:- તમે આ ગાથાને આવશ્યકનિર્યુક્તિ વગેરે ગ્રંથસમ્મતિથી અપ્રમાણ કરો છો. તે રીતે શું કોઈ પૂર્વસૂરિઓએ પણ આ ગાથાને અપ્રમાણ કરી છે ?
સમાધાન :- તપાગચ્છીય શ્રીધર્મકીર્તિ ઉપાધ્યાયે શ્રી સંઘાચાર
