Tattvartha Sutram

Author(s): Ishvarchandra Shastri
Publisher: Ishvarchandra Shastri

Page 32

98
তত্ত্বার্থসূত্রম্ ব্যাখ্যানুবাদ। জীবতত্ত্বের লক্ষণ উপযােগ, এই উপযোগ দুই প্রকার, সাকার ও অনাকার। এই সূত্রের সহিত (অষ্টম সংখ্যক) সভায় উমাস্বাতি সূত্রের অর্থগত কোনরূপ পার্থক্য দেখা যায় না। অন্য বিষয় পরবর্তী সুত্রে ক্রমেই ব্যক্ত হইবে ।২৷৷
स द्विविधः ( * ) ॥३॥ टीका। स इति। स उपयोगोद्विधा भिन्नो भवति । साकारणाऽ नाकारेण च। अत्र द्विधाभेदो जैनागमादबोध्यः। नतु कल्पितभेदः। अत्र तु भेद निदानं तत्प्रकारश्च नोक्तं । सभाष्य सत्रेतु “स द्विविधः अष्टचतुर्भेदः”। इति द्वितीयाध्यायसा नवमसूत्रम् । तथाच शानोपयोगोऽष्टविधः। दर्शनोपयोगश्चतुर्विधः । परं तदेतत् सूत्रयोद्वयोरर्थवैषम्यं नास्ति। अन्यद् भाष्येऽनुसन्धे यम् ॥३॥
সব্যাখ্যানুবাদ। পূর্বে জীবের লক্ষণ উপযোগ বলা হইয়াছে। সে উপযোগ দুই। প্রকার, সাকার ও অনাকার। জ্ঞানােপযােগ, দর্শনােপযােগ। জ্ঞানােপযােগ আট প্রকার, দর্শনােপযােগ চারিপ্রকার। এই সকল সভাষ্য সূত্রের দ্বিতীয়াধ্যায়ে নবম সূত্রের ভাষ্যে ব্যাখ্যাত আছে। সেই সূত্র ও এই সূত্রের অর্থগত পার্থক্য নাই ॥
द्वीन्द्रियादयस्वसाः॥ ४॥ __टीका। द्वीति । येतु द्वीन्द्रियादयः ते जीवाः त्रससका भवन्ति । अत्रादि पदेन त्रीन्द्रियचतुरिन्द्रिय सासयादि भेदेन पञ्चेन्द्रियजीवानां ग्रहणं भवति । एते त्रसाख्याः। सौंसारिणस्त्रसाः स्थावराः सुत्रः। ये मुक्तास्ते नैव त्रसानैव स्थावराः। सभाष्य चतुर्दे शसूत्रे एवमेव वणितमस्ति। परन्तु श्वेताम्बरीयसूत्रपाठे “तेजोवायूद्वीन्द्रियादयश्च त्रसाः” इति दृश्यते। एतन्मते तेजः कायिकाः अङ्गारादयः। वायु कायिका उत्कलिकादयश्च जीवास्त्रसान्तगताः। तदनयोः सूत्रार्थयोर्भदोनास्ति ॥४॥
| সব্যাখ্যানুবাদ। দ্বি-ইন্দ্রিয় প্রভৃতি জীবগণ এসসংজ্ঞায় অভিহিত। সূত্রে আদি শব্দের দ্বারা শ্ৰীন্দ্রিয়, চতুরিন্দ্রিয়, সংজ্ঞী, অসংজ্ঞী প্রভেদরূপে পঞ্চেন্দ্রিয় জীবেরও গ্রহণ করা হইয়াছে। এই সূত্রের ভাষ্য দ্বিতীয়াধ্যায়ের চতুর্দশ সূত্রের সহিত অর্থগত পার্থক্য দেখা
पानना॥8॥
* এই সূত্রে “তদ দ্বিবিধঃ” এইরূপ পাঠের ভেদ দেখিতে পাওয়া যায়।