Tattvartha Sutram

Author(s): Ishvarchandra Shastri
Publisher: Ishvarchandra Shastri

Page 52

তত্ত্বাৰ্থসূত্রম্ কল্লাতীত দেবগণ অনন্ত কল্পানুসারে চলিয়া আসিতেছে। কল্পেতে উৎপন্ন এবং কল্পের অতীত যাহারা তাহাদের বিষয় সভাষ্য অষ্টাদশ সূত্রের চতুর্থ অধ্যায়ে বর্ণিত আছে। অতি মানব হইতে। জাতই বৈমানিক সংজ্ঞিত চতুর্থদেব নিকায়, অথবা বিমান হইতে উৎপন্ন বলিয়া বৈমানিক रना न॥२॥
सौधर्मादयः षोड़शकल्पाः॥३॥ टीका। सौधम्मैति । सुधर्मातु देवराजस्येन्द्रस्य सभा। सा यस्मिन् विद्यते इति सौधर्मः कल्पविशेषो वा। अतः तेषु सौधर्मादिषु कल्पविमानेषु वैमानिका देवास्तिष्ठन्ति । सौधर्मस्य कल्पस्योपरि ऐशानः ऐन्द्रकल्पः। तद परि सनात्कुमारः। तस्योपरि माहेन्द्र इत्येव रूपेण वैमानिकस स्थानम्। सौधर्मश्चैकः वेयाः पञ्च । अनुत्तराः पञ्च अपराजिताः पञ्चेति षोडशकल्पाः। मतान्तरेतु एते अन्यविधाः। चतुर्थे विंशति सूत्रभाष्ये टीकायाश्च सव्वं वर्णितमस्ति । सौधर्मादीनां सस्थानं “उपर्युपरि” [१९] । नैकत्र । नापि तिर्यक् । नापि अधोधइति। अन्यत्तत्रतत्रभाप्ये सम्यगस्ति । अपरसिद्धान्ते योगदर्शने “भुवन ज्ञान सय सयमात " इति सत्र भाष्य-वार्तिकेष्वस्ति वृत्तमिति ॥३॥
| সব্যাখ্যানুবাদ। দেবরাজ ইন্দ্রের সভার নাম সুধর্মা, এই সভা যাহাদের তাহারা সৌধর্ম কল্পবিশেষ। তাহাতে বৈমানিক দেবগণ অবস্থান করেন। এই সৌধর্ম কল্পের উপরে ঈশান বা ঐন্দ্রকল্প, তাহার উদ্ধে সনৎকুমার কল্প, ইহার উর্দ্ধে মাহেন্দ্রকল্প, এইভাবে বৈমানিক সংস্থান ষোড়শ সংখ্যায় অভিহিত। এক সৌধর্ম, গ্রৈবেয় কপঞ্চ, পঞ্চ অনুত্তর, অপরাজিত পঞ্চ, সমষ্টি সংখ্যায় ষোড়শ সংজ্ঞিত। এই বিষয়ে সম্প্রদায় ভেদে মতান্তর দৃষ্ট হয়। সভায় উমাস্বাতির (১৯-২১) সূত্রে উক্ত বিষয় সকল বর্ণিত আছে ॥৩৷৷
ब्रह्मालयाः लौकान्तिकाः (*)॥४॥ ___टीका। ब्रह्म ति। ये लोकान्तिकादेवास्ते ब्रह्मकल्पालयास्तवासिनोवा भवन्ति । “ब्रह्मलोकालया लोकान्तिकाः' इति स भाष्य सूत्रम्। तेतु नान्यकल्पेषु नापि परतस्तिष्ठन्ति। तथा च तत्र भाष्यम्। "ब्रह्मलोक परित्याष्टासु दिक्षु अष्टविकल्पा भवन्ति” ते चाष्टौ सारस्वतादयः अत्र ( २६) सूत्रे सुव्यक्ताः स्युरिति। अतोद्वयोः पार्थक्यं अर्थ नास्ति ॥४॥
সব্যাখ্যানুবাদ। যাহারা ব্ৰহ্মলােকালয়বাসী সে সকল লৌকান্তিক দেব বলিয়া খ্যাত। (*) नाकालिका" इछानिना: मां ।