________________
૧૨૮
તત્વદેહન આત્મૌપજ્યભાવ એક બાજુ દ્વેષભાવ ટાળી આપે છે અને બીજી બાજુ સામગ્રીના સભાવે સ્નેહભાવને વિકસાવે છે.
શ્રેષને અભાવ અને સ્નેહને ભાવ – એ બે એક નથી.
શ્રેષને અભાવ અભવ્યને પણ સંભવે છે. પરંતુ મુક્તિ, મુક્તિમાર્ગ કે મુક્તિમાર્ગ-પ્રસ્થિત મહાપુરુષો તરફ અભવ્યના આત્માને સ્નેહને ભાવ પ્રગટી શકતો નથી.
તિવિષય મનની સાચી વ્યાખ્યા ધ્યાનનું એક લક્ષણ “તત્વાર્થસૂત્રમાં “જિન્નાનિરોણોધ્યાન એ રીતે કર્યું છે.
ચિત્તવૃત્તિનો કોઈ એક પ્રશસ્ત વિષયમાં નિરોધ કરે તે ધ્યાન છે.
ગદર્શન મુજબ વિજાતીય વૃત્તિના અંતરરહિત સજાતીય વૃત્તિને તૈલધારાવત અવિચ્છિન્ન પ્રવાહ (તાસ્લેવાતાનr) તેને ધ્યાન કહ્યું છે.
અહી “નિર્વિષય મનને ધ્યાન કહ્યું છે.
નિર્વિષયને અર્થ નિર્વિકલ્પ અર્થાત વૃત્તિરહિત ચિત્ત, એ થઈ શકે.
વૃત્તિરહિત ચિત્તના ત્રણ અર્થ થઈ શકે. મનેગુપ્તિની વ્યાખ્યામાં તે ત્રણે પ્રકારના ચિત્તનું વર્ણન છે.
