________________
રીતે ક્રોધ કરવો ઉચિત નથી. ૪૮ ભાવાર્થ : વનમાં લાગેલી આગ વૃક્ષોને બાળે છે તેમ ક્રોધ રૂપી આગ ધર્મને બાળે છે. હાથી જેમ વેલીને મસળીને નષ્ટ કરે છે તેમ ક્રોધ ધર્મને નષ્ટ કરે છે. રાહુ ચન્દ્રમાની કલાને ઘટાડે છે તેમ ક્રોધ મનુષ્યોની કીર્તિને ઘટાડે છે. હવા વાદળાઓને વિખેરે છે તેમ ક્રોધ માનવોના સ્વાર્થને છિન્ન ભિન્ન કરી દે છે. ગર્મી તૃષાને વધારે છે તેમ ક્રોધ આપદાઓને વધારે છે અને જે ક્રોધમાં કરૂણાનો લોપ થયેલો છે એવો એ ક્રોધ કરવો કઈ રીતે ઉચિત છે? અર્થાત્ ન જ કરવો જોઈએ. ૪૮ વિવેચન: ગ્રન્થકારશ્રી ક્રોધ પ્રકરણના અંતિમ ચોથા શ્લોકમાં કહે છે કે – આ ક્રોધ આગ જેવો છે. જેમ વનમાં લાગેલી આગ વૃક્ષોને બાળીને રાખ કરે છે તેમ આ ક્રોધ ધર્માચરણના ફળને બાળીને રાખ કરે છે. ક્રોડો વર્ષોની ધર્મારાધના ક્ષણવારના ક્રોધના કારણે નિષ્ફળ થઈ જાય છે. અને હાથી જેમ વેલડીઓને મસળીને ક્ષણવારમાં નષ્ટ કરે છે તેમ ક્રોધ ધર્મારાધનાને મસળીને નષ્ટ કરી દે છે. આ ક્રોધને રાહની ઉપમા આપીને કહ્યું કે જેમ ચન્દ્રમાની કલાને રાહુ ઘટાડે છે તેમ આ ક્રોધ કીર્તિરૂપી ચન્દ્રમાની કળાઓને ઘટાડે છે. એ આત્માની આબરૂ ઇજ્જત યશગાથા ઓછી થઈ જાય છે. ક્રોધને હવાથી ઉપમિત કરીને કહ્યું કે હવા જેમ વર્ષનારા વાદળાઓને ક્ષણવારમાં છિન્ન-ભિન્ન કરી દે છે તેમ ક્રોધ ધર્મફળ રૂપી સ્વાર્થને છિન્ન-ભિન્ન કરી દે છે. ક્રોધને ગર્મીની ઉપમા આપીને કહ્યું છે કે જેમ આ ગર્મી તુષાને વધારે છે તેમ આ ક્રોધ આપત્તિઓને વધારે છે. ક્રોધી આત્માઓને આપદાઓ વિશેષ ભોગવવી પડે છે. એવા આ ક્રોધના કારણે આત્મ હૃદયમાં રહેલી કરૂણાદેવીનો લોપ થઈ જાય છે. તેથી આ ક્રોધ કરવો કઈ રીતે ઉચિત છે? એમ સાધકને પ્રશન કરીને સૂચના કરી કે કોઈપણ રીતે ક્રોધ કરવો ઉચિત નથી જ.
જે લોકો એમ માને છે કે ક્યારેક ક્રોધ કરવાથી આપણું કામ થઈ જાય છે તે જરા વિચાર કરે! ક્ષણભર ક્રોધથી કામ થતું દેખાય છે તે બુઝાતા દીપકની જ્યોત સમાન છે જે અંધકારમાં પલટાય છે, તેમ ક્રોધથી થતું કાર્ય પણ વિનાશને જ કરનારું છે તે જાણીને ક્રોધથી સર્વદા દૂર રહેવું એજ શ્રેયસ્કર (કલ્યાણકારી) છે. ll૪૮. હવે માન ત્યાગ પ્રકરણનું વિવરણ કરતાં થકા કહે છે કે –
છંદ્ર - મંવાન્તિાવૃત્ત यस्मादाविर्भवति विततिर्दुस्तरापन्नदीनां, . यस्मिन् शिष्टाभिरुचितगुणग्रामनामापि नास्ति; यश्च व्याप्तं वहति वधधी धूम्यया क्रोधदावं,
તં નાનાä પરિક્ટર સુરાપોદમૌવિત્યવૃત્તઃ ૪૧ अन्वय : यस्माद् दुस्तरापन्नदीनां विततिः आविर्भवति यस्मिन् शिष्टाभिरुचितगुणग्रामनाम अपि नास्ति च यः वधधी धूम्यया व्याप्तं क्रोधदावं वहति तं
52
