________________
ગુજરાતી ભાવાનુવાદ સહિત
૧૧૬
કન્યા - અસત્ય:- ખંડિતશીલવાની કન્યાને અખંડિત શીલવાળી અને અખંડિત શીલવાળી કન્યાને ખંડિતશીલવાળી કહેવી વગેરે કન્યા સંબંધી અસત્ય બોલવું. (કન્યા અસત્યના ઉપલક્ષણથી. બે પગવાળા બધા પ્રાણી સંબંધી અસત્યનો ત્યાગ થઈ જાય છે.)
(૨) ગાય-અસત્ય:- ઘણું દૂધ આપતી ગાયને અલ્પ દૂધ આપનારી અને ઓછું દૂધ આપતી ગાયને ઘણું દૂધ આપનારી કહેવી વગેરે ગાય અસત્ય છે. (ગાય અસત્યના ઉપલક્ષણથી ચાર પગવાળા સર્વપ્રાણી સંબંધી અસત્યનો પણ ત્યાગ થઈ જાય છે.)
(૩) ભૂમિ-અસત્ય- પોતાની જમીનને પારકી કહેવી, પરની જમીનને પોતાની કહેવી વગેરે ભૂમિ અસત્ય છે. અથવા ન્યાય આપવા માટે નિમાયેલ કોઈ જેની માલિકી ન થતી હોય તેને જ ન્યાય આપવા માટે રાગાદિને વશ બનીને કોઈ એકનો પક્ષ લે, અર્થાત્ માલિક ન હોવા છતાં આ વસ્તુ આની જ છે એમ કહેવું તે ભૂમિ અસત્ય છે. (ભૂમિ અસત્યના ઉપલક્ષણથી પગ વિનાના સર્વ દ્રવ્યો સંબંધી અસત્યનો પણ ત્યાગ થઈ જાય છે.)
(પ્રનિઃ- કન્યા અસત્યથી બે પગવાળા પ્રાણી સંબંધી, ગાય અસત્યથી ચાર પગવાળા પ્રાણી સંબંધી, અને ભૂમિ અસત્યથી પગ વિનાના દ્રવ્ય સંબંધી અસત્યનો ત્યાગ થાય છે. તો બે પગવાળા પ્રાણી, ચાર પગવાળા પ્રાણી અને પગ વિનાના દ્રવ્ય સંબંધી અસત્યનો ત્યાગ એમ ન કહેતાં કન્યા, ગાય અને ભૂમિસંબંધી અસત્યનો ત્યાગ એમ કેમ કહ્યું?
ઉત્તર- કન્યા અસત્ય વગેરે ત્રણ અસત્યો લોકમાં અતિનિંદિત હોવાથી ઘણા પ્રસિદ્ધ બની ગયા છે. આથી અહીં એ ત્રણનો સાક્ષાત્ નિર્દેશ કર્યો છે.)
(૪) ન્યાસ-અપહરણ - ન્યાસ એટલે મૂકવું. બીજાએ વિશ્વાસથી મૂકેલી રૂપિયા વગેરે વસ્તુનું અપહરણ કરવું. જે વચનથી ન્યાસનો અપલોપ કરે તે વચન મૃષાવાદ છે. આમાં પારકી વસ્તુ પાછી ન આપવી-લઈ લેવી એ ચોરી જ છે. તેમાં જે જૂઠું બોલવામાં આવે તે અસત્ય છે. (આમાં ચોરી અને અસત્ય બંને હોવાથી આનો જુદો ઉલ્લેખ કર્યો છે.)
(૫) કૂટ સાક્ષી:- વિવાદમાં પ્રમાણ કરાયેલ કોઈ માનવ લાંચ અને ઈર્ષ્યા આદિને વશ બનીને “આમાં હું સાક્ષી છું” એમ જૂઠું બોલે તે કુટસાલી. [૮૧]
अतिचारानाहइह सहसभक्खाणं, रहसा य सदारमंतभेयं च। मोसोवएसयं कूडलेहकरणं च वज्जेज्जा ॥८२॥
[इह सहसाभ्याख्यानं, रहस्येन च स्वदारमन्त्रभेदे च।
પૂપલેશ- સૂરજોશ ર વર્જયેત્ રો]
