________________
હવે પ્રશ્ન રહ્યો છે કે સૈનિકના સરદારની શી આજ્ઞા છે? હું ન ભૂલતે હેઉં તે સરદારની આજે યુદ્ધમાં જોડાઈ જ જવું એવી આશા નથી, તેમ ન જોડાવું તેવી મના પણ નથી. વ્યકિતગત સત્યાગ્રહની છૂટ છે જ. એટલે એનો અર્થ એ થયો કે વ્યક્તિએ જાતે જ એને નિર્ણય કરો રહ્યો કે “મારે સત્યાગ્રહ કરી જેલમાં જવું કે મારા ક્ષેત્રમાં મારો સદાનો સામાન્ય ધર્મ પાળી, સત્યાગ્રહી તરીકેની મારી ભૂમિકા દઢ કરવી.” જ્યારે સરદાર જાતે હાકલ કરે, ત્યારે સૈનિક પર બહુ જવાબદારી નથી હોતી પણ એ સૈનિકને સ્વતંત્રતા સાંપે ત્યારે એની જવાબદારી બેવડાય છે. આ રીતે તમારા જેવા સૈનિકોની જવાબદારી વધી છે. માત્ર તમારે સત્યાગ્રહીની શરત અને શિસ્તપાલન તરફ તકેદાર રહેવું જોઈએ. કોઈ સાથે છાંટાભાર ઠેષ રાખ્યા વગર, સત્યાગ્રહના સ્વરૂપને કે પરિસ્થિતિને તમારા વર્ગમાં પ્રચાર કરે એ પણ સૈનિકધર્મ પાળવા બરાબર જ છે. હવે તમે જાતે જ નિર્ણય કરશે કે તમારું અંતર શું કહે છે ? ૨. પ્રશ્નનો ઉત્તર ઃ
સાચા સ્નેહમાં નિર્લેપતા બળી હોય છે. એને લઈને મોહબંધન સાચા નેહીને બાંધી શકતાં નથી. વળી સાચા સ્નેહમાં પ્રભુશ્રદ્ધા – સત્યશ્રદ્ધા અને નિઃસ્પૃહતા પણ હોય છે. એટલે પોતે સંયમમાર્ગે જઈને નેહ નિભાવે છે. એથી સાચા સ્નેહીને હંમેશાં સહેવું પડે છે, પણું તે બીજાને કદી સતાવવાની ઈચ્છાને આદર આપતું નથી. ૩. પ્રશ્નનો ઉત્તરઃ
ઈશ્વર એટલે આત્માની પરમ પ્રકાશમય દશા. એની પ્રાપ્તિને જ મેક્ષ કહેવામાં આવે છે. ઈશ્વર આપણા અંતરમાં બેઠે જ છે, એ ભાવનાએ, ભક્તિવશ સમર્પણતાથી, જીવ પોતાની એ પરમ પ્રકાશમય દશા. જે મેહથી ઘેરાયેલી છે એને કળી કરે છે. અને ભલે ક્ષણિક વિનયથી એ ફુલાતો હોય, પણ આખરે મળેલું ક્ષણિક સુખ અલેપ થાય છે અને પસ્તાવાનાં કારણે પળે પળે ઊભાં થાય છે. જ્યારે
