________________
૧૩
શાલિભદ્ર અને ભદ્રા પણ આ ટૂંકા કાળમાં મને જે અનેક સત્યાનુભવ થયા છે તેમાં એ પણ એક છે કે હૃદયના ધક્કાને ઉપયોગ કરી તે ઘા તાજેજ રાખવે, અને તે દર્દના જેસથી આત્માને આગળને આગળ વધારે.
એ ધક્કાઓનો હેતુ માત્ર દુઃખ દેવાને નથી, સત્યનું અને સંસારનું સાચું સ્વરૂપ સમજાવવાનો પણ હેય છે. પામર મનુષ્યોને ગમે તેવા સખ્ત ધક્કાથી પણ કશી અસર થતી નથી, ત્યારે સુઇ મનુષ્ય એક ફુરણમાંથી પણ અલૌકિક ફળ સિદ્ધ કરી શકે છે. એક સહજ માત્ર નિમિત્ત પણ તેમનાં હૃદયચક્ષુઓ ઉઘાડી શકે છે. હું બાલક હતું ત્યારે આપે જ કહેલી તે સંબંધની એક વાત મને અત્યારે સ્મરણમાં આવે છે: “પૂર્વે એક બીમાર રાજાને માટે તેની અનેક સ્ત્રીઓ ભેગી મળી ચંદન ઘસતી હતી, તે વખતે તેમના હાથના કંકણોના એકત્ર થયેલા અવનિએ રાજાના કર્ણમાં અરુચિકર ભાવ ઉપજાવ્યું. પટ્ટરાણુએ સર્વ રાણુઓને એક હાથમાં માત્ર એકેકજ કંકણું રાખી બાકીનાં દૂર કરવા કહ્યું. તેઓએ તેમ કર્યું એટલે તુરતજ તે કંટાળાભર્યો બનિ બંધ થયે. આટલા સહજ નિમિત્તે રાજાને તે કંટાળો બંધ થવાના હેતુઓને વિચાર કરવા પ્રેરણું કરી. આખરે તેણે અનુભવ્યું કે એકત્વ એજ સાત્તિ છે. તુરતજ તેણે તે એકત્વ સિદ્ધ કરવા ભણું પિતાનું વીર્ય પુરાવ્યું, અને એ દિવ્ય સ્કૂરણમાંથી પોતાનું પરમ કલ્યાણ સિદ્ધ કર્યું.” હું પામરને તે એવા અનેક પ્રસંગે આવ્યા હશે, પણ તેમાંથી કશી પણ ફળ સિદ્ધિ કરવાને બદલે આજ દિવસ સુધી ઊંડને ડે પુણ્યપાકમાં ડૂબતે જાતે હતો. માજી! મનુષ્ય જ્યારે નાના ધક્કાએમાંથી કશું તારણ કાઢતો નથી ત્યારે તેને મોટા ધક્કા એક પછી એક આવતા જાય છે, પણ લુપી આત્મા તે ધકાને દુખના ઉદયરૂપે જોઈ તેના વિરમવાની રાહ જેતે સંસારને રસ ચૂસવામાં નિમગ્ન રહે છે. આખરે એવી અવસ્થાએ આત્મા આવે છે કે ગમે તેવા સખ્ત ધક્કાથી પણ તે ટેવાઈ જાય છે, પણ તેને ઉપાગ.
